Table Of Content

ENVER HOXHA DITAR 1964 - INSTITUTI I STUDIMEVE MARKSISTE-LENINISTE PRANE KO TE PPSH SIMPIA BOTUESE «8 NENTORI» ENVER HOXHA TIRANË, 1989 E MERKURE 1 JANAR 1964* Dje pritëm në aeroport delegacionin qeveritar të RP të Kinës, të kryesuar nga Çu En Lai, në të cilin bën pjesë edhe Çen Jia. Në aeroport, ku ishin gati tre mijë veta, ishte rreshtuar roja e nderit. Çu En Lai, i qeshur, zbriti nga avioni dhe u përqafua me ne i gë- zuar. Me automobil të hapët kaluam nëpër rrugët e Tiranës, të mbushura plot me popull, i cili ishte gjithë entuziazëm, me flamuj e me lule në duar. Pasdreke Çu En Lai na bëri vizitën e zakonshme, kurse në mbrëmje vajtëm në klubin e kombinatit të tekstileve «Stalin», në mes të punëtorëve, pastaj në Shtëpinë Qendrore të Ushtrisë dhe në Klubin e Shkri- mtarëve e të Artistëve, ku të gjithë festonin Vitin e Ri. Kudo pritja ka qenë entuziaste në kulm. Miqtë mbetën shumë të kënaqur. Mbrëmjen e Vitit të Ri e kaluam shumë mirë në Pallatin e Brigadave me të gjithë shokët. Në darkë fo- lëm unë dhe Çu En Lai. 3 Sonte në mbrëmje vajtëm në Teatrin e Operës dhe të Baletit dhe pamë një koncert të bukur, që u pëlqeu shumë miqve. Brohoritjet e spektatorëve për miqësinë shqiptaro-kineze ishin të përzemërta dhe të zjarrta. E ENJTE 2 JANAR 1964 Në sallën e Kryeministrisë filluan që në mëngjes bisedimet me delegacionin kinez. Vazhduan edhe pasdreke. Paradite dhe pasdite fola unë. Stenogramet e bisedës sime ndodhen në Arkivin Qendror të Partisë, prandaj nuk po shënoj përmbajtjen e saj në këtë Ditar. Mund të shtoj vetëm që miqtë dëgjonin me shumë vë- mendje dhe të gjithë mbanin shënime. Çu En Lai, pën- veç shënimeve që mbante, nënvizonte dhe nxirrte shënime edhe në marzhin e letrës. Përkthyesi kinez Fan nuk përkthente keq, sido që pasdreke i duhej të ndihmohej nga shoku i tij Zhang. Edhe përkthyesi ynë e di jo keq kinezçen. Mendoj se shokët kinezë u inte- resuan shumë dhe këtë e shprehën përpara nesh duke thënë se ekspozeja jonë ishte shumë e mirë. Bile Çu En Lai përdori termin frëngjisht excellentl, gjuhë të cilën e flet fare pak. Çu En Lai na tha: «Ju jeni për- gatitur mirë për bisedime». Nesër do të flasë Çu En Lai. Pas takimit ata shkuan të çlodhen. 1. E shkëlqyeshme. 5 4 (cid:9) E PREMTE E SHTUNE (cid:9) 3 JANAR 1964 4 JANAR 1964 Sot vazhduan bisedimet me kinezët. Miqtë, me- Çu En Lai shkoi sot në Shkodër, kurse Çen Jia gjithëse mbrëmë kanë punuar vonë, janë të çlodhur. në Korçë. Të dyve iu bë pritje e ngrohtë. Vajtja e tyre Sot foli Çu En Lai. Ai kishte përpara mjaft fletë të në këto dy qytete ka, gjithashtu, rëndësi politike në lë- shkruara, por nuk i përdori. Parashtroi dhe sqaroi pro- min ndërkombëtar. Ajo forcon pozitat tona të drejta bleme të vijës së Partisë Komuniste të Kinës e të po- dhe të forta ndaj revizionistëve jugosllavë dhe monar- litikës së tyre të jashtme. Në ekspozenë e tij problemet ko-fashistëve