Enver

785 Pages·2015·41.124 MB·Turkish

by  Murat Bardakçı

."
TÜRKI$YEBA NKA$1
Yayıdn ıa
Kültür
GeneYlayın :3 422
ENVER
MURATB ARDAKÇI
©MURATB ARDAKÇI
©TÜRKİYE İŞB ANKASIKÜLTÜR YAYlNLAR2I0,1 5
SertifiNkoa:2 9619
Kapavke k itatpa sanmı:
UFUKT OSUNOGLU
1.B asımKas:ım 2015İs,t anbul
ISBN9:7 8-605-332(-Cİ6L0T3İL-)8
ISBN9:7 8-605-332(-KA6R0T4O-N5 KAPAKLI )
Baskı:
YAYLACIKM ATBAACILIK
LitrYoolsu F atiSha naySii teNsoi: 112/97-203
Topkapİıs tanbul
Tel(:0 21621)25 8 60
SertifNiok:1a 19 31
Kapaktkaakria kaElnevmePaş ra porstirRenuisre ssaPemr iSkpli rniodvoic
Ksidias2 -(19184721)6E ylü1l920M'deo skovay'apdam ışvtebı ugrü n
Paşa'ntıonnr uuArzEun veErroğa n'dadıYr.in eö nk apakEtan vePaşra 'nın
1922'de ç"izTduiğraiİ ns iilOm rdusu("üs ttev)e" EmtLerş-hie İrs-alim "(al tta)
bayraklavrıa rdPıaşr.a 'naırknka a pağısno lundafoktioğ rafıD ünySaa vaşı
senelerİisntdea nbsuağld'daa,çk aip nalreıs mdei Buhadraa'2 9E ki1m29 1d'e
çekilmSişıtrtitEr.an ,v eParş a'nıgnaAfnE miArim anulHlaanh'g ıönn derdiği
Serdar.A-ıınii şavneüı n oirfmsaiıl 6eT hmmu1.z9 2lçe'dket irfdotiğ�ifı ,
sutıüns tatra fınddaa, Paş a'nılna thianrfle riiymzlea syıea rlmaktadır.
© Herh akkı mahfuzdBuurki .t abıhni çbir bömleütimnükı ,s mıbe,l geler
vef otoğrafylaazra,ry ıanz ıilzıno il maksımzıenk anvieky eal ektromnei­k
todlarla veyial eride icasti sedtiellmeelhc eierçk bş ierki vle b içimidket ihas
edilemyeezn,i dseantı aşm acıyfoltaok odpeid ahoillm aükz erhei çbir
sisteçmoğalletılamaz . Derggia,z evtee yraa dyTo-V'lerycapeı lacalınatılkar
veya kityaerplataaben l gelleefr otoğrafl arın bilimsel-akademiykayınlard a
kullanılması, kaynagöks terilşmaertısyil bau h ükınüdnı şındadır.
©Allri ghtresesrv ed. Nop arotft hipsu bltiicoamna ybe transmiitnt ed
anyf ormo rb ya nym eanse,l ectroonrmi ecc hnaicailnc,l udpihnogt ocopy,
recordoirna gn,yi noırfmatisotno raagnedr etriseyvsatle nmo wk nowonr
tob ei nventweidt,h opermisusti on inw ritifrnogm t hew riteexrce,p t ab y
revieerw wwhios hteosq uotber ipeafs sagfoeris n clusiinao m na gazine,
newspapeorrb, r oadcoaras cta deıpnuibcl ication.
TÜRKİYE İŞB ANKASI KÜLTÜR YAYlNLARI
IH'I'II<<J'.AADJD,E SMiE,Ş ELİKS OKAK NO:2 1B4E YOGLU3 443İ3S TANBUL
'lıWe.2 12zlr ,azHH ı
Jo'ıııc. ıo:.ıı ı ı �rı:�. :m ıır,
WWWIOII<ııııılılııl ıııı
MuraBta rdakçı
Enver
TÜRKIJY�BEA NKA1
·1'
KlliYW ry u rııl
Ayşegüel '

. . .
