emoties aan het werk

77 Pages·2009·1.51 MB·Dutch

by  Aline Schoentjes

ERASMUSHOGESCHOOL BRUSSEL
DEPARTEMENT GEZONDHEIDSZORG
BACHELOR IN DE VROEDKUNDE

E
MOTIES AAN HET WERK

HOE GEEST EN LICHAAM VERBONDEN ZIJN IN HET PERINATAAL GEBEUREN

EINDWERK AANGEBODEN TOT HET BEHALEN VAN HET DIPLOMA VAN
VROEDVROUW

Interne promotor: Mevrouw Devooght Schoentjes Aline
Externe promotor: Mevrouw Gere Academiejaar 2007-2008

EINDWERK AANGEBODEN TOT HET BEHALEN VAN HET DIPLOMA VAN VROEDVROUW

ERASMUSHOGESCHOOL BRUSSEL
DEPARTEMENT GEZONDHEIDSZORG
OPLEIDING VROEDKUNDE

E
MOTIES AAN HET WERK
HOE GEEST EN LICHAAM VERBONDEN ZIJN IN HET PERINATAAL GEBEUREN

Interne promotor: Mevrouw Devooght Schoentjes Aline
Externe promotor: Mevrouw Gere Academiejaar 2007-2008
De beschaving zal beginnen wanneer het welzijn
van de pasgeborenen iedere andere overweging overtreft

W. Reich (De moord op Christus)

Aan Jean-Marc, Clara en Lucie,
Tot aan het einde van het universum en terug…
Dankwoord

Eerst en vooral wens ik mijn interne promotor, Nadine De Vooght, te bedanken voor haar
ondersteuning en haar opbouwende commentaar. Mijn dank gaat ook uit naar dokter Corinne
Gere voor haar “groen licht” dat als geroepen kwam, haar wijsheid en doorzicht. Van ganser
harte dank ik ook Jean-Marc, mijn partner, voor zijn liefdevolle en doeltreffende
aanwezigheid gedurende deze drie lange jaren, en mijn dochters Clara en Lucie voor hun
engelengeduld. Dank ook aan alle vroedvrouwen die mij geïnspireerd hebben door hun
buitengewone werk van vele jaren, en die mij de impuls gegeven hebben om het “mooiste
beroep ter wereld” te kiezen, en vooral dan Sylvie Janssens en Gloria Lemay. Dank ook aan
mijn vrienden voor het herlezen van dit werkstuk en voor hun steun bij deze inspanning van
lange adem. Ten slotte dank ik hier alle vrouwen die mij toegestaan hebben om hen aan te
raken, te prikken, te betasten en om te oefenen op hun lichaam, en ook hun baby’s, voor hun
ongelooflijke blik en hun buitengewone gave om mij de verwondering en de kracht van het
leven te leren.
Inhoud

