Epistolae de rebus familiaribus et Variae

578 Pages·1862·29.728 MB·Latin

by  Francesco Petrarca

FRANCISCI PETRARCA<:
EPISTOL.4:
l)E REBllSF AMILIARSI Blf
ET
VA.RI~
TUM QU,I; ADBCC TUM QU.E NONIJUll l::DIT,t:
t'Allll,IAIIIU.!l SCILICET LIBRI xxmr.V ARIARU.llL IOER l'NICU:-
~UNC P■lll1l■ INTIGII IT AD PIDQ OODIC:Clllo nllllOll'■ tUUl\TI
fflDIO l:J CVIA
10S.EPHI FRACAssgTTI.
VO LUIIEN SECUNlJUM.
J.,'LORENTltE,
TYPIS FILICJS LE MONNIER.
MDCCCLIII.
..
.. . . . .
.. .. . . ..-.·.
: :
\') '\\
f4<t'
\i' i.
FRANCISCPIE TRARC~
'(, ?-
DE REBUS FAMILIARIBUS
LJilER NONUS.
EPISTOLAI.
FRANCISCUSP ETRARCA MANFnEDO PIO DO)lINO CARPI
S. P. D.
Gaudct non prius de regritudinc quam de rius ,nletudinc ferme redin
tei;rata sibi nunciatum esse et constanti:un animi in adversis
suadcl.
Crebros insullus alquc impetus fortunre, nec Jllious
crebros famre volatilis his temporibus patior. Vencnalis
i\\a animum spiculis, broc aures ferit, et simul bine
utraquc percutit, bioc mina tur. Solebant lmla tristibus
amaris dulcia misceri. Nnnc, heu, tristia et amara omnia.
llla mellis ioscia duris animam figit aculeis; hroc ignara
lretitire meros loquitur mrerores. Et contra fortuoam
quidcm scimus unicum clypcum esse virtutis, cuius
quoniam sim inops, srepe per hoc tempus Iethalibus
plagis cxperior. Famam vero quibus armis sine alis
evaderem? volucre monslrum est: hoc rcmcdium ele
gi: de re nulla uoquam ac de nullo hominum perconta
ri. Sed id rursum inutile: elsi cnim linguam freoas
sem,aures non obstruxeram: ila nihil intcrrogaos audivi
multa qure nolui, et morbos et funcra et graves ami
corum casus, quorum ve! meminisse supplicium est.
Il. t
DE REBUS F,UllLL.\RlBUS
Importuna tamen hrec nuncia in boe uno mihi se prre
buit mitiorern, quod non prius [egritu<linisg uam conva
lesceolire lu.e notiliam ingessit. Surrexisse didici-quem
cecidisse nesciveram. It~ do prresenli lrelus, de prrete
rito iam securus (nullus est eoim metus, nulla sollici
tudo prootcriti), slupens lamen et vcluti qui prooruplas
angustias incautus ovaseril, allooitus hrereo, et consi
deratione vitati discriminis gaudens, tremo. IILig ratias,
qui et sospitatcm tuam passus est teotari, nec est pas
sus obrui, ne gravi nos opprimcret mrerore, sed ut gau
dium cumulans periculo, et nos postbac tui semper
avidiores, et te nobis cfficeret cariorcm. Nostras sane
Pierides, si fieri possit, oplaverim tantisper herbarum
nolitia permutasse, quo tibi aliquid in hoc stalu salu
tiferreo pis impertirer. Creterum,q uod ego posse cup erem
is qui ad le millilur iosignis pbysicus, Deo aspirante,
prrestabit, et, quod hoc quoque .in rcmediis non ulti
mum ponis, ego ipse, cum prirnum dabitur, sequar. Uni
cum interim anlidolum, quod apud medicos nostros in
venio, liis litteris insercodum duxi, quod si bona fide
bauseris, sanius a quoquam Bippocrate consilium ne
spcres. Est autcm ex bis ferme confeclum rebus: ut in
primis te ipsum et res tuas divino volens committas ar
bitrio: animum ad crelum erigas, et in ilio fìgas spei
ancoram a quo uno non solum accipere potes ut sis
salvus, sed ut esses aliq uid acoepisti; neque diffidas
extrema tua magnifice curaturum, qui lantam de pri
mordiis curam gessit; simulque ut intelligas decere
virum fortem et fortunre prreliis assuefactum, morbos
ac mortcrn et mortalia cuncta despicero, supra huma
nos sese casus animi alis atlollentem, qni srepe, regro
LIBER NONUS,- EPISTOLAI . 3
atqoe aft'ectoli cet in corpore, sanus apparoit, intraque
dolorum morsus et in ipsa morte, clarum dedit experi
mentum posse felicitatem in bis ipsis qure miserire vo
cantur existere, veramque animi virtutem corporeis
passionibus inconcussam. Ad extremom memineris ani
mi habitum ad utramque parlem corpori plorimum
confcrre solitum, et esse qui, suum cor clanculum exe
dentes, retatis iustre tcmpus abrompant, qua nulla maior
insania fingi queat; esse qui honesto gaudio ftorentes
annos prorogent, mortem ac senium differentes, illa
quoque, com naturre lege pervenerint, forti animo latori.
