Edebiyat Sosyolojisi Açısından Postmodern Romanın Toplumsal Temelleri

280 Pages·2013·2.55 MB·Turkish

T.C.
(cid:304)stanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Sosyoloji Anabilim Dal(cid:305)

Doktora Tezi

Edebiyat Sosyolojisi Aç(cid:305)s(cid:305)ndan
Postmodern Roman(cid:305)n Toplumsal Temelleri

Neslihan (cid:350)en Alt(cid:305)n

2502080343

Tez Dan(cid:305)(cid:351)man(cid:305)
Doç. Dr. Yücel Bulut

(cid:304)stanbul 2013

ÖZ
Edebiyat Sosyolojisi Aç(cid:305)s(cid:305)ndan
Postmodern Roman(cid:305)n Toplumsal Temelleri

Neslihan (cid:350)en Alt(cid:305)n

Bu çal(cid:305)(cid:351)man(cid:305)n konusu, ba(cid:351)l(cid:305)(cid:287)(cid:305)nda ifade edildi(cid:287)i gibi (cid:8220)edebiyat sosyolojisi
aç(cid:305)s(cid:305)ndan postmodern roman(cid:305)n toplumsal temelleri(cid:8221)dir. Çal(cid:305)(cid:351)ma bir disiplin olarak
edebiyat sosyolojisini tart(cid:305)(cid:351)maya açmakta ve Bahtinci bir yakla(cid:351)(cid:305)mla postmodern
roman(cid:305)n toplumsal temellerini gösterebilmeyi hedeflemektedir. Çal(cid:305)(cid:351)mada
postmodern roman, tarihsel-toplumsal bir ba(cid:287)lamda ve özgün karakteristikleriyle
birlikte ele al(cid:305)nmakta ve bu roman türünün hâlihaz(cid:305)rdaki edebiyat sosyolojisi
yakla(cid:351)(cid:305)mlar(cid:305)yla çözümlenemedi(cid:287)i gösterilmek istenmektedir. Postmodern roman(cid:305)n,
klasik ve gerçekçi roman anlay(cid:305)(cid:351)lar(cid:305)n(cid:305)n tersine biçimsel bir esteti(cid:287)e sahip oldu(cid:287)u ve
içeri(cid:287)e dayal(cid:305) bir sosyolojik çözümlemenin postmodern roman için yetersiz olaca(cid:287)(cid:305)
dü(cid:351)ünülmektedir. Buradan yola ç(cid:305)karak, postmodern roman(cid:305)n biçimsel esteti(cid:287)inin,
Bahtinci bir yakla(cid:351)(cid:305)mla de(cid:287)erlendirilebilece(cid:287)i ve sonuç olarak, Bahtin(cid:8217)in roman
kuram(cid:305)n(cid:305)n ve Bahtin çevresinin önemli bir üyesi olan Medvedev(cid:8217)in sosyolojik
poetika anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)n(cid:305)n postmodern roman için farkl(cid:305) bir sosyolojik çözümleme yöntemi
olabilece(cid:287)i söylenmektedir.

Anahtar Sözcükler:
Edebiyat Sosyolojisi; Postmodernizm; Roman; Postmodern Roman; Mihail Bahtin.

iii
ABSTRACT
The Social Origins of Postmodern Novel
in Terms of Sociology of Literature

Neslihan (cid:350)en Alt(cid:305)n

Subject of this study, as expressed in the title of (cid:8220)the social origins of
postmodern novel in terms of sociology of literature(cid:8221) is. Study challenges sociology
of literature as a discipline and aims to demonstrate the social origins of postmodern
novel with Bakhtinian perspective. In this study postmodern novel is approached in a
historical and social context and specific characretistics and this study seeks to show
that this novel type can not be resolved with current approaches in the sociology of
literature. Postmodern novel, novel approaches to classical and realistic in contrast
with the formal aesthetics and content-based sociological analysis is considered to be
insufficent for the postmodern novel. Based on this, the formal aesthetics of
postmodern novel, Bakhtinian approach can be assessed and as a result, Bakhtin(cid:8217)s
theory of the novel and Medvedev(cid:8217)s, who is a significant member of the Bakhtin
circle, sociological poetics are said to be a different method of sociological analysis.

