Download PDF van tekst

311 Pages·2017·2.6 MB·Dutch

Ad interim. Jaargang 6
bron
Adinterim.Jaargang6.Z.n.,z.p.[A.W.BrunaenZoon,Utrecht]1949
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/_adi001194901_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
1
[Ad Interim, 1949, nummer 1]
Regionen
H.W.J.M. Keuls
Nachtisstillerdangijwist,
Overlatenederdroomen:
Wieditzwijgenheeftgemist
Vindthiernimmeronderkomen.
Wijluwlichaamwerdgekust,
Inomhelzingenbesloten,
Zijtgijheimlijk,onbewust
Uitdehemelenverstooten.
Engijzietgeenwegenmeer,
Alleteeknenzijnverdwenen,
Slechtseenuitgeputweleer
Weeftzijnschemeromuhenen
Wank'lendtusschenlustenpijn,
zinkendenweeropgerezen,
Onderworpenaandenschijn,
Vanontroeringnietgenezen,
Zoektgijeenverlorenland,
Waaronsterf'lijkebeminden
Spelendlangsdenbloesemrand
Vandendoodelkandervinden.
Nachtisstillerdangijwist,
Tegen'tgrenzenloozewaken
Hultgijuineigenmist,
Enikkanunietgenaken;
Adinterim.Jaargang6
2
Wanthetlichtismijngebied
Totdeversteduizelingen,
Enmijnhartverdraagthetniet
Inhetduisterdoortedringen.
Eenmaalwasikunabij
Allehartsgeheimenwetend,
Thansdooltgijbenedenmij
Hulploosaandestofgeketend.
Enikkannietalsvoorheen
Metmijnlippenubevrijden,
Wantikbennietdieikscheen,
Toenikliefdeendorstmoestlijden.
Dagennachtzijnéénvanwil,
Overlatenederdroomen:
Waarikademwordthetstil
Enkuntgijnietkomen.
Adinterim.Jaargang6
3
Lof der middelbare jaren
C.J. Kelk
Ikzoueenlofdermiddelbarejarenwillenschrijvenopgevaaraftewordenuitgekreten
vooreenoptimist,hetergstewatiemandzijnkanindezetijdenvanverwildering,
waarinhetalleenmaargoedstaatdebrauwentefronsenenneeteschuddenmeteen
bitteremond.Opgevaaraf,ook,omdevosteschijnen,wiededruiventehoog
hangen,wantwatisaangenamerdandejeugd?endientmenweleengoedwoord
overtehebbenvoorzijneigenaftakeling?Immers,gedanezakennemengeenkeer
enhetiswaardatge,inhetmiddelbaaraangeland,watminderhitteindeaderen
voelt,wattrageropdeschaatsgeraakt,watkorterslaapt,tegenmeerbergenopziet
enteveelgelijkkrijgtomdatzeandersbangzijndatgeertelangomjengelt.
Demiddelbarejarenbiedenevenwelhunvoordeel.Gehebtuwbestaanbewezen,
enhetisimmershetongeduldvandejeugddittewillen?ennubehoeftgealleen
nogmaarhetaltehinderlijkevandatbestaanuittewissen.Menspreektvankalméren,
vanobjectiviteit,vanwijsheidzelfs.Geloofdatmaarniet.Kalmenwijsisalleeneen
lijk.Wieleeftisevendrukendwaas,hetzijmiddelbaarofjong;hetgaatalleenom
dit:demiddelbarehoeftnietlangerhaantjedevoorstetezijn.Hijstondaleens
vooraanenhijheeftvooralgemerkt,dathetdaarduchtigwaait.Hijzochteenmeer
beschutteplekenlaatnuhoffelijkanderenvóór.Hijheeftgeleerd:doorhetleven
vandemensmoetdegedrevenheidvarenvanhetvoortstromendgeheel,oorsprong
enuitstortingzijnvangeenbelang.Heefthijaandiestroomdeel,danishij-
theoretischalthans-gelukkig.Zelfsdegrootstedwarskijkerisveelgelukkigerdan
hijzelfweet.Maarmendraagtnueenmaalgeenwitalszwartdemodeis.
Wanneerikietsinhetmiddenbrengomtrenthetprozaderjongere
Adinterim.Jaargang6
4
auteurs,dandoeikdatvandevesteuitmijnermiddelbarejaren,diemedaartoe
bizondergoedtestadekomt.‘Toeniknog jongwas,’dweepteikmethetboekvan
dienaam,doorJ.vanMaurikgeschreven,waarinmenAmsterdamzomooizag.
