Działalność wielkorządców krakowskich w XVI wieku PDF
Preview Działalność wielkorządców krakowskich w XVI wieku
Działalność wielkorządców krakowskich w XVI wieku ■ i - ' iii 1; ANTONI FRANASZEK A ■ i l i ’!■ DZIAŁALNOŚĆ V WIELKORZĄDCÓW 1: KRAKOWSKICH ! I i W XVI WIEKU I i; ? ■ó - ■ ... BI Bil OTEKA A W E L S K A Lr DZIAŁALNOŚĆ WIELKORZĄDCÓW KRAKOWSKICH W XVI WIEKU antoni franaszek DZIAŁALNOŚĆ WIEKORZĄDCÓW KRAKOWSKICH W XVI WIEKU PAŃSTWOWE ZBIORY SZTUKI NA WAWELU MINISTERSTWO KULTURY I SZTUKI Nakład 1000 egz. Ark. wydaw. 17,0. Ark. druk. 14.75. Oddano do ■kładu w marcu 1980 r. Podpisano do druku w marcu 1981 r. ZARZĄD MUZEÓW I OCHRONY ZABYTKÓW Papier druk. mat. kl. 11170x100. Druk ukończono w kwietniu 1981 r. Zam. 151/80. F-10-2719- Cena zł 200.— KRAKÓW 1981 DRUKARNIA NARODOWA W KRAKOWIE Tej, której zawdzięczam wszystko — Matce REDAKTOR NACZELNY: JERZY SZABŁOWSKI Od Autora Publikowana praca stanowi próbę ukazania roli i znaczenia krakowskich wielkorządców w XVI wieku. Związani ściśle z zam kiem królewskim na Wawelu byli oni bliskimi współpracownikami monarchów, co szczególnie uwidoczniło się w czasach panowania ostatnich Jagiellonów. Za podjęcie powyższego tematu jestem winien wdzięczną pamięć zmarłemu w maju 1976 roku prof. dr Józefowi Garbacikowi. Za przekazane zaś w trakcie pisania pracy wnikliwe, a równo cześnie życzliwe uwagi składam serdeczne podziękowanie prof. dr Janowi Małeckiemu, doc. dr Stanisławowi Gynarskiemu oraz prof. dr Krystynie Pieradzkiej. Swoje podziękowanie kieruję i również na ręce dyrektora Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, prof. dr Jerzego Szabłowskiego, z którego inicjatywy opracowanie niniejsze ukazuje się w serii wydawniczej Biblioteki Wawelskiej. Okładka i obwoluta według projektu Adama Młodzianowskiego Tłumaczenie na język francuski: Krystyna Jachieć 5 WSTĘP Gel opracowania W r. 1910 w warszawskim Przeglądzie Historycznym ukazała się praca Władysława Kiersta pt. Wielkorządy krakowskie w XIV-XVI stuleciu1, jak dotychczas jedyne opracowanie na ten temat2. Podjęcie tego problemu pozwoliło wówczas wyjaśnić niektóre zagadnienia z historii ustroju oraz dziejów gospodarczych kraju. Chociaż od tego czasu minęło już ponad 60 lat, podane tam fakty i ich interpretacje nie straciły nic ze swoich wartości naukowych. Oparte są bowiem na rzetelnych źródłach, głównie rękopiśmiennych. Tak wysoka ocena pracy Kiersta nie oznacza wszakże, iż problematyka krakowskich wielkorządów została przez niego całkowicie omówiona, a temat w pełni wyczerpany. Nie pretendował do tego sam autor, który, chociaż oparł się na szerokiej bazie źródłowej, stwierdza, że korzystał tylko z tych, do których mógł mieć dostęp3. Były więc materiały źródłowe, do których Kierst nie dotarł, co mogło stanowić zachętę do ponownego podjęcia zapomnianego przez historyków tematu, zwłaszcza żc w ciągu minionych dziesiątków lat znaczna ilość archiwal nych źródeł dotyczących krakowskich wielkorządów została opubliko wana4. W podjętym na nowo temacie autor pragnie ukazać nie tyle strukturę, organizacyjną wielkorządów, ile raczej wszechstronną działalność królew skich urzędników w w. XVI, zwanych początkowo generalnymi pro kuratorami, a później wielkorządcami. Zadanie nie było łatwe, ponieważ zakres obowiązków krakowskich wielkorządców w omawianym okresie wybiegał daleko poza przyjęte ramy zarządzenia dobrami królewskimi. Wpływała na to, szczególnie w 1. poł. w. XVI, sytuacja ekonomiczno- finansowa kraju i związana z nią realizacja reform skarbowości oraz fakt niebagatelny w skali całego państwa—budowa renesansowego zamku na Wawelu. Różnorodną i wszechstronną działalność wielkorządców można sprowadzić do 3 dziedzin: 1. działalności administracyjno-sądowej w dobrach królewskich zwa- nych krakowskimi wielkorządami5, 2. działalności ekonomiczno-finansowej, 3. zarządzania wawelskim zamkiem. 