Elmalı Sedir Araşt Orm Aktüel Durumun CBS Tabanlı Sayısal Haritalarla Ortaya KOnulması

340 Pages·2008·20.62 MB·Turkish

ÇM eüvDdrüeeA rTtvleKüEeArk mTLO BYÜrMiAmnaEyiANanıLnngLL B NDItIha oUSSDke D EAa RDr baTn oM. DDcYyUol E (ç ıMt O DçğĠr.KuIGĠ. M R .ıS..DaSD er N IMK YDSlGA Sh.Uür ĠAC sa aOArKm .L.lö Ntb y :ieR.aD Nkm l Naı yeB1 EtHi nAChse otme8U e ÜKne N aAcğġAO2 o dLadB LanaA o .T fR l n5ĞTte n d:A:MiVriD I r8Ġ Ei3 0aeBKRRBġTg ,GE53AsNyM AiA6AeM83AAA tN ASTaa2 N AġRF ġÇLIrlĠA 7COOA c KĠZA mA.A h 2 I:L ROB N Ġ RaR)3 fNU AĠpR0o L Ls NEIrNMS AeG CAs S AtĠONĠY E NS R :lĠ1ImTS3N0aTAD2lEiY- A3cMA6e 2d Ġ4a r
T.C.
ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI
BATI AKDENĠZ ORMANCILIK ARAġTIRMA
MÜDÜRLÜĞÜ

2008
SOUTH-WEST ANATOLIA FOREST RESEARCH INSTITUTE

(SAFRI)

ANTALYA/TURKĠYE
YAYIN KURULU
Editorial Board

BaĢkan
Head

Dr. Ufuk COġGUN
Üyeler
Members

Dr. Mehmet Ali BAġARAN
Dr. Ali KAVGACI
Dr. Halil Ġbrahim YOLCU
Dr. Mehmet ÇALIKOĞLU
YAYINLAYAN
Batı Akdeniz
Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü
P.K.: 264
07002 ANTALYA
PUBLISHED BY
South-West Anatolia
Forest Research Institute
P.O. Box: 264
07002 ANTALYA
TURKEY

Tel.: [phone]
Fax: [phone]
E-posta: [email protected]
Web: http//www. baoram.gov.tr

OĞUZ OFSET
Tel : [phone]
Faks: [phone]

