Ephemeridos belli Troiani libri

204 Pages·1994·8.574 MB·Latin

by  Dictys Cretensis

B I B L I O T H E CA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
T E V B N E R I A NA
DICTYS CRETENSIS
EPHEMERIDOS BELLI TROIANI
LIBRI
A LVCIO S Ε PTIΜ ΙΌ EX GRAECO
IN LATI NVM SERMONEM TRANS LATI
ACCEDVNT PAPYRI DICTYS GRAECI
IN AEGYPTO INVENTAE
EDIDIT
WERNER EISENHUT
E D ITI O STE R E OTYPA
E D ITI Ο ΝIS SECVNDAE (MCMLXXIII)
STVTGARD IAE ET LIPSIAE
IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMXCIV
Die Deutsche Bibliothek — CIP-Einheitsaufnahme
Dictys (Cretensis) :
Ephemeridos belli Troiani libri / Dictys Cretensis. A Lucio Septimio
ex Craeco in Lat. sermonen) transi. Acc. papyri Dictys Graeci
in Aegypto inventae. Ed. Werner Eisenhut. —
Ed. stereotypa ed. 2 (1973). -
Stutgardiae ; Lipsiae : Teubner, 1994
(Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneríana)
Einheitssacht.: Ephemerís (lat)
ISBN 3-8154-1301-X
NE: Eisenhut, Werner [Hrsg.)
Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung
außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages
unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen,
Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.
© B.C.Teubner Stuttgart und Leipzig 1994
Printed in Germany
Druck: Druckhaus Kothen GmbH
Buchbinderei: Verlagsbuchbinderei D. Mikolai, Berlin
PRAEFATIO
DE AVCTORE ET DE OPERE
Sub Septimii cuiusdam nomine sex libri de Troiano
bello traditi sunt, quos se ex Graeco in Latinum sermonem
convertisse auctor in 'Epistula' affirmat. auctorem autem
illius operis Graeci Dictym Cretensem veram historiam
Troiani belli narravisse, cum Dictys socius Idomenei in ea
militia meruisset, et in 'Epistula' et in 'Prologo' asseve-
ratur1).
Illi libri a Septimio 'Ephemeris belli Troiani' appellan-
tur, quo nomine etiam in Suda s. ν. Δίκτυς (vol. Π p. 99
nr. 1117 Adler) refertur, opus igitur lingua Graeca Έφη-
μερίς τον Τρωικοϋ πολέμου inscriptum fuisse videtur.
dlia nomina nihil nisi communia sunt, vel συγγραφή
(Tzetzes, Exeg. in II. p. 21, 6 Herrn.) vel σύνταγμα (Suda
1. c. 1118 = Zonaras, Lex. 1507 Tittm.) vel ίκ&εσις (Ma-
lalas 322 = p. 250 Dind.) vel etiam Ιστορία (velut Eudo-
cia p. 128 Flach).
Auctor cum opus 'Ephemerida' nominet, se praebet et
ambitiosum et modestum: ambitiosum, quod illud ex-
positionibus rerum gestarum et Alexandri Magni et regum
post Alexandri tempora Graecorum et Iulii Caesaris et
imperatorum Romanorum adiungit, modestum, quod
historiam artificiose et ornate scriptam proferri negat et
lectores rebus nudis narratis docere vult: qua re haec
modestia profecto ambitiosa modestia est.
modestia est.
Έφημερίς*) ex Sudae sententia (II p. 486, nr. 3903
Adler) των εφ' εκάστης ημέρας συμπιπτόντων άπογραφη
est, qua ex signifìcatione etymologica scilicet verbum
1) Quibus rebus prologus Dictys Graeci et epistula Dictys Latini inter
se différant ν. Eisenhut, Mittellat. Jahrbuch 18, 1983, 18 sqq. St. Merkle,
Stud. ζ. Klass. Philol. 44, 1989, 83 sqq. (cf. Eisenhut, Gnomon 63, 1991,
555 sqq.).
2) cf. Kaerst, RE V 2749sqq.; Wilcken, Hermes 53, 1894,
80sqq.; Mitteis-Wilcken 1 1, 34; I 2, 59sqq.; Premerstein, RE IV
726 sqq.
