'El-AH KAN\U'S-SUlTANiYYE~'.

74 Pages·2010·9.4 MB·Turkish

D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 4 (1, 2)
YÜZÜNCÜ YIL ÜNiVERSiTESi iLAHiYAT FAKÜLTESi DERGisi
SA YI: 2. ARALIK 1998
El-N\~\VERDt VE EBU YA'l~\'NIN
~'El-AH KAN\U'S-SUlTANiYYE~'.ADU
ESERlERiNiN N\UHTEVA YÖNÜNDEN
N\UKAYESESi
7)0(}. DR. SElAHATiiN KJYfCf "
GİRİŞ
Hicri beşinci nsırda yaşamış ve İslami İİimler sahasında
özellikle İslam İdare ve Amme Hukuku dalında eserler vermiş
olan biri Şafii digeri Hanbeli· Mezhebine mensup ve aynı
zamanda yaşadıkları asırda İmamlık ünvanını ılıraz etmiş iki
büyük alim; Ebü'l-Hasen Ali b. Muhammed· b. Habib el
Maverdi(v.450/1058) ve Ebfı Ya'la Muhammed b. Ruseyin b.
Muhammed b. el-Ferra(v.458/1 066) "el-Ahldı.im's-Sultaniyye"
adında iki ayrı eser yazmışlardır.
Şayan-ı hayrettir ki, aynı asırdave aynı şelıirde (Bagdat)
yaşayan bu iki büyük alimin aynı adı taşıy'an eser.leri, el-Maver
di'nin Hanefi ve Maliki'lerin ihtibiflı görüşlerini, konuyla ilgili
ayet ve hadisleri ve nieselelerin tarihi gelişimlerini zileretmesi
olmnsa ve Ebfı Ya'lii'nın Hanbeli Mezhebinin görüşlerini
aksettiren geniş açıklamalar bulunmasa, bu iki esere bir kitap
gözüyle bakılabilir. Yapılan araştırmalarda, kaynaklard~ bu
eserlerin ne te'lif tarihleri ne de müelliflerinden birinin
digerinden İstirade ettigine diiir bir bilgiye rastl;ınılmamıştır.
Karşılaştırmanın sonunda konuyla ilgili bulgular veril~c.ektir.
Yirmi ·ayrı konuyu ihtiva eden bu eserler, satır satır,
kelime kelime karşılaştırılmış olup, aralarındaki farklar belirtil
meye çalışılmıştır. Tek bir kelimeden ibaret olan ayrılıklar
(Mesela el-Maverdi:"~,...W ).~,...ı~~J ·~y.ı...o ~"derken, Ebfı Ya'la
* Yüzüncü Yıl Üniv. ilahiyat Fakültesi İslam Hukuku Anabilim Dalı
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 5 (1, 1)
r
2 1 Doç. Dr. Selahattin KIYICI
sadece:"~ " ve" I.L..ıl.h ~J "demiştir.)1 alınmamıştır. Çok uzun
olan farklı ibarelerin Türkçe özeti verilmiş, lüzumlu göriilen
yerlerde uzunca ibarelerden parçalar veya kısa farklar Arapça
olarak sunulmuştur. Müşterek metinde yer almayan ayetlerin
süreleri ve numaralan belirtilerek ayetlerin baş kısmından bir
miktan kaydedilmiştir. Her iki kitapta gecen hadislerin hepsi
farklarda belirtilmemiş, gerekli görülenler Arapça ibarelerle
nakledilmişlerdir.
Önce müşterek metin, sonra el-Maverdi'deki farkların
özeti ve en sonunda da Ebu Y a'la'nın eserindeki farklan n özeti
verilmiş olup her "BAB" kendi arasında bir sıralamaya tabi
tutulmuştur. Her konu müelliflerin eserlerinde hangi sayfadan
başlayıp hangi sayfada bittigini gösteren sayfa numaralan
FA RKLARIN ÖZETi başhgının sag tarafında gösterilmiştir.
Türkçe· ve Arapça metinlerde geçen şahısların vefat tarihleri
belirtilmiş, farklarda gösterilen hadisler kaynaklardan tahric
edilmişlerdir.
I.BAB: HALİFETAYİNİ VE IllJKUKİ DURUMU
a. Müşterek Metnin Özeti
Halifenin ta'yini. Halifenin seçimi. Halifede aranan şartlar.
