Download PDF van tekst

307 Pages·2010·1.21 MB·Dutch

Dante in de Nederlandsche letterkunde
Juliette Louise Cohen
bron
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde.H.D.TjeenkWillink&Zoon,
Haarlem1929
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/cohe021dant01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
III
AANMIJNMOEDER
AANDENAGEDACHTENISVANMIJNVADER
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
V
[Dankwoord]
HooggeleerdePrinsen,hooggeschattepromotor,metmeerdandegewone
erkentelijkheiddankikerUvoordatgijalszoodanighebtwillenoptreden,hoewel
ikniettotUweleerlingenbehoorenookniethetvakdatgijdoceert,hebgestudeerd.
Nogmeerdanditfeitzelfhebikdebuitengewoonhartelijkewijzewaaropgijmij
steedsgeholpenhebt,gewaardeerd;zonderUzouditproefschrift,waarbijikmijop
eenvoormijgedeeltelijkvreemdterreinhebmoetenbegeven,nooittotstandgekomen
zijn.
HooggeleerdeSalverdadeGrave,Udankikvoordevoortreffelijkeaanwijzingen
diegemijvoorenkelehoofdstukkenhebtgegeven.
ZeergeleerdeGuarnieri,gijwaarthetdiemijnaandachtvestigdeopdeleemtedie
indewereldlitteratuuroverDantebestondmetbetrekkingtotNederland,hetgeen
mijaanleidinggafditonderwerptebestudeeren;hiervoormijnoprechtendank.
AanLectorB.H.MolkenboerO.P.,diemijsteedsmetdegrootstehulpvaardigheid
bijmijnonderzoekingenterzijdestond,benikuiterstveelverschuldigd;ookhij
aanvaardehiervoormijndank.
Tenslotteeenwoordvanerkentelijkheidaanhetpersoneelder
Universiteitsbibliotheekhierterstedeenaanallendiemijbijmijnwerkbehulpzaam
waren.
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
1
Eerste deel
Aanraking met Dante in onze letterkunde vóór
de XIXde eeuw
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
3
I
VóórdeXIXdeeeuwslechtsaanrakingmetDante,geeninvloed.-Indittijdperkvalt
dezenergenssamenmetinvloedderItaliaanscheletterkundeinhetalgemeen.-
Dante's‘fortuna’inItalië.-RolderItaliaanscheprotestantenbijdeverspreidingvan
zijnwerken.-Danteenvreemdeprotestanten.
VóórdeXIXdeeeuwwasDantehiereigenlijkzooweinigofoppervlakkigbekend,
datervanwatmeninvloedpleegttenoemen,geensprakeis;daaromgebruikikhet
woord‘aanraking’.Dekennisdiemenvanhemhad,beperktzichhiertoe,datmen
hemmetPetrarcaenBoccacciobeschouwtalsstichterderItaliaanscheletterkunde
ofwelalsvoorstandereenerkerkhervorming;menweetvooraldathijdeHelschreef,
waaruitweleenseenenkeleregelwordtaangehaald;veellaterwordteenalombekende
episodevertaald.OpzijnreisdoorItaliëbezoekteenenkeleNederlanderzijngraf
teRavennaenneemthetopschriftover;zijnCommediaontbraknietindeboekerijen
vaneenigegeleerdenenaanzienlijken;sommigeweteneenverhaaltjeofanecdotetje
overhemtevertellen,anderenmakeneengedichtjeophementoonendaarbijmeer
ofmindervanzijnlevensomstandighedenafteweten.Maarwatbeteekentditalles,
daarhijnochzijnwerkenvoorniemand,voorzooverwijweten,eenlevende
werkelijkheidwas?Niemandwerddoorhemgeïnspireerdtoteigenartistiekscheppen,
zelfswerdhijnietvertaald,menkendehemeenvoudigniet.Hijwasnietveelmeer
daneengrootenaam,
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
4
diesomsvoorenkelenweleensopdook,maartochmeestalverborgenbleefonder
densluierdiedeMiddeleeuwenovertoog.Dezetoestandveranderdeechterinden
loopdervorigeeeuw,daaromschijnthetmijjuisttoemijnstudieintweedeelente
verdeelen:vóórennadeXIXdeeeuw.
