Epistemoloji Temel Metinler PDF
Preview Epistemoloji Temel Metinler
EPİSTEMOLOJİ Temel Metinler Felsefe: 2 ISBN 978-605-5925-11-6 Yayınevi sertifika no: 0208-19-010300 Epistemoloji: Temel Metinler Editör: Dr. Hasan Yücel BAŞDEMİR 1. Baskı: Ankara, 2010 Kapak tasarım: İhsan Süreyya Şahin Kapak fotoğrafı: İhsan Süreyya Şahin’in fotoğraf arşivinden Düzenleme: Baskı: ÖNCÜ BASIMEVİ Kazım Karabekir Cad. Ali Kabakçı İşhanı no: 85/2 İskitler/Ankara Tel: (0312) 384 31 20 Karakeçili Mah. Lise 1. Sok. No: 1/6 Çorum www.hititkitap.com Tel & faks: 0 364 2241525 e-mail: [email protected] Bu kitap, Hitit Üniversitesi tarafından desteklenen “Bilgi Teorisinde Yeni Yaklaşımlar” başlıklı proje kapsamında hazırlanmıştır. Makaleler, yayımcı ve yazarların izniyle yayımlanmaktadır. Bu kitabın her türlü yayın hakkı saklıdır. Yazar ve Hititkitap Yayınevinden izin alınmadan bir kısmı veya tamamı elektronik veya basılı ortamda yayımla- namaz. EPİSTEMOLOJİ Temel Metinler EDİTÖR HASAN YÜCEL BAŞDEMİR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .........................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış. GĠRĠġ: BĠLGĠ VE ĠNANÇ KAVRAMLARININ ANALĠZĠ [Ferit Uslu] ...................... 15 1. Bilginin Türleri ................................................................................................................ 15 1.1. Önermesel Bilgi ........................................................................................................... 15 1.2. Tanıma Yoluyla Bilgi .................................................................................................. 17 1.3. Tasvir Yoluyla Bilgi .................................................................................................... 21 1.4. Nasılın Bilgisi............................................................................................................... 23 2. Ġnancın Türleri ................................................................................................................. 24 2.1. Önermesel Ġnanç .......................................................................................................... 25 2.2. Önermesel Olmayan Ġnanç .......................................................................................... 28 3. Ġnanç-Bilgi ĠliĢkisinin Analizi ........................................................................................ 31 4. Önermesel Bilgi: ‘GerekçelendirilmiĢ Doğru Ġnanç’.................................................... 34 4.1. Bilgi Bir Ġnanç Mıdır? ................................................................................................. 35 4.2. Bilgi Her Zaman Doğru Ġnanç Mıdır? ....................................................................... 39 4.3. Bir inancın Bilgi Olabilmesi için GerekçelendirilmiĢ Olması Gerekir Mi?............. 42 5. Temel Ġnanç ve Bilgiler .................................................................................................. 46 6. Bilgi-Ġnanç ĠliĢkisinin Gerekçelendirme Açısından Sonuçları.......... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. GEREKÇELENDĠRĠLMĠġ DOĞRU ĠNANÇ BĠLGĠ MĠDĠR? [Edmund L. Gettier, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ....................................................................................... 51 BĠLGĠ VE DAYANAKLAR: GETTĠER’ĠN MAKALESĠ ÜZERĠNE BĠR YORUM [Michael Clark, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ........................................................... 55 BĠLGĠDE SEBEBE DAYANMA KOġULU .................................................................... 61 Alvin I. Goldman................................................................................................................. 61 Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir ........................................................................................ 61 Bilgi: Sarsılmaz GerekçelendirilmiĢ Doğru Ġnanç ............................................................ 85 Keith Lehrer ve Thomas Paxson, Jr. .................................................................................. 85 Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir ........................................................................................ 85 GEREKÇELENDĠRĠLMĠġ DOĞRU ĠNANÇ OLARAK BĠLGĠ [Roderick M. Chisholm, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir]................................................................... 