Hilafet makamına geliş usulü. İki şahsm halifelik iddiası ve
çözüm şekli. Kur'an'ın huk:fıki mahiyeti. Veliyy-i abd usUlü ile
halife tayini. Veliyy-i abd tayinindeki şartlar. Birden fazla
veliyy-i ahdın cevazı. Halifeye itaat ve halifenin görev-leri.
Halife olmaya mani olan haller. Halifenin sakatlanması,
şuurunda noksanlık ortaya çıkması.
b. Maverdi'deki Farkların Özeti (s. 5-21)
Maverdi eserinde İMAMET'in şer•i mi akli mi oldugu
hususundaki görüşleri, her iki tarafın öne sürdügü delilleri ve
bunlarla ilgili "-~_,..-~ı JJıJ J_,..... }11~1 J .& 1 1~1 l_rol .J!.iJI ~f4
I!.LJ.) ._r:-~1 r_HIJ ..1ı \.ı u _ros. j ~ ul JJ"" }IJ ..1ı 1 Jl oy:ı} trı ı} r-J~ u\.h
1 el-Maverdl, el-.Alıkfimu's-Sultaniyyc, Matbaattı Mustafa el-Babi el
Halebi ve Evladihi, et-Tab'atu's-Saniye, 1966, s.35; Ebu Ya'la, el
Ahkfimu's-Sultaniyyc, Matbaattı Mustafa el-Babi el-Halebi ve Evladihi,
et-Tab'atu's-Sfıniye, Mısır, 1966, s.39
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 5 (1, 2)
M:1vc:rJi ve: Ebıi Yu'lu'nm Escrlı.:rinin Mulmyı.•scsil 3
.'.>l.uu ~'J .;::-?" 2 ayeti ile bir hadis-i şerif ve Cahiliyye devri
şairlerinden el-Evdi(v ... ./570)'in bir beytini kaydeder. İmametin
şartlarında Ebfı Ya'lii'dan farklı olarak:
Duyuların selameti, organların saglamlıgı ve şecaat olmak
üzere üç şart daha ilave eder. Ayrıca imtimetin şartlarından biri
ol~m "İmamlar Kureyştendir" ve "Kureyşlileri öne geçirin"
hadislerini ve Sakıfe gününde Ebfı Bekr (r.a) (v.l3/634) ile
Ensar arasında geçen ımıhavereye yer verir.
İmametin in'ikadi ve ttiyİninin şekli hakkında çeşitli
mezheplere mensup alimierin görüşlerini nakleder. İmfimetin
şartları iki şahıstada bulunursa, çözüm nasıl olacaktır? Seçim
yapılmadan imaınet şartları kendinde bulunan bir zatın mücer
ret kendisini imam ilan etmesiyle imiimlıgı geçerli olur mu,
olmaz mı? meselesinde ilim erbabının ihtilaflı görüşşlerini
genişçe anlatır.
İmiim olan zatın yapması g~reken vazifeleri on madde
halinde ·saydıktan sonra tedbirli bir lideri vasıflayan bir şairin şu
beytlerine yer verir.
w.h.:a..o "':"_;.ı rlı t.'J)' ~) ~)::ı .iiı ~ _,., ıJ..wJ
J.f... .;as-
~ ıl.! o 1.)1 ~ J - o.J.&.L.. ~ı ~L:ı:-) .:.ı~ ~J -" ~
~ J lAy.~ .:ı~ - o_)a.;ıl _rJJı )::ı~ Jlj lP
~? ~J Lo.;>J ~ı.SI)ı ~ - AJ.r.r JY.::. Js- ~' .?"
Ayrıca Muhammed b. Yezdad'ın (v(230/844) halife
Me'mün (v.218/833) için yazdıgı mısraları kaydeder
JS" _,
~'i dwı ~~ ~ .:.ıı ~ <l.il \.:i::ı d )ı.;.. .:ı ıs- .y
~l..r.l J ~ o_,.ı .y 1)\..oA ~ .y ~ ..~.!_; 4J
Maverdi'ye göre "fısk", hem imametin in'ıkadına, hem de
devamına mani olur. Kendisinde meydana gelen ve hakkın
hiHifma te'vjl edilen şüpheden ötürü itikada arız olan bozukluk
hususunda ulemanın ihtilafını nakleder.