I. Inleiding ............................................................................................................................. 1
II. Anatomie en fysiologie van affecten .................................................................................. 3
1. Triune model en implicaties ........................................................................................... 3
2. Emotionele stempels op het lichaam .............................................................................. 9
3. Psycho-neuro-endocrino-immunologie ........................................................................ 10
4. Linker- en rechterhersenhelft ....................................................................................... 13
5. Positieve en negatieve emoties ..................................................................................... 16
6. Hersenplasticiteit .......................................................................................................... 19
7. Conclusie ...................................................................................................................... 20
III. Perinatale emoties ........................................................................................................ 21
1. Fysiologische veranderingen ........................................................................................ 22
2. Negatieve affecten tijdens de zwangerschap ................................................................ 29
3. Negatieve affecten, arbeid en bevalling ....................................................................... 37
4. Impact op de foetus en de pasgeborene ........................................................................ 41
5. Welzijn ......................................................................................................................... 46
6. Conclusie ...................................................................................................................... 47
IV. Rollen van de vroedvrouw ........................................................................................... 48
1. De vroedvrouw als facilitator ....................................................................................... 48
2. Emotionele en fysieke instrumenten ............................................................................ 52
3. Conclusie ...................................................................................................................... 60
V. Algemeen besluit .............................................................................................................. 61
VI. Literatuurlijst ................................................................................................................ 62
1. Boeken .......................................................................................................................... 62
2. Tijdschriften ................................................................................................................. 62
3. Internet en andere digitale bronnen .............................................................................. 69
4. Conferenties ................................................................................................................. 71
I. Inleiding
Een van de allereerste teksten die ons in het eerste jaar voorgelegd werden, was het
Beroepsprofiel van de Belgische vroedvrouw. Daarin werd aangedrongen op het belang van
het beschouwen van de zwangere vrouw in haar globaliteit: in haar fysieke, psychische,
sociale, emotionele en geestelijke aspecten. Deze tekst sterkte mij in wat ik had gevoeld en
beleefd tijdens mijn zwangerschappen en de geboortes van mijn kinderen. Inderdaad,
gedurende die periodes en sindsdien, bij het lezen van geboorteverslagen of tijdens mijn
stages, was ik er al door getroffen hoezeer de geestesgesteldheid van een vrouw, de sfeer van
een bepaalde plek, de relatie met haar partner, een aanzienlijke impact hebben op het
geboorteproces. Een woord, een zin of een gebaar konden een geblokkeerde situatie helemaal
veranderen. Andere vroedvrouwen hadden mij verteld hoezeer de emoties van de vrouwen de
manier van beleving van de zwangerschap beïnvloeden, hoe nauw hun fysieke gezondheid
gebonden leek aan hun emotionele gesteldheid. Sedert lang zijn vroedvrouwen zich bewust
van deze globale blik die men op de zwangere vrouw moet richten, een punt dat verdrongen
wordt door het biomedische model. De postmoderne maatschappij waaruit dit model
voorkomt, heeft inderdaad te dikwijls de neiging om het geheel in stukken te snijden en
vergeet ondertussen dat dit geheel aanzienlijk meer is dan de som van de delen.
Vandaag vraagt men ons, terecht, om te werken vertrekkend vanuit wetenschappelijke
bewijzen (evidence-based medicine). Welnu, de bewijzen van de eenheid van lichaam en
geest stapelen zich voortdurend op. De neurowetenschappen hebben het mogelijk gemaakt te
onthullen in hoeverre het lichaam en de geest intiem verbonden zijn, en in werkelijkheid
slechts één zijn, zodat men vandaag spreekt van “psycho-neuro-endocrino-immunologie”.
Met de huidige stand van kennis is het derhalve niet meer mogelijk de lichamelijke processen
los te zien van de mentale toestand en omgekeerd.
In dit werk zal ik mij er dan ook op toeleggen in de eerste plaats te illustreren hoe deze
eenheid lichaam-geest functioneert in het algemeen. Daartoe zal ik de anatomie van de
hersenen voorstellen en de fysiologie van de emoties, en de gevolgen daarvan voor het
lichaam.
Gemakkelijkheidshalve zal ik ook de termen emoties en affecten zonder onderscheid
gebruiken behalve bij specifieke onderwerpen waar ik dat zal aanhalen. Er bestaan wel
degelijk verschillen en gradaties tussen emotie, gemoederentoestand, angst, depressie maar
zelfs de specialisten zijn het niet eens over de definities.
1
Vervolgens zal ik, uitgaand van deze gegevens, onderzoeken hoe deze emotionele processen
zich vertalen op fysiek vlak, tijdens de zwangerschap, de bevalling en ook bij de foetus en de
pasgeborene. De reden waarom de nadruk meer op de zwangerschap gelegd wordt is dubbel.
Enerzijds gaat het om een ideale periode om aan preventie te doen en latere mogelijke
moeilijkheden reeds te vermijden. De zwangere vrouw beleeft dan een tijd van diepe fysieke
en psychische veranderingen vooraleer ze door de bevalling wordt ingewijd tot moeder. En
anderzijds hebben prenatale emoties een belangrijke invloed op de later ontwikkeling van het
kind waarbij ik ook het transgenerationeel aspect zal aankaarten.
Tot slot zal ik de rol van de vroedvrouw ter sprake brengen en ook enkele instrumenten die zij
ter beschikking heeft om haar taak te vervullen van “advies en opvoeding inzake gezondheid,
niet alleen voor de vrouw maar ook te midden van haar familie en de gemeenschap” (ICM,
1993). Ik zal eindigen met een algemeen besluit over het belang van het integreren van de
fysieke, emotionele en geestelijke aspecten in de vorming en praktijk van vroedvrouwen.
Ik ben er volledig van bewust dat het om een omvangrijk onderwerp gaat en dat ik als gevolg
enkel een globale situatie zal kunnen schetsen. De meeste titels en ondertitels zouden
waarschijnlijk een eindwerk op zich verdienen. Mijn doel hier is een reeks elementen aan te
kaarten om een algemeen beeld van het domein te verkrijgen.

