Doen en blijven doen

153 Pages·2018·3.573 MB·Dutch

by  M. van der Burgt, F. Verhulst

Doen en
blijven doen
Zelfmanagement en
persoonsgerichte
multidisciplinaire zorg
Vijfde, herziene druk
M. van der Burgt
F. Verhulst
Doen en blijven doen
M. van der Burgt
F. Verhulst
Doen en blijven doen
Zelfmanagement en persoonsgerichte multidisciplinaire zorg
Vijfde, herziene druk
ISBN 978-90-368-2077-6 ISBN 978-90-368-2078-3 (eBook)
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2078-3
© Bohn Stafleu van Loghum is een imprint van Springer Media B.V., onderdeel van Springer Nature 2018
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 860
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
Eerste druk 1996
Tweede druk 1998
Derde druk 2003
Vierde druk 2009
Vijfde druk 2018
Bohn Stafleu van Loghum
Walmolen 1
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
In de zorg is de laatste jaren de focus komen te liggen op (het ondersteunen van) zelf­
management, zeker in de eerstelijnszorg voor mensen met chronische gezondheidspro­
blemen. Omgaan met gezondheidsproblemen vraagt namelijk kortdurende of blijvende
gedragsverandering. In dit boek vatten we gedragsverandering op als een proces met keu­
zes, mogelijkheden en beperkingen. Tijdens dit proces fungeert de zorgverlener als coach
en motivator, maar de uiteindelijke gedragsveranderaar en zelfmanager is de patiënt. We
benaderen zelfmanagement als een proces waarbij gedragsverandering een eindstap is.
Zorgverleners ondersteunen dat proces – steeds vaker multidisciplinair in ketenzorgpro­
gramma’s. We gaan daarbij uit van het methodisch handelen van de zorgverleners, in dit
boek vooral fysiotherapeuten en oefentherapeuten Mensendieck en Cesar, ergotherapeu­
ten, podotherapeuten, logopedisten, praktijkondersteuners van huisartsen, huisartsen en
apothekers.
Voor effectieve zelfmanagementondersteuning is een samenwerkingsrelatie essentieel, naast
shared decision making. Op basis daarvan stellen patiënt en zorgverlener samen doelen en
een plan op. Een persoonsgerichte organisatie van de zorg ondersteunt hen bij dit proces.
In dit boek wordt de zogenoemde ‘stappenreeks’ als methodiek voor zelfmanagementon­
dersteuning uitgewerkt, in combinatie met de persoonsgebonden factoren. De theorie van
persoonsgebonden factoren geeft zorgverleners een handvat om zelfmanagementondersteu­
ning op maat te bieden.
Bij de vijfde druk
In deze vijfde druk gaat de meeste aandacht uit naar multidisciplinaire zelfmanagement­
ondersteuning, met een accent op de eerstelijnszorg. In 7 H. 1 besteden we aandacht aan
ontwikkelingen in de gezondheidszorg, zoals de veranderende visie op gezondheid en zorg.
Het begrip ‘positieve gezondheid’ van Huber komt aan bod, evenals de ontwikkeling van
‘ziekte en zorg’ naar ‘gezondheid en gedrag’. 7 Hoofdstuk 2 gaat in op persoonsgerichte zorg.
Dit hoofdstuk is een bewerking van het hoofdstuk ‘Gesprekken over zelfmanagement’ uit
Patiëntenvoorlichting door verpleegkundigen. De stappen naar zelfmanagement van Van
der Burgt, Terra en Van Mechelen (2016). In 7 H. 3 geven we voorbeelden uit de praktijk
over het opzetten van persoonsgerichte zorg. In 7 H. 4 worden persoonsgebonden factoren
besproken; in de 7 H. 5 tot en met 10 de stappen van gedragsverandering. 7 Hoofdstuk 11 is
gewijd aan gezondheidsbevorderings­ en preventieprojecten.
Nieuw in deze uitgave zijn de interviewfragmenten met professionals. Daarnaast zijn voor
de herkenbaarheid en toepassing van de theorie video’s opgenomen van gesprekken met
patiënten, die op de bijbehorende website te zien zijn. Graag bedanken we de professionals
die in een interview hun kennis met ons hebben gedeeld:
4 Josien ter Beek, functionaris gezondheidsbevordering, GGD Noord­Oost Gelderland;
4 Judith Besselink, praktijkondersteuner huisartsen, Geldrop;
4 Andrea Boullart, diëtist, Geldrop;
4 Marc van der Lee, student fysiotherapie, Hogeschool Leiden;
VI Voorwoord
4 Mieke Pero, podotherapeut, Geldrop;
4 Jennifer Schipper, student fysiotherapie, Hogeschool Leiden;
4 Henk van der Stegen fysiotherapeut, Leiden;
4 Evelien Swiers, fysiotherapeut en docent opleiding fysiotherapie, Hogeschool Utrecht;
4 Leontien van Wely, onderzoeker en docent fysiotherapie, Hogeschool Leiden;
4 Suzanne Wever, diëtist Sensire, Doetinchem.
Dank ook aan fysiotherapeut Marjolein van Eijden­Zijderveld, fysiotherapeut in Utrecht,
voor haar inhoudelijke adviezen bij de video ‘de stap Begrijpen’, Renske Mol en Adri van
Beelen voor het vertolken van de rollen in de video’s ‘de stap Begrijpen’ en ‘de stap Blijven
doen’. Een speciaal woord van dank aan Els van Mechelen­Gevers voor haar bijdrage aan
het hoofdstuk over gezondheidsbevordering en preventie, de interviews die we hebben
gehouden en haar steeds weer onbevangen en kritische redacteursblik.
Marieke van der Burgt
Frank Verhulst
November 2017
VII
Inhoud
1 Persoonsgerichte zorg ..............................................................1
1.1 Inleiding ...............................................................................2
1.2 Eigen regie .............................................................................2
1.2.1 Probleemoplossende stappen ...........................................................3
1.3 Persoonsgerichte zorg .................................................................3
1.4 Gezondheid ............................................................................6
1.4.1 Definitie ................................................................................6
1.4.2 Trends .................................................................................. 7
1.5 Wat is nodig voor persoonsgerichte zorg? ..............................................9
1.5.1 De patiënt .............................................................................10
1.5.2 De zorgverlener ........................................................................11
1.5.3 De organisatie .........................................................................13
1.5.4 Wetgeving en toetsing .................................................................14
2 Communicatie in persoonsgerichte zorg .........................................17
2.1 Inleiding ..............................................................................18
2.2 Ondersteuning van gedragsverandering ..............................................18
2.3 Persoonsgerichte gespreksvoering ....................................................19
2.3.1 Inleiding ...............................................................................19
2.3.2 Motiverende gespreksvoering ..........................................................23
2.4 De stappenreeks ......................................................................24
3 Organiseren van persoonsgerichte zorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.1 Inleiding ..............................................................................28
3.2 Stand van zaken .......................................................................28
3.3 Criteria voor succes ...................................................................28
3.4 Voorbeelden ..........................................................................29
3.4.1 De Ondernemende Huisarts ............................................................29
3.4.2 Gezonde wijk Overvecht: Krachtige Basiszorg ............................................30
4 Persoonsgebonden factoren ......................................................33
4.1 Inleiding ..............................................................................35
4.2 Demografische kenmerken ............................................................35
4.3 Locus of control .......................................................................35
4.3.1 Analyse bij locus of control .............................................................36
4.3.2 Interventies bij locus of control .........................................................37
4.4 Stijlen van attribueren ................................................................37
4.4.1 Analyse bij stijlen van attribueren .......................................................38
4.4.2 Interventies bij stijlen van attribueren ...................................................38
4.5 Stijlen van coping .....................................................................39
4.5.1 Stress, stressoren, strains en appraisal ...................................................39
4.5.2 Coping ................................................................................40
4.5.3 Analyse bij stijlen van coping ...........................................................43
4.5.4 Interventies bij stijlen van coping .......................................................43
VIII Inhoud
4.6 Emotionele gesteldheden .............................................................45
4.6.1 Verwerkingsprocessen ..................................................................45
4.6.2 Angst ..................................................................................46
4.6.3 Boosheid ..............................................................................50
4.6.4 Depressiviteit ..........................................................................53
4.7 Pijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.7.1 Pijnbeleving ...........................................................................57
4.7.2 Pijngedrag .............................................................................58
4.7.3 Analyse bij pijnbeleving en pijngedrag ..................................................60
4.7.4 Interventies gericht op pijnbeleving en pijngedrag .......................................60
4.8 Somatisatie ...........................................................................61
4.8.1 Psychosomatische ziekten, somatisatie en somatoforme stoornis .........................62
4.8.2 Analyse bij somatisatie .................................................................63
4.8.3 Interventies bij somatisatie .............................................................64
4.9 Onderlinge verbanden tussen persoonsgebonden factoren ...........................65
4.9.1 Locus of control centraal ................................................................65
4.9.2 Wisselwerking tussen de patiënt en de zorgverlener .....................................66
4.10 Hanteren van persoonsgebonden factoren in de praktijk ..............................66
4.10.1 SeMaS .................................................................................66
4.10.2 Werken met SeMaS .....................................................................66