IÇINDEKILER
Önsöz
9
ı.
Torpidodaki
kargaö zlüykollüc u
35
2.
Sobanın etrafında
doğabna şkaldırı
49
3.
Kany,e inlgi,
hayalvleae şrk
101
4.
Kremlin'in
kızıllçaaşnalna rı
161
5.
Turamnı ,
İslammı ?
291
6.
ın nunı'nkiınl ıcıylıı
()(lyuıııır ııııık
:ın
Belgeler
403
Notlar
567
Kronoloji
641
Bibliyografya
645
Şecereler
655
RessaEmn ver'in
karakaçliezmi mieri
657
EnvePra şa
albümü
689
İndeks
753
Teşekkür
783
ÖNSÖZ
EnvePra şa'hnaıyna btaış,d öndübriümrca üc era.Ad şıkr, savaş,
kan, göhzıyraisşn,ıt ,i kvaebm i rbizrıidtna eh daü nykaa dakra vram
ildeo lüus,t eslaidke 4cıes enesyıeğ maımşam ağh1binyeettilcee len­
mişb imra ce.r.a.
Maceranın ayrıntılarına girmePdaeşna 'nsıöny leyeyim: Enver
çoğbuu raidladk e fyaa yınlöazneaelnv rakvıenb ai ridnecrie kcaey ­
nakladraay anbaunk itbaipEr n vePra şbai yogrdaefğiiEslni,v er'in
ı9ı8'iKna sıgme ceTsüir kiytee'rykie timlebesa iş lavyeah na ya­
ı
tınıı9 22'4nA iğnu stos'OurntAdasa y a'nüıcnrba i tre pesinnodke­
talamaskıandaad re vaemd egnu rbethiinkiany iersM.ia dceraaynı­
latırökneenm nloik talEanrvdaeP ra şa'ynaıznd ıklarından istifade
edilmevkePt aeş kai tabbiırn çyoekr inodg eü nleyradpet ıklarını ve
yaşadıkilaçdr üınnyıa sdıayn aın sıtbairzazkaa ntl atmaadkıtr.
Enver Paşsaü'rngısünen n elerbiinligni vbearkmıemsıin edna n
önemvleib eldkeit ekka ynahğaın,ı Nmaıc iSyuel taAnv'rau pa'dan,
Moskovav'edO arntA as ya'dhaenm ehne rg üny azdıfğaıa,l iyetlerini
ayrıntiıllaean rlıa tthıiğsıs,i yiaftaıednteıt ivğeti a mamyıü zlerce
saytfuat amne ktupdlıarr.ı
Şimdikyaed ayra yınlanmoalmabınuş m ektupElnarvıei rnh' acmi
ikkia tıçnıak aciaçğibınu radyaah eitlm editma;mm etinleörniün­i
müzdegküin le"rNdaec iyreum,h uemef,n dimis!i"m alyirb ıi kri tap
halinndeeş redeceğim.
*
Kitabiılünkç b ölümünEdnev,eP ra şa'hnaıynam ta cerasdıonğıun­
mundaın9 ıS'Kians ıgme ceTsüir kiyea'ydreınl maksaıdnaoarl an
ı
kısmmyıa,l nıöznceam nloik taldairkakç aetk erveeçk o ğdua höan ce
yayınlanmbaamzbııeş l genlaekrlie dekırseşake kialndlea tdtaıhma;
ı;onrmnn! konuyu , yanPiaı; a;'nAılnmanyRau,sy vne O rtaAssyüar gü­
nilV( n' ihayöl'llü miüln oktalnaanO rtaA syaı ıınccreaslıaenl ıd ım.
