Dr. Turhan Yörükân | Yunan Mitolojisinde Aşk

425 Pages·2014·9.23 MB·Turkish

Dr. Turhan Yörükân | Yunan Mitolojisinde Aşk
TÜRKİYE İŞ BANKASI Kültür Yayınları
Dr. Turhan Yörükân 29 Aralık 1927'de
İstanbul'da doğdu. Lise öğrenimini
Latince eğitim veren çeşitli okullarda
tamamladı. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Felsefe Bölümü'nü bitirdi;
sonraları aynı fakültede psikoloji ve pedagoji
-slstanı olarak görev yaptı.
Gençliğinden başlayarak klasik filolojiyle
İlgilenen Dr Yörükân Yunan mitosuna,
felsefesine ve bilimine olan merakını
hep canlı tuttu. Çeşitli bilimsel dergilerde
makaleleri yayımlanan Dr. Yörükân
yazar ve editör olarak otuzun üzerinde kitap
yayımladı. Dr. Yörükân halen Ankara'da yaşıyor,
çalışmalarını sürdürüyor.
TÜRKİYE İŞ BANKASI
Kültür Yayınları
Genel Yayın: 457
Edebiyat Dizisi: 115
Datça / Knidos’daki Aphrodite Euploia tapınağında yer
alan Aphrodite heykeli için, Gaius Plinius Secundus (İ.S. 23-
79), yazdığı tabiî ilimler ansiklopedisinde (Naturalis Historia,
36, 20), “Praksiteles, bu eseriyle, mermer işleyen bir sanatçı
olarak, kendisini bile aşmıştır... Onun bu eseri, sadece kendi
yaptığı eserler içerisinde değil, bütün dünyadaki eserler içeri­
sinde en üstün olanı idi. Birçok kimse, denizler aşarak onu
Knidos’ta görmeye geliyordu", diyor.
Samsatlı (Samosatalı) Lukianos (İ.S. 120-200), Aşklar
(13-14) adlı eserinde, “Bahçedeki bitkilerden yeterince haz
duyduktan sonra, tapmağa girdik. Tanrıçanın Paros merme­
rinden yapılmış olağanüstü güzellikteki heykeli, tapmağın or­
tasında duruyordu... Vücudunun bütün güzelliği, herhangi bir
örtü ile gizlenmiş değildi. Sadece bir eliyle, iffetini korumak
istercesine önünü kapatıyordu. Sanatçının sergilediği üstün­
lük, taşın katı ve inatçı tabiatını kırmış, onu, her uzvun şekli­
ne uyum sağlamak zorunda bırakmıştı", diyor.
Praksiteles’in yapmış olduğu Aphrodite heykelinin sikke­
ler üzerine darp edilmiş görüntüsü, aradan asırlar geçmiş ol­
masına rağmen, Roma Dönemi’nde etkisini sürdürmeye de­
vam etmiştir. Knidos’ta bulunmuş ve İsa’dan sonra 211-18
yıllarına tarihlenen bir bronz sikke ile, Tarsus’ta bulunmuş ve
İsa'dan sonra 235-38 yıllarına tarihlenen başka bir bronz sik­
ke bunun güzel bir örneğini oluşturmaktadır.
Knidos Aphroditesi, daha sonraki bir dönemde yerinden
alınmış, en son olarak da, İstanbul’da, bugün yeri bile tam
olarak belli olmayan Lausos Sarayı’nda görülmüştür. Daha
sonra da, İlk Hrıstiyanlık Dönemi’nde, İsa’dan sonra 476 yı­
lında, yakılıp yok edilmiştir. Bugün müzelerde sergilenmekte
olan örnekleri, onun Roma Dönemi kopyalarıdır.'
' Ch. M. Havelock, The Aphrodite of Knidos and Her Successors
(Ann Arbor, The Univ. of Michigan Press, 1995); A. Stewart, Art,
Desire, and the Body in Ancient Greece (Cambridge, Cambridge Univ.
Press, 1997).
Knidos'ta Aphrodite tapınağının bulunduğu yer.
Praksiteles' in I.Ö. 350'de yaptığı Knidos Aproditesi heykelinin
Romcı Dönemi1 ilde yapılmış bir kopyası (Vatikan Müzesi).
Mm hunîi'îcbht ia^ss-ö» N-î
® , •••
Arkaik ve Klâsik Dönem'de büyükçe bir oğlan çocuk veya delikanlı şeklinde,
Hellenistik Dönem’de ve sonrasında ise aşk oklarını sağa sola fırlatmaktan hoşlanan
yaramaz küçük bir çocuk şeklinde tasavvur edilmiş olan Eros'un (Aşk’uı),
Roma Capital Müzesinde bulunan bir heykeli.
Ö n ± ö z
Kitabımız, Yunan mitolojisinde sevme, sevişme ve üreme
isteği dediğimiz tanrılaştırılmış birsaiki temsil etmekte olan Aph-
rodite’in ve Erosun etkisiyle meydana gelmiş olayları inceleme­
ye, bu tanrıçanın ve tanrının insanlar üzerinde yaptığı önemli et­
kiyi dile getiren mitosları işlemeye çalışmaktadır. Bilindiği üzere
Aphrodite, bir aşk ve güzellik tanrıçasıdır. Ancak burada, onun,
güzellik boyutu ile diğer bazı özellikleri üzerinde ayrıntılı bir şe­
kilde durulmamış, bir aşk tanrıçası olarak temsil ettiği özellikle­
re ağırlık verilmiştir.