107 1. GiriĢ................................................................................................................................ 107 2. Gettier Durumları .......................................................................................................... 108 3. Zorluğu Gösterme ......................................................................................................... 110 4. Önerilen Çözüm ............................................................................................................ 112 5. Alternatif Bir Çözüm .................................................................................................... 114 6. Sonuç ............................................................................................................................. 115 BĠLGĠ NEDĠR? [Roderick M. Chisholm, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ............... 117 1. Theaetetus Sorunu ......................................................................................................... 117 2. Gettier Sorunu ............................................................................................................... 118 3. Bir Uyarı Notu ............................................................................................................... 122 4. Örneğe Yakından Bir BakıĢ.......................................................................................... 124 5. Bir Bilgi Tanımı ............................................................................................................ 129 6 | Epistemoloji: Temel Metinler 6. Birinin Bildiğini Bilmesi (Knowing That One Know) ............................................... 132 GETTĠER SORUNLARININ KAÇINILMAZLIĞI [Linda Zagzebski, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ................................................................................................................ 137 EK 1 ................................................................................................................................... 151 GETTĠER VE BĠLGĠDE ġANS UNSURU [Hasan Yücel BaĢdemir] .......................... 151 1. Epistemik ġans .............................................................................................................. 153 2. Gettier KarĢı-Örnekleri ................................................................................................. 163 3. Gettier’in ġans Senaryosu ............................................................................................ 169 4. Sonuç ............................................................................................................................. 173 Kaynakça ......................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış. EK 2 ................................................................................................................................... 175 GEREKÇELENDĠRME, EPĠSTEMĠK SEVĠYELER VE KESĠN BĠLGĠ: FARABÎ VE CHĠSHOLM KARġILAġTIRMASI [Hasan Yücel BaĢdemir]...................................... 175 1. Sorun .............................................................................................................................. 175 2. Gerekçelendirme: Chisholm ........................................................................................ 180 3. Gerekçelendirme: Farabî .............................................................................................. 183 4. Chisholm ve Epistemik Seviyeler ................................................................................ 190 5. Farabî ve Epistemik Seviyeler...................................................................................... 198 6. Sonuç Yerine: KarĢılaĢtırma ........................................................................................ 205 Kaynakça ......................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış. EK 3 ................................................................................................................................... 211 DOĞAL EPĠSTEMOLOJĠ MÜMKÜN MÜDÜR? [ġahabettin Yalçın] ....................... 211 Geleneksel Bilgi Tanımı ................................................................................................... 