Endülüs Fiziksel Şehirciliği Dr. Halit İmam

2 MB·Turkish

by  Dr. Halit İmam Şanb

Fıkıh çerçevesinde Endelüs Fiziksel
Şehirciliği ve Mimarisi
H.92-172/M.710-788
Hazırlayan
Khalid EMAM ABUSHNAP
Özet:
Endelüs İslam Medeniyeti 800 yıl yaşamıştır. Emeviler döneminde
Endelüs üç bölümden oluşmuştur. Birincisi İspanya, İkincisi Portekiz ve
Üçüncüsü ise güney Fransa. H.92/M.710 yılında Musa b. Nusayr ve
Tarık b. Ziyad İspanya ve Portekiz’i fethetmiştir.( İkisine birlikte Iyberya
adası) denilmektedir. Abdürrahman Gafiki ise H.112-114/M.730-732
güney Farnsa’yı fethetmiştir. Ama maalesef Balatül-Şüheda “Büvetih”
savaşında H.114/M.730’da şehit olmuştur. Bu makalede H.92-
172/M.710-788 Endelüs Fiziksel şehirciliği Fıkhı ile ilgili bilgi vereceğiz.
Çünkü bu erken İslamiyet şehirciliği hakkında Müslüman araştırmacılar
çok az araştırma yapmışlardır. Yapılan araştırmalarda daha çok Batılı
araştırmacılara dayanır. O yüzden bu makale önemlidir.
:صخلملا
ةمسقم يوملأا رصعلا يف سلدنلأا تناكو ؛نورق ةينامث سلدنلأا يف ةيملاسلإا ةراضحلا تماد دقل
سلدنلأاو "لاغتربلا " يبرغلا لاقتربلا سلدنأو "اينابسأ" يبونجلا سلدنلأا يه ؛ةسيئر ماسقأ ةثلاث ىلإ
يوملأا ريصن نب يسوم دئاقلا ماق م710/ـه92 ماع يف ."اًيلاح اسنرف" ةلاغ طسوو بونج يلامشلا
-112 نم ةرتفلا يف .ةيربيلأا ةريزجلا حتفب يبرعلا يربربلا يوملأا دايز نب قراط بيجنلا هذيملتو
عطتسي مل فسلأا عم هنأ لاإ ؛اسنرف حتفب يقفاغلا نمحرلادبع سلدنلأا يلاو ماق م732-730/ـه114
؛"هيتاوب" ءادهشلا طلاب ةكرعم يف م732/ـه14 ماع يف هشيجو وه دهشتسا ذإ ؛سيراب ىلإ لوصولا
لوانتنس لاقملا اذه يف ؛اسنرف طسو دودح ربعت ملو ؛دحلا اذه ىلإ ةيملاسلإا ةلودلا دودح تفقوت كلذبو
-710/ـه172-92 ةنس نم ةدتمملا ةرتفلا يف ةيسلدنلأا ندملل ركبملا ينارمعلا هقفلا طيطخت ةساردلاب
نيثحابلا نم ردنيو .ادً ج ةليلق اهيف يسلدنلأا ينارمعلا طيطختلا تاسارد ةركبملا ةرتفلا هذه نلأ .م788
عوضوملا اذه يف بتكت تاساردلا هذه تناك بلغلأا يفو ؛ةساردلاو ثحبلاب اهولوانت نيذلا نيملسملا
.قيفوتلا يلو اللهو ،لاقملا اذه ةيمهأ تناك انه نمو .نيقرشتسملا بولسأب كئاشلاو ماهلا
Anahtar Kelimeler:
(Antropoloji- Iyberya, Endelüs, İspanya ve Portekiz kelimelerinin anlamları-
İslam Fethi- Endelüs İslam Şehirciliğinin Farklılıkları, İslami yapı türü).
1
Giriş:
İslam fıkhı çerçevesinde Erken Endelüs şehirciliği ve mimarisi çok
önemlidir. Bu konuda Tutili’nin kitabı: Müellif İsa b. Musa Tutili
H.386/M.996 Endelüs’ün Tutili şehri ulemasındandır. Maliki bir alimdir.
“El Cidar” isimli “cepheler” eserini Maliki fıkhına göre yazmıştır.
Endelüs’teki cephe mimarisini anlatır.1 Bu eser bu konu hakkında
bulduğumuz ikinci büyük eserdir. Birinci eser Riyazül Kasımin kitabı;
Edirne kadısı Ekami “Lavantacı” Mehmet efendi’nin telif ettiği değerli bir
eserdir. Bu eser İslam mimari ve şehircilik fıkhı ile ilgili bize ulaşan son
yazma eserdir.2
Tutili’nin kitabı vesilesiyle erken İslamiyet döneminde Endelüs
şehirciliği ve mimarisi ile ilgili kavramlar oluşmuştur. Elimizde Endelüs
tarihi kaynakları çoktur. Fakat erken Endelüs şehircilği ve mimarisi