2 Nisa, 4/59.
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 6 (1, 1)
4/ Dor,:. Dr. Sclc1ht1ttin KIYICI
c. Ebu Ya'la'daki Farkların Özeti (s. 19-28)
Ebu Y a'Hi imametin dördüncü şartı olan "İmam ilirnde ve
dinde en üstün olan olmalıdır" ifadesinden, sonra İmam Ahmed
b. Hanbel'den(v.241/855) adalet, ilim ve üstünlügün iskatını
gerektiren bir takım lafızlarıo rivayet edildiğini zikreder.
Abdus b. Ma~ik el-Kattan (v.300/912)'ın "...A::-J4 ~ cJ"J
~ J ~ .:>ı _r:-~ı ~. r:!'J .& Lı .:roY - ..\.:>-~ ~ ~ .J::w"_ ,ı. ı ~ı ~J ~ )L..P ?
~)ı yi ~ ı.r.U Jl .:>IS' '.1 .ı.# LoLol oı.r. " şeklindeki ifadelerini ve
Mervezl'nin (v.256/870) Ahmed b. Hanbel'den rivayet ettigi şu
.u
görüşü "ol....li.i.} .!lı~ wı .w Jfi. J_,L;JıJ ...f-iı ""="' ~ J fi ı~ı .:>IS' .:>u"
nakl eder.
Alımed b. Hanbel'in "Muhsine" adlı kitabında halife
Mu'tasım(v.227/841) onu "Kur'an mahluktur" de~eye çagırdıgı
ve bundan dolayı kendisini dövdügi.i halde "Emiru'l-Mi.i'mini'n"
diye çağırdığı rivayetini, yine bunun gibi Ahmed b. Hanbel ve
ilim ehli de zamanın efdalı olmadığı halde halife Mütevekkil'i
(v.247/861) "Emiru'l-Mü'minin" diye çağırdıgını nakleder. Buna
muarız olan rivayetlere de yer verir. Alımed b. Hanbel bir
rivayette: "~Lo\ y r')L..,~\)JS.) ..1,ı IJJS. .;.,.~.:>-i ı)\S' ı,S.ÜI y J!l ı)\S' ~')\.ı c$\J
L..Jı " ifadesiyle Mütevekkil'den önce sünnete aykırı olarak
ortaya çıkan durumları kasdeder. Bu konu ile ilgili bir kaç
rivayet daha zikreder; şöyleki:
.U ~.~L.# .:ıl.6.L.Jı LA JJ ~ öl.r"l ~ (875/261) ?) ~1 ~IJJ ı} Jı!J
tl tl
f \..i\" JL.a; .öL.AA!I ~ ~ ciJ ı} .!ll~) ~.r.JI ı..S)Lo ı_)s- ~ J ~JI.b.l..JI j_,AJ
J ~ fi'J ~ r.uı ~~'%:lı ~~J . ·.:ıl.b.l..Jı ..:..li u:ı ~ .r.Jı ..s J 1..o Js- ~~
.fo..J
J ..J")4 ~\)).}.U\! Lo~ .:ıı ~~)ı} .!.ll~ c:Jj JjJ ~\\~ı)~~
t
J ~ .:ı ı .9'J J.PU.lı Lıı.l 1 J.u. L:,..a.i .:ro ~ ..jP )u. .!ll:.\ .:ı IS' \~ 1 oü 1 Js- o. J:!-
e '
·c.}' fo~ JJ.w' ı}J .ı.#~ J ~~ J..... J! ı..r _,A.:Jı .
İmaının mahcur olması halinde Ahmed b. Hanbel'in
görüşünü " r,J ılı c:'.)~ ..rl:ll ~ ı.!.illl ~ .:/' ~ c.fi rt.:,~' ı}
ro/·
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 6 (1, 2)
fvfaverdj ve Ebı'i Yrı'la'nın Eserlerİnİn Mukc7yesesil 5
. ~.:ro~ "J~ ~~ı .:ıf o .:r ~ ~ j ı.U ~ J " ifadeleriyle verir. Bu
durumdaki imarnın imametinin baki kalacağına dair Ahmed b.
Hanbel'den bir rivayet daha kaydettikten sonra, O'na:" Fitne
zamanında Cuma namazının vücfıbuna delil nedir?" diye sorul-
duğunda: ".U~~~ .:.ıı ~ (656/35) JW&- _,...!:..W~,., ı)W&- .:.ıı .:.ı}_#
. ı _,..w, .:.ıt .J.Aı fo... U:\ J~ " şeklinde cevap verdiğini yazar.