MaarnogschonerzagmenAmsterdam,mijnbakermat,inhetboekvanPaap,‘Jeanne
Colette’,datiknaderhandliefkreeg.Destijdsleefdennogallegrotenamenvande
Hollandserealistischeromans,vanhettoenmaligemoderneprozaendenieuwe
romantiek:zijzijnvanhettoneelverdwenen,AryPrinsin1922,Emants,Couperus,
NetscherenPaapin1923,Heyermansin1924,Jac.vanLooyin1930,Johande
MeesterenAartvanderLeeuwin1931,CarryvanBruggen,FrederikvanEeden,
CyrielBuysse,FritsHopmanenIs.Queridoin1932,Borelin1933,in'36Coenen,
in'37Robbers,in'39AugustadeWit,in'40G.vanHulzen,in'44Hofker,in'45
VermeylenenTimmermansenin'47tenslotteArthurvanSchendel.
Ditalleslagdusaangenezijdevandedrempel.Ikslaoverwiedaarnunog
zichtbaarzijnenookwienaardedrempelschijnentegeleiden,omdestemeer
onverhoedsschellichttedoenvallenopwietegenwoordigdekamerbevolken,met
hedendaagsprozagestoffeerd.Wanthetgaathieromhetbelangrijkonderscheid
tussengindsenhier.
Ditonderscheidlaatzichmeteenenkelwoordnietaanduiden.Zoikhetmethet
aangevenvanmatenmoestdoen,danzouikzeggen:vandebredestreekismentot
dekorterestreekgeraakt.Vanhetgroteenhoge(enookweleensholle)ismen
gekomentothetlagereenkleinereenvastere.Vanhetgeïmproviseerdeinderuimte
ismenbelandinhetoverwogeneindebeperking.Vanhetserieuzeeindigdemenin
deglimlachvanhetlicht(ookwelzwaar)ironische.
DeromanciersenvertellersvannuinhetNoorden(vanhetZuidenmeetegewagen,
ikdeedhetgraagmaarvoelmenietvoldoendegedocumenteerd)zijnnietzovol
vertrouwenalsdievantoen.Zijzijnook nietalstoeninéén(metnamedeFranse)
vigerendebuitenlandseschoolgevormd.Zijzijnarglistigerenberekenenderen
minderzelfbewustroepenzijdehulpinvanhunervaringen.Dezezijnhieranders
danginds,omdatzeverstrengeldzijnmetdefilmendereportage,diezegindsniet
haddengekend.Gindsheersteidealisme,hierismendeschrikderrealiteitnoglang
nietteboven.Gindsbeproefdemeneenbondtussenaestheticaenethiek.Hier
wantrouwtmenbeide.Daarbestondendromen,hier,vlakbij,alleenmaar:
werkelijkheid.Deabstractiesvanvroegerzijnweggevaagddoordecon-
Adinterim.Jaargang6
5
cretavannu.Ookdeliefdeisopdesnijtafelgelegdderprofessoren(aleensdoor
eenanderzogezegd).
Denaturalistischeromanwasderealistischegeworden,depsychologischeroman
depsycho-pathologische,deernstnamvormenaan,zondernoodzaak,dehumor
verdroogdeenhetwasgeenpleziermeerteschrijven,dewerkelijkheid,hoeminutieus
ookweergegeven,vertoondeoverdreventrekkenofwerdgrauwegemeenzaamheid.
ZowashetgindsgegaanenalleendekrachtendertoekomstinPaapenCouperus,
inCoenen,inVanSchendel,schenenlichtendevoorbeelden,maarzekondenniet
wordengevolgd....omdatàllesanderswerd.Tussengindsenhierligtdedrempel,
eentoverdrempel,waarvoordedromenhalthieldenenvlodenenbijhetbetreden
vanhetnieuweklonknietalleenhetKenuzelven,maarook:Herkendewereld.
Demannen,dieCriteriumstichtten,wistendatzijtothogedromennietmeer
zoudenstijgen.Zijnoemdenzichromantischrationalisten.Zijsteldenzichopenvoor
depoëzievanhetalledaagse,zewistendatmenditnietontvlucht.Wantzich
onttrekkenaansociale,politieke,reëelesfeer,zijdaargindshaddenhetgekunden
mochtennogeigendunkelijkzijn;denieuwerenhierwerdentegenwilendankbeheerst
doordenijpendezaakvanhetlijfsbehoud.Noodleertbidden.Inditbiddenvonden
zijeensnellewegterugnaardegrondtrekkenvanhunwezen.WatdeHollandse
letterkundehetmeestvanalleanderehadonderscheiden,kwamonwillekeurigweer
naarvoren:deaandachtvoorhetdetail,werkelijkheidszin,gevoelvoorhumor.