7 Każda z wymienionych dziedzin stanowi szeroki wachlarz zagadnień akta kancelarii wielkorządowej, i dysponuje bogatym zasobem archiwalnych źródeł. Konieczna była akta kancelarii królewskiej, selekcja tak co do źródeł, jak i w zakresie problematyki. Stąd autor oma- akta kapituły katedralnej na Wawelu, wiając np. podstawy ekonomicznej działalności wielkorządców zajął się akta kancelarii miasta Krakowa, prawie wyłącznie źródłami i wysokością dochodów, a pominął sprawy konstytucje sejmowe, bardzo istotne zresztą dla historyków, zwłaszcza zajmujących się problemami relacje, listy i kroniki. gospodarczymi, a mianowicie zagadnienia analizy produkcji rolmczo- Większość zachowanych XVI-wiecznych regestrów rachunkowych hodowlanej wsi i folwarków, dynamiki rozwoju tejże produkcji, kształ znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie oraz towania się cen itp. Podobnie zwracając uwragę na zasługi wielkorządców w Bibliotece Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowie. Pojedyncze dla budowy renesansowego zamku na Wawelu autor jedynie dotknął zaś księgi zachowały się w różnych bibliotekach i archiwach krajowych, i krótko scharakteryzował takie problemy, jak: źródła siły roboczej, struktura jak np. księga Rachunków Jana Bonera z r. 1558 w Bibliotece Raczyńskiego płac, wykorzystanie materiałów itp6. w Poznaniu. Niektóre księgi rachunkowe zostały opublikowane w wawel Dla osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest przedstawienie wszech skich wydawnictwach z serii ^ródła do dziejów Wawelu1. Są to: Rachunki stronnej działalności wielkorządców, poprzedzono omówienie głównych budowy zamku wawelskiego 1535, Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545s zagadnień przypomnieniem genezy urzędu prokuratora oraz przemian, Rachunki Jana Bonera 1558. Znaczną ilość fragmentów wielkorządowych jakim ulegał od w. XIII do końca w. XV. W rozdziale drugim scharakte rachunków, odnoszących się do budowy wawelskiego zamku, opublikował ryzowano strukturę administracyjną wiclkorządów w w. XVI, ukazano Adam Chmiel8. Cenne materiały, wykorzystane w pracy, są zawarte grupy ludzi, przy pomocy których wielkorządca kierował folwarkami czy w wydanej przez J. Małeckiego Lustracji województwa krakowskiego 1564Q> młynami, ściągał daniny z podległych miast i wsi, zarządzał królewskim oraz w rękopiśmiennych lustracjach z r. 156910, 161511 i 166012. Te dwie zamkiem na Wawelu. Kolejno zwrócono uwagę na podstawy działalności ostatnie dotyczą wprawdzie wieku XVII, ułatwiają jednak rozwiązanie ekonomiczno-finansowej, przede wszystkim źródła dochodów, ich wysokość niektórych XVI-wiecznych problemów. Wielkorządowe regestry rachunko i związane z tym wydatki. Szczególne zasługi w skali ogólnopaństwowej we, lustracje oraz zamkowe inwentarze stanowią podstawowy materiał położyli wielkorządcy w dziedzinie udoskonalenia rachunkowości własnej, wykorzystany