Biatın şeklini anlatırken aşağıdaki ibareye yer verir: "
~L:A)I J JL..a.i~IJ J..WI ;i.o~l .)s- W,) ~ ~ .!)~~. J~ ı)l .u..JI ll.P J
'.' • ..l:lllli., Jı .!JJ.) ~c ~~J ;i.o\..a~l ,jPJ .A
ll. BAB: VEZİRLİK VE VEZİRLEIÜN TAYİNİ
a. Müşterek Metnin Özeti
Vezirliğin çeşitleri. Vezirliğin şartları. Tayin usülü.
V ezaret-i . tefviq (tam yetkili vezir) Vezfiret-i tenfiz (işleri
yürütme vezirliği). Bunların görev sahaları. İki vezirlik
arasındaki farklar. Kadın ve zimmi'nin vezir olabilme meselesi.
Tenfiz-i vezirlerin birden fazla olmasının c~vazı. Birden fazla
tam yetkili vezir tayininin hukuki durumu. Vezirlerin azli
meselesi ve ortaya çıkan hukuki durum.
b. Maverdi'deki Farkiann Özeti (s. 22-29) '
1
Tam yetkili vezirin şartlan belirtilirken halife Me'mun'un
vezir seçmesi ile ilgili bir hikeyesi nakledildikten sonra bir
şairin bu vasıfları ihtiva eden Abbasi Devleti'nin vezirlerini
medbeden şiirine yer verir;
)J'"~' ı.rt.:Jı ~ ~ı 1.)1 - ~,,..... tJJ..fj J ~..l.ı
~ı J )JL!J.ı ~ı 1.)1 - \..aY-~.u ı ı)~ \..a ~J >"'J
)j..l..All ~\ cjW, 1.)1 - t Wl~ 4 JMJ
Yürütme vezirlerinin vasıfları sayılırken Muhammed b.
Yezdad Me'mun'un vezirini şu beyitlerle vasıflar:
..:.ııyo .!lı.ll ~ı lb.,.:.ı ı)\.! - M'J.S' CJJ ~) 1 ı.?-" ~\...,p\
..:.ıl:,..ı ~Wl ~ - .Uiı.QJ ...~:tb- ,y- ~)ı ~ yU:. \.)1
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 7 (1, 1)
6 1 Doç. Dr. Selahattin KIYICI
Aynı konunun yedinci şartı olan "vezir, ehl-i hevadan
olmamalıdır" ibaresinin akabinde şairin şu şiirine yer verir:
. J.H.ail t"WI ~IJ. - ı.$j ıl ~~J~ ~ 1~1 Ul
~~ J~~&- ~ ~ - ~w~ ~ ,.aıı t,.,b-PIJ
J.bW~ ~~ I)J~ ~ - ':IJ 1b-J.bWI ~':1
J.o~l t" _rı.UI ~ - ~')~.:.-! 4A-:; ı)l J~
c. Ebii Ya'Hl'daki Farklann Özeti (s. 28-34)
Tam yetkili vezir ile yürütme vezirinin
ayrılıp birleştikle­
ri noktalan yer verir: Bu iki vezaretin
·anlatırken şu görüşlere
birbirlerinden ayrıldıkları noktaların dördüncüsü olan "harp ve
harac işlerini bilmek tam yetkili vezirde muteber, yürütme
veziri'nde muteber degildir", dedikten sonra aşagıdaki ibarelere
yer
verır:
.:ro 4:::!1 .rdJ 1) ~ 1)1 )~ .oı .)s-Jol.! l.o (912/299) ~? 1 .f':. Jj j"
~\...ıJI .:;-o~~~ 1)1 ':/1 4-':IJ }L..SJ J.J..\..a.ll .j-" ~ ':IJ ":J~ .O':/).o..\.11 JAI
.ÜJ ~11.s.ı ~IJ).} J~ .0':1 t:i' ıP J-4 l.o .u-ı ,y. ı.$J)J "1~ l.o ~ 1~
rl'! 1)~ ':1 ":Jın tl?l J!.o ~1 J~l.} ~I~IJ ı.$~ ~ı~ :J:-ı
':IY:, ~ _,l~ ':1 ~ J~ .:;-o ".Wl.b.ı IJ.G.::.i ':/" J~ .0} 4J ~_,ll 1)~ J· ~ .}
~_,.:.o W':/" ~')Wl J ö~l 4;. .O} J" ~ıJ Jl ~ JJ.S. J ı..s JJ$. IJ.1>..-:; ':1" JW .O}/
3 "k 1 ~.f"' ~1
ill.BAB: BELDELERE V ALİ TAY İNİ(Eyalet Valileri)
a. Müşterek Metnin Özeti
Beldelere, şehirlere vali tayini ve bu valilerin çeşitleri.