grekë. Veçanërisht jugosllavët tregohen shtroheshin pak në përgjithësi dhe ca të theksuara me shumë nervozë. Çu En Lai i sulmoi hapur dhe bëri shu- teoritë që shoqërojnë gjithë artikujt e kohëve të fun- më mirë. Ne nuk i sulmuam hapur, përndryshe duhet dit të shokëve kinezë. Edhe mendimet lidhur me takti- të përmendnim hapur edhe hrushovianët. Dhe për këtë kën që duhet të përdoret në luftën kundër revizionizmit taktikë, si të kinezëve dhe tonën, ne as biseduam dhe as ishin ca të tjerrura, me fraza që të linin të mendoje rarnë dakord. Por qëndrimi i të dyja palëve ishte se ishte fjala për diçka që Çuja s'na e thoshte hapur. njëjtë dhe, kur sulmonim revizionistët modernë, kup- Ekspozeja e bisedës së Çu En Lait, që vazhdoi në tohej fare qartë për kë flisnina, mëngjes dhe pasdreke e që u mbajt me stenogram, ndodhet në Arkivin Qendror të Partisë. Në mbrëmje shkuam pamë baletin «Halili dhe Haj- ria». Miqve u pëlqeu shumë si muzika dhe ekzekutimi, ashtu edhe vënia në skenë. Çen Jia, që është më eks- pansiv, u tha shokëve tanë: «Këto që po shoh te ju, as nuk mund t'i imagjinonim. Ne duhet të mësojmë shu- më nga ju». 6 (cid:9) E DIEL E HENE (cid:9) 5 JANAR /964 6 JANAR 1964 Sot në drekë u kthyen shokët kinezë nga Shkodra U nisa për në Vlorë tok me miqtë kinezë. Gjithë dhe nga Korça. rrugës populli manifestonte i gëzuar. Herë zbrisnim Pasdreke në orën 17 filluam përsëri bisedimet. Fo- nga automobili, herë hipnim në automobil të hapët që la unë. Ekspozeja ime e stenografuar ndodhet në Arki- populli të shikonte miqtë. Në Vlorë kishte një entu- vin Qendror të Partisë. Çu En Lai dhe Çen Jia dëgjuan ziazëm të madh. Pasi bëmë pak pushim në komitetin me vëmendje, morën boll shënime dhe, pasi mbarova, ekzekutiv, shkuam në Sheshin e Flamurit, ku u bë mi- Çu En Lai tha: «Unë do t'i transmetoj sa më parë këto tingu. Folën Hysniu dhe Çu En Lai. Fjalimet e tyre u në Pekin, pse kanë rëndësi parimore, kurse disa çësh- dëgjuan me shumë vëmendje dhe u brohoritën. Nga tjeve do t'u përgjigjem vetë radhën tjetër•. mitingu shkuam në shtëpitë e pushimit në Ujë të Ftohtë. Në mbrëmje vizituam Muzeun e Pavarësisë. Gjatë Koha po bën e mrekullueshme, sikur ta kishim kësaj kohe u kthye edhe Çen Jia nga Berati e Qyteti porositur. Stalin. Darka shkoi për mrekulli, kishte dhe një pro- gram me këngë. Foli Çu En Lai, fola dhe unë. Rap- sodë popullorë, si xha Selimi, Mustafa Luçi e Xhebro Gjika improvizuan vjersha që u pëlqyen miqve. Pritja qe entuziaste. Të pranishmit përcollën miq- të deri te makina. 