V
PRAEFATIO
natum est. βασίλειοι έφημερίδες vel βασιλικαΐ έφημε-
ρίδες acta commentariive in castris Alexandri Magni
conscripta appcllabantur, in quibus res a rege gestaè
civiles ac militares relatae erant: erant igitur chronica
perpetua imperii, quo exemplo usi reges, quoque, qui
post Alexandrum regnabant, ephemerides habebant; an
etiam a magistratibus ephemerides confectae sint incertum
est. quae έφημερίδες postea haud raro υπομνηματισμοί
vel υπομνήματα videntur nominata« esse, sed έφημερίαιν
acta, ύπομνήμασιν autem agenda (inter quae et exarata
et adumbrata et cetera) descripta esse dicas. quamquam
posterioribus temporibus in vicem appellantur1). Romani
ut antiquissimis temporibus fere omnia et ad privatum
et ad publicum usum conscripta 'commentarios' vocabant,
ita iam saeculo primo ante Chr. η. imprimis illa rerum
gestarum monumenta, quae lingua Graeca εφημερίδας,
'commentarios' nominabant, cum in eis gesta ac facta
narrentur, quae auctor ipse expertus sit. quod genus
litterarum ut a privatis ita a publicis scriptis originem
eccepisse apparet.
Septimius quamquam interdum sermonem suum ex-
ornat atque illuminât - quae ornamenta plerumque ab
aliis scriptoribus hausit -, tarnen sicci et recti scribendi
generis studiosus erat; multo autem inornatius arche-
typum Graecum, ex quo pauca in papyris restant, fuisse
manifestum est. id enim auctor nititur, ut legentibus
persuasum sit se nihil legere nisi veram historiam belli
Troiani a viro Graeco, qui ipse bello interfuerit, tradi-
tam.
Disserebant diu viri docti inter se, utrum archetypum
Graecum fuisset an Septimius ipse omnia finxisset, qua
1) Caesaris commentarti et έφημερίδες et ύπομνήματα appel-
lantur (Schanz-Hosius I p. 337).
2) Franz Börner, Hermes 81, 1963, 210sqq., de problematis
Romanorum commentariorum disserens gravibus causis negavit
id esse commentariorum arte, quin etiam forma, carere. (etiam
Septimius non sine arte Dictym Graecum Latine reddere studuit.)
Börner naturam ¿φημερίόων et quomodo cum commentarne co-
haereant, non examinavit.
VI
PRAEFATIO
disceptatione docti nimis impediebantur, ne allas quae-
stiones solverent. insuper inter eos, qui credebant arche-
typum Graecum fuisse, controversia erat, utrum illud
archetypum copiosius fuisset necne. nemo sperare ausus
erat illam quaestionem tarn dilucide solutum iri quam
re vera factum est. papyrus enim, in qua pars libri quarti
scripta est, inventa est, quam Grenfell-Hunt-Goodspeed
Londinii anno 1907 in secundo volumine editionis papy-
rorum ad Tebtunim repertarum ediderunt. praeterea
altera papyrus nuper detecta Londinii anno 1966 edita
est in parte XXXI illius seriei quae inscribitur 'The Oxy-
rhynchos Papyri'.
Ex quibus efficitur cogiturque:
1. 'Dictys Graecus', i. e. libri a viro, qui nomen Dictys
usurpavit, scripti olim re vera fuerunt. tum concedendum
est Septimium antea a virir doctis saepe fraudulentum
et mendacem appellatum, quod saltern ad ipsum attineret,
verum dixisse. etiam quod affirmai in 'Epistula' : 'ita-
que primorum quinqué voluminum, quae bello contracta
gestaque sunt, eundem numerum serva vimus; residua
quidem de reditu Graecorum in unum redegimus', ad
verbum verum esse credere licet; Septimium igitur de
prioribus quinqué libris nihil dempsisse pro certo scimus.
(residua de reditu Graecorum in unum làbrum se red-
egisse Septimius ipse dicit.)
