Eriseld Kalemaj-Problemi i sovranitetit në mendimin filozofik të shekullit të XVII-XVIII

279 Pages·2017·2.27 MB·Albanian

UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTEETI I SHKENCAVE SOCIALE

TITULLI I PUNIMIT

PROBLEMI I SOVRANITETIT NË MENDIMIN FILOZOFIK TË
SHEKULLIT TË XVII – XVIII
(T. Hobs dhe S. Pufendorf)

Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor” nga
Eriseld KALEMAJ

Udhëhequr nga Prof. Dr Gjergji PENDAVINJI

TIRANË, 2018
1
DEKLARATË STATUORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është
prezantuar ndonjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri
ose pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person
tjetër përveç rasteve të cituara dhe referuara.

©2018 Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit

2
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

TITULLI I PUNIMIT

PROBLEMI I SOVRANITETIT NË MENDIMIN FILOZOFIK TË
SHEKULLIT TË XVII – XVIII
(T. Hobs dhe S. Pufendorf)

Paraqitur në hulumtim të gradës shkencore “Doktor” nga
Eriseld KALEMAJ

Udhëhequr nga Prof. Dr Gjergji PENDAVINJI

Juria e vlerësimit
1. ___________________________
2. ___________________________
3. ___________________________
4. ___________________________
5. ___________________________

TIRANË, 2018
3
Falënderime dhe mirënjohje

Mirënjohje dhe falënderime për udhëheqësin shkencor prof. dr Gjergji Pendavinji, mirënjohje
për gatishmërinë, përkushtimin dhe angazhimin profesional e shkencor në këtë temë disertacioni.
Faleminderit për motivimin dhe mbështetjen e herëpashershme.
Faleminderit dhe mirënjohje për ju profesor Pendavinji!
Falënderimet shkojnë për kolegët e departamentit të shkencave sociale, Fakulteti i Shkencave
Natyrore dhe Humane, Universiteti “Fan S. Noli” Korçë. Faleminderit për sugjerimet,
diskutimet dhe këshillat.
Një falënderim i veçantë për familjen dhe miqtë! Faleminderit për mirëkuptimin e kohës së
munguar!
Faleminderit të gjithëve!

