Educar Con El Quijote

212 Pages·1.428 MB·Spanish

by  Gonzalez Garcia Maria

EDUCAR CON EL QUIJOTE:
DEL CANON AL HIPERTEXTO
María González García
María(cid:2)González(cid:2)García(cid:2)

EDUCAR(cid:2)CON(cid:2)EL(cid:2)QUIJOTE:(cid:2)

DEL(cid:2)CANON(cid:2)AL(cid:2)HIPERTEXTO

Universidad(cid:2)de(cid:2)Murcia(cid:2)
2009

ISBN:(cid:2)978(cid:2)84(cid:2)692(cid:2)8270(cid:2)0(cid:2)
©(cid:2)De(cid:2)los(cid:2)textos,(cid:2)sus(cid:2)autores(cid:2)
©(cid:2)Universidad(cid:2)de(cid:2)Murcia,(cid:2)Servicio(cid:2)de(cid:2)Publicaciones,(cid:2)2009(cid:2)
Ilustración(cid:2)cubierta:(cid:2)“Don(cid:2)Quijote(cid:2)y(cid:2)Sancho(cid:2)Panza”.(cid:2)Honoré(cid:2)Daumier,(cid:2)1868.(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
“Yo(cid:2)soy(cid:2)aficionado(cid:2)a(cid:2)leer(cid:2)aunque(cid:2)sea(cid:2)los(cid:2)papeles(cid:2)rotos(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)calle”(cid:2)(cid:2)
(Don(cid:2)Quijote(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)Mancha,(cid:2)I,9).(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
ÍNDICE(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
EL(cid:2)CLÁSICO(cid:2)MODERNO:(cid:2)(cid:2)
DE(cid:2)LA(cid:2)LECTURA(cid:2)A(cid:2)LA(cid:2)ESCRITURA(cid:2)
María(cid:2)Teresa(cid:2)Caro(cid:2)Valverde............................................................7(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
I.(cid:2) EL(cid:2)SENTIDO(cid:2)AMBULANTE(cid:2)DEL(cid:2)CLÁSICO........................11(cid:2)
(cid:2) I.1.(cid:2)De(cid:2)la(cid:2)pasividad(cid:2)del(cid:2)canon(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)actividad(cid:2)del(cid:2)hipertexto...13(cid:2)
(cid:2) I.2.(cid:2)Leer(cid:2)no(cid:2)es(cid:2)manosear,(cid:2)sino(cid:2)comprender...............................25(cid:2)
(cid:2)
II.(cid:2) EL(cid:2)DESARROLLO(cid:2)DE(cid:2)LA(cid:2)COMPETENCIA(cid:2)COMUNI(cid:3)
CATIVA(cid:2)A(cid:2)PARTIR(cid:2)DE(cid:2)LA(cid:2)LECTURA(cid:2)HIPERTEXTUAL(cid:2)
DEL(cid:2)QUIJOTE..........................................................................37(cid:2)
(cid:2) II.1.(cid:2)El(cid:2)humanismo(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)imaginación........................................39(cid:2)
(cid:2) (cid:2) II.1.1.(cid:2)Literatura(cid:2)y(cid:2)vida....................................................39(cid:2)
(cid:2) (cid:2) II.1.2.(cid:2)La(cid:2)imaginación(cid:2)pedagógica.................................41(cid:2)
(cid:2) II.2.(cid:2)Semiótica(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)intertextualidad(cid:2)y(cid:2)educación(cid:2)en(cid:2)valores.54(cid:2)
(cid:2) II.3.(cid:2)El(cid:2)humanismo(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)imaginación:(cid:2)del(cid:2)texto(cid:2)al(cid:2)contexto...61(cid:2)
(cid:2) II.4.(cid:2)El(cid:2)desarrollo(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)competencia(cid:2)estratégica(cid:2)con(cid:2)el(cid:2)Quijote:(cid:2)
la(cid:2)metacognición(cid:2)irónica...............................................................82(cid:2)