Horum consilio ut acccdas vclim; depone inutilem do
lorem, pelle curas supervacuas, discute damoosas ani
mi nebulas. Et ad summam, quidquid premit aut tran
quillitatem turbat abiicito, utile homini inter vitre huius
procellas et in hoc exilio srepe famosissimum virgilia
num illud exclamans:
Duratee t vosmetr ebus servates ecundis.
Vive et vale, nostri memor.
W .IW. Augusti.
EPISTOLAIl .
FRANCISCUSP ETRARCAS OCRATIS UO S. P. D.
De pluriwn amicorums uorum morte conqueritur : et Socratem,
de cuius 01'iiine et moribus multa commemorat, in ltaliam
arcessit.
Te compressis aliquando gemitibus sedatisque
suspiriis atque animi turbinibus, iofracta voce siccis
que oculis alloquor. Sic me audies quasi hominem nau-
4 DE REBUS FA IIU.LUllBUS
fragio elapsum, fessumque querimoniis, sedentem in
litore, mrestum quidem, sed iam O.etu abstinentem, et
parvas magnre fortunre reliquias recensentem. Mitto
illas amrenissimas atque amplissimas amicitire opes,
quibus abundantissimus, regibus ipsis ac terrarum
dominis mihi ditior videbar, quarum repente pauperri
mus fa ctus sum; non est ferendus qui imminutas deli
cias suas luget. Ad necessaria vi tre prresidia, qure no
stra videbantur, sed non erant, transeo. Doos mihi
fratres genitrix mea, plures amicitia pepererat. Primum
quidem fratrum naturalium mors infantem tulit. Secun
dum mihi Cartusia, iam virum, abstulit, immo vero non
mihi, sed mundo ablatum Deo reddidit, Gerardum no
strum, nulla in re aut germano tibi unico secundum,
aut mihi quam tibi ullis affectibµs vinctiorem. At in
reliqnis , ut sileam duos, recentium mihi O.etuumm ate
ria, quorum alterum Apenninus extinctum habet, alte
rum terror vagus, ita ut illius certa mors, huius incer
ta sit; quatuorque alios non omittam, Thomam scilicet
ac Barbatum , et Lrelium et Guidonem nostrum, quorum
primum Messana Sicilire, secundum Sulm o Brutiorum,
tertium Roma, quartum Ianuensis ora donaverat; sed
primum mihi mors tenerum, secundum _tenaxn odus, ter
tium cura reipublicre, quartum vero curialis occopatio
habendique studium eripuit; duo prreter hos alii contige
rant, nulli vel ingenio vel amicitire gloria cessuri: Fran
ciscus •e t Ioannes, conterranei mei ambo, par homi
num ad unguem doctrina et morum elegantia perpoli
tum. Bos mihi patria qure dedit, ipsa eripit. lta enim
affixi, et nativre zonre dulcedine compediti sont, ut, cum
amoris illorum pignora multa quidem et magna possi-
LmBR NOl'fUS-. EPISTOLAU .
deam, convictus nulla prorsus extra muros patrios spes
siL lta, quoniam de amicis paribus sermo est, quorum
facilior suaviorque usus, vides, nisi fallor, ut ad te
unum vere tota res redit. Te autem, mi Socrates, te
unum mihi, quod mirentur posteri, non tellus Ausonia,
ut reliquos, dedit, sed Cereri et Baccbo et Minerva,
sterilis, at virorum fertilis Annea Campinim: neve
forsitan rudis lector Campaniam dici putet, Campiniam
dico, inferioris Alemannire, ut nunc vulgo fertur, vel
aliter extremam Gallim Belgicre particulam, qure inter
lrevum Rbeni 1atus et Hollandiame t Brabantiam iacet,
ut inops patria di vite gloriaretur ·ingenio, et natura
suum ius teneret, e limo quolibet, et quocumque sub
aere magnos spiritus procreandi. Hrec te mihi igitur
talem virom genuit, atque in lucem misit illo ipso tem
pore quo ego procul, alio terrarum orbe, nascebar;
quamvis quem origo fecit alienigenam mansuetudo ani
mi et conversatio longior, atque in primis amor mei,
magna ltalum te ex parte fecerit. Mirom in tam longe
natis quanta vicinitas animarum, quanta sit conianctio
voluntatum, viginti iam nunc annorum testimonio pro
bata. Nomen tibi a gravitate morum ac iucunditale in
dictum, cumque ars musica in qua regnas Aristoxenum
dici vellet, vicit iudicium amicorum ut noster Socrates
dicereris. Hrec non tibi sed mihimet atque aJiis me
morasse gratum fuit. Nunc te mihi unicum ferme iam
laboriose vitm solamen ac levamen invida sors, inter
iectis Alpibus, tendit eri pere; quod si peragit, solus
sum. Id ne pati velis, per omnes te crelicolas obtestor,
mihique hoc totum animi tui acumen ut expendas
qu.a,soN. imise quide)Jl, seu locorum, seu teìnporum
6 DE REBUSF .UIILIARIBUS
intervaUis abstrahimur, unumque prosperitatis exi
mium fructum atque adversitatum remedium amitti
mus, simul vivere. De hoc multa Olympio pridem no
stro, sed, ut veroor, frustra, multa etiam tibi srepe et
dixi et scripsi, qure quoniam memorire affiu confido,
illa none paucis excitasse ne refricuissc suft'ecerit. Te
ergo, quem com aliis in consilium mittere solebam, iam
solum hortor ut consulas, tu orator confutatorque, tu
iudex electorque sententire; et ego libens obsequor.
