Dîvân-ı Hikmet Sohbetleri

248 Pages·2018·9.76 MB·Turkish

by  Prof. Dr. Zülfikar Güngör

Dîvân-ı Hikmet
Sohbetleri
Editör
Prof. Dr. Zülfikar GÜNGÖR
ANKARA-2018
İnceleme Araştırma Dizisi
Yayın No: 46
Dîvân-ı Hikmet Sohbetleri
Baskı Tarihi: Ocak 2018
Editör
Prof. Dr. Zülfikar GÜNGÖR
Yayın Koordinatörü
Halil Ulusoy
Kapak Resmi
Cihangir AŞUROV
ISBN: 978-9944-237-59-8

Dîvân-ı Hikmet Sohbetleri / editör: Zülfikar Güngör. – Ankara: Hoca Ahmet
Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2018
245 s. ; 16x24 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi
inceleme-araştırma dizisi; yayın no: 46)
© Ahmet Yesevi Üniversitesi
Mütevelli Heyet Başkanlığı
Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak. No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA
Tel: [phone] • Faks: 0312 223 34 29
www.ayu.edu.tr [email protected]
Kitapta ifade edilen fikir ve görüşler sadece yazarlarının olup, Ahmet Yesevi
Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı’nın görüşlerini yansıtmazlar.
Yapım
Uluslararası Piri Reis Kültür Ajansı
Tasarım ve Uygulama: Yeter Baysal
Kapak: Fatma Çırak
Adres: Kazım Özalp Mah. Rabat Sok. No: 27/2
GOP, Çankaya/Ankara
Telefon: [phone]
Genel Ağ: www. pirireisajans.com
e-posta: [email protected]
Baskı: MRK Baskı ve Tanıtım Hizmetleri
1354. Cad. 1357. Sok. No:43 Yenimahalle / Ankara
Tel: [phone]
İÇİNDEKİLER
Sunuş / 1
Pof. Dr. Musa Yıldız
Önsöz / 3
Prof. Dr. Zülfikar Güngör
1. Doç. Dr. İbrahim KALIN, Ahmed Yesevî, Hüküm ve Hikmet / 9
2. Prof. Dr. Mahmud Erol KILIÇ, Ahmed Yesevî ve
Hikmet Geleneği / 21
3. Beşir AYVAZOĞLU, Hikmet Burcunda Cemil Meriç / 37
4. Prof. Dr. İhsan FAZLIOĞLU, Hakikatli ve
Siyasetli İnsan Olmanın İmkânı: Işk, Sıdk ve
Liyakât Kavramları Açısından Bir Modelleme Denemesi / 53
5. Prof. Dr. Mustafa KARA, Tasavvuf: Gönül ve Ahlak Eğitimi / 67
6. Yrd. Doç. Dr. Mustafa TATCI, Ahmed Yesevî ve Etkileri / 79
7. Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ, Ahmed Yesevî ve Tasavvuf Edebiyatı / 91
8. Prof. Dr. Mehmet DEMİRCİ, Ahmed Yesevî’nin
Tasavvufî Anlayışı / 105
9. Dr. Hayati BİCE, Ahmed Yesevî ve Yesevîlik Üzerine
Çalışmalar / 123
10. Prof. Dr. Zülfikar GÜNGÖR, Hoca Ahmed Yesevî’de İlâhî Aşk / 137
11. Prof. Dr. Mehmet AKKUŞ, Ahmed Yesevî’de Gönül / 151
12. Prof. Dr. Süleyman ULUDAĞ, Müslüman Topraklardaki Hikmet
Tasavvuruna Genel Bir Bakış / 159
13. Prof. Dr. Ali YILMAZ, Ahmed Yesevî, Hacı Bektaş-ı Velî ve
Yunus’un İslam Anlayışındaki Ortak Çizgi / 171
14. Prof. Dr. Necdet TOSUN, Ahmed Yesevî ve Yesevîlik / 191
15. Prof. Dr. Bayram Ali ÇETİNKAYA, Hikmetten Gönüle Giden
İrfan Yolu / 205
16. Prof. Dr. Cengiz GÜNDOĞDU, Türkistan’dan Anadolu’ya Taşınan
Hikmet Süreği: Yolcu, Yol ve Yurt Hikâyesi / 225