2
II. Anatomie en fysiologie van affecten
De menselijke hersenen zijn sinds lang, en nu nog steeds, het onderwerp van grote
belangstelling. Reeds in de 4de eeuw voor Christus beschreef Plato1 ze als de zetel van
mentale processen. En vele geleerden uit de Renaissance, zoals Vesalius en da Vinci, hebben
deze structuur verder onderzocht. In de volgende eeuwen concentreerde het onderzoek zich op
de anatomie en de fysieke implicaties. Het is pas aan het einde van de jaren ’20 dat de eerste
onderzoekers zich toespitsten op het affectieve aspect. Nochtans kwam de echte “boom” in de
neurowetenschappen pas ongeveer in het laatste decennium. Meer en meer aandacht ging uit
naar het verband tussen hersenen en emoties, naar de plasticiteit van de hersenen en naar de
psychosomatische aspecten van medicatie.2
Vandaag lijkt de wetenschap aan te tonen dat er een duidelijk verband bestaat tussen hoe we
voelen vanuit emotioneel opzicht en hoe deze gevoelens zich vertalen op neurologisch en
lichamelijk vlak en omgekeerd.
In dit eerste deel zullen we ons concentreren op hoe het “systeem” werkt in het algemeen. We
zullen beginnen met de anatomie van de hersenen zoals opgevat in een drielagig systeem door
P. MacLean. Daarna volgt een hypothese over hoe affecten op het lichaam afgedrukt worden
(hypothese van de somatische stempels) en hoe affectieve stijlen de neurologische, hormonale
en immuunfuncties beïnvloeden (psycho-neuro-immunologie, linker/rechter hersenhelft,
positieve and negatieve emoties). Ten slotte zullen we aantonen dat de hersenen een
voortdurend evoluerende structuur zijn, met de mogelijkheid tot verandering.
1. Triune model en implicaties
Paul MacLean suggereerde al in de jaren 1950 dat onze hersenen gebaseerd zijn op een
“triune” gelaagd model3. Nog volgens MacLean heeft elk van deze lagen zijn eigen functie,
“intelligentie, subjectiviteit, zin voor tijd en ruimte, en geheugen”.
Alhoewel alleen het limbisch systeem en de neocortex van belang zullen zijn in dit deel,
zullen we hieronder voor de volledigheid alle drie de lagen voorstellen.

1 Chudler, E., geraadpleegd november 2007
2 Er loopt bijvoorbeeld een fascinerend onderzoek naar placebo-/nocebo-effecten (positieve of negatieve fysieke
reacties op het innemen van neutrale medicatie enkel door psychologische verwachtingen), naar de impact van
aanraking op de hersenen van premature baby’s…
3 Buffalo State University, geraadpleegd november 2007; Lambert (2003)
3
Bron: ASCD
a. Reptielenhersenen: overleving
De reptielenhersenen4 zijn verantwoordelijk voor onbewuste homeostatische functies5. Zij
bestaan uit de hersenstam en het cerebellum, dat deel van de hersenen dat we gemeen hebben
met de reptielen. De hersenstam is vooral verantwoordelijk voor de autonome functies, d.w.z.
de functies die we niet bewust controleren maar die noodzakelijk zijn voor onze overleving,
zoals ademen, hartslag en bloeddruk. Hij kan deze functies in stand houden dankzij een
systeem genaamd reticulaire formatie (RF), dat informatie ontvangt van de vijf zintuigen via
de ruggengraat, de belangrijke prikkels daaruit filtert en impulsen stuurt naar andere delen van
de hersenen of het lichaam om die te laten reageren. De RF controleert ook sommige
oogbolbewegingen, pupilvernauwing, maagreflexen, aangezichtsexpressie, salivatie en
smaak.
De RF speelt ook een belangrijke rol bij het controleren van het bewustzijn. Voor deze functie
is er een groter systeem genaamd Reticular Activating System (RAS), waartoe de RF behoort,
dat het niveau van celprikkeling aanpast aan veranderingen in de omgeving. Bij een persoon
die in een donkere stille kamer geplaatst wordt bijvoorbeeld, zullen we een lager niveau van
cortex-prikkeling en bewustzijn zien, terwijl de hersenstam alle fundamentele vitale systemen
verder laat functioneren.
Last but not least produceert de hersenstam veel van de chemische hersenboodschappen.

4 Wolfe, 2001, p.22
5 Homeostase is een door Claude Bernard (1813-1878) ingevoerd begrip: hij omschrijft homeostase als “het
dynamische evenwicht dat ons in leven houdt”, met andere woorden de capaciteit van een systeem om een
innerlijk evenwicht te behouden onder veranderende uiterlijke omstandigheden. (Claude Bernard)
4