w niniejszym opracowaniu. Regestry podskarbińskie13 a pośrednio królewskiej i państwowej. Temu problemowi poświęcono i małopolskich żup solnych14 posłużyły jako materiał porównawczy przy odrębny rozdział. analizie formalnej systemu prowadzenia księgowości w wielkorządowej Przyjęcie wieku XVI jako ram chronologicznych dla niniejszego opraco kancelarii. Akta sądowne wiclkorządów, obszernie omówione w pracach wania ma wielorakie uzasadnienie. Wielkorządcami byli wówczas — szcze W. Kiersta15 oraz St. Kutrzeby16, były pomocne przy omawianiu działalno gólnie w 1. połowie stulecia - wybitni mężowie, których nazwiska zostały ści administracyjno-sądowej. Dokumenty pochodzące z kancelarii królew związane na trwale z takimi dziełami, jak reforma królewskiej i państwowej skiej, kapitulnej i miejskiej, w części opublikowane przez Fr. Piekosińskiego17 rbowosci, budowa i wyposażenie renesansowego zamku na Wawelu a także innych wydawców18, pozwoliły dokładnie ustalić zakres kompetencji czy wreszcie procesem określanym jako walka o egzekucję dóbr koronnych. generalnych prokuratorów oraz wykonywane przez nich różnorodne czynności. Uchwały sejmowe10 regulujące uprawnienia monarchów w za Uwagi o źródłach kresie zastawiania i rozdawnictwa dóbr wielkorządowych oraz uchwały wprowadzające obowiązek przeprowadzania okresowych lustracji królew- szczyzn stanowią cenne źródło dla charakterystyki przemian zachodzących Przyjmując jako kryterium ich przydatność dli *• rÓŻnOrodne’ w polityce finansowej Polski za ostatnich Jagiellonów. Relacje, kroniki i listy20 umożliwiły wprowadzenie do opracowania licznych szczegółów regestry rachunkowe pochodzące z • P‘- „ charakteryzujących wielkorządców'. lustracje wielkorządowych dóbr oraz " wielkorządowej, Literatura naukowa, o ile co do samego przedmiotu bardzo skromna, zamku, podskarbińskie regestry rachunkow^1*^ WawcIskie&0 o tyle w' odniesieniu do historii Wawelu w w. XVI oraz do zagadnień polskich żup solnych, g Y achunkowe oraz regestry mało- prawno-ustrojowych i polskiej skarbowości w tym czasie jest bardzo bo gata. Dzięki temu można było działalność krakowskich wielkorządców 8 9 ukazania ekonomiczno-finansowej działalności wielkorządców. Pominięto p„d,™= .k kraju, • nieiszv teren ich działania - reznesansowy zamek w okresie jego budo y, natomiast takie zagadnienia, jak wysokość produkcji roślinnej czy zwierzęcej i rozkwitu: główny ośrodek kultury, a zarazem centrum polityczne państwa. fluktuacji cen i inne, które zdaniem autora powinny być przedmiotem odrębnego opracowania. Wprowadzenie, a następnie upowszechnienie systemu prowadzenia rachunkowości jest bezsprzeczną zasługą krakowskich Metody pracy wielkorządców, szczególnie Andrzeja Kościeleckiego, Jana i Seweryna Przedstawienie wszechstronnej działalności wielkorządców wymagało Bonerów. Przeprowadzając analizę formalną zachowanych regestrów zastosowania różnorodnych metod badania i opracowania uzyskanych rachunkowych z w. XV i XVI uzyskano obraz zmian, jakie nastąpiły wyników. Regestry rachunkowe i lustracje z w. XVI zawierają liczne in w systemie księgowania w wielkorządowej kancelarii. Wyniki tej analizy formacje dotyczące obowiązków i uprawnień generalnego prokuratora, zaprzeczają poglądom, jakoby unowocześnienie systemu rachunkowości urzędników i służby należącej do wielkorządowej familii, a także innych w Polsce było wynikiem