(cid:2) II.5.(cid:2)El(cid:2)desarrollo(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)competencia(cid:2)sociolingüística(cid:2)con(cid:2)el(cid:2)
Quijote:(cid:2)la(cid:2)conciencia(cid:2)intercultural..............................................89(cid:2)
(cid:3)(cid:2)5(cid:2)(cid:3)(cid:2)
María(cid:2)González(cid:2)García(cid:2)
(cid:2)
(cid:2) II.6.(cid:2)El(cid:2)desarrollo(cid:2)de(cid:2)las(cid:2)competencias(cid:2)lingüística(cid:2)y(cid:2)sociolin(cid:3)
güística(cid:2)con(cid:2)el(cid:2)Quijote:(cid:2)del(cid:2)texto(cid:2)al(cid:2)contexto.............................109(cid:2)
(cid:2) II.7.(cid:2)El(cid:2)desarrollo(cid:2)de(cid:2)las(cid:2)competencias(cid:2)semiológica(cid:2)y(cid:2)literaria(cid:2)
con(cid:2)el(cid:2)Quijote:(cid:2)crítica(cid:2)y(cid:2)creatividad............................................141(cid:2)
(cid:2)
III.(cid:2)LEER(cid:2)DE(cid:2)TODO.....................................................................179(cid:2)
(cid:2)
IV.(cid:2)BIBLIOGRAFÍA.....................................................................195(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2) (cid:3)(cid:2)6(cid:2)(cid:3)
(cid:2)
EL(cid:2)CLÁSICO(cid:2)MODERNO:(cid:2)
DE(cid:2)LA(cid:2)LECTURA(cid:2)A(cid:2)LA(cid:2)ESCRITURA(cid:2)
(cid:2)
Leer(cid:2)en(cid:2)el(cid:2)siglo(cid:2)XXI(cid:2)no(cid:2)es(cid:2)una(cid:2)actividad(cid:2)fácil(cid:2)ni(cid:2)aséptica;(cid:2)antes(cid:2)
bien,(cid:2)reclama(cid:2)temperamento(cid:2)crítico(cid:2)y(cid:2)creativo(cid:2)porque(cid:2)se(cid:2)enfrenta(cid:2)a(cid:2)
la(cid:2)necesidad(cid:2)de(cid:2)transformar(cid:2)el(cid:2)canon(cid:2)en(cid:2)hipertexto.(cid:2)El(cid:2)modelo(cid:2)de(cid:2)
lector(cid:2)pasivo(cid:2)y(cid:2)obediente(cid:2)a(cid:2)los(cid:2)dictados(cid:2)canónicos(cid:2)que(cid:2)todavía(cid:2)pu(cid:3)
lula(cid:2)en(cid:2)los(cid:2)acostumbrados(cid:2)rituales(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)enseñanza(cid:2)tradicional(cid:2)es(cid:2)
inútil(cid:2) en(cid:2) esta(cid:2) sociedad(cid:2) cambiante(cid:2) que(cid:2) demanda(cid:2) talento(cid:2) para(cid:2)
aprender(cid:2)de(cid:2)los(cid:2)problemas(cid:2)que(cid:2)acaecen(cid:2)en(cid:2)la(cid:2)vida(cid:2)cotidiana(cid:2)y(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)
multitud(cid:2)de(cid:2)lenguajes(cid:2)y(cid:2)de(cid:2)culturas(cid:2)enredados(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)experiencia(cid:2)
sensitiva(cid:2)del(cid:2)mundo(cid:2)globalizado(cid:2)y(cid:2)travieso(cid:2)que(cid:2)nos(cid:2)cubre.(cid:2)La(cid:2)ente(cid:3)
lequia(cid:2)de(cid:2)que(cid:2)el(cid:2)hombre(cid:2)es(cid:2)el(cid:2)individuo(cid:2)tampoco(cid:2)sirve(cid:2)ya,(cid:2)porque(cid:2)
somos(cid:2)muchos,(cid:2)diversos,(cid:2)y(cid:2)en(cid:2)convivencia.(cid:2)Luego(cid:2)el(cid:2)lector(cid:2)de(cid:2)con(cid:3)
ciencia(cid:2)internacional(cid:2)ha(cid:2)de(cid:2)ser(cid:2)activo(cid:2)en(cid:2)la(cid:2)interpretación(cid:2)y(cid:2)com(cid:3)
prometido(cid:2)con(cid:2)la(cid:2)sociedad.(cid:2)No(cid:2)caben(cid:2)la(cid:2)indiferencia(cid:2)ni(cid:2)la(cid:2)frivoli(cid:3)