1Müellifin kitaptaki üslubu şöyledir; Kitabını 51 bölümde tamamlamıştır. Her bir bölüm
binalar ve müştemilatı hakkındadır. Bölümlere başlarken: Elkada fi keza yani...
konusundaki hükümleri, iki ortaklı evlerin hükümleri, iki ortaklı kuyuların hükümleri,
Sabat ile ilgili hükümler, kapıların açılması ile ilgili hükümler, komşunun güneşini ve
havasını kesen binaların hükümleri, ortak duvarlar, avlular, yollar ile ilgili hükümler
evlerin damlarındaki güvercinlikler ve kuşluklar, arı kovanları ve kümeslerle ilgili
hükümler... ifadesi ile başlanır bu şekilde 51 bölüm anlatılmıştır. Kitabın iki ayrı
baskısı mevcut olup, Riyad ve Ribat baskılarıdır. Ribat baskısında mimari terimler
izah edilmiştir. Riyad baskısında ise dört ayrı yazma eser mukayase edilerek
resimler ve ayrıntılı fihrist ile kitap okuyucuların daha çok faydalanmalarına imkan
sağlamıştır; Tuliti; Kitabül Cidar “Cepheler”, inceleyen İbrahim el Feyzi, Riyad,
1996, s.73, 74.
2 Müellif H.1136/M1723 yılında vefat etmiş, hanefi bir alimdir. Sultan IV. Mehmet
H.1058-1099/M.1648-1687 döneminden Sultan III. Ahmet H.1115-1145/M.1703-
1732 dönemine kadar uzun bir süre Edirne kadılığı yapmış, Arap dilini çok iyi bilen
bir alimdir. “Riyazül Kasımin” isimli eserini kendi el yazısıyla yazmıştır. Halen bu
nusha İstanbul Süleymaniye kütüphanesindedir. Kitabın orüjnali 346 varak, Mikrofilim
ise her sayfada 2 sayfa olmak üzere 173 sayfadır. Bu yazma eser konusu ile ilgili
İbn-i Rami elmaliki’nin ve Fertesai el Harici’nin eserlerinden sonra hacim olarak
hanefi mezhebindeki en büyük eserdir: Riyazül kasımin İslam kültür merkezi “İriska”
tarafından Cezayirli Pr. Dr. Mustafa Hamuş’a incelettirilmiş ve ıstılahları
güncellenmiştir. M.2000 yılında Ankara’da aynı merkez tarafından Arapça olarak
basılmıştır. Maalesef Türkçe’ye tercüme edilmemiştir. Eserde 12 çizim
bulunmaktadır. Bu çizimler bina ve yol krokilerinden oluşmaktadır. Bu şekillerin
birisinde duvarların düzgünlüğünü kontrol için kullanılan Gönye resmi görülür, Ekami
Mehmet efendi, Riyazül Kasımin, yazma eser, Süleymaniye kütüphanesi, No:1096,
İstanbul, varek:5,6; Araştırmacı.
2
hakkında Arapça’da az kaynakça bulunur. Fakat Portekiz ve İspanyol
kaynakları çoktur. İspanyalı Basilyu Babon, Imaratül Müdün ve Husun
el Endelusiyye“Endelüs şehirleri ve kalelerinin mimarisi”isimli
eserinde şöyle der: “İslam şehirciliği Fas ve Endelüs’te coğrafi
şartlar yüzünden ayrı malzemeler kullanılsada şekil bakımından
aynıdır. Çünkü zaman ve mekan değişse bile hareket noktası İslam
Şeriatıdır.”1, Bu sebeple bu makaleyi yazdık. Belki gelecek zamanda bu
makale vasıtasıyla erken Endelüs şehirciliği ve mimarisinin kapısı açılır.