oddziaływania wpływów włoskich czy zachodnio urzędników zamkowych, jak np. burgrabiów czy wrotnych. Dla właściwego europejskich. Potwierdzenie przyjęcia wielkorządowego systemu prowadze wyjaśnienia niektórych problemów zachodziła konieczność sięgania do nia ksiąg rachunkowych przez polską skarbowość w 2. poł. w. XVI źródła starszych, z w. XV, a czasem do źródeł późniejszych, z w. XVII i później znajdujemy w regestrach podskarbińskich. Całość powyższego a nawet w. XVIII. Wykorzystując teksty pisane po łacinie autor zwracał zagadnienia ukazuje autor na tle reformy skarbowości państwowej,, w któ szczególną uwagę na poprawność tłumaczenia oraz interpretacji. Zagadnie rej niemały wkład mieli również wspomniani wyżej krakowscy wielkorządcy. niem istotnym dla niniejszego opracowania jest analiza ekonomiczno- Szczególną rolę w w. XVI odegrali wielkorządcy w okresie budowy rene -finansowej podstawy działalności wielkorządców. Zwrócono tu uwagę sansowego zamku na Wawelu, a później w dziele konserwacji i odbudowy na trzy problemy: jego części, kilkakrotnie niszczonych pożarem. Ukazanie ich zasług było 1. zasięg terytorialny dóbr wielkorządowych oraz zmiany zachodzące możliwe jedynie na drodze dedukacji w oparciu o wspomniane wyżej w w. XVI, materiały źródłowe i naukowe opracowania o wawelskim zamku. 2. pochodzenie i wysokość dochodów, 3. przeznaczenie i wysokość wydatków. Zestawienie wykazu wsi i miasteczek podlegających wielkorządcy zostało wykonane na podstawie ksiąg rachunkowych z różnych lat w. XVI, Ukazały one stan faktyczny oraz zachodzące zmiany, szczególnie w 2. połowie stulecia. Z kolei uzyskane dane porównano z wykazami zawartymi w lustracjach, które dają obraz stanu formalnego, czyli informują, co do wielkorządów powinno należeć. Porównanie tych zestawień uwidoczniło różnicę między stanem faktycznym a formalno-prawnym. Dzięki tej meto- dzie ustalono np., że miasteczka: Tymbark, Czchów i Biecz po r. 1569 me należały już do wielkorządów. Przy omawianiu źródeł dochodów oraz ich wydatkowania zachowano podział rzeczowy zgodny z XVI-wiecznymi jęgami rachunkowymi. Wyodrębniono więc dochody od mieszkańców wielkorządowych miast, ludności wiejskiej, z folwarków, z poradlnego ut™ krÓ1.elWSkich- Po stronie wydatków wykazano: koszty utrzymania służby wielkorządowej, folwarcznej i młyńskiej; wydatki na p e y gospodarcze; budowlane na zamku oraz różne. Dane cyfrowe awarte są w tabelach szczegółowych i w zestawieniach ogólnych W tabela tycznych zastawieniach całorocznych starano się wprowadzać saldo ja owe zawarte w tabelach wykorzystano prawie wyłącznie do 10 11 a równocześnie zwalniał cały stan rycerski od wszelkich ciężarów z wyjąt kiem dwóch groszy z łanu2. Nie objęto nim wówczas duchowieństwa. Dopiero w kilka lat później (r. 1381) Zawisza z Kurozwęk, kanclerz i biskup krakowski, działając w imieniu króla doprowadził do porozumienia z przed stawicielami stanu duchownego, w wyniku którego poddani w dobrach kościelnych zostali zwolnieni od wszelkich ciężarów z wyjątkiem 2 groszy z łanu w dobrach diecezjalnych oraz 4 groszy w dobrach klasztornych. I. GENEZA I HISTORYCZNE PRZEMIANY URZĘDU Poza tym zobowiązani byli do przepracowania dwóch dni w ciągu roku WIELKORZĄDCY W. XII—XIV na rzecz panującego3. Te poważne ustępstwa Ludwika Węgierskiego były skutkiem jego dynastycznej polityki, mającej zapewnić dostęp do Przemiany