II
ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................ V
ÖNSÖZ ........................................................................................................ VII
ÖZ ................................................................................................................. IX
ABSTRACT .................................................................................................... X
1. GĠRĠġ ........................................................................................................... 1
1.1. AraĢtırma Alanının Tanıtımı ..................................................................... 1
1.2. AraĢtırma Alanının Tarihsel GeçmiĢi....................................................... 11
2. LĠTERATÜR ÖZETĠ ................................................................................... 13
3. MATERYAL VE YÖNTEM ........................................................................ 18
3.1. Materyal ............................................................................................... 18
3.2. Yöntem ................................................................................................. 21
3.2.1. Flora AraĢtırma Yöntemi ........................................................................ 21
3.2.2. Vejetasyon AraĢtırma Yöntemi .............................................................. 25
3.2.2.1. Bitki Toplumlarını Belirlemek Amacıyla GerçekleĢtirilen Arazi
ÇalıĢmaları ........................................................................................... 25
3.2.2.2. Vejetasyon Alımlarının Değerlendirilmesi .................................. 28
3.2.3. Fauna AraĢtırma Yöntemi ....................................................................... 35
3.2.4. Toprak ve YetiĢme Ortamı Özellikleri AraĢtırma Yöntemi .................... 37
3.2.5. Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları ve Ġzlenen Yöntem ............................ 41
4. BULGULAR ............................................................................................... 44
4.1. Floraya ĠliĢkin Bulgular.......................................................................... 44
4.1.1. AraĢtırma Alanının Florası (Bitki Listesi) .............................................. 45
4.1.2. Divisio ve Sınıflara Göre Taksonların Dağılımı ..................................... 94
4.1.3. Familyalara Göre Taksonların Dağılımı ................................................. 95
4.1.4. Cinslere Göre Taksonların Dağılımı ....................................................... 98
4.1.5. Endemik ve Tehlike Altındaki Taksonlar ............................................... 99
4.1.6. Fitocoğrafik Bölgelere Göre Taksonların Dağılımı ............................. 105
4.1.7. YaĢam Formlarına Göre Taksonların Dağılımı ................................... 106
4.1.8. C2 ve C3 Karesi Ġçin Yeni Kayıtlar ..................................................... 107
4.1.9. Bazı Flora Elemanlarının Fotoğrafları ................................................. 111
4.2. Vejetasyona ĠliĢkin Bulgular ................................................................. 176
4.2.1. Orman Vejetasyonu ............................................................................. 178
4.2.1.1. Juniperus excelsa-Cedrus libani Asasiyasyonu ........................... 182
4.2.1.1.1 Salvia argentea-Cedrus libani Subasasiyasyonu ....................... 184
4.2.1.1.2 Colutea melanocalyx- Cedrus libani Subasasiyasyonu .............. 184
4.2.1.1.3 Acanthalimon puberulum- Cedrus libani Subasasiyasyonu ....... 184
4.2.1.1.4 Tipik Juniperus excelsa-Cedrus libani Subasasiyasyonu ........... 184
4.2.1.2. Astragalus oxytroifolius- Cedrus libani Asasiyasyonu ................ 185
4.2.1.3. Quercus coccifera- Cedrus libani Asasiyasyonu ......................... 185
4.2.1.4. Juniperus excelsa-Quercus coccifera Asasiyasyonu .................... 185
V