Antropoloji:
İslamiyet’ten önce Iyberya’da antropoloji “İnsan unsuru” şöyledir:
1. Orta Iyberya adasında İşpan milleti yaşamıştır. Onlar nereden
gelmişler?! Bu soruya cevap yoktur. Hepsi tahmine dayanmaktadır.2
2. Kuzey Iyberya’da İfrinceler yaşamıştır. İfrinceler (İngiltre ve
Fransa)’den gelmişlerdir.
3. Doğu Iyberya adasında Yunanlılar yaşamıştır. Büyük İskender
döneminde Yunanlılar oraya göçmüşlerdir. Çünkü büyük İskender
Iyberya adasını işgal etmiştir.
4. Güney ve Batı Iyberya adasına Berberler, Kuzey Afrika’dan gelmişler.
5. Vandallar Almanya’dan Iyberya adasına göçmüşler. İskender
döneminden sonra onlar oraya gelmişlerdir.
6. Kartacanlılar Alaa Kartacani ile Kartacanliler ordusu Iyberya adasını
işgal etmişler. Bu sebeple bazı tarihçiler şöyle diyorlar: “Iyberya

1 Basilyu Babon, Imaratül Müdün ve Husun el Endelusiyye “Endelüs şehirleri ve
kalelerinin mimarisi”, mütercim Ali İbrahim ve Mehmet Hamza, Kahire, 2005, C:1,
s.21,22.
2 Abdül-Muhsin Ramazan diyor ki: “ Iyberya adasının adı Iyberya ırkından gelmiş.
Iyberya adasına isken edilmiş ilk millet Iyberyalılar. Fakat bu ırk hakkında elimizde
tam olarak doğru bilgi yoktur”; Abdül-Muhsin Ramazan, el-Hurubul Selibiyye Fi el-
Endelüs, Kahire, 2001, s.1-10.
3
adasında ilk göç İslamiyet’ten önce Araplar’dan “Kartacanliler’den”
gelmiştir”.
7. Rumlar Iyberya adasını işgal etmişler. M.305 yılında Rum
impratorluğu iki impratorluğa ayrılmıştır. Batı ve doğu Roma
imparatorluğu olmuştur. Bunun için Iyberya adası Batı imparatorluğuna
dahil olmuştur.1
8. Gotikliler M.479 yılında Iyberya adasını işgal etmişler. Çünkü M.479
yılında Alman çingene kabileleri Batı Rum impratorluğunun başkentini
işgal etmişler. Yani Roma şehri işgal edilmiştir. Batı Rum imparatorluğu
yıkıldıktan sonra Gotikler Iyberya adasını işgal etmiştir. “Gotikliler Vandal
ve Cirmanlardandır”.2
9. M.6.y.y.’da Bizanslar Kuzey Afrika ve Iyberya adasını İşgal etmişler.
M.7.y.y.’da Gotikler Iyberya adasında tekrar bağmızlıklarını
kazanmışlardır. Çünkü bu tarihte Bizanslar ile Farslılar arasında savaş
olmuş. Farslılar savaşı kazanmışlar.3 Gotikler için bu savaş büyük bir
fırsat olmuştur. Bu Bizanslar ile Farslılar şavaşı hakkında Allah c.c.
Kur’an-ı kerimde şöyle buyurdu: “Elif-Lâm-Mîm, Rumlar, (Arapların
bulunduğu bölgeye) en yakın bir yerde (ölü denizinin yanında)
yenilgiye uğradılar. Halbuki onlar, bu yenilgilerinden sonra birkaç
yıl içinde galip geleceklerdir. Eninde sonunda emir Allah'ındır. O
gün müminler de Allah'ın yardımıyla sevineceklerdir. Allah,
dilediğine yardım eder. O, mutlak güç sahibidir, çok
esirgeyicidir.” Rum suresi 1-5. Ayetler.