ustroju gospodarczo-społecznego polskiego tronu córce Marii. Podważyły one fundamenty dotychczasowej w XII—XIV. Zarządzenie dobrami panującego struktury skarbowości zarówno monarszej jak i państwowej. Znacznie uszczuplone dobra królewskie stały się jedynymi źródłami dochodów, W okresie tworzenia się państwowości polskiej panujący czerpali którymi król dysponował tak dla zaspokojenia potrzeb ogólnopaństwowych, swe dochody, zgodnie z ówczesnymi zasadami prawnymi, z danin skła jak i prywatnych4. Wyodrębnianie się na obszarze państwa polskiego danych przez ogół ludności oraz różnorodnych świadczeń, jak: robo majątków rycerskich, kościelnych i monarszych spowodowało, w odniesieniu cizna, podwody, wyżywienie dla księcia i jego dworu w czasie podróży do tych ostatnich, zmiany natury administracyjno-prawnej. Pieczę nad do po kraju i inne. W miarę zachodzących przemian gospodarczo-społecznych, brami panującego powierzono specjalnemu urzędnikowi, który w do w wyniku nadań książęcych obok dóbr powszechnie uważanych za własność kumentach XII i XIII wieku występuje bądź jako vlodarius\ bądź jako panującego zaczynają powstawać dobra rycerskie i kościelne. Warunki procurator*. Zdaniem J. Rutkowskiego7 dobra monarchy składały się nadania, a więc granice dóbr, prawo dziedziczenia, a przede wszystkim z kluczy, którymi administrowali klucznicy. Oni zaś z kolei podlegali obowiązki wobec seniora były określone w przywileju opatrzonym pieczęcią nadzorowi prokuratorów. W. Kierst zajmował się tymi zagadnieniami wystawcy. Z zasady przywileje zawierały częściowe a nawet całkowite już kilkanaście lat wcześniej bardzo wnikliwie i doszedł do podobnych zwolnienie od ciężarów prawa książęcego. W pierwszym rzędzie dotyczyły wniosków. Sądzi on, że urząd włodarza książęcego był identyczny z urzędem zwolnień od wyżej wymienionych świadczeń. W ten sposób dobra panują prokuratora8. W ówczesnych dokumentach nie znajdujemy wyraźnego cego ulegały stopniowemu zmniejszaniu, a tym samym malały jego dochody. stwierdzenia, że prokurator pełnił funkcję administracyjno-gospodarcze, Początkowo proces ten nie miał zasadniczego wpływu na sytuację finansową wskazują na to jedynie wykonywane przez niego czynności, np. pobieranie monarchy, zwłaszcza że nadania ziemskie zobowiązywały feudałów do grzywny od ludności, prawo konfiskowania mienia przestępców skazanych osobistej służby wojskowej oraz do wystawienia odpowiedniej ilości zbroj przez sądy i inne0. Istnieje także analogia między stosunkami w krajach nych i ich utrzymania. Poza tym ze względu na stosowany ekstensywny sy Europy zachodniej a stosunkami w Polsce. Poza tym znane są czynności stem gospodarowania powstawało nowe osadnictwo na obszarach dotych prokuratorów z w. XV i XVI. Zapewne dlatego Rutkowski przyjął tę czas nie uprawianych, a należących, zgodnie ze zwyczajem, do księcia. hipotezę jako słuszną, chociaż sam nie prowadził szczegółowych badań. W w. XIII i XIV proces nadawania dóbr ziemskich stał się powszechny, Administracyjno-gospodarczy charakter urzędu prokuratora oraz łączenie podobnie jak proces zwalniania od niektórych świadczeń na rzecz panują go z czynnościami sądowymi przyczyniły się do wzrostu jego znaczenia, cego1. Było to zjawisko powszechne, związane z powstawaniem ustroju przy równoczesnym ograniczeniu władzy kasztelana10. To ostatnie zjawisko feudalnego, znane ze stosunków w