9 (cid:9) E MARTE E MERKURE (cid:9) 7 JANAR 1964 8 JANAR 1964 Para se të largoheshim nga Vlora për në Tiranë vi- Në mëngjes, pasi Çu En Lai bëri një vizitë në Shkollën e Bashkuar të Oficerëve dhe Çen Jia në Uni- zituam Fabrikën e Çimentos, ku Çu En Lait i bëri për- versitet, rifilluan bisedimet, të cilat mbaruan me suk- shtypje të madhe pastërtia dhe për këtë i përgëzoi pu- ses. nëtorët. Vizituam edhe ndërtimet që po bëhen në fa- brikën e eternitit. Rrugës për në Tiranë u ndalëm në kooperativën Pasdreke u bë një miting i madh në pallatin bujqësore të Novoselës, ku kryetari u foli miqve mbi sportit «Partizani». Fjala e Çu En Lait u duartrokit gjendjen e saj. Ata u kënaqën shumë nga përparimet shpeshherë. Ai tha fjalë shumë të mira për Partinë e kësaj kooperative. dhe për popullin tonë. Pasdreke, gjatë vazhdimit të bisedimeve, Çu En Lai foli mbi taktikën dhe luftën kundër revizionizmit Në mbrëmje Çu En Lai dha darkë në Pallatin e modern. Ekspozesë së tij iu përgjigja edhe unë. (Ste- Brigadave, ku ka rezidencën. Darka kaloi shumë ngroh- nogramet e bisedave të të dyja palëve janë në Arkivin të, me këngë e valle. U larguam në orët e vona. Qendror të Partisë.) Shokët kinezë mbetën shumë të kënaqur nga bisedimet dhe këtë e shprehën hapur. Ne- sër Çu En Lai do të përfundojë bisedën e tij, pastaj do t'i përgjigjem unë. Në mbrëmje në Pallatin e Brigadave ne dhamë darkën e madhe zyrtare. Folëm unë dhe Çu En Lai. Çdo gjë shkoi shumë mirë. (cid:9) 10 11 tuale, e ka forcuar dhe e ka kalitur miqësinë tonë të madhe. Dihet rëndësia e madhe e Kinës në arenën ndër- kombëtare, prandaj opinioni botëror po e ndjek me interesim udhëtimin e Çu En Lait dhe lidhur me këtë E ENJTE gazetat janë plot lajme. Natyrisht, imperialistët dhe reaksionarët e ndryshëm, nga vizita e Çu En Lait te ne, 9 JANAR 1964 presin se si do të qëndrojë Kina përpara propozimeve absurde dhe dredharake të Hrushovit për ndalimin e Çu En Lai, Çen Jia dhe shokët e tyre u larguan polemikës. Atyre u interesojnë të dyja anët e medaljes. Edhe sikur të pushojë polemika me revizionistët, ata sot nga vendi ynë. Aerodromi i Rinasit ishte plot me njerëz. Pasi u fitojnë, se renegati Hrushov mund ta vazhdojë në qe- zhvilluan ceremonitë e zakonshme, të emocionuar që tësi tradhtinë e tij. Nga ana jonë ndalimi i polemikës të dyja palët, u përqafuam. Avioni u ngrit nga aero- nuk do të ngjasë kurrë, por edhe kinezët, nga ana e tyre, konfirmuan se nuk do ta pushojnë. dromi në orën 10. Miqtë morën me vete shumë për- shtypje të mira nga populli ynë, nga Partia, nga atdheu Imperialistëve, nga ana tjetër, u intereson që polemika të vazhdojë për ta tërhequr edhe më tej gru- ynë. pin e Hrushovit në kthetrat e tyre. Ne as që e duam këtë tradhtar në radhët tona dhe do të bëjmë ç'është e mundur që ta izolojmë nga populli, nga komunistët *Ardhja e Çu En Lait te ne ka shkaktuar një in- sovjetikë dhe nga komunizmi ndërkombëtar. teresim të madh brenda vendit dhe në arenën ndërko- Ardhja e Çu En Lait te ne ka një rëndësi të ma- mbëtare. Populli ynë e priti me dashuri përfaqësuesin dhe, se, kur i shikon gjërat me sy, është shumë më e popullit kinez dhe të Partisë Komuniste të Kinës, ndryshe sesa kur i lexon në raportet e Lo Shi Gaos, për arsye se ne jemi lidhur me ta me një miqësi të sin- ambasadorit