212 Doğal Epistemoloji............................................................................................................ 216 Doğal Epistemoloji Bir Alternatif Olabilir mi? ............................................................... 220 Sonuç .................................................................................................................................. 224 KAYNAKÇA .................................................................................................................... 225 BAŞLANGIÇ Bu çalışma, günümüzde bilginin tanımı, türleri, elde edilişi, un- surları ve yapısı ile ilgili tartışmaların seyrini önemli ölçüde belir- leyen makalelerden oluşan bir derlemedir. Çağdaş epistemolojiyi etkileyen düşünürleri zikretmeye başladığımızda Platon’a kadar geri gideriz. Platon’un, özellikle Theaetetus diyalogunda bilginin tanımı ve unsurları konusundaki yaklaşımı, geleneksel epistemo- loji adıyla etkisini günümüze kadar devam ettirmiştir. Platon’un ‚gerekçelendirilmiş doğru inanç‛ şeklindeki bilgi tanımı, çağdaş epistemolojide bilgi konusundaki tartışmaların zeminini oluştur- muştur. Düşüncelerin başlangıçları ile ilgili olarak tarihler koymak çok itibar edilen bir yöntem değildir. Fakat Edmund L. Gettier’in 1963’te yazdığı üç sayfalık ‚Is Justified True Belief Knowledge?‛ adlı makalesi, muhtemelen yazarının dahi tahmin edemeyeceği ölçüde büyük bir etki meydana getirdi. Gettier’in bu makalesine kadar geleneksel epistemoloji büyük oranda Platon’un Theaetetus diyalogunda ortaya koyduğu sorunla ilgilenir. Theaetetus sorunu adı verilen bu tartışmada öncelikle epistemik öznenin bilmeye konu olan şeylerle algı, tanıklık, içebakış, bellek ve bilinç gibi bilme araçlarıyla yüz yüze gelmesinin (tanışıklık) bilgi için yeterli olup olmadığı ele alınmıştır. Daha da önemli olan tartışma, bu tanışıklıkların bilgiye nasıl dönüştürüldüğü ile ilgili- dir. Platon, ‚biliyorum‛ diyebilmek için zorunlu üç unsuru unsu- ra ihtiyaç olduğunu ileri sürer: inanç, doğruluk ve gerekçelendir- me. Bu üç koşula bağlı olarak Theaetetus sorunu, doğru inancın bilgi olarak isimlendirilemeyeceğini ve ek olarak üçüncü bir koşu- la ihtiyaç duyulduğunu ileri sürer. Theaetetus sorunu açısından gerekçelendirme, şans önleme koşu- ludur. Bilgi, bilişsel başarı ile elde edilir ve şans eseri doğruluk, 8 | Epistemoloji: Temel Metinler bize bilgiyi vermez. Akşam evinizde otururken kapınızın önünde bir ses duydunuz. Buna dayanarak ‚kapının önünde biri var‛ şeklinde bir inancınız oluştu. Kapıyı açıp baktığınızda gerçekten de kapının önünde birinin olduğunu gördünüz. Bu durumda sizin doğru bir inancınız olduğu ortaya çıktı. Fakat eğer duyduğunuz ses, kapının önündeki bir kişiden değil de hemen yan taraftaki başka bir kişiden gelmişse ve siz bunun farkında değilseniz ‚ka- pının önünde biri var‛ şeklindeki inancınız doğru olduğunu dü- şünmeye devam edeceksiniz. Üstelik bunu bildiğinizi de ileri sü- receksiniz. Bunu gerçekten de biliyorsunuz ama şans eseri. Çünkü sizi bu bilgiye götüren şey, sesleri karıştırmanızdır. Yanlış bir ka- nıtla doğru bir inanca ulaştınız. Theaetetus sorunu, ‚bir şeyi şans eseri bilmekten bizi ne alı- koyabilir?‛ sorusuna cevap arar ve gerekçelendirme, doğru inan- cın şans eseri bilgi olmasını engelleyen koşul olarak sunulur. Ge- rekçelendirme, doğru inançlarımızdaki şansı dışarıda tutarak bil- gimizi tam bilişsel bir başarının ürünü haline getirir. Gettier’in makalesi, gerekçelendirmenin zorunlu koşul olma- sına rağmen tek başına şansı dışarıda tutmaya yetmeyeceğini gös- teren örnekler ortaya koydu. Gettier karşı-örnekleri adı verilen bu örnekler, bir kişinin gerekçelendirilmiş doğru inanca sahip olsa bile hala bilemeyeceği durumların olduğunu ileri sürer. Bu tespit, epistemolojide önemli bir kırılma noktası olmuştur. Aslına bakı- lırsa bu iddiayı ilk ortaya atan kişi, Gettier değildir. Bin dokuz yüzlerin başında Alexius Meinong ve Gettier’in makalesinden bir yıl önce Jaakko Hintikka gibi düşünürler, bunu göstermiş fakat yeterince ilgi çekmemişlerdi. Gettier’i ilginç hale getiren birçok neden vardır: Bu iddiasının yanında (i) bunu sadece üç sayfalık bir makalede çok açık ve anlaşılır bir şekilde göstermiş olması, (ii) bunu günlük hayattaki örneklere başvurması, (ii) karmaşık bilgi tartışmalarına yön verecek şekilde geleneksel bilgi tanımını for- mülleştirmesi ve (iv) sorunu Platon (Theaetetus, 201c) ve Aristote- les’in (Fizik, 197b, Metafizik, 