Yunan mitolojisi konusunda yazılmış olan kitaplar, genel­
likle, herhangi bir sınırlamaya gitmeden, her türlü öyküyü bir
arada veren; tanrıların, tanrıçaların ve ünlü mitolojik kahraman­
ların başından geçmiş olan pek çok değişik serüveni, belli bir sı­
ra dahilinde anlatmaya çalışan kitaplar olmuştur. Elinizdeki ki­
tap, bu açıdan bakıldığında, konuya bazı sınırlamalar getirmiş;
buna karşılık, duygusal açıdan iz bırakmış birtakım insanların,
ünlü kahramanların yaşadıkları aşkların öykülerini ayrıntılı bir
şekilde dile getirmeye ve incelemeye çalışmıştır. Bu bakımdan,
tanrıların, tanrıçaların, hattâ Aphrodite ile Erosun yaşadığı aşk­
lar da dahil olmak üzere bütün diğer aşk öyküleri dolaylı bir
IX
‘Yunan litolojisinde ^işk
şekilde ele alınmış veya bu kitabın kapsamı dışında tutulmuştur.
Mitolojik kahramanların aşkla ilgili olarak yaşadıkları İnsanî
duyguları olabildiğince ayrıntılı bir şekilde vermeye çalışırken,
bu öykülerin tarihî, felsefî, psikolojik ve sosyolojik içeriklerine
de kısaca temas edilmiştir.
Kitabımızda, öykülere temel teşkil eden kahramanların mi­
tolojik tarih sahnesine çıkışları hesaba katılmamış, görüleceği
üzere, sistematik tasnif içerisinde olmaları gereken yerlerde ele
alınmaları sağlanmıştır. Öykülerin anlatılması sırasında, ilk kay­
naklara kadar inilmiş; mitolojik öykülerin henüz canlılığını koru­
duğu İlk Çağda yaşamış olan yazarların, özellikle Homeros, Hesi-
odos, Simonides, Pindaros, ApoIIodoros, Rodoslu Apollonios,
Konon, Hyginus gibi mitografların, Aiskhylos, Sophokles ve Euri-
pides gibi tragedia yazarlarının yanında, Lâtin şairlerinden Vergi-
lius ile Ovidius'un anlatım şekillerinden yararlanılmıştın bu kim­
selerden yararlanılmış olan kısımlar, özenle belirtilmiştir. Yer yer,
farklı anlatım ve yorumların bir karşılaştırması yapılmış; tekrarla­
nan temalar ile bu temaların işleniş şekillerinde meydana gelmiş
olan değişiklikler gösterilmeye çalışılmıştır.
Kitabımız, ayrıca, bu öykülerin, sadece Yunan ve Roma sa­
nat ve edebiyatını, hattâ Klâsik Dönem’in felsefesini etkilemekle
kalmadığını, bütün bir Batı kültürü için de önemli bir kaynak
oluşturduğunu göstermeye çalışmıştır. Nitekim, kitap boyunca,
bu öykülerin Rönesans'tan bu yana edebiyatta, plâstik sanatlar­
da ve müzikte pek çok sanatçıya kaynaklık ettiği açık bir şekilde
gösterilmiştir. Bugün bile, bu etkilerin bazı örneklerini, modern
edebiyat ve sanat eserlerinde görmek mümkündür. Burada, bu
etkilenmenin birtakım örneklerine işaret ederek, edebiyat, mü­
zik ve plâstik sanatlar alanında çalışmalar yapmakta olanlara,
pek çok sanat eserinin temelinde bulunan mitolojik öykülerin
X
Önsöz
neler olduğunu göstermek suretiyle yardımcı olabileceğimizi
düşünüyoruz.
Gerek Batı dillerinde, gerekse Türkçemizde, mitolojik isim­
ler, o dillerin kültürlerinde yer etmiş olan ifade tarzlarına uyula­
rak, çoğunlukla da, Lâtince yazış veya söyleyiş tarzına uyularak
ifade edilmiştir. Bir zamanlar Millî Eğitim Bakanlığının yayımla­
dığı Yunan ve Lâtin Klâsikleri Serisi’nden bu yana, Türkçemizde
Eflâtun (Platon) ve Aristo (Aristoteles) gibi isimlerin dışında, eski
Yunancanın ve Yunan kültürünün gereklerine uygun düşecek
şekilde bir yazış şekli kabul edilmiştir. Bu kitap da, böyle bir yol
izlemiş, mitolojik isimler, Yunanca yazılış veya okunuş şekille­
riyle verilmiştir.
Bu “Önsöz" de belirttiğimiz esaslar dahilinde amacımıza
ulaştığımıza inanıyor, faydalı olabileceğimiz umudunu taşıyo­
ruz.
$
Bu kitabın kamuoyuna düzgün bir şekilde sunulmasında ve
indeksin dökümü sırasında bir bilgisayar operatörü genç hanı­
mın, Ayşe Üstündal'ın, büyük katkıları olmuştur. Göstermiş ol­
duğu özveriye ve sahip olduğu zevke pek çok şey borçluyum.
Ayrıca, Doğuş Matbaası sahibi Sayın Ferit Yardımcı ile, onun şah­
sında bütün matbaa personeline, yaptıkları titiz çalışmadan do­
layı teşekkür etmeyi de bir borç biliyorum.
Ankara. 3 Nisan 2000
tfJö’tüAân
XI