Ekonomie w literaturze i kulturze PDF
Preview Ekonomie w literaturze i kulturze
Ekonomie w literaturze i kulturze E K O N O M I A L I T E R A T U R Y 1 EKONOMICZNE TEORIE LITERATURY 2 EKONOMIE W LITERATURZE I KULTURZE 3 LITERACKIE EKONOMIE 4 EKONOMIA W BADANIACH LITERACKICH. ZAGADNIENIA TEORETYCZNE 5 EKONOMIA LITERATURY. ANTOLOGIA Ekonomie w literaturze i kulturze pod redakcją Borysa Cymbrowskiego i Pawła Tomczoka U L U C Z u l u c z @ i n t e r i a . p l KATOWICE 2017 Redaktor serii Historia literatury polskiej Marek Piechota Redakcja merytoryczna: Borys Cymbrowski Paweł Tomczok Recenzent: Sławomir Buryła Redakcja, korekta, skład, przygotowanie do druku: Tomasz Gronau Copyright © 2017 by Uniwersytet Śląski Publikacja została sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2012/05/D/HS2/03589. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wydawcy: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ULUCZ ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice [email protected] www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: [email protected] ISBN 978-83-924891-6-0 ISBN 978-83-226-3087-7 (WUŚ wersja drukowana) Wydanie I. Ark. druk. 9,5. Ark. wyd. 9,5. Papier offsetowy III 90 g. Cena 20 zł (+VAT) Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.”, Sp.K. ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław Spis treści Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Łukasz Milenkowicz Literacka koegzystencja asynchronizmów. Wokół Lalki Bolesława Prusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Paweł Tomczok Maszyna, rasa, kapitalizm w Ziemi obiecanej W.S. Reymonta . . . . . . . 27 Borys Cymbrowski Winien i ma. Czas i pieniądz w powieści Gustava Freytaga Soll und Haben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Michał Kłosiński Wojownicy awangardy – projekty ekonomiczno-społeczne w manifestach literackich Brunona Jasieńskiego . . . . . . . . . . . . . . 89 Paweł Wolski Jak boksowało robotnicze ciało? Somatyczna produkcyjność pracy sportowej w powieści socrealistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Mikołaj Ratajczak Narracje o kryzysie: przyczyny kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Wstęp Postawienie pytania o relację ekonomii do literatury i kultury staje się możliwe dopiero wtedy, gdy ekonomia i kultura zostały już rozdzielone. W europejskiej tradycji na pierwszym planie znajduje się co prawda inny podział – rozdzielenie natury i kultury oraz odpowiadające mu przeciwstawienie nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych – ale w obrębie tego podziału kwestie ekonomiczne zy- skiwały coraz bardziej autonomiczny status. Ekonomiczna działalność jednostki rozumianej jako homo oeconomicus miała odpowiadać naturalnym skłonnościom człowieka (także „dzikiego”) do wymiany posiadanych dóbr. Nowożytny kapita- lista okazywał się w takim obrazie istotą naturalną, a – w drugą stronę – człowiek był z natury nowożytnym kapitalistą. Jakie miejsce w kapitalistycznej antropologii mogła zająć kultura? Dowarto- ściowaniu sfery materialnej produkcji oraz wymiany towarzyszyło osłabienie po- zycji sfery duchowej aktywności człowieka. Mimo że w wielu pracach podkreśla- no znaczenie etyki i religii jako podstaw kapitalistycznej ascezy i oszczędności, to wraz z przemianami kapitalizmu ekonomiczna „baza” coraz wyraźniej oddalała się od kultury postrzeganej jako przypadkowa, właściwie zbędna, „nadbudowa”. Nowoczesna literatura musiała odebrać tę sytuację jako zagrożenie. Ekonomia podważała podstawy jej autonomii – oferowała twórcom utrzymanie tylko w za- mian za „produkcję” dzieł na sprzedaż, dzieł-towarów, które przyniosą dochód nie tylko twórcy, ale