Erken döneme ilişkin gelişimsel etmenler ile psikolojik iyilik hali arasındaki ilişkide erken dönem

134 Pages·2014·4.37 MB·Turkish

by  Gizem Saygılı

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

ERKEN DÖNEME İLİŞKİN GELİŞİMSEL ETMENLER İLE
PSİKOLOJİK İYİLİK HALİ ARASINDAKİ İLİŞKİDE ERKEN
DÖNEM UYUMSUZ ŞEMALARIN ARACI ROLÜNÜN
İNCELENMESİ

Gizem Saygılı

Yüksek Lisans Tezi

ANKARA, 2014
ERKEN DÖNEME İLİŞKİN GELİŞİMSEL ETMENLER İLE PSİKOLOJİK
İYİLİK HALİ ARASINDAKİ İLİŞKİDE ERKEN DÖNEM UYUMSUZ
ŞEMALARIN ARACI ROLÜNÜN İNCELENMESİ

Gizem Saygılı

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

ANKARA, 2014

iii

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans öğrenimim boyunca ve tez sürecinde her zaman yanımda olan/olduğunu
hissettiğim, akademik hayata ilişkin disiplinini örnek aldığım ve fikirlerine güvendiğim tez
danışmanım ve süpervizörüm Doç. Dr. Sait Uluç’a değerli katkılarından dolayı yürekten
teşekkür ediyorum. Mesleki anlamda ve akademik anlamda fikirlerini ve önerilerini
paylaşması benim için çok kıymetliydi. Kendisine çok şey borçluyum.
Değerli hocalarım Prof. Dr. İhsan Dağ, Prof. Dr. Ferhunde Öktem, Prof. Dr. Elif Barışkın,
Prof. Dr. Gonca Soygüt Pekak ve Doç. Dr. Sedat Işıklı’ya yüksek lisans eğitimin boyunca
yaptıkları değerli katkıları için teşekkür ederim.
Veri toplama sürecindeki değerli katkılarında dolayı Öğr. Gör. Dr. Arzu Özkan Ceylan, Dr.
Bilge İmer’e, katılımcılara ulaşmama yardımcı olan arkadaşlarıma ve yardımları için Arş.
Gör. Dr. Zehra Çakır’a teşekkür ederim.
Tez danışmanımın desteğiyle ve benim çabamla yazılan bu tezde, arkadaşlarımın da
desteğini göz ardı edemem. Yaşadığım zor süreci destekleriyle anlamlı ve değerli kılan
arkadaşlarıma teşekkürü borç bilirim. En zor zamanımda yanımda olan/olacağından emin
olduğum, yaşamımda zihnimi kurcalayan her detayı rahatça paylaştığım, özellikle tez
süresince erken dönem yaşantılarımı birlikte sorguladığım, adeta hasta-terapist rolüne
büründüğümüz, ince ruhlu ve anlayışlı Begüm Zübeyde Şengül; fikriyle, düşünceleriyle
hayatı yargılayan ama her şeye rağmen “güzel günler göreceğimiz”e beni ikna eden, tezin
tamamladığım her aşamasında sevincime ortak olan ve üzüntülerimi paylaştığım, güzel,
anlayışlı Selbinaz Berrak; yorgun düştüğüm, pes etmeye yakın zamanlarımda değerli
fikirleriyle ve düşünceleriyle beni asla yalnız bırakmayan değerli arkadaşlarım Tayfun
Eylen, Can Kayabek, Viktoriya Dalay ve Betül Tilkici, iyi ki varsınız.
Çalıştığım kurumdaki iş arkadaşlarıma da teşekkürü borç bilirim. İlk iş deneyimim
olmasından dolayı yaşadığım zorlukları, düşünceleriyle, desteğiyle rahatça atlatmamı
sağlayan, iş arkadaşım, aynı odayı paylaştığım Mürvet Çağlayan Gökmen’e; kurumda
iv