1 Mehmet Abdu Hatemleh, Iyberya kable mecia el-Arap el-Müslimin, Ürdün,
Amman, 1996, s.6, 7; Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları Siyasi Tarihi,
Ankara, 2012, s.37.
2 Mehmet Hatemleh, a.g.e., s.7.
3 Halit İmam, el-Zahira Fi Mahasil Mimarül İslami Fi Ardıl Ceziretül-Endelüsiye,
Kahire, 2008, s.6.
4
10. Müslümanlar Tarık b. Ziyad ile Iyberya’ya geçerek fethetmişler. Bu
fetih Emevi halifesi Velid b. Abdülmelik döneminde olmuştur.1
Endelüs adının anlamı nereden gelmiştir?
Endelüs, Vandal kelimesinden gelmiştir. Çünkü Endelüs’ün eski adı
Vandalüs idi. İşpan “İspan” terimi hakkında çok tartışma olmuştur.
İşpan kelimesi eski İspanyollardan gelmiş, Ama elimizde bir delil
yoktur. İşpanlar Iyberya ortasına nereden gelmiştir? Bilinmiyor? Çünkü
bu millet hakkında delil ve bilgi yoktur. Ancak yeni İspanyolların uydurma
tarih rivayetlerinde bilgiler vardır. Gerçi Iyberya ortasında eski mimari
eserler vardır, fakat haraptır. Bunun için İspanyol oryantalistlere göre:
“Iyberya içinde ilk önce İspanyollar yaşamıştı. Bu sebeple İşpan adı
oradan gelmiş” Tabii ki bu bir delil değildir.2 Çünkü 2008 yılında Iyberya
ortasında bulunan kitabe taşları üzerinde kenanoğullarından Alaa
Kartacani adı bulunmaktadır. Bu kitabe eski Arapçadır. Alaa Kartacani,
Iyberya geçerek Roma ile savaşmış. Bu kitabenin üzerinde bir ad
bulunur. Bu İspan adıdır. İspan Kenan dili “eski Aramice’de” Tavşanların
yuvaları demektir. O yüzden İşpan kelimesi Arapça dilinden gelmiştir.
Iyberya adasında tarih kaynakça Arap Kartacanli devleti “Kenan ve
Kahtan oğulları” ile ilgili şu bilgiyi verir. M.Ö.535-205 arası Kartacanliler
devleti egemenlik olarak Iyberya adasında devam etmiştir. 3
Yunanlılar ayni kelime’yi kullanmıştır; Ama büyük İskender,
Kartacanliler gelmeden önce Iyberya adasını işgal etmiştir. Burada soru
işareti var?! Nasıl bu isim eski Arapça dilinden gelmiş? Bu sorunun

1 Halit İmam, el-Mücez Fi el-Tarihül-Siyasi vel Hadari Li Biledül-Mağrib vel
Endelüs H.22-897/M.643-1492, Kahire, 2013, s.12, 99.
2 Tahir Mekki, Dirasat Endelüsiyye Fi el-Eadap vel Tarih vel Felsefe, Kahire, 1987,
s.9.
3 Suriye cuhuriyetinin tarihçisi Bahcet el-Kubeyisi, Kahire’deki Arap Arkeoloji
derniğinde M.2008 yılında Alaa Kartacani kitabesini göstermiştir; Mehmet Hatemleh,
a.g.e., s.155-159, 161-165.
5
cevabı şöyledir: “ Ispan kelimesini daha önce Grekler kullanmışlar.
Çünkü o zamanda Kenanoğulları Şam ülkelerinde Iyberya adası için
İspanya adını kullanıyorlarmış. İskender, Şam ülkelerini işgal
ettikten sonra Iyberya adasını işgal etmiştir. Bu sebeple onlar
“Grekler” İşpan kelimesini kullanmıştır; Ancak Arapça ile eski
Yunanca arasında fark vardır. “S” Arapça ile “İspan”; “Ş” Yunanca
ile “İşpan” kullanılmıştır”.1 Araştırmamıza göre bu bilgi doğrudur.
Bunlardan bir netice çıkartıyoruz. Şöyleki: “Müslümanlar Iyberya
adası için Vandalüs Latince bir kelimeyi Arapçalaştırarak
kullanmışlardır. Endelüs olmuştur. Endelüs yıkıldıktan sonra
Liyonlar ve Kaştalılar İspanya ve Portekiz kelimelerini
kullanmışlardır. Portekiz kelimesi Arapça ile “Potakal” kelimesi
demektir. Çünkü “Kaf-ق” harfi Arapça ile “Gh-غ” harfi Latince ile
okunmuştur”.2 O yüzden şu anda İspanyollar ve Portekizliler Iyberya
adası için Arapça isimler kullanıyorlar.
Müslümanların Iyberya’yı Fethi:
Bu fetih Emevi halifesi Velid b. Abdülmelik dönemine aittir. Tabiinden
Musa b. Nusayr’ın öğrencisi Tarık b. Ziyad ve arkadaşı Tarif Iyberya
adasını H.92/M.710’da fethetmişlerdir.3 İslamiyet gelmeden önce
Endelüs’teki Hristiyan itikadı, Eryus itikadıdır.4 Iyberya adasının İslam

