Erdnîgarî. Amadeyî 3

109 Pages·4.826 MB·Kurdish

by  coll.

ERDNÎGARÎ
AMADAHYÎ
12

2019/2020
2
AMADEKAR

Ev pirtûk ji aliyê Komîteya

Erdnîgariyê ve hatiye

amadekirin.

LÊVE GER
- Komîteya Şopa ndinê
- Komîteya Fo toşopê
- Komîteya Red ekteyê

Ev pirtûk ji aliyê Saziya Minhacan ve,

wek pirtûka wanedayînê, ji bo dibistanan
hatiye pej irandin.

3
4
NAVEROK
Waneyên beşê ..................................................................................................... 7
Erdnîgarî û erdnîgariya biyolojî ................................................................... 9
Erdnîgariya biyolojî ..................................................................................... 13
Şaxên erdnîgariya biyolojî ........................................................................... 18
Erdnîgariya lawirî ........................................................................................ 23
Kemerên erdnîgariya biyolojî ( Biogeography) yên mezin ....................... 27
Daristana herêma Deryaya Spî ................................................................... 32
Daristan qoçekî ya herêma sar .................................................................... 36
Waneyên beşê ................................................................................................... 41
Nexşe .............................................................................................................. 43
Tora kordînatê ya erdnîgariyî (Geographical coordinates) ................ 48
Girîngiya tora kordînatê ya erdnîgariyî ....... .ةفرّ عم ريغ ةيعجرملا ةراشلإا !أطخ
Pîvanek .......................................................................................................... 53
Li ser nexşeyê pîvana dirêjahiya rast( ser erdê) ........................................ 56
Li ser nexşeyan nîgarkirina diyardeyên erdnîgariyî ................................. 60
Waneyên beşê ................................................................................................... 63
Hestkera jidûr ............................................................................................... 65
Şebenga Elektromegnatîzî (Electromagnetic Spectrum) .......................... 70
Reakisyon bi qata gazê re ............................................................................ 75
Reakisyona tîrêjan bi nîşangê re ................................................................. 80
Hestkerên erênî û yên neyînî ....................................................................... 84
Waneyên beşê ................................................................................................... 89
Peyk û hestker .............................................................................................. 91
Asta xuyakirinê ............................................................................................. 96
Dahûrandin û ravekirna berçavên ezmanî .............................................. 100
Çarekirina hejmarî ji barçavan re (Digital Image Processing).............. 105

5
6
Waneyên beşê

1- Erdnîgarî û erdnîgariya

biyolojî.

2- Erdnîgariya biyolojî.

3- Şaxên erdnîgariya
biyolojî.

4- Erdnîgariya lawirî.

5- Kemerên erdnîgariyê.

6- Daristanên herêma

Deryaya Spî.

7- Daristanên qoçekî yên
herêma sar.

7
Armancên beşê
Pêwîst e xwendekar ji vê
beşê fêrî:
1- Têkiliya di navbera
erdnîgarî û erdnîgariya
biyolojî de, bibe.
2- Armancên erdnîgariya
biyolojî bibe.
3- Şaxên erdnîgariya biyolojî
bibe.
4- Têkiliya di navbera
belavbûna şînatî û lawiran de
bibe.

8
Waneya yekem

Erdnîgarî û Erdnîgariya Biyolojî

Pênaseya erdnîgariyê: Erdnîgarî bi gelek rêbazan hatiye
pênasekirin:
 Ew zanista gerestêrka Erdê ye.
 Zanistên ku diyardeyên xwezayî û mirovî li ser Erdê
lêkolîn dikin.
 Guherîn û cudahiyên cih.
 Zanista ku têkilî û bandora di navbera xweza û mirovan
de, lêkolîn dike.

Ji van pênaseyan mirov digihêje hin encaman ew jî ev in:
Girîngiya zanistên erdnîgarî, têkiliya di navbera erdnîgarî û
zanistên din de, maka zanistên xwezayî ye.
Erdnîgarî du beşên bingehîn di hundirê xwe de digre, ew jî ev
in: Erdnîgariya xwezayî û erdnîgariya mirovî.
Erdnîgariya xwezayî (Fîyocografya):
Ew zanista ku diyardeyên xwezayî li ser rûyê Erdê lêkolîn dike
ji hêla: belavbûna bejahî û avê, rûerd, awayên rûerdê, qata gazê,
şînatiyên bejî û lawirên kovî (Erdnîgariya biyolojî).
Beşê xwezayî di erdnîgariyê de, ew diyardeyên ku destê
mirovan di çêbûn û hebûna wan de tune ye. Armancên
erdnîgariya xwezayî, naskirina awayên rûerdê, guherînên
avhewayê û taybetiyên şînatiyên bejî û lawirên kovî ye.
9