4.2.2. Alpin ve Subalpin Vejetasyonu ........................................................... 186
4.2.2.1. Draba bruniifolia-Verbascum leptocladum Subasasiyasyonu ...... 190
4.2.2.2 Salvia frigida-Astragalus alindanus Subasasiyasyonu .................. 192
4.2.2.3 Sideritis pisidica- Marrubium globesum Subasasiyasyonu ........... 193
4.2.3. Don Çukurlarından OluĢan Çayır Vejetasyonu ................................... 193
4.3. Faunaya ĠliĢkin Bulgular ...................................................................... 202
4.3.1. Memeliler............................................................................................. 203
4.3.2. Sürüngenler .......................................................................................... 219
4.3.3. KuĢlar .................................................................................................. 222
4.4. YetiĢme Ortamına (Toprak) ĠliĢkin Bulgular .......................................... 225
4.4.1. Toprakların TaĢlılık ve Derinlik Sınıflarına Dağılımı ......................... 226
4.4.2. Fizyolojik Toprak Derinliği ................................................................. 228
4.4.3. Toprakların Hacim Ağırlıkları ve Ġnce Toprak Miktarları ................... 229
4.4.4. Toprakları Kum-Toz-Kil Oranları ....................................................... 229
4.4.5. Toprak Reaksiyonları........................................................................... 229
4.4.6. Toprakların CaCO3 Ġçerikleri .............................................................. 229
4.4.7. Toprakların Toplam Azot (N) Ġçerikleri .............................................. 229
4.4.8. Toprakların Organik Karbon (C) Ġçerikleri .......................................... 229
4.4.9. Ekolojik Toprak Serileri ...................................................................... 243
4.4.10. Ekolojik Toprak Serilerinin Bakı ve Yükselti Gruplarına Dağılımı .. 244
4.4.11. Toprak Türü ....................................................................................... 246
4.5. Coğrafi Bilgi Sistemi Ortamında Elde Edilen Bulgular ........................... 246
4.5.1. AraĢtırma Alanında OluĢturulan Grid Sistem ve Noktaların Özellikleri
.............................................................................................................. 246
4.5.2. AraĢtırma Alanının Orman Durumu ve Coğrafi Özelliklere Göre
Dağılımı ................................................................................................ 262
4.5.2.1. Ormanların Genel Durumu ve Özellikleri .................................. 262
4.5.2.2. Ormanların Eğim Gruplarına Göre Dağılımı .............................. 267
4.5.2.3. Ormanların Bakı Gruplarına Göre Dağılımı ............................... 270
4.5.2.4. Ormanların Yükseklik Gruplarına Göre Dağılımı ....................... 272
4.5.2.5. Flora Elemanlarının Sahadaki Dağılımı ..................................... 274
4.5.2.6. Vejetasyon Gruplarının Sahadaki Dağılımı ................................ 282
4.5.2.7. Yaban Hayatı Elemanlarının (Memeliler) Alandaki Dağılımı ...... 282
4.5.2.8. Toprak Özelliklerine Ait CBS Ortamında Elde Edilen Bulgular .. 283
5. TARTIġMA, SONUÇ VE ÖNERĠLER........................................................ 285
ÖZET ........................................................................................................... 287
SUMMARY .................................................................................................. 297
KAYNAKÇA ................................................................................................ 305
LATĠNCE BĠTKĠ ADLARI DĠZĠNĠ-INDEX IN PLANTS NAME ........... 317
EKLER-VEJETASYON TABLOLARININ YER ALDIĞI CD
VI
ÖNSÖZ
Elmalı Sedir AraĢtırma Ormanı’ında 7 yıl süren (Proje No: 19.6302 /
2001–2003-2005-2006-2007) ve sahaya iliĢkin flora, fauna, vejetasyon ve
yetiĢme ortamı özellikleri gibi birçok bilginin üretildiği ve bu bilgilerin