Keywords:
Sociology of Literature; Postmodernism; Novel; Postmodern Novel; Mikhail
Bakhtin.
iv
ÖNSÖZ

Edebiyat sosyolojisi aç(cid:305)s(cid:305)ndan postmodern roman(cid:305)n toplumsal temellerini konu
alan bu tez çal(cid:305)(cid:351)mas(cid:305), (cid:8220)Edebiyat sosyolojisinde yer alan temel yakla(cid:351)(cid:305)mlar,
postmodern roman(cid:305) anlayabilmek ve sosyolojik ç(cid:305)kar(cid:305)mlarda bulunabilmek için
yeterli midir?(cid:8221) sorusuna odaklanmakta ve Bahtinci bir yakla(cid:351)(cid:305)mla farkl(cid:305) bir
sosyolojik çözümleme yöntemi önermektedir. Bu tezin yazar(cid:305) böyle bir soru sorarak
ve edebiyat sosyolojisi için farkl(cid:305) bir yöntem önererek iddial(cid:305) bir ba(cid:351)lang(cid:305)ç yapt(cid:305)(cid:287)(cid:305)n(cid:305)n
fark(cid:305)ndad(cid:305)r. Tezi, yazar(cid:305) için zor k(cid:305)lan da bu iddialard(cid:305)r.
Tezin problemi, bir doktora tezi süresi içerisine s(cid:305)(cid:287)mayacak denli geni(cid:351) bir
konudur. Edebiyat sosyolojisi, postmodernizm, roman teorisi, postmodern roman(cid:305)n
karakteristikleri, Türk ve Dünya edebiyat(cid:305) ve Bahtin gibi her biri ayr(cid:305) birer tez
çal(cid:305)(cid:351)mas(cid:305) olabilecek konular, bu çal(cid:305)(cid:351)mada tezin temel probleminin parçalar(cid:305) olarak
ele al(cid:305)nm(cid:305)(cid:351)t(cid:305)r. Bu tez, edebiyat sosyolojisinde, postmodern romanda biçim konusuna
gelindi(cid:287)inde suskunla(cid:351)an çal(cid:305)(cid:351)malara istinaden yap(cid:305)lm(cid:305)(cid:351)t(cid:305)r ve edebiyat sosyolojisi
çal(cid:305)(cid:351)malar(cid:305)ndaki bu bo(cid:351)lu(cid:287)u bir nebze de olsa kapatabilmeyi hedeflemektedir. Bu
nedenle elinizdeki çal(cid:305)(cid:351)man(cid:305)n edebiyat sosyolojisinde önemli bir konuya ba(cid:351)lang(cid:305)ç
yapt(cid:305)(cid:287)(cid:305) ve olmas(cid:305) muhtemel eksikliklerinin ileriki çal(cid:305)(cid:351)malarda tamamlanabilece(cid:287)i
söylenmelidir.
Bu tez çal(cid:305)(cid:351)mas(cid:305)nda deste(cid:287)i, fikir ve görü(cid:351)leriyle yan(cid:305)mda olan dan(cid:305)(cid:351)man
hocam Doç. Dr. Yücel Bulut(cid:8217)a, tez izleme komitesi hocalar(cid:305)m Prof. Dr. Köksal
Alver(cid:8217)e ve Yrd. Doç. Dr. Ay(cid:351)en (cid:350)at(cid:305)ro(cid:287)lu(cid:8217)na, sevgili aileme ve e(cid:351)ime te(cid:351)ekkürlerimi
sunar(cid:305)m.

v
(cid:304)Ç(cid:304)NDEK(cid:304)LER

ÖZ(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... iii
ABSTRACT(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. iv
ÖNSÖZ(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... v
(cid:304)Ç(cid:304)NDEK(cid:304)LER(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). vi

G(cid:304)R(cid:304)(cid:350)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 1

B(cid:304)R(cid:304)NC(cid:304) BÖLÜM
POSTMODERN ROMANDAN ÖNCE: EDEB(cid:304)YAT SOSYOLOJ(cid:304)S(cid:304)

