Doğal gaz fiyatlarını etkileyen faktörler: panel veri analizi

168 Pages·2015·3.51 MB·Turkish

by  Fatih Göral

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

İşletme Anabilim Dalı

DOĞAL GAZ FİYATLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER: PANEL
VERİ ANALİZİ

Fatih GÖRAL

Doktora Tezi

Ankara, 2015

DOĞAL GAZ FİYATLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER: PANEL
VERİ ANALİZİ

Fatih GÖRAL

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

İşletme Anabilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2015
KABUL VE ONAY
BİLDİRİM
iii

TEŞEKKÜR

Hacettepe Üniversitesi’nde yüksek lisans eğitimine başladığım andan itibaren tüm
öğrencilerine olduğu gibi bana da her zaman yol gösteren, akademik çalışmalarımızı
teşvik eden, özellikle doktora tez sürecinin her aşamasında bilgi ve görüşleriyle beni
yönlendiren, ihtiyaç duyduğum anlarda motive eden çok değerli hocam ve danışmanım
Prof. Dr. Mehmet Baha KARAN’a sonsuz teşekkür ve saygılarımı sunarım.

Çalışmamın sayısal analiz kısmına yapmış olduğu değerli katkılar nedeniyle Yrd. Doç.
Dr. Ayşen ARAÇ’a, tez yazım sürecinde desteklerini esirgemeyen meslektaşlarım Dr.
Celal DEMİR ve Fatih TIĞRAK’a çok teşekkür ederim.

Yaşamım boyunca her zaman yanımda olan ve beni destekleyen aileme, sabır, anlayış ve
fedakârlığından dolayı eşim Safiye’ye en içten teşekkürlerimi, sevgi ve saygılarımı
sunarım.
iv

ÖZET

GÖRAL, Fatih. Doğal Gaz Fiyatlarını Etkileyen Faktörler: Panel Veri Analizi, Doktora
Tezi, Ankara, 2015.

Bu çalışma, doğal gaz fiyatları ile petrol, kömür, altın fiyatları ve faiz oranı arasında uzun
dönemli ilişki olup olmadığının, ayrıca ihracatçı ülkelerin pazar çeşitliliği ile ihracatın
boru hattı veya LNG formunda yapılmasının doğal gaz fiyatlarına etkisinin analiz
edilmesini amaçlamaktadır. Çalışmada, küresel anlamda en büyük doğal gaz ihracatçısı
ülkeler arasında yer alan Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Norveç, Hollanda, Rusya,
Avustralya ve Endonezya’nın Temmuz 2003-Aralık 2013 dönemindeki aylık verileri
dikkate alınarak panel veri analizi yöntemlerinden faydalanılmıştır.

Değişkenler arasındaki uzun dönemli ilişkinin incelenebilmesi için korelogram ve panel
birim kök testleri ile durağanlık sınaması, sonrasında eşbütünleşme testi
gerçekleştirilmiştir. Eşbütünleşme parametrelerinin belirlenmesi amacıyla FMOLS ve
DOLS modelleri kullanılmıştır. Eşbütünleşme modeline dâhil edilmeyen değişkenler ile
doğal gaz fiyatları arasındaki ilişkinin yönü ve derecesinin belirlenebilmesi için Hausman
testi sonucunda kullanımı uygun görülen tesadüfi etkiler modeli ile panel veri analizi
gerçekleştirilmiştir.