coğrafi bilgi sistemi ortamına aktarılmasıyla sahada tespit edilen tüm kaynak
değerlerin sorgulanabilir duruma getirildiği bu çalıĢmanın, bilim insanlarına,
ormancılık çalıĢanlarına, sağlık dahil birçok meslek dalına yararlı olacağı
düĢünülmektedir. AraĢtırma ormanlarının her zaman bilimsel çalıĢmalara ev
sahipliği yaptığı ve burada elde edilen bilgilerin ülke ormancılığına hizmet
ettiği yadsınamaz bir gerçektir.
Batı torosların en görkemli dağlarının (Kızlar Sivrisi 3070 m)
eteklerinde bulunan Elmalı Sedir AraĢtırma Ormanı (Çamkuyusu)’nda
yapılan uzun süreli arazi çalıĢmaları, bazı zorluklara (elektrik ve telefonun
olmaması) rağmen hiçbir zaman sıkıntı vermemiĢ, aksine proje çalıĢanlarına
bilimsel ve ruhsal açıdan büyük bir keyif vermiĢtir. Birçok disiplin ve farklı
kurumlardan bilim insanlarının bir araya gelerek yaptığı çalıĢmalar sırasında
proje çalıĢanları arasında yaĢanan diyalog, yeni bilimsel çalıĢmaların önünü
açmıĢtır.
ÇalıĢmalarda kullanılan coğrafi bilgi sistemi yazılımlarının eğitimini
sağlayan ve sayısallaĢtırma çalıĢmalarında yardım ederek büyük destek
sağlayan Anadolu Üniversitesi Uydu ve Uzay Bilimleri Enstitüsü öğretim
üyeleri Prof. Dr. Can AYDAY ve Yrd. Doç. Dr. Metin ALTAN ile Enstitü
çalıĢanlarına yürek dolusu teĢekkür ederiz.
Arazi çalıĢmalarına bizzat katılarak bilgi ve deneyimlerini aktaran
hocamız Prof Dr. M. Doğan Kantarcı (Ġ.Ü. Emekli Öğretim Üyesi)’ya
sonsuz teĢekkürlerimizi sunarız.
Toplanan bitkilerin teĢhisinde yardımlarını hiç bir zaman
esirgemeyen Adnan Menderes Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü
öğretim görevlisi Özkan EREN ile Akdeniz Üniversitesi, Fen Edebiyat
Fakültesi, Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. R. Süleyman
GÖKTÜRK’e en içten teĢekkürlerimizi sunarız.
Arazi çalıĢmaları sırasında ilerlemiĢ yaĢlarına rağmen ekiple beraber
her noktaya gelerek toprak profili açan ve Ģu anda emekli olan Orman
Muhafaza Memuru YaĢar ÖZEN ile YaĢar DOĞAN ve eĢi Ġsmet DOĞAN’a
teĢekkür ederiz.
Hem arazide hem de arazi sonrası büroda yardımlarını esirgemeyen
ve büyük destek veren Mehmet TOKER ve eĢi Hatice TOKER ile Ömer
VII
ġAHĠN ve eĢi Kezban ġAHĠN’e verdikleri tüm emekler için gönülden
teĢekkür ederiz.
Arazi çalıĢmaları sırasında proje ekibini istenilen noktaya götüren ve
belirtilen noktadan alan kurum Ģoförleri Mahmut ÖZTÜRK, Erol KAġAR,
Hayati KOZAK, Osman NĠġANCI, Ali TAT ve Galip YANIK ile arazi ve
büroda yardımlarını esirgemeyen teknisyen Erol KILINÇ’a en içten
teĢekkürlerimizi sunarız.
Bitkilerin kurutulması ve herbaryum materyali haline getirilmesi
konusunda yardımlarını esirgemeyen Çetin PEKĠRDE, Abdullah KINAY,
Ġsmet SAYAN, Necdet AKAY ve Ömer KARAKAġ’a teĢekkürlerimizi
sunarız.
ÇalıĢmalara bizzat katılarak yardımda bulunan stajyer öğrenciler H.
Batuhan GÜNġEN (Z.K.Ü. Bartın Orman Fak. ArĢ. Gör.), Anderson
GERLOFF (Alman vatandaĢı), Alexandra DIMITRIEVSKA (Makedonya
vatandaĢı) ve Johannes GUAGNIN (Alman vatandaĢı)’e teĢekkür ederiz
Fotoğraf makinesini kullanma ve iyi fotoğraf çekme konusunda
bizzat sahaya gelerek, proje ekibine gerek sözlü gerekse uygulamalı bilgi
vererek fotoğraf çekme konusunda yeni bakıĢ açısı kazandıran fotoğraf
sanatçısı Ali Ġhsan GÖKÇEN’e teĢekkürlerimizi sunarız.
Arazi ve büro çalıĢmalarında her zaman desteğini gördüğümüz
Orman Yüksek Mühendisi Halil SARIBAġAK’a teĢekkürü bir borç biliriz.
Projenin alınmasında ve sonrasında desteklerini hiçbir zaman
esirgemeyen Yusuf CENGĠZ (araĢtırma emekli müdürü) ile Dr. Mehmet
TETĠK’e (araĢtırma emekli müdür yardımcısı) gönülden teĢekkür ederiz.
Proje çalıĢmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen Dr. NeĢat
ERKAN (araĢtırma müdürü) ile Melahat ġAHĠN (araĢtırma müdür
yardımcısı)’e teĢekkürü bir borç biliriz.
Ayrıca proje ekibine her zaman destek olan ve yardımlarını
esirgemeyen isimlerini sayamadığım Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma
Müdürlüğü teknik ve idari personele teĢekkürlerimizi sunarız.