A. EDEB(cid:304)YAT VE TOPLUM(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 9

1. Edebiyat ve Toplum (cid:304)li(cid:351)kisi Üzerine(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 10

2. Edebiyat ve Toplum Üzerine (cid:304)lk Çal(cid:305)(cid:351)malar(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 13

B. EDEB(cid:304)YAT SOSYOLOJ(cid:304)S(cid:304)N(cid:304)N TEMELLER(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 20

1. Bir Disiplin Olarak Edebiyat Sosyolojisinin Kurulmas(cid:305)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 21

2. Edebiyat Sosyolojisinde Temel Yakla(cid:351)(cid:305)mlar(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 26
a. Marksist Yakla(cid:351)(cid:305)m(cid:305)n Öncüleri: Marx-Engels-Lenin(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 27
b. Plehanov ve Estetik Ele(cid:351)tiri Anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 33
c. Lukacs ve Romanda Bütünlük Aray(cid:305)(cid:351)(cid:305)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 37
d. Goldmann ve Genetik Yap(cid:305)salc(cid:305)l(cid:305)k(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 41
e. Bir Üretim Faaliyeti Olarak Edebiyat: Althusser, Macherey ve Eagleton. 44

(cid:304)K(cid:304)NC(cid:304) BÖLÜM
POSTMODERN(cid:304)ZM VE YANSIMALARI

A. ELE(cid:350)T(cid:304)REL B(cid:304)R DÜ(cid:350)ÜNME B(cid:304)Ç(cid:304)M(cid:304) OLARAK
POSTMODERN(cid:304)ZM............................................................................................ 47

B. SANATTA VE EDEB(cid:304)YATTA POSTMODERN(cid:304)ZM(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 64

vi
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ROMANIN DO(cid:286)U(cid:350)UNDAN POSTMODERN ROMANA:
FARKLILA(cid:350)AN GERÇEKL(cid:304)K ANLAYI(cid:350)I VE B(cid:304)Ç(cid:304)MSEL ÖZELL(cid:304)KLER

A. B(cid:304)R EDEB(cid:304) TÜR OLARAK ROMAN VE TÜRLER(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 79

1. Yans(cid:305)tmac(cid:305) Roman(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 87

2. Modernist Roman(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 91

B. POSTMODERN ROMAN VE KARAKTER(cid:304)ST(cid:304)KLER(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 100

1. Postmodern Roman(cid:305)n Ana Kurgu Ö(cid:287)eleri: Üstkurmaca ve
Metinleraras(cid:305)l(cid:305)k(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 106

2. Postmodern Roman(cid:305)n Kurgusal Özellikleri(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 121

3. Postmodern Romanda Yazar(cid:305)n Ölümü ve Kurgusal Bir Ö(cid:287)e Olarak
Okurun Do(cid:287)u(cid:351)u(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 131

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
POSTMODERN ROMAN (cid:304)Ç(cid:304)N SOSYOLOJ(cid:304)K YÖNTEM ARAYI(cid:350)INA
DO(cid:286)RU: M(cid:304)HA(cid:304)L BAHT(cid:304)N

A. M(cid:304)HA(cid:304)L BAHT(cid:304)N(cid:8217)(cid:304)N FELSEFE ANLAYI(cid:350)INDA KAVRAMSAL
U(cid:286)RAKLAR(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 136

1. Bahtin(cid:8217)in (cid:304)lk Felsefe Anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305) ve Yeni Bir Epistemoloji(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 143

2. Estetik Etkinlikte Kar(cid:351)(cid:305)l(cid:305)k-verebilme/Sorumluluk(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 148

3. Dilbilim Ele(cid:351)tirileri ve Üstdilbilim(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 151

4. Sözce Kuram(cid:305) ve Diyalojizm(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 158

B. BAHT(cid:304)N VE ROMANIN SOSYOLOJ(cid:304)K TEMELLER(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 165

1. Çok-Sesli Roman(cid:305)n Kökeni: Karnavalesk Edebiyat(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 165
a. Karnaval Gelene(cid:287)i(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 170
b. Rabelais ve Popüler Halk Kültürü(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 173
c. Karnavalesk Bir (cid:304)mge Olarak Gülme(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 176
d. Grotesk Gerçekçilik(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 178