Valilerin görev ve yetkileri. Genel valiler ve özel valiler.
Tayinle iş başına gelen valiler. İstila (zor) yoluyla iş başına
gelen valiler. Bu valilerin hukuki dummlan ve vetayetlerinin
geçerli olmasının şartları. Seçimle gelen valiler ile zorla gelenler
arasındaki farklar.
3 Ebu Ya'la, a.g.e., s.32.
L
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 7 (1, 2)
A1;ı verdi ve Ebıl Ya '!t1'mn Esedcrinin Mufwyescsi 1 7
b. Maverdi'deki Farkların Özeti (s.30-34)
Maverdi konuya· girerken bahsi anahatlarıyla: 1- Genel va! i
2- Özel vali diye kısımlara ayırdİktan sonra halifenin seçimi ile
tayin edilen vali ve zor yoluyla, mecburi bir tanıma ile tayin
edilen vali diye ikiye ayırır. Bu valilerin yetki ve görevlerinin
sınırlarını belirtir:· "Serbest bir seçme ve ihtiyar ile tayin edilen
valinin tayininde, tam yetkili vezirde rnuteber olan şartlar
aranır" dedi~ten sonı;~ aşagıdaki ibareyi verir:
~ ~ J .öJ ljyl ~ ~ J4>' J öJ ~':/1 ı} ~':/yi ._,P ~ ~ ~.ıAJI .)':/"
" ... ~ öpl.l ~J.r.JI..ı) J} ~~J ~':/yi ~J4>'
Özel valinin görevlerine geç'nieden önce aşagıdaki
t.aksimatı zikreder:
,r.
~ ~ ~' -:J 4-P~ı ö) ~':/' ~ ~ p>--:Jı ı--Al' ~~~ ~.li.i ~J •
~ ~ J'~l ~ Ö.) .,..Wl ~~':/1 öJ L.ol ~ ~u.ll ı-AJI _f. .iJ ~ J~':/1
Js-
~ .J':ı'j .... J~ J ~jr- ,:ro~~ J,r9 ~ )~':/1 ~ )l}ı..P':/1
t
()l.::JI J.aAJ ı)!~ )1 ~iSJ-1 ı)J _, ~ ~1 Jl ~j..ı.J.I ~~_,.-~1 Jl Jfi'. Y' l.aJ.I
".ö)~':/1 J~ ı}~~~ ~
istila yoluyla iş başına gelen valinin özelliklerini anlatır.
Müstevliyi tanımanın lnıkuki olabilmesi için saklı tutulması
gereken 11yedi şeri kamin vardır" dedikten sonra bu şartların
bazısını degişik ifadelerle nakleder.
c. Ebii Ya1a'daki Farklann Özeti (s.34-38)
Genel valinin görevleri sıralamrken: "İkincisi. alıkuma
nezaret, kadı ve hakimleri tayin etmektir", dedikten sonra şu
ibareye yer verir.
y i ~':/1 (::-"' ı)J fi ~_,.oJ ı ı} ..1...3-1 ,y. (304/916) ~. r.' ~ Jı.:.....,ı Jii ~J
"<~.ı ı.J"~ ~ ı!.l.l..i.ı o_ ,.ol '4=>"~ ı)\5" 1.)1 ":J~ ,.f"'ll,rl,r':ı'l ı!.lJ.) _,..~ .~
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 8 (1, 1)
8 1 Doç. Dr. Selahattin KIYJCI
N . BAB: CİHADA EMİR(HARP KOMUTANI) TAYİNİ
a. Müşterek Metnin Özeti
Haıp komutanlıgının kısımlan. Orduyu sevk ve idare.
Komutanlıgın vazifeleri. Dar-ı haıpdeki müşriklerin kısımları.