dad(cid:2)en(cid:2)su(cid:2)reconocimiento(cid:2)del(cid:2)otro,(cid:2)sino(cid:2)el(cid:2)agradecimiento(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)
herencia(cid:2)recibida(cid:2)y(cid:2)su(cid:2)transformación(cid:2)en(cid:2)aras(cid:2)del(cid:2)bien(cid:2)común.(cid:2)En(cid:2)
este(cid:2)sentido,(cid:2)el(cid:2)acercamiento(cid:2)significativo(cid:2)a(cid:2)los(cid:2)clásicos(cid:2)debe(cid:2)ser(cid:2)
defendido(cid:2)con(cid:2)uñas(cid:2)y(cid:2)dientes(cid:2)para(cid:2)apreciar(cid:2)en(cid:2)lo(cid:2)antiguo(cid:2)lo(cid:2)entra(cid:3)
ñable,(cid:2)y(cid:2)no(cid:2)el(cid:2)repudio(cid:2)de(cid:2)lo(cid:2)desechable.(cid:2)Así(cid:2)que(cid:2)el(cid:2)Quijote(cid:2)está(cid:2)de(cid:2)
moda,(cid:2)y(cid:2)no(cid:2)sólo(cid:2)porque(cid:2)recordemos(cid:2)los(cid:2)festejos(cid:2)de(cid:2)su(cid:2)IV(cid:2)Centena(cid:3)
(cid:3)(cid:2)7(cid:2)(cid:3)(cid:2)
María(cid:2)Teresa(cid:2)Caro(cid:2)Valverde(cid:2)
(cid:2)
rio.(cid:2)Hay(cid:2)que(cid:2)volver(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)lectura(cid:2)atenta(cid:2)del(cid:2)Quijote(cid:2)porque(cid:2)es(cid:2)un(cid:2)
clásico(cid:2)“moderno”,(cid:2)un(cid:2)libro(cid:2)interesante(cid:2)a(cid:2)través(cid:2)del(cid:2)tiempo,(cid:2)un(cid:2)
tesoro(cid:2)cultural(cid:2)que(cid:2)no(cid:2)podemos(cid:2)olvidar(cid:2)porque(cid:2)nos(cid:2)interroga(cid:2)y(cid:2)
nos(cid:2)conmueve(cid:2)hacia(cid:2)la(cid:2)correspondencia(cid:2)humana.(cid:2)(cid:2)
María(cid:2)González(cid:2)García(cid:2)pone(cid:2)en(cid:2)manos(cid:2)del(cid:2)lector(cid:2)activo(cid:2)una(cid:2)
excelente(cid:2)monografía(cid:2)para(cid:2)formarse(cid:2)en(cid:2)el(cid:2)valor(cid:2)humanista(cid:2)que(cid:2)el(cid:2)
Quijote(cid:2)reporta(cid:2)al(cid:2)desarrollo(cid:2)de(cid:2)su(cid:2)capacidad(cid:2)comunicativa(cid:2)en(cid:2)el(cid:2)
horizonte(cid:2)de(cid:2)expectativas(cid:2)culturales(cid:2)del(cid:2)siglo(cid:2)XXI.(cid:2)Con(cid:2)ánimo(cid:2)de(cid:2)
ajustar(cid:2)el(cid:2)estudio(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)literatura(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)realidad(cid:2)de(cid:2)aprendizaje(cid:2)que(cid:2)
demandan(cid:2)las(cid:2)actuales(cid:2)convergencias(cid:2)europeas(cid:2)en(cid:2)materia(cid:2)educa(cid:3)
tiva,(cid:2)emplea(cid:2)la(cid:2)terminología(cid:2)derivada(cid:2)del(cid:2)Marco(cid:2)Común(cid:2)Europeo(cid:2)de(cid:2)
Referencia(cid:2)para(cid:2)las(cid:2)Lenguas(cid:2)como(cid:2)encuadre(cid:2)epistemológico(cid:2)de(cid:2)sus(cid:2)
reflexiones(cid:2)acerca(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)competencia(cid:2)existencial(cid:2)y(cid:2)de(cid:2)las(cid:2)subcom(cid:3)
petencias(cid:2)comunicativas(cid:2)que(cid:2)dinamizan(cid:2)la(cid:2)lectura(cid:2)del(cid:2)clásico(cid:2)cer(cid:3)
vantino(cid:2)desde(cid:2)la(cid:2)lógica(cid:2)plural(cid:2)del(cid:2)hipertexto,(cid:2)donde(cid:2)la(cid:2)lectura(cid:2)re(cid:3)
gala(cid:2)al(cid:2)libro(cid:2)un(cid:2)horizonte(cid:2)infinito.(cid:2)El(cid:2)resultado(cid:2)del(cid:2)estudio(cid:2)trasmi(cid:3)