2. Bahtin(cid:8217)in Roman (cid:304)ncelemesi Metodolojisi(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 181

vii
3. Heteroglossia ve Romanda Biçimin Dilsel Anlam(cid:305)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 186

4. Bahtin(cid:8217)in Estetik Anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)nda Biçim ve (cid:304)çeri(cid:287)in Bütünselli(cid:287)i(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 189

BE(cid:350)(cid:304)NC(cid:304) BÖLÜM
BAHT(cid:304)NC(cid:304) B(cid:304)R YAKLA(cid:350)IMLA
POSTMODERN ROMANIN TOPLUMSAL TEMELLER(cid:304)

A. B(cid:304)Ç(cid:304)MSEL YÖNTEM VE SOSYOLOJ(cid:304)K YÖNTEM(cid:304)N
D(cid:304)YALEKT(cid:304)(cid:286)(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 193

B. POSTMODERN ROMANIN SOSYOLOJ(cid:304)K POET(cid:304)KASI(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)... 206

C. BAHT(cid:304)N(cid:8217)(cid:304)N ROMAN KURAMI VE POSTMODERN ROMANIN
B(cid:304)Ç(cid:304)MSEL ÖZELL(cid:304)KLER(cid:304)N(cid:304)N ÖZGÜLLE(cid:350)T(cid:304)R(cid:304)LMES(cid:304)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 212

1. Çok-Seslilik ve Postmodern Roman(cid:305)n Ço(cid:287)ulculu(cid:287)u(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230). 213

2. Postmodern Romanda Karnavalesk Ö(cid:287)eler(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 218

3. Heteroglossia ve Postmodern Romanda Biçimin Dilsel Anlam(cid:305)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 226

SONUÇ(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 235
KAYNAKÇA(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230) 242
ÖZGEÇM(cid:304)(cid:350)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230)(cid:8230).. 272

viii
G(cid:304)R(cid:304)(cid:350)

(cid:8220)Her dönemde her toplumsal e(cid:287)ilimin kendi özel söylem anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305) ve kendi
söylem olanaklar(cid:305) kümesi vard(cid:305)r. Bütün tarihsel durumlar yarat(cid:305)c(cid:305)n(cid:305)n nihai
anlamsal otoritesinin dolays(cid:305)z, süzgeçten geçirilmemi(cid:351), ko(cid:351)ulsuz yazar
söyleminde dolay(cid:305)ms(cid:305)zca ifade edilmesine kesinlikle izin vermez. Bir ki(cid:351)inin
kendi ki(cid:351)isel (cid:8220)nihai(cid:8221) sözüne ula(cid:351)mas(cid:305) mümkün olmad(cid:305)(cid:287)(cid:305)nda, her yarat(cid:305)c(cid:305)
tasar(cid:305)m, her dü(cid:351)ünce, her duygu, her deneyim bir ba(cid:351)kas(cid:305)n(cid:305)n söyleminin, bir
ba(cid:351)kas(cid:305)n(cid:305)n üslubunun, bir ba(cid:351)kas(cid:305)n(cid:305)n tarz(cid:305)n(cid:305)n süzgecinden geçirilmelidir;
çünkü bunlarla ko(cid:351)ulsuzca, arada hiçbir mesafe, hiçbir k(cid:305)r(cid:305)n(cid:305)m olmadan
dolay(cid:305)ms(cid:305)zca birle(cid:351)emez.(cid:8221)