Panel eşbütünleşme testi sonucunda, doğal gaz fiyatı, petrol fiyatı, altın fiyatı ve faiz
oranları arasında uzun dönemli bir ilişkinin bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. FMOLS ve
DOLS model sonuçları, doğal gaz fiyatlarının uzun dönemdeki gelişiminde petrol ve altın
fiyatlarının anlamlı etkisinin olduğunu göstermektedir. Nedensellik testi, petrol fiyatları
ile doğal gaz fiyatları arasında iki yönlü, altın fiyatlarından doğal gaz fiyatlarına doğru
tek yönlü Granger nedenselliğinin olduğunu göstermiştir. Panel veri analizi sonucunda,
kömür fiyatlarındaki artış ve ihracatçı ülkelerin pazar çeşitliliğinin doğal gaz fiyatlarında
artışa, ihracatın çoğunlukla boru hattı olarak gerçekleşmesinin fiyatlarda azalışa neden
olduğu görülmüştür. Çalışmada elde edilen bulgular, literatürdeki benzer çalışmalarda
ulaşılan sonuçları desteklemektedir.
v

Anahtar Sözcükler
Doğal Gaz Fiyatı, Petrol Fiyatı, Kömür Fiyatı, Altın Fiyatı, Faiz Oranı, Panel
Eşbütünleşme, Nedensellik, Panel Veri Analizi, LNG, Kaya Gazı
vi

ABSTRACT

GORAL, Fatih. Factors Affecting Natural Gas Prices: Panel Data Analysis, Ph. D.
Dissertation, Ankara, 2015.

This study endeavors to examine the long-run relationship between natural gas prices and
oil, coal, gold prices and interest rates, as well as figure out the effects on prices of
exporting countries’ market diversification and exporting natural gas by pipeline or LNG.
In the study, panel data analysis methods are employed by considering the monthly data
of globally biggest natural gas exporting countries United States of America, Canada,
Norway, Netherlands, Russia, Australia and Indonesia from July 2003 to December 2013.

In order to analyse the long-run relationship between variables, stationary is tested by
correlogram and panel unit root tests, then cointegration test is done. FMOLS and DOLS
models are used to determine cointegration parameters. As per Hausman test’s result,
panel data analysis is performed by random effects model to reveal the direction and
degree of the relationship between natural gas prices and variables that are not included
in the cointegration model.

Panel cointegration test results present a long-run relationship between natural gas prices
and oil prices, gold prices and interest rates. According to the FMOLS and DOLS models’
findings, oil and gold prices have significant effects on natural gas prices in the long-run.
Causality test displays two-way Granger causality between natural gas and oil prices, and
one-way causality from gold prices to natural gas prices. Empirical results of the panel
data analysis show that increase in coal prices and market diversification of exporting
countries increase natural gas prices, on the other hand exporting by pipeline decreases
natural gas prices. The findings of the study support the results of similar studies in the
literature.

Key Words
Natural Gas Price, Oil Price, Coal Price, Gold Price, Interest Rate, Panel Cointegration,
Causality, Panel Data Analysis, LNG, Shale Gas
vii

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY .......................................................................................................... i
BİLDİRİM ....................................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR ................................................................................................................... iii
ÖZET ............................................................................................................................... iv
ABSTRACT .................................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vii
KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................. xi
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................... xiii
ŞEKİLLER DİZİNİ ..................................................................................................... xiv
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
BÖLÜM 1 ......................................................................................................................... 6
1. KÜRESEL DOĞAL GAZ PİYASASI ................................................................... 6
1.1. MEVCUT KAYNAKLAR ................................................................................. 6
1.2. ÜRETİM ............................................................................................................. 9
1.3. TÜKETİM ........................................................................................................ 11
1.4. DOĞAL GAZ TİCARETİ ................................................................................ 13
1.5. PİYASADAKİ KÜRESEL OYUNCULAR .................................................... 18
1.5.1 İhracatçı Ülkeler ............................................................................................. 18
1.5.1.1 Rusya ....................................................................................................... 18
1.5.1.2 İran .......................................................................................................... 18
1.5.1.3 Katar ........................................................................................................ 19
1.5.1.4 ABD ........................................................................................................ 21
1.5.1.5 Kanada..................................................................................................... 21
1.5.1.6 Norveç ..................................................................................................... 22
1.5.1.7 Hollanda .................................................................................................. 23
1.5.1.8 Endonezya ............................................................................................... 23
1.5.1.9 Malezya ................................................................................................... 24
1.5.1.10 Avustralya ............................................................................................. 25