çalıştığım süre boyunca eğitimimi verimli sürdürmeme destek olan Yusuf Kaya, Aytuğ
Balcıoğlu, Hatice Çelik ve Özge Danyeli’ye zorlu sürecimi kolaylaştırdıkları için gönülden
teşekkür ediyorum.
Yüksek Lisans sürecinde ve tez süresinde yanımda olan, tüm kafa karışıklıklarımı
paylaştığım meslekdaşlarım Yasemin Oruçlular, Nağme Kaşmer, Melisa Tortamış, Özge
Yüksel, Emrah Keser, Esra Ülev, Özge Şahin ve Hüseyin Nergis’e; kurumda çalıştığım
sürece desteğini eksik etmeyen meslekdaşım Nermin Taşkale’ye teşekkür ederim.
Beni gerçekten tanıyan, takım ruhunu, paylaşmayı, mücadeleyi ve pes etmemeyi
öğrendiğim takım arkadaşlarım Burçe Akkaya, Cansu Özdemir, Çınar Turhan, Ezgi Sarı,
Seval Berrak, Sevil Kaçar ve Sedef Turhan, iyi ki varsınız.
Son olarak, varlıklarıyla bana güç veren, sevgilerini, anlayışlarını, desteklerini her koşulda
gösteren, “küllerinden var olma”yı bana yaşayarak öğreten, çabalayınca istediğin her şeyi
elde edebileceğime örnek olan annem İlham, babam Ahmet Zeki, ablalarım Sinem ve Ece,
iyi ki “var”sınız. Siz bana verilen en güzel armağansınız. Bu çalışmayı onlara ithaf
ediyorum.
v

ÖZET
SAYGILI, Gizem. Erken Döneme İlişkin Gelişimsel Etmenler İle Psikolojik İyilik Hali
Arasındaki İlişkide Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Aracı Rolünün İncelenmesi,
Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2014.

Bu çalışmada, erken döneme ilişkin gelişimsel etmenlerle psikolojik iyilik hali
arasındaki ilişkide uyumsuz şemaların aracı rolü incelenmektedir. Bu doğrultuda temel
duygusal ihtiyaçlar, erken dönem yaşantılar ve duygusal mizaç diğer bir ifadeyle erken
dönem uyumsuz şemaların kuramsal olarak öngörülen gelişimsel belirleyicileri bir
model içinde ele alınmaktadır. Hacettepe Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik
Üniversitesinde lisans düzeyinde öğrenim gören 223 kadın (%55,2) 181 erkek (%44,8),
toplamda 404 kişi araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Aktarılan değişkenlerin
ölçülmesi amacıyla katılımcılara Young Şema Ölçeği (YŞÖ), Yakın İlişkilerde
Yaşantılar Envanteri-II (YİYE-II), Psikolojik Kontrol Ölçeği, Çocukluk Örselenme
Yaşantıları Ölçeği (ÇÖYÖ), Beş Faktör Envanteri (BFI), Belirti Tarama Listesi (SCL-
90-R) ve demografik bilgi formu uygulanmıştır.
Araştırmada, tüm yordayıcı değişkenlerin (temel duygusal ihtiyaçlar, erken dönem
yaşantılar, duygusal mizaç ve erken dönem uyumsuz şemalar) birbirleriyle ve bağımlı
değişkenle (psikolojik iyilik hali) olan ilişkisini değerlendirmek için korelasyon analizi
yapılmıştır. Katılımcıların cinsiyet ve sosyoekonomik düzeye göre araştırmada yer alan
değişkenler için farklılık gösterip göstermediğini değerlendirmek amacıyla yapılan
MANOVA (Multivariate Analysis of Variance) analizi sonucunda cinsiyet etkisinin
anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında test edilen kuramsal modelle
ilgili analizler Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) kullanılarak yapılmıştır. Yapılan
MANOVA analizleri sonucunda, araştırmada yer alan değişkenlerin cinsiyet denek
değişkenine göre farklılık gösterdiği tespit edildiğinden kuramsal modele ilişkin
analizlerde kadın ve erkek ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
YEM analizleri sonuçları, erken döneme ilişkin gelişimsel etmenler ve psikolojik iyilik
hali arasındaki ilişkinin erken dönem uyumsuz şemalar aracılığıyla açıklanabileceğini
göstermiştir. Kuramsal açıdan beklenmedik bir bulgu olarak, bu ilişkide duygusal
vi