Ommetditlaatstetebeginnen,hetisnietlangerdebefaamdelachmeteentraan
inhetoogdermeewarigen,zoalsdenegentiendeeeuwdieheeftopgeleverd.Deze
jongerendrijftdehumor,dieuitgaatvandetegenstellingtussenhetpersoonlijkeen
hetalgemene,metanderewoorden:tussenhetkwezelachtig-hemelsederuiterlijke
verhoudingenenhetduivelseenzelfzoekendederinnerlijke.Hierkomtdehumor
nietvanbovenaf,maarvanonderenop.Geentranenuitweeldewordengeschreid
omdeongelukkigemedemens,maarerwordtgegniffelduitarmoe,maarvan
zelfherkenning.HetiseenhumordiestamtuitdeechtNederlandsenuchterezin:
menlaatzichnietlangerindelurenleggen.Hetidealismevantoenbleekvoosen
ontoereikend.Hetantwoordluidt:Geefmijmaarrijst.
Dehumorvannusteltinstaatdatwattroosteloosengrauwlijkteenkleedte
schenkendatkleurvertoont.Dehumorvandenieuwerealistenisnietzowrangals
dievanCoenenwas.DievanCoenenvormdeeenreactieophetaltezoetsappige.
Diezoetsappigheidister
Adinterim.Jaargang6
6
ziele,maareerstmoestnogalsboemanJanLubbestentonelewordengevoerd,en
wredewerkelijkheidszinzochtinhumortroost,humordieookzelfironiezoukunnen
heten.
Menvondreedsvroegereenlichtelijkweemoedigspecimenhiervaninde
nuchter-dichterlijkeNescio.EnisnietElsschoteenlicht,datvelemotjeslokte?Zou
ergeenverwantschapbestaantusseneenverschijningalsLaarmansendezeer
ongelijksoortigemaarsoortgemeenkarikaturaleverschijningen,diesommigeiets
jongerenbijonsopdeplankendedenparaderen,alsMeneerVisserbijVestdijk,
MeneerBandjesbijPetervanSteen,MeneerBoontjesbijStromanenGaalmanbij
WalterBrandligt?
Deelementenvandewerkelijkheidworden,uitbehoefteaanafstand(door
afschuw?)nietmeerinhetvlaknaturalistischprocédégelast,zeliggennietéénaan
één,menlaatzeveeleerbuitelingenmakenomzedestenadrukkelijkertedoenzijn.
Opeenafstandzietmenbeter,enzékerdatgenewat‘beweegt’.Menleerdehetbij
Kafka.
Ditgekscherenmetdewaarheidnuiseenwaarachtigelevenshoudinggeworden,
zoalsmendieb.v.alzolangindeafstandsrijkestudentenmaatschappijaantrof.
Bijhetbouwenvolgensbeginselen,diehechtheidwaarborgen,volgendejongeren
F.Bordewijkalseenaanzienlijkenbewonderdvoorganger,zonderhemnochtans
natevolgen,slechtsinzijnconceptiebewustheid.Maaromhetdetailalsbouwstof
tekunnenbezigenenhetniettelatenbijeenblotevermelding,gelijkde
improviserendedeed,dienthetscherptezijnwaargenomeneninzijnsymbolische
betekenisdoorgrond.Juisthierinweerspiegeltzich,desnoodsbijeenafgemeten
weergave,tenvolledepersoonlijkheid.
Wantdenormvanhetzelf-doorleefdeisbijdezejongereschrijversdeheersende;
ookwaardeepiekfeitelijktekortschiet,alsinColaDebrot's‘BewolktBestaan’,
klinkthetpersoonlijkeerlichtenduitop.
Menmaguitditallesconcluderen,datdeafstandtussenschrijverengeschrift(al
werddaarentegendeafstandgrotertussenweergaveenobject)korterisgeworden.
Hetwaseeneisvan‘Forum’enDuPerrondemonstreerdemet‘LandvanHerkomst’
evenzeer,zijhetongewild,‘deschool’,alsVanDeysselhetdenaturalistischedeed
met‘EenLiefde’.
OverdehoofdenderTachtigersheen,had‘Forum’getrachtterugtereikennaar
deintelligentstegebiedenvandenegentiendeeeuw.‘Criterium’deedhetnogmaals,
nederiger,enslaagde.Hetklonk
Adinterim.Jaargang6
7
daarmeetijdperkenaaneen,dieonverbrekelijkbijelkaarbehorenenwaardoorde
BewegingvanTachtigeensanerenderolvervult,eenserum,datmaartijdelijkde
structuurvanonsprozaheeftkunnendoenzwellen.Dedichterstrokkenincolonne,
hetprozavolgdeverspreid,maarmenkeekhetnietvanelkaaraf:hetontstondzoen
moestzoontstaan.
Eenzelfdegeestbezielteengeneratie,diezichlangzaamisbewustgewordenhet
tezijn.