1 Tahir Mekki, a.g.e., s.9, 20.
2 Carto M. del Rivero, la moneda Arabigo-espando , Madrid , 1933, p.4
3 Mehmet Özdemir, a.g.e., s.52; Mahmud Şekir, Emevi dönemi, C:4, s.250.
4 Mehmet Hatemleh, a.g.e., s.225; Genel olarak bu itikat şöyledir: “Allah ilah,
Allah’tan başka ilah yoktur. Hz. İsa (a.s.) bir peygamberdir. Hz. İsa (a.s.) vesilesiyle
Allah ile konuşabiliriz. Hz. İsa (a.s.) Allah’ın oğludur; Eryus itikadına göre oğul vasıta
demektir. Yani Allah’ın çocuğu değildir. Allah halk ile konuşmaz. Çünkü Allah’ın
sıfatlarında eksiklik yoktur. Bu sebeple Allah ile nakıs sıfatları olanlar konuşamaz. O
yüzden Allah bir vasıtayı yaratır. Bu vasıta Hz. İsa (a.s.)’dır. Hz. İsa (a.s.)’ın Allah’a
göre sıfatı eksiktir, Fakat halka göre Hz. İsa (a.s.)'ın sıfatları tamdır. Hz. İsa (a.s.)
semaya gittikten sonra Allah bize başka vasıtayı gönderecektir”; Dava komite,
6
gelmeden önce genel olarak nüfusu 4.000.000’dur. Yani Tarık b. Ziyad
döneminde Iyberya adasında dört milyon nüfus yaşamıştır. Genel halk
çiftçiler ve işçilerden oluşmuştur. Müslümanlar Endelüs’ü fethettikten
sonra Iyberyalılar Endelüs’ten kaçmamışlardır.1 Iyberyalılara göre İslam
itikadı ile Eryus itikadı biribirine yakındır. O yüzden İslam itikadı ve İslam
sistemi yardımı ile Iyberya adasında İslam kolayca yayılmıştır.
H.138/M.755 yılında Emevi Emiri Abdürrahman Dahil döneminde
Endelüslülerin %50’si Müslüman olmuşlardır. Bu sebeple Abdürrahman
Dahil döneminde genel İslam ordusu Endelüslülerden oluşmuştur.
100,000 asker Müslüman Iyberyalılardandır. H.316/M.928 yılında
Abdürrahman Nasır “III. Abdürrahman” döneminde Iyberyalıların %75’i
İslam’a inanmışlardır.2 (Şek:1)
Musa b. Nusayr, Tarık b. Ziyad, Tarif, Abdülaziz b. Musa b. Nusayr
Müslüman askerlerden 15 bin asker ile Iyberya adasını fethetmişlerdir.
Bu 15 bin askerin %60’ı Berberlerdendir. On beş bin Müslüman asker ile
dört milyon gayrimüslim nüfus İslam ve dil yardımı ile Endelüs Arap
ülkesi oluşmuştur. İslamiyet’ten önce resmi bir dil yoktur. Genel olarak
Iyberyalılar ayrı ayrı konuşmuşlardır. İslamiyet’ten önce Endelüs’te 7
tane dil ve lehçe varmış. Aramice, Eski Latince, eski Yununca, eski
Fransızca, Berberi lehçesi ve Vandal lehçesi “eski Almanca” varmış.