Dante's‘fortuna’indenvreemdehangttennauwstesamenmetdeninvloedder
Italiaanscheletterkundeopdievanhetbetrokkenlandenmetzijn‘fortuna’inItalië
zelf,wantdezemaaktdatdevreemdelingendieerkomenalofnietoverhemhooren
spreken.AnderebelangrijkefactorenzijnbelangstellingvoordeMiddeleeuwen,
waarinhijleefde,enwaarvanhijinzijnwerkeenmachtigesynthesegaf,verderde
godsdienstigegezindheidvanhetvreemdevolk.Ikwiltrachtendezepunteniets
nadertoetelichten.
Ommetheteenvoudigstetebeginnen,allereerstiserkennisvanhetItaliaansch
noodigomDanteteverstaan,endezeontbrakhier,alsinveleanderelanden,totde
XVIdeeeuw.ToenbegonmenmeeralgemeenItaliaanschteleeren,omdatdeaandacht
vanallevolkengevestigdwerdophetlandwaar,eerderdaninandere,deRenaissance
bloeide.Tochbestondenervóórdientijdrelatiesvanverschillendenaardtusschen
ItaliëenNederland:gedurendeviereeuwenbloeideerteRomeeenFrieschekolonie;
tegenheteindederXIVdeeeuwwerdaldaarhetNederlandschepelgrimshuisSta
Mariadell'Animagesticht;NederlandschestudentenbezochtenItaliaansche
hoogescholen,enerbestond
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
5
eengeestelijkruilverkeertusschendenieuwekloosterordenmethunhaardenin
Rome.TochwerderlangsgeendiergeleidingeneendichterlijkestemvanhetZuiden
naarhetNoordenovergebracht;vanMaerlanttotDircPotterwerdgeenenkel
Italiaanschwerkbijonsvertaaldofbenut;PotterisdeeersteNederlandschedichter
dienaarItaliëgaat(hijwasin1411teRome),hijnoemtDanteniet1).
ToenmennubelangstellingvoorItaliëenhaarletterkundekreeg,washethaast
onmogelijkdatmentotDantezoukomen:deMiddeleeuwenhaddenvoorlangen
tijdafgedaan,allebewonderingginguitnaarPetrarcaendiensvolgelingen;zóówas
hetinItaliëzelf,zóóginghetelders.Hetisdusnietteverwonderendatinperioden
diegekenschetstwordendoorItaliaanscheninvloed,zooalsbijonsdeXVIdeeeuw
enhetbeginderXVIIde,Dante'sinvloedzichnietdoetgelden;ookhierheefthij
‘fattapartepersèstesso’2),hijwordtpasweerwerkelijkgekendnadatookde
Middeleeuwenhetwerden.Inbijnaallelandendoetzichheteigenaardigeverschijnsel
voordat,vóórdeXIXdeeeuw,Dante'sinvloednietparallellooptmetItaliaanschen
invloedinhetalgemeen.
WatnuDante's‘fortuna’inzijnvaderlandbetreft,moetikmijhierbeperkentot
hetaangeven
1) ZieoverhetbovenstaandeB.H.MolkenboerO.P.,InvloedvandeItaliaanscheletterenop
deonzetot1600,DeBeiaard,1917,I,pp.273-294.
2) ParadisoXVII,69.
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
6
dergrootelijnen,aandehandvanverschillendestudiesoverditonderwerp;een
samenvattendwerkalsdatvanBesso1)overDante'sinvloedinhetbuitenland,bestaat
niet.
Detweeeerste‘cantiche’derCommediawarensinds±1318inomloop;Dante
vertrouwdedeverspreidingvanhetParadisotoeaanCanGrandedellaScala,heer
vanVerona,maardedichterstierfvóórdatdezezichvanzijnopdrachtkweet.Kort
nadendoodvanzijnvader,konPieroAlighierireedsvanhemgetuigen:
Eglieragiànelmondodiventato
Aguisaaquelchenonsispegnemai2).
DenovellenschrijverFrancoSacchetti,dieomstreeks1400stierf,verteltonsvaneen
ezeldrijvereneensmid3)diebeiden‘ilDante’,datwilzeggendeCommedia,zongen
‘comesicantaunocantare’,deverzenverknoeiende,zoodatDantewoedendwerd.