4
Tabela e përmbajtjes
ABSTRAKT ................................................................................................................................... 9
HYRJE .......................................................................................................................................... 10
METODOLOGJIA ....................................................................................................................... 15
1. Qëllimi i studimit dhe fusha e refleksionit ......................................................................... 15
3. Struktura e punimit ............................................................................................................ 19
4. Konceptualizimi i studimit ................................................................................................. 21
a. Problematizimi filozofik ................................................................................................. 21
b. Thellimi në kulturën filozofike dhe njohja historike ....................................................... 21
c. Studimi i teksteve (kuptimi, shpjegimi dhe interpretimi filozofik) ................................. 22
d. Analiza në filozofinë krahasuese .................................................................................... 24
PJESA E PARË............................................................................................................................. 25
Shqyrtimi i literaturës (Kërkimi bibliografik)............................................................................... 25
KAPITULLI I ............................................................................................................................... 26
Mbi konceptin e sovranitetit.......................................................................................................... 26
KAPITULLI II .............................................................................................................................. 34
Idetë e para mbi sovranitetin ......................................................................................................... 34
1. Vështrimi mitologjik i pushtetit sovran ............................................................................. 34
2. Sovraniteti në filozofinë e antikitetit.................................................................................. 36
2.1 Mbreti filozof i Platonit .............................................................................................. 37
2.2 Pushteti i qytetarit dhe shoqëria politike sipas Aristotelit ......................................... 38
3. Kuptimi hyjnor i sovranitetit .............................................................................................. 40
3.1 Stoikët dhe sovraniteti kozmopolit romak ................................................................... 40
3.2 Pikëpamja teologjike e Agustinit mbi sovranitetin ..................................................... 42
3.3 Sovraniteti në diskursin midis voluntarizmit dhe Th. Akuinit .................................... 44
Sovraniteti si pushtet i personifikuar dhe absolut ......................................................................... 47
1. Makiaveli: Sovrani midis pushtetit dhe moralit ................................................................. 47
2. Zhan Boden: Sovraniteti i përjetshëm dhe i pakufizuar ..................................................... 52
KAPITULLI IV ............................................................................................................................ 58
1. Johan Altuzi: Kontrata shoqërore dhe sovraniteti popullor ............................................... 59
2. Hugo Groci: E drejta natyrore si themeli i sovranitetit ...................................................... 59
3. B. Spinoza: Substancializmi i sovranitetit, shteti dhe demokracia .................................... 65
5
4. Xh. Loku: Ndarja institucionale e pushtetit sovran ........................................................... 71
5. Monteskje: Virtyti qytetar dhe kufizimi etik i pushtetit sovran ......................................... 75
6. Pluraliteti institucional i pushtetit dhe konflikti politik (Hjumi &Makiaveli) ................... 81
7. Zh. Zh. Ruso: Sovraniteti si konstitucion i patjetërsueshëm dhe i pandashëm.................. 88
KAPITULLI V .............................................................................................................................. 95
Sovraniteti sipas Shkollës Historike ............................................................................................. 95
1. Kanti: Progresi historik i shoqërive në arritjen e sovranitetit kozmopolit ......................... 96
2. Hegeli: Shteti si sintezë e individit dhe e shoqërisë ......................................................... 102
3. Konservatorizmi dhe Shkolla Historike mbi sovranitetin ................................................ 104
KAPITULLI VI .......................................................................................................................... 110
Utilitarizmi dhe pozitivizmi ligjor në përcaktimin e sovranitetit ................................................ 110
1. Utiliteti si kriter përcaktues i pushtetit sovran ................................................................. 110
2. Pozitivizmi ligjor: Sovrani, person juridik....................................................................... 112
- Përmbledhje dhe justifikimi i kërkimit bibliografik ........................................................ 114
PJESA E DYTË .......................................................................................................................... 118
Analizë krahasuese midis Hobsit dhe Pufendorfit mbi çështjet e sovranitetit ............................ 118
KAPITULLI I ............................................................................................................................. 119
Trashëgimia e ideve mbi sovranitetin dhe konteksti historiko –politik i shekullit XVII ............ 119
1. Aspekte të filozofisë antike në diskurisin midis T. Hobs dhe S. Pufendorf .................... 119
2. Konteksti historik i shekullit XVII dhe shqetësimi i filozofisë për sovranitetin ............. 122
2.1 Mesjeta, politika dhe dominimi fetar ........................................................................ 123
2.2 Reforma, Rilindja dhe laiciteti i pushtetit politiko – juridik ..................................... 124
2.3 Humanizmi dhe realpolitika ..................................................................................... 126
3. Metoda, qëllimi dhe objekti në filozofinë e Hobsi dhe Pufendorfit ................................ 128
4. Jetadhe vepra e T. Hobs dhe S. Pufendorf ....................................................................... 131
4.1 Tomas Hobs (1588 – 1679) ...................................................................................... 131
4.2 Samuel von Pufendorf (1632 – 1694) ....................................................................... 132
KAPITULLI II ............................................................................................................................ 134
Hobsi dhe Pufendorfi mbi gjendjen natyrore.............................................................................. 134
1. Njeriu për nga natyra, ligji dhe e drejta natyrore ............................................................. 134
2. Turma e Hobsit dhe socialiteti i Pufendorfit .................................................................... 138
KAPITULLI III ........................................................................................................................... 144
6
Sovraniteti dhe kontrata sociale .................................................................................................. 144
1. Hobs dhe Pufendorf: Pasiguria, faktor përcaktues në krijimin e sovranitetit .................. 144
2. Kontrata sociale: Pushteti i kontraktuar i Hobsit apo pushteti i krijuar i Pufendorfit...... 150
KAPITULLI IV .......................................................................................................................... 158
Pushteti sovran, shteti dhe e drejta ............................................................................................. 158
1. Sovrani, shoqëria civile dhe qytetarinë diskursin midis Hobsit dhe Pufendorfit ............. 158
2. Pushteti sovran dhe drejtësia: Arbitrariteti i Hobsit, krahasuar me moralizimin e ligjit
sipas Pufendorfit ...................................................................................................................... 165
3. Monarkia Absolute e Hobsit dhe shteti si person moral i Pufendorfit ............................. 174
4. Pushtet sovran - Religjion; përfshirja e Hobsit dhe ndarja e Pufendorfit ........................ 182
5. Sovraniteti i jashtëm midis forcës së Hobsit dhe solidaritetit të Pufendorfit ................... 193
PJESA E TRETË ........................................................................................................................ 201
Sovraniteti në diskursin bashkëkohor midis Hobsit dhe Pufendorfit.......................................... 201
KAPITULLI I ............................................................................................................................. 202
Sovraniteti në kontekstin e demokracisë liberale (Pozicioni i Hobsit dhe Pufendorfit) ............. 202
1. Sovraniteti si çështje midis lirisë dhe sigurisë ................................................................. 202
2. Sovraniteti, sistemi politiko – juridik dhe mënyra e qeverisjes ....................................... 206
2.1 Shteti minimal sipas Xh. S. Millit ............................................................................. 206
2.2 Komunitarizmi .......................................................................................................... 213
2.3 Multikulturalizmi ...................................................................................................... 218
2.4 Teoria e qytetarit (shtetasit) dhe problemi i sovranitetit të jashtëm ....................... 220
2.5 Sovraniteti (kon) federal ........................................................................................... 226
KAPITULLI II ............................................................................................................................ 230
Filozofia postmoderne dhe kritika mbi sovranitetin ................................................................... 230
1. Kritika në parim ............................................................................................................... 230
2. Paradoksi i sovranitetetit (përjashtimi përfshirës) ........................................................... 234
2.1 Paradoksi në kontekstin sociopolitik ........................................................................ 234
2.2 Paradoksi në logjikën juridike .................................................................................. 238
3. Sovraniteti një nocion bosh .............................................................................................. 239
3.1 Anarkizmi .................................................................................................................. 239
3.2 Jacques Maritain: Sovraniteti nuk ekziston .............................................................. 242
3.3 Mekanizmat e pushtetit dhe shmangia e teorive përgjithësuese (Kritika e Fukosë) 243
7
PËRFUNDIME ........................................................................................................................... 248
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................ 258
SHTOJCA ................................................................................................................................... 264