kinez në Tiranë. Çu En Lai dhe Çen Jia qertë, në bazë të marksizëm-leninizmit. i panë me sy forcën e Partisë sonë, lidhjet e saj të Partia e Punës e Shqipërisë dhe populli ynë janë forta me masat e gjera të popullit, panë unitetin e çe- të vendosur në luftën kundër imperializmit botëror, liktë të popullit, të Partisë dhe të udhëheqjes; ata panë me atë amerikan në krye, dhe kundër revizionizmit dhe ndjenë fuqimisht besimin dhe entuziazmin e ma- modern, me grupin tradhtar të Hrushovit dhe atë të Titos. Lufta e përbashkët, sidomos në momentet ak- save në ndërtimin e socializmit, panë sigurinë dhe gu- ximin e popullit, të Partisë dhe të ushtrisë në mbroj- 12 1 3 zeja e Çu En Lait në lidhje me taktikën që duhet të tien e vendit, të pavarësisë dhe të sovranitetit të at- përdorim në luftë kundër revizionizmit, ishte ca e tje- dheut tonë. Kudo që shkuan, ata vunë re lulëzimin e rrur gjatë. Ajo të linte të mendoje se Çuja bënte shumë bujqësisë, të industrisë, të arsimit dhe të kulturës. fraza për të na bindur mbi diçka që s'mund ta thoshte Kjo është një fitore e madhe për Shqipërinë, sepse hapur, sepse mund të gjente kundërshtimin tonë. Ne kështu shokët kinezë, populli dhe partia e tyre, rritin ia kishim frikën vetëm shtrimit të kësaj çështjeje nga besimin dhe dashurinë për popullin dhe për Partinë ana e tyre: A mundet dhe a duhet, në raste të posaç- tonë. Një miqësi e tillë i duhet Shqipërisë, e cila ka me, të bënim kompromis me grupin e Hrushovit, kun- nevojë jo për miqësi platonike, idealiste, po reale, të dër imperializmit? Ne ia shprehëm hapur Çu En Lait bazuar në marksizëm-leninizmin. snendimin tonë, duke theksuar se ndaj Hrushovit nuk Bisedimet, mendoj unë, shkuan shumë mirë. Ne do të bëjmë asnjë lëshim, me të nuk do të bëjmë asnjë i kuptuam miqtë dhe ata na kuptuan ne. Për sa na kompromis, se ai është tradhtar. Çdo orvatje për af- përket neve, në ekspozetë që bëra dhe në mbylljen e rim nga ana e tij do të jetë demagogji dhe gënjeshtër bashkëbisedimeve, u shprehëm hapur, pa asnjë rezervë, për të fituar kohë, për të dalë nga situatat e vështira. mbi të gjitha problemet, mbi strategjinë dhe mbi tak- Çu En Lai nuk u shpreh shumë qartë për këtë çështje, tikën. siç bëmë ne, por ai na aprovoi. Për Hrushovin pohonte Ne e kuptojmë rolin e madh të Kinës, kuptojmë po ato mendime që kishim shprehur ne dhe, në fund, situatat e veçanta dhe përgjegjësinë e madhe që ka çdo me pretekstin se gjoja përkthyesi mund të mos e ki- fjalë, çdo veprim dhe akt i udhëheqësve të saj. Gjith- shte përkthyer mirë, nuk mungoi të shtonte se, kur ka ashtu shokët kinezë e kuptojnë situatën tonë, pozitat e folur për ndonjë kompromis (dhe këtë jo në çështjen fituara dhe të avancuara të Partisë sonë kundër revi- e kompromisit me Hrushovin), kishte ndër mend një zionizmit modern dhe këto pozita tonat ata i gjetën të kompromis marksist-leninist. drejta, marksiste-leniniste. Taktika