Europie zachodniej, a w tym czasie objęło także swoim zasięgiem terytorium państwa polskiego. Niejako uległo pogłębieniu w wyniku osadnictwa na prawie czynszowym. Lokowane dopełnieniem tych przemian były przywileje stanowe, które dotyczyły bowiem na tym prawic wsie i miasta otrzymały własne sądownictwo, już me pojedynczych feudałów, lecz całego stanu. Takim przywilejem niezależne od kszatelańskiego. Równocześnie prokurator stawał się jednym stanowym był przywilej koszycki nadany polskiemu rycerstwu w r. 1374 z ważniejszych urzędników księcia. Widać to wyraźnie w okresie podziału praż Ludwika Węgierskiego. Szczególne znaczenie dla sytuacji skarbu dzielnicowego, kiedy na dworach poszczególnych książąt pojawiają się królewskiego miał punkt drugi tego przywileju, na mocy którego panujący prokuratorzy. Proces ten ukazują kancelaryjne dokumenty, których ilość rezygnował z ppoobbiieerraanniiaa oodd wwłłoośścciiaann podatku zwanego poradlnynj wzrastała w miarę potęgującego się rozdrobnienia kraju. Znane są z tego 12 13 okresu imiona prokuratorów: gnieźnieńskiego, kaliskiego, sieradzkiego, w kraju18. Okres rządów ostatnich Piastów jest równocześnie okresem wzrostu znaczenia krakowskich prokuratorów. Było ich dwóch: wspo mniany poprzednio Herman19 i Bodzanta, późniejszy arcybiskup gnieź iako osoby odpowiedzialne za wielorakie czynności z ramienia władcy. nieński20. Obaj byli doskonałymi organizatorami i gospodarzami, nad Wydarzenia polityczne w 2. poi. w. XIII, a szczególnie podbój znacznej zorowali dochody płynące z dóbr królewskich z całej ówczesnej Mało części ziem polskich przez Wacława II, króla Czech, przyczyniły się do polski21. Według Kiersta22 na przełomie w. XIII i XIV na obszarze ziemi kolejnych zmian w zakresie kształtowania się władzy administracyjnej, krakowskiej i sandomierskiej było 15 kasztelanii, stanowiących 15 kom w tym również znaczenia i roli prokuratorów. Pragnąc utrzymać w bez pleksów dóbr książęcych. Upadek znaczenia kasztelanów doprowadził do względnym posłuszeństwie podbite tereny Wacław ustanowił urząd staro podporządkowania wspomnianych wyżej kasztelanii generalnemu proku stów bezpośrednio zależnych od monarchy. Ich władzy podporządkował ratorowi23, otrzymał on wówczas do pomocy urzędników zwanych wice wszystkich innych urzędników, a wśród nich także prokuratora. Władysław prokuratorami. Nie ulega wątpliwości, że budowa potęgi ekonomicznej Łokietek po zjednoczeniu kraju nie zlikwidował urzędu starostów, widząc kraju w w. XIV była zasługą mądrości i gospodarności Kazimierza Wiel w nich skuteczne narzędzie wzmocnienia centralnej władzy i zwalczenia kiego. Jego wielkość polegała również na tym, że umiał dobierać odpowied separatystycznych pozostałości feudalnego rozdrobnienia. Ugruntował nich ludzi na odpowiedzialne stanowiska. Do takich należeli wspomniani w ten sposób proces przemian administracyjnych zapoczątkowanych prokuratorzy: Herman i Bodzanta. Należeli oni do ważnych osobistości przez Wacława II. Rola i znaczenie starostów uległy wzmocnieniu, przy na królewskim dworze, a ich kompetencje nie ograniczały się jedynie do równoczesnym ograniczeniu kompetencji innych urzędników, aż do spraw administracyjno-gospodarczych. zupełnej likwidacji niektórych w miarę scalania się ziem polskich w jeden Śmierć Kazimierza Wielkiego a zarazem koniec dynastii Piastów organizm państwowy. Losowi temu