Tarihül Mesihiye Min Tevhit ile el-Teslis, Katar, Duhe, 2015, s.8; Mehmet
Hatemleh, a.g.e., s.184.
1 Halit İmam, el-Zahira Fi Mahasil Mimarül İslami, s.10,11; Tahir Mekki vd,
Endelüs Safahat Müşrıka, Kuveyt, 2004; s.8; Mahmud Şekir, a.g.e., C:4, s.250; Ali
Muhammed Sallabi, İslam Tarihi Ansiklopedisi, C:1, Kahire, 2006, s.279.
2 Halit İmam, el-Mücez Fi el-Tarihül-Siyasi vel Hadari Li Biledül-Mağrib vel
Endelüs, s.68, 93, 94, 105, 106, 125, 166, 170, 171.
7
İslamiyet’ten sonra tek dil Arapça olmuştur. H.98/M.716 yılında genel
olarak halk Arapça ile konuşmuşlardır.1
Endelüs Fethinden sonraki dönemler:
Vilayet “eyalet” H.92-132/M.710-749, İmaret “özel bir devlet” H.138-
272/M.755-885, Batı Emevi hilafeliği H.316-422/M.928-1030 Mülükül-
Tavaif “ Emirlikler dönemi H.422-483/M.1030-1090; sanki Anadolu
Beylikleri dönemi gibi”, Murabıtılar H.483-539/M.1090-1144,
Müvahhidiler H.539-668/M.1090-1269 dönemleri ve İkinci Emirlikler ve
Beni Nasr dönemleri H.668-897/M.1269-1492 sonra günümüze kadar
Haçlı sömürge dönemi. 2 (Şek:2)
Abdürrahman Dahil’in “H.138-172/M.755-788” İcraatları:
1.si Endelüslülerden ordu kurmuştur.
2.si Eğitim İslami ve Arapça ile olmuştur.
3.sü Tek devlet, tek millet, sen ben yok.
Bu şekilde Araplar, Berberler ve Iyberyalılar tek bayrak altında
toplanmıştır. Hepsi aynı haklara sahip olmuştur. Bunun için O
Avrupalılara karşı savaşları kazanmıştır. 10 yıl tahtta kalmış. İfrinceliler
ve gizli Yahudi hareketleri iç Endelüs’te Abdürrahman Dahil döneminde
25 tane isyan yapmışlar. O bütün kafir isyancıları yok etmiştir. Maalesef
İsyan hareketleri erken İslam şehirciliğine zarar vermiştir. Bu erken
Endelüs İslam şehirciliğinden günümüzde İspanya Kralı I.Havan Karlus o
dönemde yapılan saraylarda kalmaktadır. Bu saray’ın bir bölümü
Abdürrahman Dahil dönemine aittir.3

1 Mehmet Hatemleh, a.g.e., s. 187, 193; Halit İmam, el-Mücez Fi el-Tarihül-Siyasi
vel Hadari, s.167.
2 Halit İmam, el-Mücez Fi el-Tarihül-Siyasi vel Hadari Li Biledül-Mağrib vel
Endelüs, s.239, 275, 300, 301.
3 Von Jek, el-fennül-Arabi Fi İspanya ve Sakaliye “İspanya ve Sicilya ülkelerinde
Arap sanatları”, tercüme Ahmet Eltahir Elmekki, Kahire, 1980, s.21,22; Halit İmam,
el-Mücez Fi el-Tarihül-Siyasi vel Hadari, s.163,164.
8
Endelüs İslam Şehirlerinin İsimleri:
1. Fetih şehri “Tarık b. Ziyad şehri”.
2. Tarif şehri.
3. el-Ceziretül-Hadra “Yeşil ada”.
4. el-Meriye şehri Batı Emevi “Endelüs” halifesi III.Abdürrahaman Nasır
dönemine aittir. Abdürrahman Nasır bu şehri H.335/M.946 yılında inşa
ettirmiştir.1
5. Salim şehri, Madrid’in kuzeydoğu tarafındadır.
6. Gırnata şehri.
7. el-Bira şehri “kuyular şehri”.
8. Kurtuba şehri, İslamiyet döneminde Endelüs’ün başkentidir. Batı
Kurtuba şehrinde İmam İbn-i Hazım doğmuştur.
9. Toledo İslamiyet’ten önce Endelüs’ün başkenti’dir. Toledo Endelüs’ün
merkezindedir.
10. Belensiye şehri.
11. Malka şehri.
12. Barselona şehri.
13. Eşbone “Lizbon” şehri, günümüzde Portekiz’in başkentidir.
14. İspilya “Sevilla” şehri.
15. Montaliş şehri.
16. Şatiba şehri, bu şehirde İmam Şatibi doğmuştur.
17. Bace şehri.
18. Rinda şehri.
19. Miyorka şehri.
20. Sırkosta şehri.