1057a) yaptığı gibi yerinde bir terim olan şansa dayandırması gibi birçok neden ileri sürülebilir. İçindekiler | 9 Gettier sonunu nedir? Onun Theaetetus sorunundan farkı nedir? Çağdaş epistemolojinin yapısı, bu iki sorunun cevabında yatar. Çünkü Gettier sorunu, epistemolojinin seyrini ve ilgisini tamamen değiştirmiş, düşünürlerin yaklaşık kırk yılını almış ve epistemolojide birçok yeni terimin ortaya çıkmasına neden olmuş- tur. Bu terimlerin hangileri olduğuna kısaca göz atacağım ancak öncelikle Gettier sorununu tanımaya çalışalım. Uluslar arası veri tabanlarında epistemoloji ile ilgili tarama yapıldığında Gettier’in etkisinin ne oranda olduğunu anlamak kolaylaşır. Çünkü onun üç sayfalık makalesi üzerine yüzlerle ma- kale ve kitap yazılmıştır. Çağdaş epistemolojide doğrudan veya dolaylı olarak Gettier’e ve Gettier sorununa atıf yapmayan çok az makale ve kitap vardır. Buna geleneksel epistemolojinin terimleri- ni kökten reddeden doğallaştırılmış epistemoloji taraftarlarını da dâhil ediyoruz. Gettier sorunu, doğru bir inanç gerekçelendirilmiş ve rasyo- nel hale getirilmiş olsa bile bunun şansı dışarıda bırakmaya yet- meyeceğini iddia eder. Önümüzde bir vazo olduğunu düşünelim. Orada bir vazo olduğu açık ve seçiktir. Buradan hareketle bizde ‚önümde bir vazo var‛ şeklinde bir inanç oluşur. Birisi bize ‚ger- çekten orada bir vazo olduğundan emin misin?‛ diye sorsa, ‚evet‛ diye cevap veririz. Şimdi de bu vazonun aslında aslına tıpatıp benzeyen bir ışık animasyonu olduğunu düşünelim. Biri bize ‚onun vazo odlunu ispatla‛ derse vazonun yanına gider ve onu elimize alır, ‚işte bak, bu bir vazo‛ deriz. Fakat elimize aldı- ğımız vazo bizim gördüğüm ışık animasyonu olan vazo değildir. Aksine animasyonun hemen arkasına yerleştirilmiş gerçek bir vazodur. Biz, böyle bir durumda inancımızı oluşturduğumuz du- yu verisi ile bu inancımızı ispatlamak için kullandığımız vazonun aynı şeyler olmadığını anlarız. Bunun sonucunda sezgilerimiz bize bilgimizin şans eseri olduğunu yani orada bir vazo olduğu inancımızı, gerçek bir vazo gördüğümüz için değil de bir animas- yonu görerek elde ettiğimizi gösterir. Gettier, buna benzer iki ör- nek vererek gerekçelendirilmiş doğru inancın şans eseri doğru 10 | Epistemoloji: Temel Metinler olabileceği durumların olduğunu bize gösterir. Gettier sorunu, bu şekilde uzun, karmaşık ancak zevkli bir sorun olarak çağdaş epistemolojinin temel ilgisi olmuştur. Theaetetus sorunu, ‚bildiğimden emin olabilir miyim?‛ sorusuna cevap ararken Gettier sorunu ‚biliyor olduğumu bildiğimden (BB ilkesi) emin miyim?‛ soruna cevap arar. Bu tartışma, bildiğimizi teminat altına alacak ve bilgide şansı dışarıda tuttuğumuzdan emin olmamızı sağlayacak birçok öneri ortaya çıkarmıştır. Bu öne- riler, iki başlık altında toplanır: içselcilik ve dışsalcılık. İçselcilik ve dışsalcılık, iki farklı şekilde bilgide şans unsuru- nu dışarıda bırakacak koşulların peşine düşer. İçselcilik, gelenek- sel epistemolojinin yöntemine sadık kalır ve BB’yi garanti altına alacak olan şeylerin epistemik öznenin zihninde içsel olarak bu- lunduğunu ileri sürer. BB’den emin olmak için gerekli olan her şey öznenin zihninde hazır halde bulunur. Bir olay/nesne hakkın- da algı, tanıklık, bellek, bilinç, akıl gibi bilme araçları ile elde etti- ğimiz tecrübeler ve zihnin bilgi elde etmek için sahip olduğu me- kanizmalar, bizi bildiğimizden emin kılmak için yeterlidir. Dışsal- cılık ise bunun zihnimizin kendi içinde hatalı bilgiler meydana getirip getirmediğini anlamak için yeterli olamayacağını ve bilgi- lerimizi garanti altına alacak olan şeyin genel olarak zihnin dışın- da aranması gerektiğini ileri sürer. Bu tartışmaların sonucunda birçok yeni epistemolojik terim ortaya çıkar: içselcilik (internalism), dışsalcılık (externalism), te- melcilik (foundationalism), tutarcılık (coherentism), güvenilircilik (reliabilism), uygun işlevselcilik (proper functionalism) , sarsıl- mazlık (undefeasibility), yanılabilirlik (fallibilism), yanılamazcılık (infallibilism) erişimcilik (accessibilism) , zihincilik (mentalism), doğruluğu izleme (tracking truth) ve daha onlarca terim, Gettier sorununa cevap ararken ortaya çıkmıştır. Bu kitap, çağdaş epistemolojideki tartışmaların doğası ile ilgili genel bir açıklama ortaya koyan bir giriş yazısı ile başlar. Ferit Uslu’nun ‚Bilgi ve İnanç Kavramlarının Analizi‛ başlıklı
The list of books you might like