przede wszystkim wydawcy. Kultura odpowiedziała na zagroże- nie swojego statusu podjęciem wielowymiarowej gry. Tom Ekonomie w literaturze i kulturze przedstawia badania nad tekstami, które przedstawiają problematykę ekonomiczną i społeczną od połowy XIX wieku po współczesność. Artykuł Łukasza Milenkowicza „Literacka koegzystencja asynchronizmów. Wokół Lalki Bolesława Prusa” omawia problem kulturowej reprezentacji jedno- czesności różnych sposobów produkcji i formacji społecznych w tym samym cza- sie. Nawiązując do prac Ernsta Blocha, Witolda Kuli i Jerzego Jedlickiego, autor buduje model koegzystencji feudalizmu i kapitalizmu na peryferiach dziewiętna- stowiecznej gospodarki światowej. W skomplikowanej rzeczywistości sprzecznych systemów dystrybucji majątku i społecznego uznania musi poruszać się Stanisław 8 Ekonomie w literaturze i kulturze Wokulski. Artykuł Milenkowicza stanowi ważną propozycję analizy różnych cza- sów historii gospodarczej i społecznej, których spotkania i konfrontacje rzadko były uchwytywane w tradycyjnej historiografii, za to często były pokazywane w tekstach literackich; te stanowią z tego powodu świetne źródło do badania skomplikowanych historycznych koegzystencji asynchronizmów. Wydaje się, że szczególnie owocne rezultaty może przynieść badanie pod tym kątem tekstów kultury przedstawiających rozmaite czasy przejściowe oraz momenty transfor- macji, gdy współistnieją elementy różnych systemów gospodarczych, a jednostki muszą funkcjonować w światach niejasnych reguł. Paweł Tomczok jest autorem artykułu „Maszyna, rasa, kapitalizm w Ziemi obiecanej W.S. Reymonta”. Powieść posiada oczywistą dominantę ekonomiczną – jako utwór o zakładaniu fabryki w dziewiętnastowiecznej Łodzi. Rzeczywistość przemysłowego kapitalizmu zdaje się przenikać każdy fragment dzieła, co sprawia, że Ziemię obiecaną do dziś odbiera się jako przekonujący i prawdziwy obraz gospo- darki tego czasu. Autor stawia pytanie o sposób konstrukcji tego przedstawienia i źródło jego perswazyjnej mocy. Tkwi ono w zdolności do całościowego obrazo- wania kapitalizmu poprzez zmysłowe media obecności pracujących maszyn, re- fleksje o mieście traktowanym jako całość, w której stapiają się dążenia poszczegól- nych jednostek, wreszcie pokazanie bohaterów zmuszonych do przystosowania się do tej rzeczywistości. W recepcji utworu podkreślano zwykle znaczenie konfliktu między Polakami, Niemcami i Żydami. Autor artykułu stawia tezę, że ten konflikt nie ma jednak w Ziemi obiecanej charakteru ekonomicznego, a raczej kulturowy. Borys Cymbrowski w artykule „Winien i ma. Czas i pieniądz w powieści Gu- stava Freytaga Soll und Haben” przedstawił powiązanie ekonomii oraz tożsamości etnicznej w tej wciąż zbyt mało obecnej w polskich badaniach powieści. Powsta- ły w połowie XIX wieku utwór umacnia ekonomiczne stereotypy różnych grup etnicznych: przede wszystkim Żydów i Polaków, ale także słabo radzących sobie w warunkach zmieniającej się gospodarki niemieckich arystokratów. Artykuł Michała Kłosińskiego „Wojownicy awangardy – projekty ekonomicz- no-społeczne w manifestach literackich Brunona Jasieńskiego” przedstawia kon- tekst ekonomiczny i społeczny wystąpień twórców awangardowych, a jednocześ- nie pokazuje, jak lewicowi autorzy nawiązywali dyskusję z towarowym statusem dzieła sztuki w epoce monopolistycznego kapitalizmu. Paweł Wolski w tytule swojego artykułu zawarł pytanie. „Jak boksowało ro- botnicze ciało? Somatyczna produkcyjność pracy sportowej w powieści socreali- stycznej” – to próba podjęcia bardzo słabo zbadanego tematu przełożenia ideolo- gicznych i ekonomicznych zaleceń na kulturę fizyczną, a szczególnie na cielesność
The list of books you might like