Savaş amndaki hukuki meseleler. Haıp meydanmda mübareze.
Esirlerin hukuki durumlan. Savaşta ka~ın, çocuk, ihtiyar ve
ruhanilere yapılacak muamele. Düşmanın kuşaniması ve
kuşatma esnasında yapılacak işlemler. Orduyu sevk ve iderede
komutamn vazifeleri ve mücahitlerin görevleri. Savaşta gerekli
araç ve gereçlerin kullamlması.
b. Maverdi'deki Farkların Özeti (s.35-54)
Maverdi haıp komutanının vazifelerini sayarken şu hadis-i
şerife yer verir: "(~)~ı Jı.b.:.-:ölı .:.ıl! ,j. 1. 4.) ıpJ lh oJ? ~..ı.lll.lA •
~)1 .J.\'"1 ~1 ... "~1 ~I.J;ıJ ~~ 1,# ~., ~ı.;,} ~ 4
Yukarıdaki hadislerin açıklamasim yaptıktan sonra
" ... .ılı .us" LY-.ı.J1 .:.ı ~J 4.:.::! .:.ı fo~ ...?'"~_,lı!!., .. 5 ayetinin tefsirini ve şu
badis-i şerifi "y ~ LAJ.# .:.ıu j-;-II~JI ":(~).ılı 1 J,...J J!!.,
yS' ~ \tl ıb-ıJit 6 nakl eder.
Elıl-i sadakanın "fey" malından ve elıl-i feyin de
sadakadan pay alamayacagını ve bu konuda EbÜ Hanife'nin
(v.l50/767) görüşlerini aşagıdaki ibarelerle kaydeder:
Jr" ll,:.>- y.l jy.J ,4.) o.]}- .!lJ~ ı)ljfi~ J ~~__,All;. ~~., jSJ_,
J.5 JS'
~ JLıü .ılı l_r...o ..üJ L:ı:-~1 ~·~__,All 0-"· ~~., Jl ~1.1.1 ıJ" ~~.,
".rJ) Lo 0::! ~l·fi ~~__,Alı
Haıp komutanımn görevlerinin altıncısında lt~ ~ _,lıuJ
.ılı .us' LY-.ı.JI .:.ı ~J 4.:.::! .:.ı fo~ 7 ayetini kaydeder.
lt
4 Ahmed b. Hanbel, Musned, 111,199.
5 Enfal, 39.
6 Sunenu Ebi Davı1d, 45, 11, 23; Ahmed b. Hanbel, Musned, lV, 345.
7 Eııfal, 39.
l ,... ...
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 8 (1, 2)
MtıverJi ve Ebı1 Ytı'/a'nm Eı;er/crinin Mukaycscsil 9
"Dar-i harpde. kendilerine İslam'ın çagrısı ulaştıgı halde
İsltim'ı kabul etmeyenlerle savaşmak hususunda emir iki şeyde
muhayyerdir" derken:" ~ ~~~ .ı.il ~ Lo ~ ~ lf-..r"l 0::-!· ..
. ~ ,)-~ ~ J~ ıJIJ J!J~;.lıJ . .:;;? ~ ts:J1J "kayıtlarını ilave eder.
Kendilerine İslam tebliğ edilmeyenleri açıklarken şu
ibareye yer verir:
~ u J_# ~ ~1 ı)s- lylj ı)\.! ,4-ıb:-~IJI ~.)~ ~ ~1 Jl#IJ···"
".ôy ..UI ~ ;r5' oiJ IJJ\.,p J ~J~
İslam'a davet etmeden komutan savaşa başlarsa İmam
Şafı'ye (v.204-819) göre müslümanların diyetleri gibi diyederini
öder. Ebfı Hanife "Onlara diyet yoktur, onların kanları hederdir"
ve yine Ebu Hanife'nin "savaşta alaca atlara binmeyi doğru ·
bulmadığını", bu yasağı Maverdi doğru bulmadığını söyler.
Sayfa 38-42 aralarında mübareze ile ilgili şiirler ve harp
esnasında düşmandan esir alınan kadın ve çocukların öldürül
mesi hususunda açıklamalarda bulunur.