Scis geminam nobis in Italia sedem esse: si neutra
placet, tu delibera, modo ne iudicium afl'cctus impediat,
ubinam commodius futuri simus. Nusquam adeo ra
dicatus sum, quin blando pollice fidi amoris avelli pos
sim; quo tibi, ni fallor, scrupulosius trutinanda res est.
Vide si qua est via qure sparsos recolligat amicos; quod
si nulla est, me, oro, iam tandem, tcque ipsum hoc
expcdias l~bore; et quod nullo sidere prohibemur, tuis
in Jilteris ut te videam prrestes; nam tu in meis me
tam crebro vidcs, ut, nisi charitas superet, iam possim
tibi esse fastidio. Vale.
IV Id. Martias, Veronre.
EPISTOLAII I.
FRANCISCUS PETRAnCA AJIICISS UJS S. P. D.
Undique se periculis circumvcntum et in lubrico positum
lamentatur, eaque de causa abeundi voluntatem prodit.
Reliquire nos malorum veterum exercent; honesta
tem profiteri volumus, nec valemus. Nulla nobis de
LIBER NONUS,- EPISTOLA lii, 7
prresenti fides, prreteriti temporis opinione laborantibus.
Importune fores obsidet amica: et srepius pulsa rever
titur, atque insidiis pernox latet: iures cmlibem te agere
vitam velie; prrelatam sibi alteram credet, ut cui et
iocognitus cmlibatus. et persoasum sit te vita simul et
feminre consortio cariturum. Comites antiqui limen
assuetum agmine facto circumstaot, evocant, interpel
lant, diem festum et conventom nobilium matronarum
alacri clamore dcnunciant. Respondes te ta)ian on ama
re? Primum attoniti mirantur, mox irrident, et iniecta
manu protrahunt quo nolis, ut qui mutatos aff'ectus et
proximam scnectutcm, quam in se iuvenilibus adhuc
animis non advertunt, ncc in coretancis suspicantur. Pro
curatores et rei domcsticre ministri damnis bine instan
tibus accurrendum, bine prreteritis succurrendum con
sulunt. Iogererem illud Anaxagorm: Non csseme gos al
mu, nisi ista periissent; aut simulalorem aut insanum
putant. Amici partim residcm sollicitant et mille vias
ambitionis atque avaritire ostcnduot: utendum tempore,
et occasionem fortunre impigre rapiendam. Testantem
superos bonis propriis contentum esse, pars vecordem
nihilique hominem fastidit, pars fronte consilium oc
cultare ne quis sibi pectus monstranti qurestus partem
eripiat, arbitrantur. Quid maioribus insisto, com mini
morum indignatio non dcsit? Sartori sutorique meo
persuadere non possum ullis artibus, me Jaxiorem ve
st.em et calceum vene quam soleo. Putant me fingere
modestire causam, et cum multa promiserunt, non
petitioni mcm, sed opinioni sure obsequuntur. Sic iam
senes adolesceutum malis premimur; versantique ani
mo quid hic remedii esse possit, una tantum ad salu-
8 DE REBURF AIIILIARIBUS
tem ostenditur via. Aliquo terrarum fogiamus, uhi nos
sanam mentem attolisse non sit incredibile, uhi possi
mus tandem esse quod sumus, nec cogamur esse quod
fuimus. Smpe fessis motum latus, et mutatus aer mgris
profuit. Mansuescunt arbores insitm, et translata olera
convalescunt. Quod ad me attinet, amici; id mihi nunc
in animo est. Quamvis enim contra multorum senten
tiam sit, sentio smpe alibi tranquillios senectutem agi,
quam uhi adolescentia acta est.
Avenione,V II Kal. Octobris.
EPISTOLAIV .
FRANCISCUSP ETRARCAA D IGNOTUM.
Plura de adulteriis perversitate morum increbrescentibus: quorum
pericula illustri exemplo demonstrat, et amicum monet ut
caveat.
Verbam ihi nunc metus ac dolor eliciunt. Alterum
sine altero forsan tacitus tulissem. Scio quidem, scio
quid est quod te et bune in te deditum attonitos habet,
relictoque calle pianissimo, per abrupta falsis opinionihus
excmcatos et consuetudine vinctos trahit. Sordet omne
parabile, difficilia delectant, eoque magis quo ad im
possibilitatem propius videntur accedere. Aperta con
temnitis, obserata tentatis. Sicubi vir zelotypus aut
mater anxia paterque sollicitus insignem noscitur adhi
buisse custodiam, sicubi pudor ipse femineus imper
via sepe vallatus est, hanc vel muneribus blanditiisque
perstringere, vel aliquo novo genere fraudis transilire