Dizionario italiano-albanese

979 Pages·1996·42.232 MB·Italian

by  Ferdinand Leka, Zef Simoni

FerdinLaenkda ZeSfi moni
DIZIONARIO
ITALIALANBOAN ESE
•
•
FJALOR
ITALISSHHQTI P
•
ç AB EJ
M:Jd
BESA
Kopertina Nino Perrone
©Copyright 1995-1998 Botime çabej MçM
Rruga Qemal Stafa 395112, Tirane
tel. [phone]
PASQYRA E LENDES
Parathenie
iv
Presentazione
V
Udhezime per perdorimin e fjalorit
vi
Alfabeti i italishtes
xii
Fjalor
Xlll
Folje te parregullta
920
Numerore
929
Emertime gjeografike
931
Shkurtime, shkurtesa, sigla, simbole
945
PARATHENIE
Fjalori i ri italisht-shqip qe po i paraqesim lexuesit ngrihet mbi bazen e Fjalorit
italisht-shqip te vitit 1988 me te njejtet autore.
Kemi menduar se ky botim do te jete me i perdorshem nga nje rreth me i gjere
studiuesish te gjuhes italiane perhere ne rritje.
Gjate ripunimit te Fjalorit jane mbajtur po ato kritere qe kane gene ne baze te
Fjalorit te madh te meparshem: te pasqyrohej gjuha e sotme italiane e shkruar dhe
e folur, termat me te perdorur dhe frazeologjia me e zakonshme.
Duke respektuar permasat e Fjalorit, qe perfshin rreth 35 000 fjale-titull, jane
perjashtuar fjale te vjetruara, te rralla e terma speciale. Ne disa raste jane shtuar
fjale te reja qe kane hyre ne gjuhen italiane ne keto vitet e fundit dhe kishin mbe­
tur jashte edhe ne Fjalorin e madh te meparshem.
Edhe ne kete Fjalor barasvleresit shqip jane dhene duke zbatuar kerkesat e
sotme leksikore dhe gramatikore me te gjitha zhvillimet e reja te gjuhes shqipe.
Ne menyre te vetedijshme jane bere perpjekje per t'i dhene perparesi fjales a ter­
mit te shqiperuar dhe per te menjanuar fjalet e huaja te panevojshme. Dihet se ne
punen e hartimit te Fjaloreve jane pothuajse te pamenjanueshme zbrazeti e
mangesi te ndryshme, te cilat zbulohen vetem nga perdorues te vemendshem e te
zellshem te Fjalorit.
Prandaj autoret do t'i mirepresin me mirenjohje te gjitha verejtjet e sugjerimet
per ta permiresuar Fjalorin ne rishtypjet a ribotimet e mundshme.
Autoret
PRESENTAZIONE
II presente nuovo dizionario italiano-albanese ha le sue radici nel precedente
da noi curato nel 1988.
II nostro intento è di fornire un'opera che risulti utile sia a coloro che si acco­
stano per la prima volta alla lingua italiana, sia a quanti si propongono di appro­
fondirne la conoscenza.
Durante l'elaborazione è stato osservato il criterio di rispecchiare il più fedel­
mente possibile la lingua italiana contemporanea sia scritta che parlata, riportan­
done i termini più usati nelle varie discipline, le locuzioni e gli idiomatismi più
comuni. Di conseguenza, sono stati esclusi dal dizionario, che contiene circa
35.000 lemmi, le voci arcaiche e rare, nonché i tecnicismi, mentre sono stati con­
siderati quei neologismi che, in questi ultimi anni, sono entrati ormai di fatto
nell'uso corrente della lingua italiana.
Sono state riportate, per le equivalenti voci albanesi, le norme lessicali e gram­
maticali, con tutti i recenti sviluppi linguistici, evitando i barbarismi inopportuni e
privilegiando le parole comunemente accettate dai migliori autori e conoscitori
della lingua.
Gli Autori
UDHEZIME PER PERDORIMIN E FJALORIT
I. Rendi alfabetik
Fjalet-tituj jane rreshtuar sipas rendit alfabetik. Trajtat e parregullta te foljeve e
te emrave jepen si fjale-tituj me vete me referim te trajta perfaqesuese: tacqui
shih tacere, uomini shih uomo.
Edhe shembujt e perdorimit, togfjaleshat terminologjike,s hprehjet e figurshme
dhe frazeologjike jane radhitur kryesisht sipas rendit alfabetik te perberesve te
tyre, duke ndjekur radhen emer+mbiemer, emer+emer, folje+emer, folje+mbiemer
etj.:
farìnaf 1) mieli farina bianca mieli i bardhe farina gialla mieli misri fari­
- - -
na di castagne mieli geshtenjash farina di frumento mieli gruri farina di
- -
patate mieli patatesh farina di riso mieli orizi fior di farina maje e miellit
- -
(fig.) non è farina del suo sacco s'e ka nga mendja e tij, nuk eshte miell i
-
thesit te tij (fig.) vendere semola per farina shes sapunin per djathe (fj.u.)
- -
la farina del diavolo va in crusca era i solli,e ra i mori ...
II. Homonimet
Fjalet qe shkruhen ne te njejten menyre, por qe kane kuptime te ndryshme ose
qe u perkasin kategorive te ndryshme gramatikore, jepen si fjale-tituj te veçanta
me numer themelor te parashkruar:
1. fondo m. 1) fund ...
2. fondo m. 1) prone ...
3. fondo mb. 1) i thelle ...
1. dipìnto mb. 1) i pikturuar ...
2. dipìnto m. pikture ...
1. dispiacére I. jokal. 1) (ia) prish qejfin ...
2. dispiacére m. keqardhje ...
vii
III. Shqiptimi
1. çdo fjale-titull ka theksin mbi zanoren e rrokjes se theksuar; e-ja dhe o-ja e
mbyllur jepen perkatesisht me è dhe ò: bène, gònna, comò: e-ja dhe o-ja hapur
jepen perkatesisht me é dhe o: dégno, goccia.
2. Variantet e shqiptimit jepen ne kllapa pas fjales-titull: fréno (ose frèno),
gladiòlo (ose gladìolo).
3. Fjalet e huaja me shqiptim qe nuk i pergjigjet sistemit fonetik te italishtes
jane transkiptuar sipas alfabetit te shqipes me kursive ne kllapa:
champagne (Jr. shapanj). ..
chance (Jr. shas) ...
chartes ( angl. çartiis ) ...
jeep ( angl. xhifp ) ...
jupon (Jr. zhyp8 ) ..
.
IV. Kategoria gramatikore dhe gjinia
1. Pas çdo fjale-titull eshte vene kategoria gramatikore. Ne qofte se fjala per­
doret vetem si emer, jepet vetem gjinia. Ne qofte se gjate shtjellimit te kuptimeve
nje fjale kalon nga nje kategori ne nje kategori tjeter gramatikore ose gjinie ndahet
me numer themelor me pike:
fine 1.f ... 2. m ....
gridàre l.jokal. (ndih. avere) ... 2. kal....
perché 1. ndajf ... 2. lidh. ... 3. si m. ...
perché 1. ndajf ... 2. lidh .... 3. si m ....
2. Per emrat e njerezve (qe zakonisht tregojne profesion) krahas gjinise
mashkullore jepet edhe gjinia femerore:
fotògrafo m. (f -a) ...
commediògrafo m. (f -a) .. .
conduttore m. (j -ttrìce) .. .
dottore m. (f -éssa/ shak. -a) ...
corritore m. (f corritrìce) ...
3. Kur te dyja gjinite kane nje trajte, vihet shenimi m. e f chimìsta m. e f
(sh. -i).
V. Eptimi
1. Emrat
Trajta e shumesit te emrave jepet:
a) kur shumesi eshte i parregullt:
bùe m. (sh. buòi)
..•
uòvo m. (sh. uòva)
•..
uòmo m. (sh. uòmini) ...
b) kur ka me shume se nje shumes:
bràccio m (s h. i bràcci, le bràccia; ne kuptimin konkret dhe si masi! gjatesie sh.
mbaron ne -a; ne kuptime te tjera zakonisht sh. mbaron ne -i) ...
cervèllo m. ( sh. i cervèlli, le cervèlla; trajta e fundit perdoret vetem ne disa
shprehje) ...
e) per emrat qe mbarojne ne -co dhe -go dhe ne -eia e -gia me -i te patheksuar:
bàco m. (sh. -chi) .. .
làgo m. (sh. -chi) .. .
làgo m (sh. -ghi) .. .
camìciaf (sh. -ciel-ce) .. .
ciliègiaf (sh. -gie/-ge) .. .
ç) per emrat e perbere trajta e shumesit jepet vetem kur ky nuk formohet sipas
rregullave te zakonshme:
capofila m f ( sh. capifila). ..
capotrèno m. ( sh. capitrèno) ...
capostazione m. (sh. capistazione) ...
cassafòrte f ( sh. cassofòrti) ...
cassapànca f ( sh. cassapànche/cassepànche) ...
d) per emrat me trajte shumesi te pandryshuar jepet shkurtimi pandr. (me
perjashtim te emrave njerrokesh ose te emrave qe mbarojne ne zanore te theksuar
ose ne bashketingellore,q e rregullisht nuk ndryshojne):
gorìlla m. pandr. ...
àuto f pandr. ...
apriscàtole m. pandr. ...
. 2. Mbiemrat
Per mbiemrat jane dhene parregullsite e trajtes se shumesit dhe te shkalleve te
krahasimit. Eshte dhene gjithmone shumesi i mbiemrave qe mbarojne ne -co dhe
-go. Pas mbiemrave te pandryshueshem vihet shkurtimi pandr. :
anàlogo mb. ( sh. -ghi) ...
ix
àrtico mb. (sh. -ci) ...
ìmpari mb. pandr. .. .
1. buòno 1. mb. (krah. più buòno/migliore, sip. buonìssimo/òttimo) ...
cattìvo 1. mb. (krah. più cattìvo/peggiore, sip. cattivìssimo/pèssimo)
.•.
3. Foljet
Foljet jane radhitur sipas diatezave kalimtare (1. kal.), jokalimtare (2. jokal.)
dhe vetvetore (3. vetv.).
Per rregullsite e zgjedhimit te foljeve eshte vepruar si vijon:
a) Per foljet qe kane te parregullt vetem te kryeren e thjeshte (veten I e III nj.
dhe veten III sh.) dhe pjesoren e shkuar,j epen vetem veta I nj. e se kryeres se thje­
shte dhe pjesorja e shkuar te ndara me pikepresje:
decìdere* 1. kal. decìsi (deciso)
..•
aprìre* 1. kal. (aprìi/apèrsi: apèrto)
.•.
b) Per foljet e tjera te parregulltajane dhene vetem trajtat kryesore:
1. andàre* jokal. (tash. deft. vàdo/vò, vài, va, andiàmo, andàte, vànno:
ardh. andrò; tash. lidh. vàda, andiàmo, andiàte, vàdano; urdh.
va'/vài/va ndih. essere).
venìre* J. jokal. (vèngo, vièni, viène, veniàmo, venite, vèngono:
ardh. verrò; vénni, venùto)
e) Per foljet qe mbarojne me -care, -gare, -cere, -gere dhe -iare jane dhene
veta I dhe II nj. e kohes se tashme deftore.
masticàre kal. (màstico, màstichi)
•.•
litigàre kal. (lìtigo, lìtighi)
tacére* jokal. (tàcio, tàci, tàcqui: taciùto ..
.
pòrgere* kal. (pòrgo, pòrgi; pòrsi; pòrto) ..
.
mangiàre kal. (màngio, màngi) ...
obliàre kal. ( oblìo, oblìi)
ç) per foljet qe kane grupin -se ne kohen e tashme jane dhene veta I dhe II nj. e
se tashmes deftore:
finìre 1. kal. (finìsco, finìsci)
ingerìre 1. kal. (ingerìsco, ingerìsci)
•..
inghiottìre kal. (inghiottìsco/inghiòtto, inghiottìsci/inghiòtti) ...
d) per foljet me diftong te levizshem jepen trajtat per te cilat mund te lindin
dyshime:
dolére* 1. jokal. (dòlgo, duòli; ardh. dorrò; dòlsi; dolùto; ndih.
essere/avere)
muòvere 1. kal. (muòvo; mòssi; mòsso)
..•
dh) per foljet e gjymta jepen te gjitha trajtat e perdorura:
X
addìrsi pavet. e gjymte (si addìce, si addìcono; pakr. si addicéva; si addicésse, si
addicéssero)
decérejokal. e gjymte (veta e III déce; decéva) ...
Shenim:
1. Per te treguar drejtshqiptimin e trajtave foljore eshte dhene veta I nj. e se
tashmes deftore:
a) kur theksi bie mbi e ose o qe jane te patheksuara ne paskajore, per te treguar
shqiptimin e tyre te hapur ose te mbyllur:
informàre 1. kal. (informo) ...
gelàre l.jokal. (gèlo) ...
celàre 1. kal. (cèlo) ...
b) kur theksi bie mbi rrokjen dyparafundore:
agitàre 1. kal. (àgito) ...
2. Per foljet e parregullta te pathjeshta eshte dhene edhe nje referim te foljet e thje­
shta perkatese:
convenìre* 1. jokal. (convèngo, convièni; convénni; convenùto; shih veni­
re) ...
disporre* 1. kal. (dispongo, disponi; disporrò; disposi; disposto;
shih porre) ...
3. Per foljet jokalimtare jepet gjithmone folja ndihmese qe perdoret per formi­
min e koheve te perbera:
c minàrejokal. (ndih. avere) ...
am
chiùdere* 1. kal .... 2.jokal. (ndih. avere) ...
VI. Kuptimet
1. Kuptimet e ndryshme te fjaleve jane ndare me shifra arabe me kllape: 1) ...;
2) ... te saktesuara me shenime perdorimi etj. Barasvleresit sinonimike jane ndare
me presje; barasvleresit me te larget jane ndare me pikepresje.
2. Barasvleresit shqip ne <lisa raste jane pajisur edhe me sqarime ne kllapa per
te saktesuar fushen e perdorimit te tyre etj.:
fare vento bej fresk (me erashke) ...
vangatore m. (f -trìce) beltar; belshak (vjet.)
radiolìnaf radio dore (bised.)
fiòcine m. lekuster, lekore (e rrushit)
fotòforo m. llambe (ne helmetin e minatorit)
fràngere* 1. kal .... 2. vetv. frangersi thyhet (dallga ne breg etj.) ...