Kasım, 2007
Dr. Mehmet Ali BAġARAN
Proje Lideri
VIII
ÖZ
Bu çalıĢmada, Elmalı Sedir AraĢtırma Ormanı’nın florası,
vejetasyonu, faunası ve toprak özellikleri belirlenmiĢ ve elde edilen bilgiler
yardımıyla alana ait Cografi Bilgi Sistemi ortamında bir veri tabanı
oluĢturulmuĢtur. AraĢtırma alanında 2’si Pteridophyta (eğreltiler) 743’ü
Spermatophyta (tohumlu bitkiler) olmak üzere 723 tür ve 745 takson tespit
edilmiĢtir. Tohumlu bitkilerin 161’i (%21.6) endemik tir. Ayrıca 167 takson
IUCN (kırmızı liste sınıfları ve ölçütleri)’e göre değiĢik düzeylerde tehlike
altındadır. Alan Akdeniz fitocoğrafik Bölgesinin etkisi altındadır. Orman
vejetasyonununda asosiyasyon derecesinde 4 adet toplum birimi tespit
edilmiĢtir. Bunlar; Juniperus excelsa-Cedrus libani ormanı, Astragalus
oxytropifolius-Cedrus libani ormanı, Quercus coccifera-Cedrus libani
ormanı ve Juniperus excelsa-Quercus coccifera çalılığıdır. Alpin ve subalpin
vejetasyon Astragalo-Brometea sınıfına ait olup, Euphorbia macroclada’lı
Acanthalimon microrchis-Acanthalimon ulicinum alpin çalılığı olarak
sınıflandırılmıĢtır. Sahada faunistik açıdan memelilerde 7 takım, 15 familya
ve 19 tür, sürüngenlerde 2 takım, 9 familya ve 17 tür, kuĢlarda ise 24
familyaya ait 59 tür tespit edilmiĢtir. YetiĢme ortamı özellikleri açısından
saha derinlik ve taĢlılık sınıflarına göre toplam 15 farklı ekolojik toprak
serisine ayrılmıĢ, buna göre sahada en fazla %36.1 ile killi, orta derin, iskelet
toprağı olduğu, tespit edilmiĢtir. Sahada elde edilen bilgiler veri tabanına
girilmiĢ, sayısal yükseklik haritaları kullanılmıĢ ve Coğrafi Bilgi Sistemi
ortamında sorgulanabilir bir yapı oluĢturulmuĢtur.
Anahtar Kelimeler: Elmalı Sedir AraĢtırma Ormanı, Cedrus libani, Flora,
Vejetasyon, Fauna, YetiĢme Ortamı Özellikleri (Toprak), Coğrafi Bilgi
Sistemi
IX
ABSTRACT
In this work, the flora, vegetation, fauna and soil characteristics of
the Elmali Cedar Research Forest were defined. According to this
informations, the database of the forest based on geographical information
system (GIS) was constituted. 745 taxa, 2 of which are Pteridophyta and 743
are Spermatophyta were identified. 161 (%21,6) taxa are endemic.
According to IUCN (red list categories and criteria) categories, 167 taxa are
under danger. The research area is under the effect of Mediterranean
Phytogeographic Region. According to the synsistematic, 4 forest
communities were defined in association level. These are Juniperus excelsa-
Cedrus libani forest, Astragalus oxytropifolius-Cedrus libani forest,
Quercus coccifera-Cedrus libani forest and Juniperus excelsa-Quercus
coccifera shrub. The alpine and subalpine vegetation was classified as
Acanthalimon microrchis-Acanthalimon ulicinum shrub with Euphorbia
macroclada depending on Astragalo-Brometea class. There are 19 mammal
species belonging to 7 classes and 15 families, 17 reptile species belonging
to 2 classes and 9 families, 59 bird species belonging to 24 families in
research area. Taking into consideration the depth and stony properties of the
soil, 15 different ecological soil series were distinguished. As a result of this,
it was understood that the soil of the research forest is mainly clay (%36,1),
moderately depth and contains highly solid portion. At the end of these
works, the knowledge from the field was put in the database, numeric
altitude maps were used and a query structure based on GIS was formed.
Key words: Elmali Cedar Research Forest, Cedrus libani, flora, fauna,
