ERHAN AFYONCU 8AHTE MESİH OSMANLI BELGELERİ IŞIĞINDA DÖNMELİĞİN KURUCUSU SABATAY SEVİ VE YAHUDİLER SAHTE MESİH Osmanlı Belgeleri Işığında Dönmeliğin Kurucusu SABATAY SEVİ VE YAHUDİLER ERHAN AFYONCU Yayın Yönetmeni Mustafa Karagüllüoğlu © Yeditepe Yayınevi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 16427 ISBN: 978-605-5200-23-7 Yeditepe Yayınevi: 200 Araştırma İnceleme: 167 1. Baskı: Haziran 2013 Sayfa Düzeni İrfan Güngörür Kapak Tasanmı SercanArslan Baskı-Cilt Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti. Gümüşsüyü Cad. No:3/2 - Topkapı / İstanbul Tel: 0212 483 47 91-92 (Sertifika No: 11964) YEDİTEPE YAYINEVİ Çatalçeşme Sk. No: 27/15 34410 Cağaloğhı-İstanbul Tel: (0212) 528 47 53 Faks: (0212) 512 33 78 www.yeditepeyayinevi.com | [email protected] online abş-veriş: www. kitapadresi. com ERHAN AFYONCU SAHTE I|1E8IH OSMANLI BELGELERİ IŞIĞINDA DÖNMELİĞİN KURUCUSU SABATAY SEVİ VE YAHUDİLER YEDİTEPE & İstanbul 2013 ERHAN AFYONCU 1967’de Tokat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamam ladı. 1984’de başladığı Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, Sosyal Bügiler Eğitimi Bölümü Tarih Öğretmenliği Anabüim Dalı’ndan 1988’de mezun oldu. 1989’da Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Bölümü’ne Araştırma Görevlisi olarak atandı. Yüksek lisan sını Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Ne cati Efendi Tarih-i Kınm (Rusya Sefaretnamesi) isimli tez ile 1990’da tamamladı. 1997’de Osmanlı Devlet Teşkilatında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII. Yüzyıllar) isimli tez ile dok torasını bitirdi. 2000 yılında yardımcı doçent oldu. 2001 Mayıs’ında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Ta rih Bölümü’ne geçti. 2008’de doçent oldu. Hâlen Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde öğ retim üyesi olarak görev yapan Erhan Afyoncu’nun “Sorularla Osmanlı İmparatorluğu”, “Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi”, “Osmanh’mn Hayaleti”, “Truva’nın İntikamı”, ‘Yavuz’un Kü pesi”, “Sahte Mesih”, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İs yanlar ve Darbeler” ve “Fransa’ya Osmanlı Tokadı” (Ahmet Önal ve Uğur Demir ile birlikte) “Ottoman Empire Unveiled” ve “Das Osmanische Reich: Unverhüllt” isimli kitapları ile Os- manlı bürokrasisi, İbrahim Müteferrika, aşiretler ve Osmanlı tarihçüeri üzerine çok sayıda akademik makalesi vardır. e-maü: [email protected] Osmanlı arşivinin karanlık dehlizlerinde rehberlik yaparak yolumu bulmamı sağlayan rahmetli hocam Halil Scdıillioğlu’na İçindekiler Kısaltmalar............................. 9 Önsöz........................................................................il BİRİNCİ BÖLÜM Osmanlı İmparatorhığu’nda Yahudiler • Yahudiler’in Osmanlı Topraklarına Göçü................................15 • Osmanlı Mâliyesinde Yahudiler...............................................21 • Yahudi Hekimler......................................................................22 • Hassa Hekimler Teşkilatı........................................................28 • 16. Yüzyılın Önemli Yahudi Simaları......................................33 Galata’da Bir Senyora: Gracia Mendes......................................33 Harem’in Gizemli Aracıları: Kira Kadınlar.................................38 Koca Yahudi: Yasef Nasi.............................................................59 Solomon Aşkenazi......................................................................69 David Passi.................................................................................74 İKİNCİ BÖLÜM Zoraki Müslüman: Sabatay Sevi • Sabataycı Hareketin Tarihî Temelleri.....................................79 • Sabatay Sevi’nin Ailesi.............................................................83 • Sabatay Sevi’nin Doğumu, İlk Eğitimi ve Mesihlik İlanından Önceki Hayatı.........................................................85 • 1648 Lehistan’da Yahudiler’e Yönelik Baskılar ve Sabatay Sevi.............................................................................88 • Sabatay Sevi İstanbul’da (1658-1659).....................................93 • Sabatay Sevi Kudüs Yolunda (1662).......................................94 • Gazze’den Tebşir Edilen Mesih.............................................100 • Sabatay Tekrar İzmir’de (1665).............................................108 • Sabatay Sevi’nin İstanbul’a Gelişi ve Tutuklanması (1666).. 114 • Sabatay Sevi Gelibolu’da (1666)............................................126 • Sultan IV. Mehmed ve Kıyamet Beklentisi...........................136 • Sabatay Sevi, Aziz Mehmed Efendi Oluyor (1666)...............141 • Sabatay’la Birlikte Müslüman Olan Arkadaşı.......................152 • Sabatay’m Müslüman Olmasından Sonra Yahudiler’in Müslümanlaşması Meselesi...................................................152 • Nevmüslim Aziz Mehmed Efendi..........................................156 • Sabatay’dan Sonra Dönmelik ve Dönmeler..........................171 Sonuç............................. 173 Bibliyografya........................ :...177 Dizin.......................................................................189 Ekler............. 199 Kısaltmalar A. DVN............: Bâb-ı Âsafî Divân Kalemi A. RSK.............: Bâb-ı Âsafi Ruûs Kalemi Bk.....................: Bakınız BOA.................: Başbakanlık Osmanlı Arşivi çev....................: Çeviren D.KRZ..............: Küçük Ruznâmçe Kalemi Defteri DİA.................: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi haz....................: Hazırlayan İA......................: İslâm Ansiklopedisi KK : Kâmil Kepeci Tasnifi MAD................: Mâliyeden Müdevver Defterler MD...................: Mühimme Defterleri nr......................: Numara nşr....................: Neşreden TOEM..............: Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası TSMA..............: Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi 9
Description: