Documenta ex Archivo Regiomontano ad Poloniam spectantia, XV pars, H B A, B 3, 1525–72

212 Pages·1977·26.366 MB·Latin

by  Ed. C.Lanckorońska

INSTITUTUM HISTORICUM POLONICUM ROMAE
ELEMENTA
AD EDITIONES
FONTłUM
XLV
DOCUMENTA EX ARCHIVO REGIOMONTANO
AD POLONIAM SPECTANTIA
XV PARS
H B A; B 3, 1525-72
edidit
,
CAROLINA LANCKORONSKA
1'101'1 ltXSTINGUETUR
ROMAE 1977
INSTITUTUM HISTORICUM POLONICUM ROMAE
VIA VIRGINIO ORSINI 19 . ROMA
IAM PRIDEM ROMAE PRODIERUNT HAEC VOLUMINA
(continuatio Studia Teologiczne - Wilno, vol. I-X>:
XI - ME:YSZTOWICZ V., Repertorium bibliographicum pro rebus Polonicis
Archivi Secreti Vaticani. Vaticani, 1943.
XII - MEYSZTOWICZ V., De archivo Nuntiaturae Varsaviensis quod nunc
in Archivo Secreto Vaticano servatur. Vaticani, 1944.
XIII - SAVIO P., De Actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi
Secretariatus Status constituunt. Romae, 1947.
XIV - MEYSZTOWICZ V., Prospectica descriptio Archivi Secreti Vaticani.
(Ed. chirotypica. exhausta).
-------
ANTEMURALE, I-XX, Romae, 1954-1976
ELEMENTA AD FONTIUM EDITIONES
Vol. I - Polonica ex Libris Obligationum et Solutionum Camerae
Apostolicae. Collegit J. LISOWSKI, pp. XV +292, 704 doc. (A.D.
1373-1565) Ind. nom. propr. 1960. (Archivum Secretum
Vaticanum).
Vol. II - « Liber Disparata Antiqua Continens » Praes. E. WINKLER,
pp. XVIII+190, 281 doc. (ante a. 1424) 19 facs. Ind. nom.
propr. 1960. (Archivum Capituli Trident.>.
Vol. III - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Orsini in Ar·
chivo Capitolino, I pars. Coli. W. WYHOWSKA ·DE ANDREIS,
XVIII+162, 1144 doc. (A.D. 1565-1787) 29 tab. Ind. nom.
propr. ind. chron. 1961.
Vol. IV - Res Polonicae Elisabetha I Angliae Regnante Conscriptae ex
Archivis Publicis Londoniarum. Ed. C. H. TALBOT, pp. XVI+
311, 166 doc. (A.D. 1578-1603) 9 tab., Ind. nom. propr., ind.
chron., glossarium verb. ang. ant., 1961.
Vol. V - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Dragonetti de
Torres in Civitate Aquilana. Ed. P. COLLURA, pp. XI+86,
483 doc. (A.D. 1568-1682) 4 tab. 1962.
Vol. VI - Res Polonicae Iacobo I Angliae Regnante Conscriptae ex Ar-
chivis Publicis Londoniarum. Ed. C. H. TALBOT, pp. XI+396,
281 doc. (A.D. 1603-1629) 8 tab. Ind. nom. propr., ind. chron.,
glossarium verb. ang. ant., 1962.
Vol. VII - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Orsini in Ar·
chiVO Capitolino, I! -pars. Coll. W. WYHOWSKA ·DE ANDREIS,
pp. XIV +250, 1205 doc. (A.D. 1641-1676) 11 tab. Ind. nom.
propr., ind. chron. 1962.
Vol. VIII - Documenta Polonica ex Archivo Generali Hispaniae in Si·
mancas, I pars. Ed. V. MEYSZTOWICZ, pp. X+214, 157 d.JC.
(A.D. 1514·1576, 1720-1791) 7 tab. Ind. nom. propr., ind.
chron. 1963.
Vol. IX - Res Polonicae ex Archivo Regni Daniae, I pars. Coll. L.
KOCZY, pp. XII+184, 98 doc. (A.D. 1526-1572) 8 tab. Ind. nom.
propr. 1964.
Vol. X - Repertorium Rerum Polonìcarum ex Archivo Orsini in Ar·
chivo Capitolino, III pars. Coll. W. WYHOWSKA ·DE ANDREIS,
pp. XVI+343, 1399 doc. (A.D. 1568-1676) 12 tab. Ind. nom.
propr., ind. chron. 1964.
Vol. XI - Documenta Polonica ex Archivo Generali Hispaniae in Si·
mancas, II pars. Ed. V. MEYSZTOWICZ, pp. VIII+287, 214
doc. (A.D. 1567-1579) 7 tab. Ind. nom. propr., ind. chron. 1964.
Vol. XII - Documenta Polonica ex Archivo Generali Hispaniae in Si·
mancas, III pars. Ed. V. MEYSZTOWICZ, pp. V +291, 163 doc.
(A.D. 1571-1576), 5 tab. Ind. nom. propr., ind. chron., 1964.

INSTITUTUM HISTORfCUM POLONICUM ROMAE
ELEMEN1,A
AD EDITIONES
FONTłUM
XLV
DOCUMENTA EX ARCHIVO REGIOMONTANO
AD POLONIAM SPECTANTIA
XV PARS
H B A, B 3, 1525-72
edidit
,
CAROLINA LANCKORONSKA
!'10!'1 I:XIITI!'IGUETUR
ROMAE 1977
SUMPI'IBUS
FUNDATIONIS
LANCKOROŃSKI
FRIBURGI HELVETIAE
EDIDIT:
INSTITUTUM HISTORICUM FOLONICUM ROMAE
VIA VIRGINIO ORSINI, 19 - ROMA
IN D E X RERUM
Introduotio Pag. VII
Bibliographia selecta » VIII
Textus )) 3
Elenchus epistolarum )) 175
Index personarum et locorum )) 181
6 tabulae

INTRODUCTIO
In primis notandum nobis esse videtur hoc XL V volumen documen
torum, ex Archivo autem Regiomontano desumptorum volumen XV, a
praecedentibus eiusdem seriei voluminibus penitus differre. In illis enim
qui ad duces in Prussia litteras dabant, erant primum reges reginaeque
Poloniae, deinde Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae proceres
spirituales et saeculares vel eorum secretarii, in hoc autem qui scribunt,
sunt cives civitatumque moderatores, et propterea haec pars documen
torum in Archivo cc civitates et cives >> (cc Sttidte und Bilrger >>) denomi
nata erat.
Civitates vel, ut rectius dicamus, civitatum rectores, i.e. saepissime
proconsules et consules Cracovienses, Posnanienses, Vilnenses aliarumque
civitatum non solum Regni et Magni Ducatus, sed etiam exterarum
regionum moderatores, in epistolis suis praesertim pro subditis sibi civi
bus intercedunt, in rebus eorum privatis, in negotiis successionis vel
hereditatis, de patrocinio et protectione viduarum et orborum etc. Non
desunt epistolae, quae contra Iudaeos scribebantur.
Cives sensu largiori, non raro ex remotis regionibus advenae, hoc
in volumine in plures species dividi possunt. Sunt igitur opifices, vestifici
et similes, qui v.gr. artis acu pingendi sunt periti, sunt armifactores,
qui ad ducis mandatum etiam ex remotis civitatibus in Ducatum Prus
siae arma pervenire faciunt.
Praeter opijices sunt multi mercatores, qui merces suas duci suppe
ditant et de eisdem mercibus ad eum scribunt, v.gr. de argento emendo,
ad cudendam monetam destinato, de pannis, ex Oriente importatis et
Leopoli coemendis, de sericis Florentinis, de cypreo alveo, de charta
pergamena, de vinis ex Hungaria, Venetiis vel etiam ex Graecia ad usum
mensae ducis importandis.
Cum eiusmodi ducis in Prussiae mandatis et emptionibus tum bono
rum privatorum et publicorum administratio, tum res teloneariae et
pecuniariae arcte coniunguntur. Ideoque multis in epistolis agitur de
mercibus a telonei solutione liberandis, etiam de mercibus ob non so
luta telonea interceptis, de pecunia persolvenda vel mutuanda, de debitis.
Inter eos, qui ad ducem scribebant et non semper suo iure cc cives >>
definiri possunt, distinguendum est et aliud genus personarum, quae a
supra nominatis opificibus ac mercatoribus ipsa rei natura prorsus dif
ferunt: loquimur de ecclesiarum retormatarum fautoribus, contra Roma
nam Ecclesiam protestantibus, qui ad ducem Albertum prout ad pat
ronum et protectorem suum naturalem conjugiunt. Hoc continuum pa
trocinium, quo dux in Prussia professores et praesertim praedicatores
novae fidei diligenter prosequitur, et quod in epistolis in hoc volumine
publicatis clare perspici potest, ad Reformationis ecclesiasticae historiam
melius cognoscendam non parvi certe est momenti.
VII
Inter huiusmodi cc praedicatores verbi >>, ut tunc temporis vocari so
lebant, sunt non solum Poloni, ut Ioannes Seclucianus et Felix Cruciger,
sed etiam alienigenae, ut Franciscus Lismaninus Corcyraeus, qui in lit
teris ex Pinczovia scriptis doctrinam suam de SS. Trinitate duci expo
nit. Inter presbyteros rejormatae jidei praecipuum obtinet locum Eusta
thius Trepka, filiorum Andreae a Górka, castellani Posnaniensis, prae
ceptor, postea in servitio ducis Alberti degens uti Novi Testamenti et
Catechismi novi lingua polonica publicandi editor.
Ad supra enumeratas personas, quae ad ducem in Prussia variis de
rebus epistolas dabant, nullatenus pertinet et clare ab eis distinguendus
est Hispanus Petrus Royzius Maureaus (Ruiz de Moros), ex Aragonia
advena, iuris Romani eximius peritus, in Academia Cracoviensi projes
sor, postea tribunalis Vilnensis iudex et Sigismundi Augusti regis in rebus
iuridicis consiliarius, qui etiam ducem Alberturn de rebus publicis, ad
totam Europam spectantibus, certiorem reddit.
An instar conclusionis dicere liceat 197 epistolas, in hoc volumine
publicatas, manifestum esse eius rei testimonium, quam vivam variamque
et locupletem vitam, tam ad res materiales, quam ad intellectuales et
spirituales quod attinet, saeculo XVI viverent oppida et civitates Euro
pae, ubi nec jines inter singulos status, nec gentis vel nationis diffe
rentias ullius jere putabantur momenti.
In jine Doctori Bernardo Jiihnig, Archivi Regiomontani Assessori,
sicut in antea editis voluminibus jeceramus, pro textuum germanieo
rum revisione sinceras gratias et hic agere volumus.
C.L.
V:III