Volgenshetverhaalgreepdeverontwaardigdedichteraldesmidswerktuigenen
smeetzeopstraat.Desmiddachtmeteengektedoentehebbenenzeidedathijniet
andersdeeddanrustigzijnberoepuitoefenen.WaaropDante:‘Setunon
1) MarcoBesso,LafortunadiDantefuorid'Italia,Firenze,1912.
2) Gecit.doorCarducci,DellavariafortunadiDante,inOpere,VIII,Bologna[z.d.],p.224.
3) NovellenCXIVenCXV;deanecdotevandensmiddateertreedsuitdeoudheid;zijwerd
ooknogvananderedichtersdanDanteverteld.ZieF.X.Kraus,Dante,Berlin,1897,p.127.
n.1.
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
7
voglicheiotiguastilecosetue,nonguastarelemie...Tucantiillibro,enonlodi'
com'iolofeci;iononhoaltr'arte,etumelaguasti.’Ofschoondezeanecdoteniet
geheelwaarheidsgetrouwis,mogenwijerwaarschijnlijktochweluitopmakendat
tentijdevanSacchetti,teFlorence,verzenuitdeCommediagezongenwerdendoor
menschenuithetvolk.OokPetrarcabeklaagtzichinzijnberoemdenbriefaan
Boccacciooverdegenendie‘scriptaeius(vanDante)pronuntiandolacerantatque
corrumpunt’1).EnindeeersteeclogadieGiovanniDelVirgilioDantetoezendt,
betreurthijheteveneensdatdeverhevenzangenderCommediadoorreizende
muzikantenophetmarktpleinvoorgedragenworden2).Dante'sbeschaafdere
tijdgenootenendedirectophemvolgendegeneratiezageninhemmeerden
encyclopaedischengeleerde,denphilosoofendentheoloog,dandendichter.Dit
bewijstbijvoorbeeldduidelijkhetbeginvanhetgrafschriftdatGiovanniDelVirgilio
voordenvereerdenMeestervervaardigde:TheologusDantesnulliusdogmatisexpers3);
ookdezebeginregelsvanBoccaccio'sbekendesonnet:
DanteAlighierison,Minervaoscura
D'intelligenzaed'arte,.........
Dezeopvattingverklaart,datmendirectnazijn
1) Gecit.doorF.Flamini,LavariafortunadiDanteinItalia,LecturaDantis,Firenze[1914],
p.39,n.1.
2) vv.8-13.
3) F.Flamini,op.cit.,p.42,n.17.
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde
8
doodcommentarenbegonteschrijven;zijnzoonJacopobezorgdewaarschijnlijk
deneersten,die,nogindeXIVdeeeuw,doortalrijkeanderewerdgevolgd;iknoem
slechtsdenmeestgelezenen,opdegeheeleCommedia,doorJacopodellaLana,van
omstreeks1327,diedikwijlsinhetLatijnvertaaldwerd;verderdenOttimoCommento
(±1334),zoogenoemdomdatdeschrijvereenFlorentijnis,goedopdehoogtevan
degebeurtenissenvanzijntijd,enuitstekendItaliaanschschrijft.
Maarkortnadesdichtersdoodbleekhettevensalnoodighemteverdedigentegen
beschuldigingenvanketterij:Ceccod'Ascolivaltinzijngedichtl'Acerbaverschillende
meeningenvanDanteaanenverklaartdathijnietzuiverindeleerwas;zijnzoon
Pierotrachttebewijzendathijeenvolmaakttheoloogisgeweest:
Osignorgiusto,facciàntipreghiero
Chetantainiquitàdeggiapunire
Diqueichevogliondire
Che'lmastrodellafedefussierrante:
Sefussispenta,rifarielaDante1).
Cecco'sbeschuldigingkrijgtmeerbeteekenisalswijbedenkendatinongeveer
denzelfdentijddeFranschekardinaalBertranddePoyetDeMonarchiaverbranden
liet,daarhettractaatvolgenshemketterscheleerstellingenbevatte;hadhijgeen
tegenstandondervonden,danhadhijookDante'sgebeenteaandevlammen
prijsgegeven.Indederdeplaatsschreefeengeestelijke,GuidoVernanida
1) Gecit.doorCarducci,op.cit,p.208.
JulietteLouiseCohen,DanteindeNederlandscheletterkunde