e luftës që_,_po_.për- dorindo të përdorimriej_ra_ehe ajo bazëne saj Me një fjalë, ashtu si i paraqiti Çu En Lai proble- rnet, në çështjet e taktikës, në vija të përgjithshme, ne teorike, ajo s'harron strategjinë. s'kishim pse të mos ishim dakord. Në disa raste dhe 1.adhur me çështjen se si e kuptojmë ne unitetin, — në disa rrethana të veçanta, që lidhen edhe me pozitat nga ana jonë u theksua nevoja për t'u konsultuar më tona të avancuara, ne do të veprojmë në bazë të vijës shpesh me njëri-tjetrin. sonë, natyrisht kurdoherë me kujdes, por duke pasur Por rëndësi të madhe ka, dhe kjo doli edhe nga parasysh në çdo •noment interesin e madh të përbash- bisedimet zyrtare dhe jozyrtare, se tani shokët kinezë kët. s'kanë iluzione për Hrushovin, se atë e konsiderojnë, si edhe ne, një tradhtar me damkë. Megjithatë ekspo- Ne mendojmë se koha do të bëjë që shokët kinezë 14 thit në vendet malore, edhe për rastin e ndonjë situate të avancojnë më shpejt nga sa thonë. Ata janë të men- lufte. dimit se kështu i shohin problemet gjerë, dhe kjo Përfundimet e arritura në bisedime mund t'i vle- është punë e tyre, vetëm se çësht1je nt 0d.'1e= ë rësojmë të kënaqshme, si për ne, ashtu edhe për ata, kohë dhe duhet reaguar pe7r to me tempin që e kër- si nga ana politike, ashtu edhe nga ana ekonomike. Kjo kojnë situatat. Kjo s'do të thotë aspak se të gjitha para- do ta forcojë akoma më shumë miqësinë tonë, do të shlkimet ose konkluzionet që nxjerrim ne, janë të pa- ndihmojë në forcimin e gjendjes politike dhe ekono- gabueshme dhe të gjitha të drejta e ekzakte. Prandaj mike të vendit tonë, do të forcojë akoma më shumë është shumë i domosdoshëm shkëmbimi, sa më shpesh, pozitat ndërkombëtare të Shqipërisë. i mendimeve. Shokët kinezë mund të kenë më shumë të dhëna, i përpunojnë këto dhe nxjerrin, natyrisht, edhe konkluzione. Ne mund t'i shohim çështjet nga disa anë të tjera, prandaj, po të shkëmbejmë bashkërisht mendime, mund të dalë një konkluzion më i plotë. Çu En Lai i priti në mënyrë të favorshme mendimet tona për planin perspektiv të pesëvjeçarit të ardhshëm. Ai i gjeti me vend dhe premtoi se Kina do të na ndihmojë për përpunimin e naftës, të kromit, të bakrit, të hekur-nikelit etj. Me një fjalë, problemet ekonomike që i shtruam, ai i gjeti me vend dhe tash, kur të kemi gati projektplanin pesëvjeçar, ata do t'i studiojnë konkretisht kërkesat tona. Çu En Lai u inte- resua për problemin e fuqisë punëtore, që ne na ka preokupuar dhe na preokupon vazhdimisht. Ai e gjeti të drejtë kujdesin e madh që ne bëjmë për të mos i boshatisur fshatrat, por të përdorim sa më shumë fuqi- në punëtore të qyteteve. Natyrisht çështja e bukës na preokupoi të dyja palët. Ky problem kyç te ne sigu- risht do të ecë drejt zgjidhjes, sidomos kur të keini plehrat kimike. Çu En Lai e gjeti interesant orientimin tonë për zhvillimin e mëtejshëm të kulturave të dri- (cid:9) 17 16 2 — 48 a