vegetation, soil, geographic information system
X
1. GİRİŞ
Ülkemizde yaklaşık yüzbin hektar sedir ormanı bulunmasına rağmen
sedirin yetişme ortamı özellikleri ile ormanı oluşturan flora ve vejetasyon ile
içerisinde yaşayan faunanın özelliklerini belirlemeye yönelik ayrıntılı bir
çalışmanın yapılmamış olması ve birçok araştırmaya ev sahipliği yapan
araştırma ormanlarında, yetişme ortamı özelliklerinin belirlenmesinin önemli
bir değer yaratacağı düşüncesi bu çalışmanın başlatılmasında etkili olmuştur.
Proje kapsamında yapılan çalışmalarda amaç; tüm alanın flora,
vejetasyon, fauna ve toprak özelliklerinin belirlenmesidir. Bunun için
çalışma, sahanın tüm yüzeyini kapsayacak ve en küçük ayrıntıları
yakalayacak şekilde yapılmıştır.
Gerek floristik gerekse faunistik açıdan oldukça zengin bir yapıya
sahip olan Elmalı Sedir Araştırma Ormanı küresel ya da Avrupa ölçeğinde
tehlike altında bulunan birden fazla türün önemli populasyonlarını içermesi
nedeniyle Önemli Bitki Alanları için belirlenen A KRİTERİ’ne ait özellikleri
taşıdığı tespit edilmiştir. Elmalı Sedir Araştırma Ormanı’nın sahip olduğu
kaynak değerlerinin özelliğini kaybetmeden (bozulmadan) korunabilmesi ve
gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için koruma anlayışının her türlü sosyal ve
politik baskılardan uzak korumacı bir anlayış içerisinde yapılması Elmalı
Sedir Araştırma Ormanı’nın geleceği için büyük yarar sağlayacağı
düşünülmektedir.
Bu bölümün alt başlıklarını oluşturan kısımlarda ise sahanın genel
tanıtımı ile tarihsel yapısına ilişkin konulara yer verilmiştir.
1.1. Araştırma Alanının Genel Tanıtımı
Elmalı Sedir Araştırma Ormanı (Çamkuyusu), Türkiye’nin
güneybatısında, Antalya ilinin 130 km güney batısında ve Avlan Gölü’nün
doğusunda yer almaktadır (Şekil 1). Coğrafi koordinatları (European 1950
datumuna göre) 29º 56' 54''-30º 04' 19'' doğu meridyenleri ile 36º 33' 24''-36º
36' 20'' kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. Araştırma ormanı,
12.12.1962 tarihli protokolle Antalya Araştırma İstasyon Müdürlüğü’ne
devredilmiştir.
Araştırma ormanının 1. devre amenajman planlarından Bucak
serisine ait 87, 88 numaralı havzalar ile 86 numaralı havzanın büyük bir
kısmını içine aldığı anlaşılmaktadır. 1965 yılında yapılan amenajman
planında belirtilen sınırlar şöyledir; Doğusu: Alaşar T. Eğrikar, Hacıbey,
Tozluca, Gökbelen, Akbaba Gediği, Çam Çukuru’nun kuzey doğusundaki en
yüksek tepe; Kuzeyi: Çam çukuru kuzey sırtları, Gevenli T., Domuz T.,
1
Domuz Tepe’den Elmalı, Finike şosesine inen sırt, Batısı: Elmalı- Finike
şosesi, Güneyi: Elmalı-Finike şosesinden Avlan taşına çıkan sırt, Karatepe
İncebel, Alaşar T.’dir. Büyüklüğü 2200 ha, genel alanın 1200 ha’ı ormanlık
400 ha’ı açıklıktır (Anonim 1997).

Şekil 1. Araştırma alanının konumu
Figure 1. Location of the research area
Günümüzde bu sınırlar 416.9 ha artırılarak 2616.9 ha’a çıkmıştır.
Sahanın 1586.9 ha’ı verimli orman, 337.8 ha’ı bozuk orman ve 692.2 ha’ı da
açıklık alandır. Araştırma ormanı 1/25000 ölçekli Fethiye O23c3 ve Antalya
O24d4 paftalarında kalmakla birlikte en yüksek noktası Gökyamaç Tepe
(2611 m), en düşük yeri de 1020 m ile Avlan Gölü tesviye eğrisidir (Anonim
1997).
Batı torosların en yüksek noktası Kızlarsivrisi (3070 m)’ne yakın
mesafede bulunan ve görsel değeri oldukça yüksek olan araştırma
ormanında, her yıl belirli aylarda dağcılık kulüpleri tarafından şenlikler
yapılmakta (Şekil 2) ve zirve tırmanışları düzenlenmektedir (Şekil 3).
2