Download PDF van tekst

989 Pages·2011·3.66 MB·Dutch

De Gemeenschap
Jaargang 10
bron
DeGemeenschap. Jaargang 10. De Gemeenschap, Bilthoven 1934
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_gem001193401_01/colofon.php
Let op: boeken en tijdschriftjaargangendie korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan, lees je in de gebruiksvoorwaarden.
1
DE GEMEENSCHAP
MAANDBLADONDER REDACTIEVAN: MR. LOUIS DE BOURBON,ANTOON
COOLEN,ANTONVANDUINKERKEN,JANENGELMANENA.J.D.VANOOSTEN
Verantwoording
De Gemeenschap wijzigde haar redactie, niet haar program. Alleen in de wijze,
waaropditprogramwordtuitgewerkt,zalmenwellichtveranderingkunnenbemerken.
Hetmaandbladblijftstrijdentegendepuriteinschelevens-vrees,vóórdekatholieke
levensaanvaarding, tegen het moordende negativisme, vóór de reconstructie der
samenlevinginkatholiekenzin,tegendevaagheidvóórhetdogma,tegenhetsteriele
schrijverskrakeel, vóór de schoonheid. Dien strijd zal zij voeren door den lezer het
werkvoorteleggenvankunstenaarsencritici,diewenschenmedetearbeidenaan
deverlevendigingvanhetidealisme,denwerkelijksheidszinendengoedensmaak
onder onze landgenooten.
REDACTIE
DeGemeenschapJaargang10
2
Jan Engelman
Woorden wekken, voorbeelden trekken
Deromeinschecommentaren,geleverdophetwoordvanPiusXIoverdekerkelijke
kunst, hebben - min of meer - een antithese willen scheppen tusschen de
vernieuwingspogingen die in de landen om de oude wereldzee (nauwelijks)
waarneembaar zijn en het werk dat in het midden van Europa wordt ondernomen
om het diepe verval van de versiering des altaars te keeren. Zelden was de
Osservatore Romano zoo agressief in haar oordeel over nordieke cultuuruitingen,
dan de keeren dat zij de ‘moderne’ kerkelijke kunst uit onze streken op den korrel
nam, waarbij vermaningen werden gegeven die tot een barbaarsch missieland
gerichtschenenteworden.Wathebbenwijonsvandezescherpeoordeelvellingen
aan te trekken? Alleen deze plaatsen, tenslotte, waarin menschen aan het woord
warendiedoorduistereenverwardekunstuitingendensensuscatholicusbedreigd
achtten. Maar met duidelijkheid bleek, dat een groot gedeelte van de critiek was
ingegeven door het superioriteitsgevoel van hen, die zich, romeinsche katholieken
zijnde, geroepen meenen naast de zuiverheid van de leer ook een modus en een
kunsttraditie te verdedigen welke, in de Italiaansche renaissance gegrondvest,
hoewel mateloos verzwakt, niet wezenlijk is veranderd. Eenzelfde eenkennigheid,
welke sommigen Noorderlingen, puriteinsch en jansenistisch van aanleg, belet in
deheroïekendepathetiekderkunstvanhetZuidenhetordebeginsel,hetelement
derweidschestatieenderzuivereverheerlijkingtevinden,maaktvaakdenRomein,
gewend aan de openheid en de evenwichtige geleding, blind voor de innerlijke
spanning van den ‘style barbare’.
DeGemeenschapJaargang10
3
Aan beide zijden gaat het om niet anders dan om het verwerven van een rijke en
beweeglijke, niet nationaalbevooroordeelde ontvankelijkheid. Het is, filosofisch
gesproken,onzindewaardevaneengothischekathedraaltewillenafwegentegen
die van een romaansche basiliek. Katholieke realiteiten zijn overal dezelfde, maar
de wijze waarop zij geuit worden verschillen, ook als het ceremonieel in de groote
trekkenisgecodificeerd.Wanneerzelfseenzoodiepezielsberoeringalsdemystiek
is gekleurd naar den aard van de landstreek waarin zij leeft: de kunst is het niet
minder. De Italiaansche commentaren op de pauselijke redevoeringen over de
kerkelijkekunst,deneigingvertoonendeenartistiekesuprematietebedingenvoor
de werken, die het dichtst in de nabijheid van het Vaticaan ontstaan, hebben dit
maar al te zeer vergeten.