2. lile 'Dictys Graecus' non erat copiosior quam 'Dic-
tys Latinus', i. e. libri a Septimio conversi (scilicet prae-
ter libros VI-IX = librum VI Dictys Latini), nam pa-
pyris cum textu Latino comparatis Septimium Dictym
Graecum accuratissime, quamvis non verbatim, reddidisse
apparet. viri docti quidam, quod scriptores posteriorum
temporum nonnulla narrare videntur, quae a Septimio
tradita η sint, opinati erant Dictym Graecum copio-
siorem fuisse quam Latinum1), cui opinioni alii iam ante
papyros inventas repugnaverant. sed etiam post papyrum
1) Hac cum re quondam saepe illa quaestio copulabatur, fuis-
setne olim Dares copiosior; sed etiam illum numquam copiosiorem
fuisse nunc exploratum habemus : cf. Greif in illa commentatione,
quam confestim laudabo.
VII
PRAEFATIO
priorem editam Paul Viereck (Bln. Philol. Wochschr. 28,
1908, 773sqq.) et Schubart (G.G.A. 1908, 188sqq.) vole-
bant earn narrationem nihil aliud esse nisi unam ex oom-
pluribus editionibus Dictys Graeci. at id excogitatum,
quod a viris doctis iam tum impugnatura erat (cf. Patzig,
Byz. Zeitschr. 17, 1908, 387; cf. etiam Ihm, Hermes te,
1909, 2, adn. 1), posteriore papyro in lucem emissa
radicitus refutatum ac dilutum est1), nam quis credat
ex compluribus editionibus et Septimium et eum qui
unam, et eum qui alteram papyrum scripsit (ne eodem
quidem saeculo erant), miro quodam casu eadem editione
usos esse?
3. Quae cum ita sint, ultro îlli refelluntur, qui ostendere
conati sunt, olim etiam copiosiorem Dictym Latinum
fuisse; nam nisi copiosior Dictys Graecus fuit, copiosiorem
Dictym Latinum poni non posse apparet. qua de re
accuratissime disseruit Wilhelm Greif, Die mittelalter-
lichen Bearbeitungen der Trojanersage, Marburg 1886
(Ausg. u. Abh. aus dem Gebiet der roman. Philol. LXI),
qui affirmai, ex studiis suis effici id quod dicit (1.1. p. 11) :
„in den frühesten Perioden des Mittelalters könne weder
die Existenz eines ausführlicheren Dictys noch eines
ausführlicheren Dares nachgewiesen werden".
Quis fuerit, qui Dictym Graecum composuerit, plane
incertum est, ne nomen quidem nobis notum est. is autem,
qui eum in Latinum sermonem convertit, se ipse 'Septi-
mium' nominat. at praeter nomen de eo nihil scimus.
'Epistula' Q. Aradio Bufino cuidam inscripta est, sed
quamquam nonnullos viros, quibus hoc nomen fuit, no-
vimus, tamen ignoramus, num cuiquam ex his 'Epistula'
dedicata sit.
Dictym Graecum séptimo decennio saeculi primi post
Christum natum compositum esse certum habeo (v.
Rhein. Mus. 112,1969, 119), Septimium autem saeculo
quarto libros translates edidisse vix a vero abhorreat.
Alia inopinata res permagni momenti anno 1902 accidit,
quo Aesii (quod oppidum prope Anconam situm Italice
1) cf. W. Eisenhut, Rhein. Mus. 112, 1969, U4sqq.
Vili
PRAEFATIO
nunc Jesi appellatur) Cesare Ánnibaldi in bibliotheca
comitis Balleani codicem repperit, qui Dictym Latinum
atque Cornetti Taciti Agricolam et Germaniam continet.
quinqué denique annis post, anno 1907, collationem illius
manuscripti edidit. quam editionem nitidam splendidam-
que visu inscripserat 'L'Agricola e la Germania di Cor-
nelio Tacito nel ms. latino n. 8 della bibliotheca del Conte
G. Balleani in Jesi', de qua inscriptione Löfstedt1) recte
sed mitius iudicat: „Ein ziemlich unvollständiger Titel."
inter ea folia codicie, in quibus illa duo opera Taciti
scripta sunt, octo folia maxime egregia inveniuntur, quae
sunt ex ilio codice deperdito Hersfeldensi, quo nullus codex
Taciti maioris momenti est. de parte codicis ecripta
Taciti continente Rudolf Till in eo libro, quem inscripsit
„Handschriftliche Untersuchungen zu Tacitus Agricola
und Germania", Berolinae 1943, disseruit, qui una cum
Paul Lehmann primus illud manuscriptum inspicere et
imagines lucis ope confectas ('photocopias' his tem-
poribus dicunt) facere potuit2). sed folia 1—51, in quibus
opus Dictys scriptum est, ad hunc diem nemo denuo
contulit; quorum foliorum photocopias Rudolf Till, qua
est liberalitate, mihi tradidit.