Lista e figurave dhe tabelave

Figura 1 Kontrata shoqërore e Hobsit ......................................................................................... 153
Figura 2 Pushteti sovran dhe shtetasi sipas Hobsit ..................................................................... 154
Figura 3 Kontrata shoqërore e Pufendorfit ................................................................................. 155
Figura 4 Pushteti sovran dhe shtetasi sipas Pufendorfit.............................................................. 156
Figura 5 Leviatani sipas Hobsit (Abraham Bosse 1651) ............................................................ 160

Tabela 1 Krahasimi midis Hobsit dhe Pufendorfit ..................................................................... 198

8
ABSTRAKT

Studimi është një refleksion filozofik mbi çështjet e sovranitetit, i parë përmes analizës
krahasuese midis dy filozofëve; Tomas Hobsi dhe Samuel Pufendorfi. Fusha e studimit shtrihet
midis filozofisë politike dhe filozofisë së të drejtës.
Shqyrtimi i literaturës i fokusuar tek filozofët më në zë si Makiaveli, Boden, Spinoza,
Loku, Monteskje, Ruso, Kant etj. shërben për njohjen më të gjerë e më të thellë të çështjeve që
mbart sovraniteti. Kërkimi bibliografik orientohet kah studimi analitik krahasues.
Me rëndësi për temën është njohja në themel e tezave filozofike të Hobsit dhe
Pufendorfit, ku nëpërmjet analizës krahasuese synohet ngritja e diskursit në çështjet si: ideja e
unitet objektiv shoqëror dhe mënyra e konkretizimit të sovranitetit popullor. Krahasimi ndalet
tek forma dhe përmbajtja e kontratës sociale. Çështje themelore është raporti midis sovranitetit
popullor (politik) dhe sovranitetit shtetëror. Diskursi nxjerr në pah natyrën e pushtetit sovran dhe
problemin e lirisë, duke vënë në diskutim parimin e përfaqësueshmërisë. Midis idesë së një
pushteti të pandashëm dhe një pushteti që duhet të bëjë drejtësi, sovraniteti vendoset në situata
kontradiktore që evidentohen gjatë krahasimit. Studimi thellohet në diskutimin mbi sistemet
politiko – juridike dhe konceptin e shtetit të së drejtës. Në një plan tjetër, raporti midis
sovranitetit të brendshëm dhe të jashtëm është një çështje komplekse, ku shpesh cenohet thelbi i
sovranitetit.
Fjalët kyçe: sovranitet, unitet shoqëror, ligj natyror, e drejtë natyrore, sovranitet
popullor, sovranitet shtetëror, pushtet, kontratë shoqërore, shoqëri civile, person sovran, shtet,
liri, drejtësi, sistem politiko – juridik, formë qeverisjeje, sovranitet i jashtëm, marrëdhënie
ndërkombëtare