te,(cid:2)con(cid:2)lucidez(cid:2)profunda(cid:2)y(cid:2)diáfana,(cid:2)un(cid:2)mapa(cid:2)de(cid:2)los(cid:2)conocimientos(cid:2)
estratégico,(cid:2)social,(cid:2)lingüístico,(cid:2)discursivo,(cid:2)semiológico(cid:2)y(cid:2)literario(cid:2)
derivados(cid:2)del(cid:2)Quijote(cid:2)como(cid:2)libro(cid:2)idóneo(cid:2)para(cid:2)que(cid:2)se(cid:2)desarrolle(cid:2)en(cid:2)
las(cid:2)aulas(cid:2)el(cid:2)coloquio(cid:2)donde(cid:2)los(cid:2)lectores(cid:2)tienen(cid:2)la(cid:2)palabra.(cid:2)
Celebro(cid:2)la(cid:2)aparición(cid:2)de(cid:2)este(cid:2)nuevo(cid:2)estudio(cid:2)sobre(cid:2)el(cid:2)Quijote(cid:2)que(cid:2)
tantas(cid:2)concomitancias(cid:2)tiene(cid:2)con(cid:2)mi(cid:2)manual(cid:2)Quijote(cid:2)Mundo:(cid:2)la(cid:2)baraja(cid:2)
(cid:2) (cid:3)(cid:2)8(cid:2)(cid:3)
El(cid:2)clásico(cid:2)moderno:(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)lectura(cid:2)a(cid:2)la(cid:2)escritura(cid:2)
(cid:2)
de(cid:2)las(cid:2)competencias(cid:2)comunicativas,(cid:2)pues(cid:2)son(cid:2)publicaciones(cid:2)comple(cid:3)
mentarias(cid:2)en(cid:2)su(cid:2)afán(cid:2)por(cid:2)rescatar(cid:2)el(cid:2)tesoro(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)escritura(cid:2)cervanti(cid:3)
na.(cid:2)El(cid:2)trabajo(cid:2)de(cid:2)María(cid:2)González(cid:2)muestra(cid:2)su(cid:2)lado(cid:2)reflexivo(cid:2)y(cid:2)el(cid:2)
mío(cid:2)su(cid:2)lado(cid:2)procedimental.(cid:2)Como(cid:2)caballero(cid:2)y(cid:2)escudero,(cid:2)ambos(cid:2)
libros(cid:2)son(cid:2)amigos(cid:2)de(cid:2)camino(cid:2)por(cid:2)el(cid:2)campo(cid:2)abierto(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)docencia.(cid:2)
Muchos(cid:2)son(cid:2)los(cid:2)diálogos(cid:2)que(cid:2)hemos(cid:2)compartido(cid:2)sus(cid:2)autoras(cid:2)como(cid:2)
compañeras(cid:2)de(cid:2)profesión(cid:2)en(cid:2)las(cid:2)aulas(cid:2)de(cid:2)Secundaria,(cid:2)y(cid:2)una(cid:2)es(cid:2)la(cid:2)
idea(cid:2)que(cid:2)nos(cid:2)ha(cid:2)impulsado(cid:2)a(cid:2)escribirlos:(cid:2)cuán(cid:2)provechoso(cid:2)es(cid:2)el(cid:2)
Quijote(cid:2)para(cid:2)asuntos(cid:2)didácticos(cid:2)tan(cid:2)importantes(cid:2)como(cid:2)la(cid:2)promo(cid:3)
ción(cid:2)de(cid:2)la(cid:2)interculturalidad(cid:2)a(cid:2)partir(cid:2)de(cid:2)actitudes(cid:2)solidarias(cid:2)y(cid:2)la(cid:2)
indagación(cid:2)en(cid:2)los(cid:2)procesos(cid:2)de(cid:2)lectura(cid:2)comprensiva(cid:2)que(cid:2)cautamen(cid:3)
te(cid:2)intima(cid:2)de(cid:2)modo(cid:2)contextualizado,(cid:2)crítico(cid:2)y(cid:2)creativo(cid:2)con(cid:2)obras(cid:2)
literarias(cid:2)deliberadamente(cid:2)irónicas.(cid:2)Porque(cid:2)éste(cid:2)es(cid:2)un(cid:2)siglo(cid:2)de(cid:2)efec(cid:3)
tos,(cid:2)pero(cid:2)también(cid:2)de(cid:2)afectos,(cid:2)motivar(cid:2)al(cid:2)lector(cid:2)para(cid:2)que(cid:2)aprenda(cid:2)
con(cid:2)una(cid:2)sonrisa(cid:2)es(cid:2)ganarnos(cid:2)su(cid:2)complicidad.(cid:2)
(cid:2)
María(cid:2)Teresa(cid:2)Caro(cid:2)Valverde(cid:2)
Universidad(cid:2)de(cid:2)Murcia(cid:2)
(cid:2) (cid:3)(cid:2)9(cid:2)(cid:3)(cid:2)
(cid:3)(cid:2)10(cid:2)(cid:3)(cid:2)