Demanvanmiddelbarejarenheeftditallesgezien,destegerederdaarhijlangin
hetnevenvertrekhadgebivakkeerd,zijhetalstoeschouwer.
Middelbarenechterzijnnooittevreden.Zijsprekennieteenjeugdzalig,dienog
zoveelfeilenvertoont,diedikwijlsnogzobroddeltenzichherhaalt.Maarwel
erkennenzijmetingenomenheid,datdeintellectuelehoogmoedbezigistebreken
endatereenstapblijktgedaan,dietoteennieuwemijlpaalheeftgeleid.
Metonzeromanciersenvertellerszijnwenuweerterugindekamervande
werkelijkheidenhetiseenHollandsekamer.Wijzijnaltijdkleinbehuisdgeweest:
watvanbuitenwerdbinnengevoerdheeftzichopgelostindesfeerenaangepastaan
deproporties.Watvanonszelfkwam,werdelderssteedsmetingenomenheid
beschouwd.Metdatkleinereenintiemeredoenwestraksmisschienonopvallender
maareervollermeeindegroteexpositiezaalvandewereld.
Demanvanmiddelbarejarenzaldanwellichteenlijkzijn,wijsenkalmentot
rustgekomen.
Adinterim.Jaargang6
8
Twee gedichten
M. Vasalis
Dewinterenmijnliefzijnheen;
erziteenmerelophetdak,
zijnkeelbeweegt,zijnsnavelbeeft
alsofhijinzichzelvesprak.
Hijluistert:uitdeverreboom
klinktalshetketsenvantweesteenen
eenvonkenregenvanverlang,
zooluid,zoohelderenzoobang....
demerelstortzichmeteenkreet
volwildheidindevoorjaarsvlagen.
Ikkanhetbijnanietverdragen:
-dewinterenmijnliefzijnheen.
Na een onweer
Hethadgeonweerdendestraatwasnat,
hetasphaltlagalswateraandeoever
vanhettrottoir,waarplechtigtrad
eenduifenkoerde,alseenkind,maardroever
Dehemelboven'tparkwerdlicht,
deboomenstondengroen,afzonderlijk,
eniederleekeenbosch,zoovol,zoowonderlijk
eninzichzelfvolledig,opgericht.
Iklieptekijkenindekorte,stillestraat
enzagdeduif,dekleurvanonweeropzijnvleugels
enpootjesroze,alsdedageraad.
Adinterim.Jaargang6
9
Een droom
Anna Blaman
Ikliepdedraaideurinendezewenteldemenaarbuiten.OphetbordesvanLaPaix
herontdekteikdemistdiealseenverwezenlijktemelancholieoverhetpleinstond
enwalmdeomdeneonlichten.Erwaseengrootentreuriggezangvanautosignalen
indemistigeduisternis.Deneonlichtenendebewegendelantaarnlichtenvormden
metelkaareenwijdcomplextriestomwalmdeenverschietendesterren.Iklietme
hetbordesafduwenenrealiseerdemedatnietsmeverwonderde,nochmijn
eenzaamheidnochmijnpassiviteit.BovendienzagiktoenMyraophettrottoirstaan,
enzelfsdatverwonderdenochschokteme.Zehadhaarlodenjasaandieikvijfjaar
geledenvoorhaargekochthad,enzewasblootshoofds.Eigenlijkwaszeniets
veranderd.Haarneus,ondanksdevochtigemist,wasdroogenmat,enhaardonkere
losseharenbedekteninvlossekrullenhaarvoorhoofdenvielentotophaarschouders.
Hetellendigewasdatditweerzienmetotgeenenkelespontanereactiedreef.Dat
hadikechterkunnenweten.Almaanden,misschienaljaren,gebeurdeernietsmeer
inme.Ikwasenkelmaartoeschouwerenmijninnerlijklevenwaseenspanningloos
noterenvanalwatikzag.NuzagikdandatMyrahaarhandenindezakkenvandie
vertrouwdelodenjasgeborgenhieldenmijtegemoetkeekmetgroteernst.Hoewel
mijnlotmealstotopdekernvanmijnwezenontnuchterdhad,wasmetochsteeds
deneigingbijgeblevendemeestharmonische,meestsmaakvollereactieteverkiezen
opdesituatiesdiezichaanmeopdrongen.Watkoniknubijvoorbeelddoen?Ikkon
mijnblikvanhaarafwendenenhaarvoorbijlopen.Ikkonookmeteenzelfde
gespannenernstalszijblijvenkijkenentenslottetochnoghaarvoorbijlopen.Zijen
ik,wijwarentweeplanetendietenenenmalenietmeerdezelfdebaanbeschreven.
Wijhaddensamenéénplaneetgevormd,enwijhadden
Adinterim.Jaargang6