Annibaldi sibi persuasit codicem suum eximium esse,
quamobrem p. 63 affirmat: 'Il nostro codice pertanto
esibisce il testo migliore dell' autore Ditti Cretese.'
itaque R. Wünsch, ille vir doctissimus, scripsit (Bln.
Philol. Wochschr. 27,1907,1026): „Der künftige Heraus-
geber des Dictys — die Teubnerausgabe ist vergriffen ...
— wird daher dem Aesinus eine hervorragende Stelle im
kritischen Apparat zuweisen müssen." postea viri doctis-
simi Einar Löfstedt (Eranos 7, 1907, 44sqq.), Vincenzo
Ussani (Rivista di Filol. class. 36,1908, lsqq.), Richard
Friebe (De Dictyis codice Aesino, Diss. Regiomont.
1909) collationibus, quas Annibaldi ediderat, cum edi-
tione Teubneriana Meisten diligentissime collatis codi-
1) Eranos 7, 1907, 44.
2) Quae imagines Taciturn continent, in appendice illius libri
editae sunt. — Codicem Annibaldi ab oppido Aesio vel Aesi Aesi-
num denominavit, sed rectius Aesinas nominatur.
IX
PRAEFATIO
cem tanti non aestimaverunt. sed omnes facere non po-
tuerunt, quin nimis confiderent diligentia« illius inven-
torie codicie. Ánnibaldi igitur valde laudatur, quod 'in
hunc codicem . .. summa diligentia atque industria*
inquieiverit1), quamquam difficile est intellectu, quomodo
examine non facto laudare potuerint. Ihm saltern tabulas,
quae Annibaldi editioni suae addiderat, quibus imagines
trium paginarum codicis expressae sunt, accuratius con-
tulit, qua re commotus scribit (Wochschr. f. klass. Philol.
23, 1907, 1146): „Eine Nachvergleichung der Tafeln I
—III ergab, daß Annibaldis Kollation nicht immer genau
ist." cuius rei exempla in adnot. 1 adiungit. conferre
igitur nihil potuit nisi illas tres paginas, ceteras 99 nemo
umquam vidit.
Gravius fere est, quod Annibaldi sola folia nono saeculo
scripta contulit, folia autem quinto decimo ecripta neg-
lexit. quae ratio in malis esse solet, imprimis — ut infra
ostendam — hac in re. et alia et haec accidunt, ut ea,
quae in margine folii 38v leguntur (IV 17 caduntque —
18 decurrere), quamquam re vera multo postea suppleta
sunt, non aliter tractentur atque ea, quae nono saeculo
scripta sunt, nam Annibaldi illa in margine scripta con-
tulit non monens ea posterioris aetatis esse, quam rem
viri docti nesciebant, quod ipsi codicem inspicere non
potuerunt2), qua de causa in omnibus libris, in quibus de
Dicty agitur, legis ex follie uno et quinquaginta haec
septem folia 1, 2, 3, 4, 9,10, 51 manu quadam quinti
decimi saeculi addita esse ñeque potes non credere illa
folia eiusdem esse generis; at re vera in fol. 1 alia scrip-
tura cognoscitur. eo folio et folio 3 epistula et initium
libri primi (non prologue) bis traditur3).
Iam annis 1907 et 1908 Ihm docuit, quid codice pro-
lato faciendum sit: „Die Handschrift bietet eine neue und
wichtige Quelle für die Textrezension des Dictys; an
vielen Stellen finden wir neue Lesarten und Verbesse-
rungen des besprochenen Textes ... Eine methodieche
1) Sic Friebe LI. p. 7.
2) Singula v. infra p. XXX sqq.
3) v. infra p. XXVII
X