9
HYRJE

Njeriu për nga natyra kuptohet midis egoizmit dhe nevojës për jetë shoqërore. Çështja
shtrohet se mbi ç’kritere objektive njeriu i përket vetes dhe njëkohësisht shoqërisë. Si mund të
arrijmë ekuilibrin midis lirisë individuale dhe përgjegjshmërisë sociale. Në këto rrethana,
detyrimisht duhet krijuar një rend i qëndrueshëm shoqëror ku të shprehet qartë jo vetëm siguria
fizike, por edhe liria, të drejtat e njeriut për një jetë dinjitoze. Mjeti për realizimin e këtij qëllimi
është një pushtet që qëndron mbi palët, si pushteti më i lartë. Në kuptimin e shoqërisë së
unifikuar, ky pushtet ka marrë emrin sovranitet.
Diskutimi mbi natyrën e një pushteti që drejton dhe organizon shoqërinë ka qenë i
hershëm. Për herë të parë ka marrë emrin sovranitet në shekullin XVI (De Benoist, 1999, f.
100). Në shekullin XVII, për shkak të rrethanave historike e politike, sovraniteti bëhet një nga
çështjet themelore. Evropa ishte në një fazë ndryshimesh të gjithanshme dhe në një moment të
rikonceptimit, rimodelimit politik. Gjendja që pasoi me Luftën Tridhjetëvjeçare (1618-1648) në
aspektin politik ishte një konflikt për dominim (hegjemoni) ose ekuilibrin e pushteteve midis
fuqive evropiane të asaj kohe. Konkluzioni i kësaj lufte ishte Paqja e Vestfalisë (1648) që solli
ndarjen e Evropës në shtete sovrane.
Filozofia e kohës kërkon argumente objektive në konceptimin e organizimit politik dhe
juridik të shoqërive. Hobsi dhe Pufendorfi janë ndër të parët që sovranitetin e bëjnë pjesë
thelbësore të refleksionit të tyre. Tre vjet pas Paqes së Vestfalisë, më 1651, Hobsi publikon
veprën e tij të famshme “Leviatani”, ku shpalos pikëpamjen mbi sovranitetin. Afërsisht një
dekadë më vonë në këtë diskutim angazhohet edhe Pufendorfi. Tema e studimit, nëpërmjet
analizës krahasuese midis dy filozofëve, synon njohjen e çështjeve të sovranitetit.
Sovraniteti shpreh pushtetin politik të shoqërisë, çka do të thotë se nuk rrjedh nga ndonjë
pushtet tjetër. Të qenit burimi i parë e bën atë absolut dhe të pakushtëzuar nga çdo formë tjetër
pushteti. Prej këtij legjitimohen të gjitha pushtetet e tjera, e shprehur në sovranitet shtetëror.
Sovraniteti shtetëror ka gjithë të drejtën dhe mekanizmat për kryerjen e funksioneve të
sovranitetit, pavarësisht faktit nëse zbatohet me vullnet apo me detyrim. Me fjalë të tjera,
shoqëria organizohet brenda një rendi ligjor (juridik).
10