1 Hüseyin Mü’nis, Atlas Tarihül-İslam, Kahire, 1998, s.259.
9
21. Batliyos şehri.
22. Magrit “Madrid” şehrini, Emevi Emir I.Mehmet b. Abdürrahman inşa
ettirmiştir. (Res:4)
23. Sirgiyos “zaragosa” şehri vb.1
Genel olarak bu döneme ait duvarlar, bazı kaleler, kitabeler, yazma
eserler, sütunlar, Payandalar, Ayaklar, el sanatları, mescitler, ulu
camiler, mozaikler, duvar resimleri ve saraylar bulunmaktadır.2
Endelüs Şehirciliğinin Farklılıkları:
İslam Endelüs şehirciliği dini, siyasi, coğrafi, sosyal, İklimsel sebepleri
vb’den etkilendi. Makdisi Endelüs şehirciliği ile ilgili diyor ki: “Endelüs
fetihedildikten sonra Iyberya adasında 40 şehir dağlar ve tepelerin
üzerinde inşa edilmiştir. Kesinlikle Endelüs şehirciliğinde Haçlı
savaşları sebebiyle Endelüs şehirleri yüksek alanlarda kurulmuş
olmalıdır.”3 Endelüs şehirciliğinde Haçlı savaşları göründüğü için
Endülüs Şehirleri ya dağ yada tepelerin üzerinde inşa edilmiştir. Bu
sebeple günümüzde bazı Endelüs şehirlerinin surları kalmıştır.
Endelüs şehirciliğinde İslam şehircilik fıkhı kurallarına bakabiliriz. Ama
Endelüs’teki genel mimari fıkhının kuralları Maliki fıkhından gelmiştir.
İslam şehirciliğinin temellerinde beş şart vardır. İslam şehirciliğinde bu
şartlar görülmese, O zaman bu şehir İslam fıkhının kuralları ile inşa
edilmemiştir. Bu sebeple Nekita Alesif bir grub oryantalist ile beraber
yaptığı araştırmaya “Elmedinetül İslamiyye” İslam şehri adını
vermiştir. Bu eserin Nekita Alesif’e ait olan bölümünde İslam şehirciliği
ile İslam fıkhı arasındaki alaka anlatılır. Nekita Alesif yaptığı çalışmada
şu sonuca ulaşmıştır. İslam fakihleri bir şehir kurulurken öncekile şehrin
kurulduğu mekanın korunmaya ve gelişmeye müsait bir mekan olması
ve İslam dininde “Mekasıduşşeria” olarak bilinen İslamın emir ve
yasaklarının hikmetleri diyebileceğimiz; “”Dini muhafaza, Aklı
muhafaza, Nefsi muhafaza, Malı muhafaza ve Irzı muhafaza”
kurallarının temininin gerçekleşmesi esas alınmıştır ve şehirler bu

1 Hüseyin Mü’nis, a.g.e., s.259.
2 Muhammed Abdüllah Anan, Tarihü devletil-İslam Fi el-Endelüs, C:8, Kahire,
2001, s.14-16.
3 Şekip Arslan, el-Hilelül Sündüsiye Fil Asar el-Endelüsiye, C:1, Beyrut, 1997,
s.29.
10