Maar wat ontstaat er, op den dag van heden, in de nabijheid van het Vaticaan?
Niemandvanonsheeftmoeiteom,huiverendvanontzagenzuivereemotie,den
machtigen gloed van het ‘Unam Sanctam’ in Palestrina's ‘Papae Marcelli’ te
erkennen,almogenwijdaarbijdewetenschapkoesteren,datdepolyphonestijlder
Italianen de bekroning en de uitbloei is van wat drie Nederlandsche scholen
oorspronkelijk hebben gevonden en langzaam voorbereid. Dat Vaughan Williams,
Diepenbrock,HendrikAndriessenofWinnubstdeminderenzoudenzijnvanPerosi
enReficewilerbijonsechternietzoogoedin,hoekeurigenaangenaamdemuziek
van de laatsten ook in het gehoor ligt. Maar wanneer zal het een voldoend aantal
Italianen invallen, dat er één of twee menschen zijn, die radicaal zouden kunnen
bewerkstelligen een vernieuwing der meerstemmige kerkmuziek, welke door
eindeloozestudiesvanhetverledenenlangecommissievergaderingenniet wordt
bereikt: hun eigen componist Malipiero en, bijvoorbeeld, Strawinsky, wiens
‘Symphonie des Psaumes’ oprijst uit
DeGemeenschapJaargang10
4
diepten, waarvan Perosi of Refice nooit hebben gedroomd? Men komt een verval
tenslotteniettebovendooradministratievemaatregelen,maarpractischalleendoor
hetgenievandeneigentijdteonderkennenentegebruiken.ZouJosquindesPrés
in zijn tijd wreeder hebben geklonken dan Strawinsky nu?
Tegen de kunst van Bramante, Da Vinci, Michel
De H.Bernadette,een schilderij dat aan de Sint Pieter werd
opgehangen bij hare heiligverklaring.
DeGemeenschapJaargang10
5
Angelo, Rafaël en Bernini zal een man uit het Noorden, die de schouders heeft
leerenophalenvoordegeschabloneerdekunstleer,welkedeRenaissanceeen‘val’
noemt,geenenkelbezwaarinbrengen.Zijbewijsthem,hoehoogenuniverseelde
menschelijkegeestkanstijgen-endoorpersoonlijkheiddienenwateenordebehoeft.
Maarhebtgijdeafbeeldinggezienvandeenormecroûte,diedengevelvandeSint
Pieter ontsierde, toen daar Bernadette werd heilig verklaard en die ik niet in de
herinnering zou brengen als zij niet representatief was voor een mentaliteit? Hebt
gijweleensgevolgd,welkezonderlingeVictorEmanuël-architecturenhetresultaat
zijn van de nieuwe bouwbehoefte in den kerkelijken staat?
Er leiden vele wegen naar Rome, maar wie de straalkracht zocht van het
Italiaansche genie, voor zoover het zich met kunst bezig houdt, hij ging liever naar
Milaan,waardeprofane,althansslechtsvooreenkleingedeeltereligieuse‘Trienale’,
een prachtige synthese te zien gaf tusschen den zin voor grootheid, orde,
weidschheid, openheid en frisch aanvaarde moderne vormelementen. De goede
kunstenaars worden in Italië al even weinig of minder dan bij ons gezegend met
kerkelijkeopdrachten:waareenprachtigeenzelfsheroïschetraditiemethetwoord
verdedigd wordt, heerscht in de practijk de sacrosante beunhazerij. Men is bang
zich aan koud water te branden, men staat naast de werkelijkheid en houdt zich
onledigmethetinontvangstnemenvangoudentelefoontoestellenvoordenHeiligen
Vader. Toegegeven, men valt de werkelijke of vermeende bedreigers dier traditie
wateleganteraandanbijons,waardetoonschijnttemoetenwordenaangegeven
door menschen als de econoom Prof. Overmaat, die, met grieven volgeladen, als
op vleugelen naar Zeist kwam reizen, om in een vergadering van het Sint
Bernulphusgilde,zondereenenkelargumentvanbeteekenis,zijnafschuwtekennen
te geven van datgene
DeGemeenschapJaargang10
6
wat hij zoo uitnemend bleek te kunnen misverstaan. Maar het effect is hetzelfde,
als het niet slechter is, n.l. dat in de kerkelijke kunst de schaallooze stylimitatie of
de zachte zoetelijkheid der kwezels regeert en op zijn
De Piëta van Michel Angelo in het Vaticaan.