Mihail Bahtin

Edebiyat ve edebi metinler tarihin farkl(cid:305) dönemlerinde farkl(cid:305) biçimlerde
de(cid:287)erlendirilmi(cid:351) ve anla(cid:351)(cid:305)lagelmi(cid:351)lerdir. Ba(cid:351)ka bir söyleyi(cid:351)le ve Bahtin(cid:8217)in
vurgulad(cid:305)(cid:287)(cid:305) gibi, edebiyat belli söylem olanaklar(cid:305) çerçevesinde kendini ifade
edebilme yetene(cid:287)ine sahip olmu(cid:351)tur. Bu ba(cid:287)lamda edebiyat yazarlar(cid:305), edebiyat(cid:305)n
ko(cid:351)ulsuz öncüleri de(cid:287)illerdir. Belli bir tarihsel durumun ve söylem odaklar(cid:305)n(cid:305)n
dolay(cid:305)ms(cid:305)zca etkiledi(cid:287)i insan varl(cid:305)klard(cid:305)r. (cid:304)nsan(cid:305)n ve toplumun üzerinde, edebiyat(cid:305)
salt kendi ba(cid:351)(cid:305)na bir kurum olarak kanonize eden ay(cid:305)r(cid:305)c(cid:305) varl(cid:305)klar da de(cid:287)illerdir.
Edebiyat yazar(cid:305), toplum ve edebiyat aras(cid:305)ndaki ba(cid:287)lar(cid:305) s(cid:305)k(cid:305)la(cid:351)t(cid:305)ran bir arac(cid:305)d(cid:305)r.
Dolay(cid:305)s(cid:305)yla edebiyat, toplumsal söylemlerle iç içedir ve bir anlamda toplumun bir
yans(cid:305)mas(cid:305)d(cid:305)r. Bununla birlikte edebiyat(cid:305)n toplumlarda öncü niteli(cid:287)ine sahip olma
i(cid:351)levi de, toplumu yans(cid:305)tma i(cid:351)levi kadar belirgin ve önemlidir. Edebiyattaki biçemsel
k(cid:305)r(cid:305)lmalar, toplumsal ya(cid:351)amdaki k(cid:305)r(cid:305)lmalarla örtü(cid:351)ür niteliktedir. Kimi zaman
edebiyat ve kimi zaman toplum, bu k(cid:305)r(cid:305)lmalardaki öncü rolü üstlenir. Ama toplum
öncüdür ama edebiyat; bu durum edebiyat ve toplum aras(cid:305)ndaki kar(cid:351)(cid:305)l(cid:305)kl(cid:305) etkile(cid:351)imle
derinden ba(cid:287)lant(cid:305)l(cid:305)d(cid:305)r.
Edebiyat, toplumun bir yans(cid:305)mas(cid:305)d(cid:305)r. Fakat gerçekçilik ak(cid:305)m(cid:305)n(cid:305)n kastetti(cid:287)i
biçimde bir yans(cid:305)ma de(cid:287)ildir bu sadece. Sadece edebiyata yans(cid:305)yan, görünen d(cid:305)(cid:351)
gerçeklikler ya da görünmeyen insan gerçeklikleri de de(cid:287)ildir. Tarihin farkl(cid:305)
dönemlerindeki farkl(cid:305) söylemsel olanaklar ve toplumsal çe(cid:351)itlenmeler, farkl(cid:305)
gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)lar(cid:305)n(cid:305)n belirmesine de olanak tan(cid:305)r. Dolay(cid:305)s(cid:305)yla toplumsal gerçeklik
alg(cid:305)s(cid:305), de(cid:287)i(cid:351)en bir (cid:351)eydir ve edebiyat(cid:305)n yans(cid:305)tt(cid:305)(cid:287)(cid:305) gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305) da alg(cid:305)daki bu
1
de(cid:287)i(cid:351)imlere ko(cid:351)ut olarak de(cid:287)i(cid:351)mektedir. Nitekim bu çal(cid:305)(cid:351)man(cid:305)n ana sorunsal(cid:305) olan
postmodern roman da, edebiyat(cid:305)n toplumla olan ili(cid:351)kisinde farkl(cid:305) bir toplumsal
söylemin ve farkl(cid:305) bir gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)n(cid:305)n ürünüdür. Siyasi, sosyo-ekonomik,
bilimsel vb. de(cid:287)i(cid:351)imlerin ve felsefi, sosyolojik vb. farkl(cid:305) disiplinlerdeki dü(cid:351)ünsel
geli(cid:351)melerin bir sonucu olarak postmodern söylem, yeni bir gerçeklik alg(cid:305)s(cid:305)
