Drei religionsphilosophische Schriften: Über den Aberglauben; Über die späte Strafe der Gottheit; Über Isis und Osiris. Griechisch-Deutsch

420 Pages·2009·16.546 MB·German

by  Plutarch

SAMMLUNG TUSCULUM
Wissenschaftliche Beratung:
Niklas Holzberg, Rainer Nickel,
Karl-Wilhelm Weeber, Bernhard Zimmermann

PLUTARCH
DREI
RELIGIONS-
PHILOSOPHISCHE
SCHRIFTEN
ÜBER DEN ABERGLAUBEN
ÜBER DIE SPÄTE STRAFE DER GOTTHEIT
ÜBER ISIS UND OSIRIS
Griechisch-deutsch
Übersetzt und herausgegeben von
Herwig Görgemanns
unter Mitarbeit von
Reinhard Feldmeier und Jan Assmann
ARTEMIS & WINKLER
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation
in der Deutschen Nationalbibliografie;
detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über
http://dnb.d-nb.de abrufbar.
2. Auflage 2009
© 2003 Patmos Verlag GmbH & Co. KG
Artemis & Winkler Verlag, Düsseldorf
Alle Rechte vorbehalten.
Printed in Germany
ISBN 978-3-538-03524-9
www.artemisundwinkler.de
INHALT
Text und Übersetzung
Über den Aberglauben (De superstiuone) 8
Über die späte Strafe der Gottheit
(De sera numinis vindicta) 44
Über Isis und Osiris (De Iside et Osiride) 136
Anhang
Zur Textgestaltung 277
De superstitione 280
De sera numinis vindicta 282
De Iside et Osiride 285
Einführung 293
Vorbemerkung 293
Plutarch und seine Religionsphilosophie 296
De superstitione 305
De sera numinis vindicta 318
De Iside et Osiride 340
Erläuterungen 357
Über den Aberglauben 357
Über die späte Strafe der Gottheit 363
Über Isis und Osiris 383
Literaturhinweise 415

ΠΕΡΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑΣ
ÜBER DEN ABERGLAUBEN
(DE SUPERSTITION Ε)
ι. Της περί θεών άμαθίας και αγνοίας ευθύς έξ ιί
4
αρχής δίχα ρυείσης τό μέν ώσπερ εν χωρίοις σκλη-
ροις, τοις άντιτύποις ήθεσι την άθεότητα, τό δ',
ώσπερ έν ύγροις, τοις άπαλοϊς την δεισιδαιμονίαν έμ-
πεποίηκεν. άπασα μέν οΰν κρίσις ψευδής, άλλως τε
καν η περί ταϋτα, μοχθηρόν η δε και πάθος πρόσε-
στι, μοχθηρότερον παν γάρ πάθος έοικεν απάτη
φλεγμαινουσα είναι, και καθάπερ αί μετά τραύ- F
ματος έκβολαί τών άρθρων, οΰτως αί μετά πά-
θους διαστροφαί της ψυχής χαλεπώτεραι. άτόμους
τις οϊεται και κενόν αρχάς είναι τών δλων ψευδής ή
ύπόληψις, άλλ' έλκος ού ποιεί ουδέ σφυγμόν ούδ'
όδύνην ταράττουσαν. ύπολαμβάνει τις τόν πλοΰ-
τον άγαθόν είναι μέγιστον τοϋτο τό ψεϋδος ιόν Ι6
5
έχει, νέμεται την ψυχήν, έξίστησιν, ουκ έά καθ-
εύδειν, οίστρων έμπίπλησιν, ωθεί κατά τών πετρών,
τήν παρρησίαν άφαιρεΐται. πάλιν οϊονταί τίνες εί-
ναι σώμα τήν άρετήν και τήν κακίαν αίσχρόν ίσως
τό άγνόημα, θρήνων δέ και όδυρμών ουκ άξιον,
αλλ' αϊτινές είσι τοιαϋται κρίσεις και υπολήψεις·
,,,ώ τλήμον άρετή, λόγος άρ' ήσθ'· έγώ δέ σε
ως έργον ήσκουν'
άφείς τήν ,πλουτοποιόν άδικίαν' και τήν ,γόνιμον
άπάσης ηδονής άκολασίαν'", ταύτας άξιόν έστιν οικ-
τείρειν όμοϋ και δυσχεραίνειν, δτι πολλά νοσήματα
ι. Unwissenheit und Irrtum gegenüber den Göttern haben sich
von Anfang an in zwei Ströme geteilt. Der eine hat, gleichsam wie
in dürrer Erde, bei harten Charakteren den Atheismus hervorge-
bracht, der andere, wie in feuchter Erde, bei weichen Charakteren
den Aberglauben. Nun ist jedes falsche Urteil, zumal wenn es die-
sen Gegenstand betrifft, ein Übel; soweit aber auch ein affektives
Moment1 hinzutritt, ist das Übel besonders groß. Denn jeder Af-
fekt ist, so darf man sagen, eine Täuschung, die zu einer Entzün-
dung führt. Und wie die Verrenkung eines Gelenks besonders
schlimm ist, wenn sie mit einer Wunde verbunden ist, so ist es
auch mit einer seelischen Verzerrung, wenn ein Gefühlsmoment
hinzukommt. Jemand meint, die Atome und der leere Raum
seien die letzten Gründe der gesamten Welt2 - die Vorstellung ist
falsch, aber sie führt nicht zu einer Verletzung, zu beschleunigtem
Puls, zu quälenden Schmerzen. Jemand nimmt an, der Reichtum
sei das höchste Gut - dieser Irrtum enthält Gift, frißt an der Seele,
verstört, läßt nicht schlafen, füllt mit ruhelosem Getriebensein,
stößt von Felsen3, würgt, nimmt die Fähigkeit, freimütig zu spre-
chen. Oder: Einige meinen, Tugend und Schlechtigkeit seien ma-
terielle Substanzen« - dieser Irrtum mag grotesk sein, aber es
lohnt sich nicht, darüber zu klagen und zu jammern. Hingegen
Urteile und Annahmen von der folgenden Art:
»>Du arme Tugend, so bist du nur ein Wort! Und ich
hab' dich geübt, als wärst du Wirklichkeit<,
gemieden habe ich »Unrecht, das Reichtum schaffe und >Aus-
schweifung, aller Freuden Mutten5« - über solche Äußerungen
kann man sich mit Fug und Recht beklagen und sogar empören;
10 ΠΕΡΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑΣ
και πάθη καθάπερ εύλάς και σκώληκας έντίκτουσι
ταΐς ψυχαΐς παροΰσαι.
2. Ούκοϋν και περί ών ό λόγος, ή μεν άθεότης
κρίσις οΰσα φαύλη τοΰ μηδέν είναι ,,μακάριον και
άφθαρτον" εις άπάθειάν τινα δοκει τη απιστία τοΰ
θείου περιφέρειν, και τέλος έστίν αύτη τοΰ μή
νομίζειν θεούς τό μή φοβεΐσθαι· την δέ δεισιδαι-
μονίαν μηνύει και τοΰνομα δόξαν έμπαθη και
δέους ποιητικήν ύπόληψιν ούσαν έκταπεινοΰντος
και συντρίβοντος τον άνθρωπον οίόμενον μέν είναι
θεούς, είναι δέ λυπηρούς και βλαβερούς, έοικε γάρ
ό μέν άθεος ακίνητος είναι πρός τό θείον, ό δέ δει-
σιδαίμων κινούμενος ώς ού προσήκει διαστρέφε-
σθαι. ή γάρ άγνοια τω μέν άπιστίαν τοΰ ώφε-
λοϋντος έμπεποίηκε, τω δέ και δόξαν δτι βλάπτει
προστέθεικεν. δθεν ή μέν άθεότης λόγος εστί διε-
ψευσμένος, ή δέ δεισιδαιμονία πάθος έκ λόγου
ψευδούς έγγεγενημένον.
3a. Αισχρά μέν δή πάντα τά τής ψυχής νοσήματα
και πάθη, τό δέ γαϋρον ένίοις όμως και ύψηλόν και
διηρμένον ένεστιν υπό κουφότητος, δραστήριου δ'
όρμής ουδέν ώς έπος ειπείν άπεστέρηται· αλλά τού-
το δή και τό κοινόν έγκλημα παντός πάθους έστίν,
δτι ταΐς πρακτικαΐς όρμαϊς έκβιαζόμενα κατεπείγει
και συντείνει τόν λογισμόν. μόνος δ' ό φόβος, ούχ
ήττον ών τόλμης ένδεής ή λογισμού, άπρακτον έχει
και άπορον και άμήχανον τό άλόγιστον ή και ,δεΐμα'
και ,τάρβος' αύτοΰ τό ,συνδέον' όμοϋ τήν ψυχήν και
,ταράττον' ώνόμασται. φόβων δέ πάντων άπρακ-
τότατος και άπορώτατος ό τής δεισιδαιμονίας. 3b. ού
φοβείται θάλασσαν ό μή πλέων ουδέ πόλεμον ό μή