DeGemeenschapJaargang10
7
best de niemand ergerende leegheid en levenloosheid van het dood-gestyleerde
procédé (de makers hebben de klok hooren luiden, maar den klepel weten zij niet
te hangen, en de slechtheid der profane wereld meenen zij te bestrijden door
geestelijkheidopeenkoopjetecreëeren-‘beleefdheidskunst’,zooalsNicolaszegt).
Het is duidelijk, dat de Bernadette van de Sint Pieter onder de rubriek der
kwezelachtige zoetelijkheid dient te worden ondergebracht, bij het lam op rood
fluweel en den Christuskop met de beweegbare oogen. En ik herhaal: we zouden
hare openbare expositie niet in de herinnering brengen als deze niet voorbeeldig
ware,ofalseréénkatholiekeinstantiewasgeweest,dieeenzwakwoordvancritiek
had laten hooren. Het kan onder omstandigheden leerzaam zijn, zich door ‘het
Italiaanschegenie’tehoorenkapittelen,maarnogaltijdwekkendewoorden,terwijl
devoorbeeldentrekken.WatdoetMichelAngeloondertusschen,dieopzijnrugop
desteigerslagenzijnneklietvergroeienomteschilderenondereengoedenhoek?
Wat doet Bernini, die niet rustte voor de groote Theresia onder zijn beitel tastbaar
te bezwijmen scheen van geestverrukking? Zij draaien zich om in hun graf - allicht
draaien de pausen en prelaten mee, die hun opdracht gaven. En dit alles is een
probleemvanKracht,innerlijkenuiterlijk,bijdeRomeinennietminderdanbijons.
Misschien is het, in het stadium waarin wij verkeeren, niet te betreuren, dat de
grooteinternationaletentoonstellingvankerkelijkekunstteRomevooronbepaalden
tijd is uitgesteld.
DeGemeenschapJaargang10
8
J.C. Bloem
Monodrama's
De Gestorvenen
Wijlagennaastelkander.Omhaarhand
Haddenmijnvingerszichvastheengewonden.
Zoohebbenzijdesochtendsonsgevonden:
Voorgoedontkomenenaaneenledigland.
Zijdachtenditeeneindelijkenband
Tusschentwee,dieelkandernietdanwondden:
‘Levendgescheiden,indendoodverbonden’-
Zijhebbenonsgeheimnietaangerand.
Wanthetwasanders.Opdienlaatstentocht
Wildeikmijnliefdehaardoenuitgeleiden
Enhadmijnhandmoeizaamhaarhandgezocht.
Nietomdietebehouden:zooverlaten
Alsikaltijdgeleefdhadwildeikscheiden,
Maarikwasheeneerikzeloskonlaten.
DeGemeenschapJaargang10
9
De Bevrijde
Nietomwatgijbeklaagtoflaakt
Hebikditgatinmijgemaakt.
Hetwasgeengrooteofkleinedaad,
Waarineenlevenzichontlaadt;
Geenwereldvluchtofhemelzucht:
Ikzochtgeenanderdingdanlucht.
Watgeefthetwatikwasofben?
Nukanikeeuwigademen.
DeGemeenschapJaargang10