mizaçın uyumsuz şemalar aracılığıyla iyilik halini yordamadığı gözlemlenmiştir.
Çalışılan modelde, kadınlar ve erkekler için erken dönem gelişimsel etmenlerin daha
çok kopukluk ve zedelenmiş otonomi şemaları aracılığıyla psikolojik iyilik halini
etkilediği gözlenmektedir. Temel duygusal ihtiyaçlarla ilgili teorik model
değerlendirildiğinde, kadınlarda kaçınma boyutu ve anne-baba psikolojik kontrol;
erkeklerde kaygı boyutu, kaçınma boyutu ve anne-baba psikolojik kontrol, kopukluk ve
zedelenmiş otonomi şemaları aracılığıyla psikolojik iyilik halini etkilediği gözlenmiştir.
Erken dönem yaşantılarla ilgili teorik model değerlendirildiğinde, kadınlar ve
erkeklerde belirgin olarak fiziksel istismar ve duygusal istismarın kopukluk ve
zedelenmiş otonomi şemaları aracılığıyla psikolojik iyilik halini etkilediği gözlenmiştir.
Sonuç olarak, araştırma bulguları erken döneme ilişkin gelişimsel etmenlerin psikolojik
iyilik hali ile olan ilişkisinin uyumsuz şemalar aracılığıyla olabileceğini göstermiştir.
Kuram ve uygulamaları destekleyen bu bulgular alanyazın çerçevesinde tartışılmıştır.
Anahtar Sözcükler
Erken dönem uyum bozucu şemalar, bağlanma, psikolojik kontrol, erken dönem
yaşantılar, duygusal mizaç, psikolojik iyilik hali.
vii

ABSTRACT
SAYGILI, Gizem. Early Developmental Factors and Psychological Well-Being: The
Mediating Role of Early Maladaptive Schemas, Master’s Thesis, Ankara, 2014.

The main purpose of this study was to explore whether the early maladaptive schemas
can explain the relation between core emotional needs, early life experiences, emotional
temperament (early developmental factors), and psychological well-being. For this
purpose, 404 college students (223 women, 181 men) from Hacettepe University and
Middle East Technical University participated in a survey research. The Young Schema
Questionnaire (YSQ), Experiences in Close Relationships-Revised (ECR-R), The
Psychological Control Scale, Childhood Trauma Questionnaire, The Big Five Inventory
(BFI), The Symptom Checklist 90-R (SCL-90), and a demographic data form was
applied to collect data.
In research, correlational analyses were conducted to examine the relationships between
variables. Gender and socioeconomic status differences were examined by using
Multivariate Analysis of Variance (MANOVA), and it was found that there was a
significant main effect of gender. In order to test theoretical model, Structural Equation
Model (SEM) was performed. Because MANOVA results pointed to significant gender
differences, theoretical model was evaluated separately for men and women.
Using a Structural Equation Model (SEM), it was concluded that early developmental
factors and psychological well-being were mediated by early maladaptive schemas.
Unexpectedly, no relation between emotional temperament and psychological well-
being via early maladaptive schemas was found. Results indicated that the association
between developmental factors and psychological well-being was mediated by
cognitions regarding disconnection and impaired autonomy. When core emotional
needs was considered, avoidant attachment and parental psychological control in
women; anxious attachment, avoidant attachment and parental psychological control in
men were associated with psychological well-being, mediating by disconnection and
impaired autonomy schema domains. When early life experiences was considered,
physical and emotional abuse in both women and men were associated with later
viii

psychological well-being and were mediated by schemas of disconnection and impaired
autonomy.
Overall, the findings pointed out the predictive power of core emotional needs and early
life experiences on psychological well-being. Moreover, the mediator role of early
maladaptive schemas was observed in this relation. The results were discussed in the
light of literature.

Keywords
Early maladaptive schemas, attachment, psychological control, early life experiences,
emotional temperament, psychological well-being.