5 De stap Openstaan .................................................................69
5.1 Inleiding ..............................................................................70
5.2 Wat er speelt in de stap Openstaan ....................................................70
5.3 Analyse van de stap Openstaan .......................................................71
5.4 Interventies bij de stap Openstaan ....................................................72
5.4.1 Acht manieren voor de zorgverlener om Openstaan te bevorderen .......................72
6 De stap Begrijpen ...................................................................77
6.1 Inleiding ..............................................................................78
6.2 Wat er speelt in de stap Begrijpen .....................................................78
6.3 Analyse van de stap Begrijpen ........................................................80
6.4 Interventies bij de stap Begrijpen .....................................................81
6.4.1 Afstemmen op het doel .................................................................81
7 De stap Willen .......................................................................87
7.1 Inleiding ..............................................................................88
7.2 Wat er speelt in de stap Willen .........................................................88
7.2.1 Attitude ...............................................................................88
7.2.2 Sociale invloed .........................................................................90
7.2.3 Eigen effectiviteit ......................................................................90
7.3 Analyse van de stap Willen ............................................................91
7.4 Interventies bij de stap Willen .........................................................92
7.4.1 Interventies gericht op attitude .........................................................92
7.4.2 Interventies gericht op sociale invloed ..................................................94
7.4.3 Interventies gericht op eigen effectiviteit ................................................95
IX
Inhoud
8 De stap Kunnen ....................................................................101
8.1 Inleiding .............................................................................102
8.2 Wat er speelt in de stap Kunnen ......................................................102
8.3 Analyse van de stap Kunnen ..........................................................103
8.4 Interventies bij de stap Kunnen ......................................................103
8.4.1 Ondersteun de uitvoering van handelingen ............................................103
8.4.2 Bespreek (mogelijke) problemen in de uitvoering van het gedrag ........................103
9 De stap Doen .......................................................................107
9.1 Inleiding .............................................................................108
9.2 Wat er speelt in de stap Doen ........................................................108
9.3 Analyse van de stap Doen ............................................................109
9.4 Interventies bij de stap Doen .........................................................109
10 De stap Blijven doen ...............................................................113
10.1 Inleiding .............................................................................114
10.2 Wat er speelt in de stap Blijven doen .................................................114
10.3 Analyse van de stap Blijven doen .....................................................116
10.4 Interventies bij de stap Blijven doen .................................................117
11 Werken aan gezondheids bevordering en preventie ............................123
11.1 Preventie .............................................................................125
11.2 Gezondheidsbevordering ............................................................125
11.3 Intervention Mapping ................................................................125
11.4 SLIMMER .............................................................................127
11.4.1 Stap 1 Vaststellen behoefte ............................................................128
11.4.2 Stap 2 Doelen .........................................................................129
11.4.3 Stap 3 Theorie en praktijk ..............................................................129
11.4.4 Stap 4 Ontwerp .......................................................................131
11.4.5 Stap 5 Implementatieplan .............................................................132
11.4.6 Stap 6 Evaluatieplan ...................................................................133
11.5 KennisNetwerk Ouderen en Preventie (KNOP) ........................................134
11.5.1 Opzet project .........................................................................134
11.5.2 Aanpassen van het ontwerp ...........................................................135
11.5.3 Implementatieplan ....................................................................137
11.5.4 Evaluatieplan .........................................................................139
Bijlagen .............................................................................141
Methodisch werken aan gedragsverandering ...........................................142
Literatuur .............................................................................145
Register ...............................................................................149
Online verder studeren
Bij dit leerboek zijn extra digitale studiemiddelen beschikbaar gesteld. Op de website vindt
u toetsvragen en antwoorden. Ook vindt u daar ondersteunende video’s.
Video’s met uitleg over persoonsgebonden factoren:
1. Het concept persoonsgebonden factoren
2. Locus of control
3. Attributies
4. Stress en coping
5. Emotionele gesteldheden
6. Pijn
7. Somatisatie
Video’s van gesprekken ter ondersteuning van zelfmanagement:
8. Motiverende gespreksvoering
9. De stap Openstaan
10. De stap Begrijpen
11. De stap Willen, met motivational interviewing
12. De stappen Kunnen en Doen
13. De stap Blijven doen
In de video’s van de gesprekken is te zien hoe de zorgverlener de aandachtspunten voor de
analyse van het gedragsveranderingsproces toepast, welke interventies hij kiest, hoe hij die
toepast en het resultaat evalueert. Zo maken de video’s de stappen in de zelfmanagementon­
dersteuning in de dagelijkse praktijk en in leersituaties herkenbaar.
7 Video 9, 11 en 12 behoren oorspronkelijk bij de uitgave Patiëntenvoorlichting door verpleeg-
kundigen (Burgt et al. 2016). 7 Video 8 Motiverende gespreksvoering komt uit Motiverende
gespreksvoering voor sociaalagogisch werk (Veen en Goijart 2012).