Pııı;ıı'ııııııh ııı ıtıı1ı9ı1ıöı8n c<'sti.nPif «•rır;uwıkıityllndızc m amaz a­
lı•ı.ı:ıı •_vrolk'lkı ı.ıi:r oı ıd ilıow gnııl ııllııı•ırıw, tV IIı-JıoılınnnŞı c�v kct
Sın •ıvy ıAıv ılı'·ilıııııcı •ııııııızı olır' ıtrı\' ı l ll uııı1ı1r ıiık ı çıoık:H wır h,ı ıttn
imkangsiıbozil ana"kMedyoadn'anO rtAasyayEan vPearş ai"s imülçi
cildblüiyküe ks erianydnen tılaannlyaltaı lmıştı.
Yayınlaya"cNaacğiıymre umh,u emef,n dimE!nv"e,Pr a şa'şniımnd i­
yek adabri linmeeykesnki,ak l ayna huyta nlbıişl ignuernb meatc era­
sınvıena ynzıa mankdiat abbiıznz Eantv etra rafıntdaamna mlanması
gibmiü taleadai le.b.i.l ir
*
EnvePra şhaa kkıngdear eTkü rkiygee'rdeTekü, r kidyıeş ışnidma­
diykea daçro ska yıkdiat yaapz ıhladyıal,ri a ştıyramyaı nlvaenb diız ­
deö zellsioknsl een eleErndveeP ra şa'koynıau l ayna yısna yısında
eskyiı llgaörrabe ü yüakr toılşd u.
Paşak'oynıua lakni tapalraars ıbnedlag edlaeyraen ılhaarzaıkr ­
lanmvıeşk aynmaka hiyetoilnadnel ar, kübniybellieyroigndriaa fyada
verdibğeiaşmd eets erdiebna rettir:
1.Ş evkSeütr eyAyyad emird'öinne mEin verb'iiyno grialfbeıe sria ­
bearn latvteıa ğnıak aynaokl möaz ellhiağlimanu ih afaezdae" nM a­
kedyoand'anO rtayaays'aE nveParş a"sı,
2.M asayuYkaim auchiT'ünrTikan r iKhu rumu'bnudlau nan Enver
Paşvae it tihTaedr akkaii'etyv er akbıanz ılayraıynıın l"aHdoışğnıu t
OlamaAmdıaşm E nveParş as"ı ,
3.K azıKma rabekEinrv'eiPrna şa'ayieatv raiklA en kara'yniınne
buk onudraeksim vieg ayrıryeaszmıiş malamreıynddaagnnea l "eİsn­
tikHlaarlb iirnzdEen veParş av eİt tihTaedr aEkrkkain iıs"i melsie ri,
4.An İnan'Eınnv ePra şa'çnoığn1u 9 10s'elnue lebradşetN aa ciye
Sultoalnm aükz erdei ğyeark ınlagröınndae rvdeik ğein disgiönned e­
rilmeenk tuplamredyadna gneal "enEv nePraş a'nÖzıenMl ek tpuları"
isimmleit inne şri,
5A.l iB ademciB'ansiınna hcaır ekevteiE nniv erB'uihna rag'iy­a
dişinsdoennr afkaia liyebtellegreiilnleiaer n il at"tTüırğkıi sMtialnU
İstihHlaaerlk eKtorib,a şıvelE anrv eParş a"sı.
Enverb'ued see rilleyeri nEen vePra şhaa kkında yaybıenll­anmış
geledraey aalkıa demçiakl ışmaldaary daarna rlaanmdaık mi tabın
temelEinnvie r Paaşial'ensıbinun lduen vaeşn i mdikyaed ayra yınlan­
mamıoşl aenv ratke şkeitlt i.
*
EnvePra şa'Mnaıkne donDyaağ lan'bnadşal avyeay ni ndea ğlarda
amab ud efçao ku zabki irk iimdianğ larıPnadmai,re 'tienk lerindeki
Abıderkyöay ünkduer şiulnne o ktalavnesa onnp erdeÇseig aTne pe­
si'nidnee mna cerasnıentıinc seöszihü,i dço landırmsaödyalne mek
gerekitrasmbe i,r mağliudbii! y<'t