yaratm(cid:305)(cid:351)t(cid:305)r. Siyasi anlamda tek-kültürcülük politikalar(cid:305)n(cid:305)n yerini çok-kültürcülü(cid:287)ün,
dü(cid:351)ünsel anlamda evrenselci ve ilerlemeci bak(cid:305)(cid:351) aç(cid:305)s(cid:305)n(cid:305)n yerini tarihsellik
kuramlar(cid:305)n(cid:305)n, fizik bilimlerde Newton fizi(cid:287)inin yerini görecelik ve belirsizlik
kuramlar(cid:305)n(cid:305)n ve sosyal bilimlerde pozitivist dü(cid:351)ünme biçiminin yerini merkezsiz bir
dü(cid:351)ünme biçiminin ald(cid:305)(cid:287)(cid:305) bir gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)d(cid:305)r. Ba(cid:351)ka bir deyi(cid:351)le, postmodern
gerçeklik alg(cid:305)s(cid:305), modern gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)n(cid:305)n bir anlamda ters yüz edilmi(cid:351) halidir.
(cid:8220)Modernlik(cid:8230) do(cid:287)rusal geli(cid:351)meye, endüstriyalizme, kapitalizme, demokrasiye,
laikli(cid:287)e, teknolojiye, pozitif bilimlere/pozitivizme, ak(cid:305)lc(cid:305)la(cid:351)ma ve öznele(cid:351)meye vurgu
yaparken postmodernizm belirsizli(cid:287)e, parçal(cid:305)l(cid:305)(cid:287)a, eklektizme, hetorejenli(cid:287)e, dine geri
dönü(cid:351)e, politikan(cid:305)n çökü(cid:351)üne, toplumsal(cid:305)n sonuna, ço(cid:287)ulkültürcülü(cid:287)e, yerelli(cid:287)e ve
anlat(cid:305)sal bilgiye önem verir.(cid:8221) (K(cid:305)z(cid:305)lçelik, 1996: 32).
Postmodernizmde özne dildir. Postmodern söylemde, modern söylemin
rasyonel ve bütüncül bireyinin yerini, merkezsizle(cid:351)mi(cid:351) ve parçalanm(cid:305)(cid:351) bir özne
anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305) alm(cid:305)(cid:351)t(cid:305)r ve özneyi bu (cid:351)ekilde parçal(cid:305) k(cid:305)lan ise, dilin ak(cid:305)(cid:351)kan ve çokkatl(cid:305) bir
yap(cid:305)ya sahip olmas(cid:305)d(cid:305)r. Postmodern söylemin gerçeklik anlay(cid:305)(cid:351)(cid:305)ndaki bu ço(cid:287)ulcu
yönelim, postmodern roman(cid:305)n da ana estetik ilkesi olarak benimsenmi(cid:351)tir.
Ço(cid:287)ulculuk postmodern romanda, farkl(cid:305) biçemlerin ve türlerin bir araya gelebildi(cid:287)i,
kar(cid:351)(cid:305)tl(cid:305)k ve çeli(cid:351)kilerin yan yana özgürce yer alabildi(cid:287)i, birden çok anlat(cid:305)c(cid:305)n(cid:305)n kendi
seslerini duyurabildi(cid:287)i ve anlam(cid:305)n alternatif okumalarla ço(cid:287)alt(cid:305)labildi(cid:287)i, ba(cid:351)ka bir
deyi(cid:351)le sanatsal ilkelerin yok say(cid:305)ld(cid:305)(cid:287)(cid:305) bir yap(cid:305)n(cid:305)n ad(cid:305)d(cid:305)r. Genel estetik ilkelerin
olmad(cid:305)(cid:287)(cid:305) böyle bir ortamda, postmodern yazar kendi biçemini yarat(cid:305)c(cid:305) bir (cid:351)ekilde
olu(cid:351)turabilme özgürlü(cid:287)üne sahiptir.
Postmodern roman(cid:305)n bu özellikleri, onu var olan edebiyat sosyolojisi
yakla(cid:351)(cid:305)mlar(cid:305) içerisinde de(cid:287)erlendirmeyi imkâns(cid:305)z k(cid:305)lmaktad(cid:305)r. Edebiyat
sosyolojisinde temel yakla(cid:351)(cid:305)mlara genel olarak bak(cid:305)ld(cid:305)(cid:287)(cid:305)nda, bu yakla(cid:351)(cid:305)mlar(cid:305)n edebi
eserin toplumla aras(cid:305)nda dolays(cid:305)z bir ili(cid:351)ki kurulmas(cid:305) gerekti(cid:287)i sav(cid:305)nda birle(cid:351)tikleri
2