Komutanın görevleri sayılırken 9. ve 1O . görevlerle ilgili
hadis-i şeritlere yer verir. Düşman karşısında bozguna ugranıl­
dığında geri çekilmenin caiz olup olmadığı hususunda mezhep
lerio görüşlerini, Bedir savaşında müslümanlar tarafından esir
edilen Kureyş esirleri haldeında ResuluHalı (s.a.s)'in Aslıabiyle
müşaveresi, tatbik edilen muamele, bununla ilgili nazil olan
ayetler 8 Hz. Ömer'in (v.23/643) görüşünün vahy ile te'yid
edilmesi ve bu konuda Rasulullah (s.a.s)'in:"~~~ o.iA ~ .iiı ı L:.ı~}
.!l,;f ~Lo~ 4" 9 hadis-i şerifı kaydedilir.
Huneyn savaşından sonra ganimetierin taksimi genişçe
anlatılır ve aşağıdaki hadis-i şerif "oUI ~ Iy~ ...?' ı.r'L:.ll J;ı.;ı ı:.ıı .:.ı _,..1
8 Tevbe, 70; Al-i İmran, 161.
9 Abdu'I-Aii Muhammed b. Nizfımiddin. Fevatihu'r-Rabamut bi şerbi
Musellemi's-Subut, Fi Haşiyeti ci-Mustasfa min İlmi'I-Usul, Tab'atun
cedidetun bi'I-UtSet, 1-1 1, Mektebetu'I-Musenna, Bagdat, 11,367-368;
bk. Sahihü Muslim, Kıssatu Bedr.
D01342s2y1998.pdf 12.01.2010 17:02:12 Page 9 (1, 1)
1O 1 Doç. Dr. Selahattin KJYICI
. ~ ~ı ~ Iyi J ~1.4~ ı..i'"" 1~ ~ _,!~ ~~~ ,.fiı ı ~~ " ı o kaydedildikten
sonra dar-i islam ve dar-i harpde müslüman olanlarla bunların
çocuklan ve mallarıyla ilgili geniş açıkla-malarda bulunulur.
Harp esnasında düşmanın müslüman olması halinde
hukuki hükümlerin nasıl olacagı hususu, Ben-i Kurayza·muha-
sarasında tatbik edilen hükümler aniatıldıktan sonra "~ ~~~
o..:JU }1 o..:J ~ 'J.rAS' .;r..ill" ı ı ayetinin tefsirindeki değişik görti'şlere,
Ebu Hanife'nin görüşüne ve Ben-i Nadr harbinde hurmaların
kesilmesinden üzüntü duyan yahudi Semmak'ın şiirleri ile
bunlara Hassan b. Sabit'in cevabİ şiirleri ve bu konuda nazil
olan: " .... t.) ıJA ~ 1.4" 12 ayeti kaydedilir.
. Ayrıca bu bölümde şehidlerin defni hususunda fıkhi
hükümler belirtilirken bu konuda:" .fiı ı J:.,-.ı .~ ı_,....l:! w-! .ili ~ ~ J
ı;ıyı" 13 ayetini ve şu hadis-i şerifı zikreder.
~~~ J'J a...~ı rY - ı:ı~ ıt+~ ı*"~~ _,Lo~":<~) .& , J.,..., J J~
ı4.1.!..1....lı ~J ~}'J r.uı uıJ ı:ı_,.uı :1.4~ ~
c. Ebu Ya'la'dak.i Farkların Özeti (s.39-51)
Ash:ıb-ı divanın fey ehlinden oldukları, sadakatdan onlara
bir şey verilmeyecegi hükmü belirtildİkten sonra, Ahmed b.
Hanbel'in sözünün zahirinden: "Her iki maldan d:ı bunlara
verilebilineceğinin gerektiği anlaşılır" der.
Savaşta düşman, çocuk ve kadınlarını kendine siper ederse
müslümanlar nasıl davranacaktır? Meselesinde Ahmed b.
Hanbel'in bir görüşüne yer verir. Hanbeli mezhebinden Harakl
(v.299/912):"Bir müslümanın iki katirden kaçması caiz olmaz,
10 Süncou Ebu Davud, Fiten, 1, ll, 1295.
ll Muhammed, 4.
12 Hıışr,· 5.
13 Al-i İnıran, 169.
~ 14 Suocnu'n-Nesai, Cenaiz, 82, IV, 78; Musocdu Ahmed ibo Hanbel, V,
1
l 431 ; İbn Hişam, cs-Siratu'o-Ncbcviyyc, lll, 104.
'