uległ m.in. urząd prokuratora12. nie pozostały bez poważnego wpływu na późniejsze przemiany społeczno- Administrację dóbr królewskich przejęli starostowie. Jedynym prokuratorem, -polityczne kraju. Wspomniano już wyżej o przywileju koszyckim, który który się zachował i przetrwał aż do upadku Rzeczypospolitej był prokurator uwidocznił wzrost znaczenia stanu rycerskiego, szczególnie możnych. Za krakowski. Jeszcze pod koniec w. XIII, w roku 1296, nosi skromny tytuł ich sprawą rozpowszechniony w Wielkopolsce system administrowania procurator ducatus Cracooiensis13, ale już w kilka lat później, gdy Władysław dobrami królewskimi, polegający na przekazywaniu dóbr tenutariuszom, Łokietek powiększył obszary podlegające jego władzy, otrzymał krakowski którymi najczęściej byli starostowie, został przeniesiony do Małopolski. prokurator tytuł procurator Cracouiensis et Sandomiriensis1*. W tym samym Olbrzymie dobra podporządkowane dotychczas jednemu człowiekowi — 1 czasie monarcha polski zmienił swój dotychczas używany tytuł: dux Cra- prokuratorowi generalnemu, były oddawane pod zarząd urzędników kró cooiae, Sandominae, Lanciciae et Cuiaoiae na Heres totius Regni Poloniae. Doku lewskich, których obowiązywało odprowadzanie czynszów i innych świad ment mówiący o tym pochodzi z r. 130715 i zawiera również imię proku czeń gotówkowych bezpośrednio do skarbu królewskiego24. Proces ten jest ratora: Maciej. Zmiana tytulacji prokuratora księstwa krakowskiego równoznaczny z rozpadem generalnej prokuratorii krakowsko-sandomier- na prokuratora ziemi krakowskiej i sandomierskiej nie miała wyłącznie skiej. Początkiem tego rozpadu był podział na dwie samodzielne prokura formalnego charakteru. Łączyło się z nią rozszerzenie kompetencji, a równo torie: krakowską i sandomierską. Nastąpiło to piawdopodobnie w latach cześnie było to przejawem procesu wysuwania na pierwszy plan przez 90-tych w. XIV. W r. 1390 Władysław Jagiełło wydał dokument potwier nowego władcę urzędników dawnej dzielnicy krakowskiej. Wprawdzie dzający przywilej Kazimierza Wielkiego dla miasta Sandomierza25 i wśród Maciej zachowa w dalszych dokumentach wychodzących z kancelarii świadków wymienił Wilhelma „de O kalina” z tytułem generalnego proku Łokietka dotychczasowy tytuł”, alejuż jego następca Herman w dokumencie ratora ziemi sandomierskiej26. Tytuł ten powtórzy się jeszcze kilkakrotnie z r. 1325, a więc juz po koronacji Władysława na króla Polski, występuje w dokumentach z lat: 139427, 139528, 139929. Trudno jest znaleźć wyjaś jako procurator generahs terrarum Cracooiensis et Sandomiriensis’’”. Przymiotnik nienie, dlaczego Wilhelm jako prokurator sandomierski nosił tytuł general fZSro V 6 P°dkreŚlenie faktu> że chodzi tu o urzędnika kró nego. Może był równocześnie prokuratorem krakowskim30? K. Fedorowicz tkiego wysokiej rangi, o znaczeniu ogólnoparistwowym, mimo że jego kompetencje ogramczałysię tylko do ziemi krakowskiej ilndomierskieT nie uwzględnia go w swoim zestawieniu wielkorządców31, zaś Kierst uważa, X“v rIa‘ja.krak°Wskich Prokuratorów utrzyma Z że urząd prokuratora krakowskiego pełnił w latach 1396-139832. Nieza leżnie od tych uwag można z całą pewnością przyjąć, że pod koniec w. przez w. XIVrXV, chociaż me przejęli zarządu nad wszystkimi dobrami, XIV podział prokuratorii generalnej był faktem dokonanym, a prokurator 14 15
The list of books you might like