SUNUŞ
Malumlarınız, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı
(UNESCO) genel kurulunda Kasım 2015’te yapılan toplantıda Kaza-
kistan, Kırgızistan ve Azerbaycan’ın destekleriyle Türk dünyasının ortak
atası olan büyük mutasavvıf Hoca Ahmed Yesevî’nin ölümünün 850.
yıldönümü vesilesiyle 2016-2017 sezonu “Hoca Ahmet Yesevî Yılı” ola-
rak ilan edildi.
2016-2017 sezonunun UNESCO tarafından Hoca Ahmet Yesevî
Yılı ilan edilmesi bizler için çok önemli bir adım olmuştur. Bu girişim
sayesinde, milliyetimizi ve Müslümanlığımızı borçlu olduğumuz Ah-
med Yesevî’nin, Türkiye’de daha iyi tanıtılmasına da bir vesile olur dü-
şüncesiyle birçok faaliyet gerçekleştirdik.
Büyük şairimiz Yahya Kemal Beyatlı’nın “Şu Ahmed Yesevî kim?
Bir araştırın göreceksiniz. Bizim milliyetimizi asıl onda bulacaksınız.”
sözünü kendimize rehber edinerek, Hoca Ahmed Yesevî’nin başta
gençlerimiz ve gelecek nesillerimize tanıtılması bizler için manevî bir
sorumluluk olmuştur.
Yıl içerisinde Hoca Ahmed Yesevî adına düzenlediğimiz sempoz-
yumlar, paneller, çalıştaylar, kongreler, konferanslar, resim sergileri ve
Ahmed Yesevî’nin eserlerinin baskılarının yanı sıra, insanların onun
hikmetlerini daha iyi anlamaları için “Dîvân-ı Hikmet Sohbetleri” prog-
ramlarını başlattık. 2016 yılı Ocak ayında başladığımız programlarımı-
zın ilkine Mütevelli Heyet Üyemiz Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreter
Yardımcısı ve Sözcüsü Büyükelçi Sayın Doç. Dr. İbrahim Kalın konuş-
macı olarak davet edildi. Kendileri “Ahmed Yesevî Hüküm ve Hikmet”
başlıklı bir konuşma yaptı. Bu programın ardından Başkanlığımız ta-
rafından baskısı yaptırılan ve Hoca Ahmed Yesevî’nin bugüne kadar
1
DÎVÂN-I HIKMET SOHBETLERI
bulunan hikmetlerinin Arap harfli Çağatay Türkçesi orijinallerinin ve
Türkçelerinin yer aldığı “Dîvân-ı Hikmet Hoca Ahmed Yesevî” kitabını
da katılımcılara hediye ettik.
2016 yılı Ocak ayında başlattığımız bu programları her ay düzenli
olarak gerçekleştirdik. Sohbet konuşmacılarını Hoca Ahmed Yesevî ala-
nında uzman akademisyen ve tasavvuf çalışmaları yapan önemli isimleri
davet ederek gerçekleştirdik.
Bu kitapta, Dîvân-ı Hikmet Sohbetleri programına konuşmacı ola-
rak katılan Doç. Dr. İbrahim Kalın, Prof. Dr. Mahmud Erol Kılıç, Beşir
Ayvazoğlu, Prof. Dr. İhsan Fazlıoğlu, Prof. Dr. Mustafa Kara, Yrd. Doç.
Dr. Mustafa Tatcı, Prof. Dr. Bilal Kemikli, Prof. Dr. Mehmet Demirci,
Dr. Hayati Bice, Prof. Dr. Zülfikar Güngör, Prof. Dr. Mehmet Akkuş,
Prof. Dr. Süleyman Uludağ, Prof. Dr. Ali Yılmaz, Prof. Dr. Necdet To-
sun, Prof. Dr. Bayram Ali Çetinkaya ve Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu’nun
konuşmalarına yer verdik.
Kitabın metinlerinin ortaya çıkmasında emeği geçen başta bütün
konuşmacılarımıza ve editörlük aşamasında desteklerini esirgemeyen
Prof. Dr. Zülfikar Güngör’e üniversitem ve şahsım adına en kalbî şük-
ranlarımı sunuyorum.
Prof. Dr. Musa Yıldız
Mütevelli Heyet Başkanı
2
ÖNSÖZ
Bismi’llâh dip beyân eyley hikmet aytıp Besmeleyle başladım, ne hikmetler söyledim,
Tâliblerge dürr ü güher saçtım muna İnci, cevher, hikmeti, isteyene saçtım ben
Riyâzetni katığ tartıp kanlar yutup Ne riyazetler çekip, kanları yudumladım,
Min defter-i sânî sözin açtım muna İkinci defterimin, sözlerini açtım ben.
Hoca Ahmed Yesevî (ö.562/1166), gerek yaşadığı dönem insanları
üzerinde, gerekse daha sonraki asırlarda, hem yaşadığı coğrafyada hem
de dünyanın farklı yerlerinde çok önemli etkiler bırakmış büyük bir
şahsiyettir. Onun İslam inancından ve Hz. Muhammed’in örnek şah-
siyetinden beslenen fikirleri ve yaşam tarzı; yazdığı eserler, yetiştirdiği
talebeler ve kurucusu olduğu Yesevî tarikatına mensup dervişler aracılı-
ğıyla, Avrasya coğrafyasındaki bir çok ülkede, Anadolu’da, Balkanlarda
ve Kuzey Afrika’da etkili olmuş ve hâlen olmaya devam etmektedir.
Hoca Ahmed Yesevî’nin en önemli özelliği tasavvufî yönü yani mu-
tasavvıf oluşudur. O, Arslan Baba ve Yusuf Hemedânî’nin rehberliğin-
de tamamladığı seyr u süluku sonrasında, memleketi olan Yesî şehrinde
kurduğu dergahta mürşid-i kamil olarak insanları yetiştirmeye ömrünü
adamıştır. Adına nispet edilen Yesevîyye tarikatı, kendisinden sonra
gelen Nakşîlik, Bektaşîlik, Halvetîlik, Mevlevîlik gibi bir çok tasavvuf
yolunu da etkileyen önemli bir tasavvuf ekolüdür. Yesevîliğin tasavvuf
tarihimiz açısından en önemli özelliği ise, Türklerde kurulan ilk tarikat
oluşudur.
Ahmed Yesevî’nin mutasavvıf kimliğinin yanısıra bir başka önem-
li özelliği, onun aynı zamanda şair oluşudur. O, Kur’an ve sünnetin
kaynaklık ettiği ve hayatını şekillendiren inanç, ibadet, ahlak ve mu-
amelat esaslarını, muhataplarının anlayacağı bir dilde manzum olarak
ifade etme yolunu tercih etmiştir. Her mutasavvıf şairde olduğu gibi,
Ahmed Yesevî de şiiri, düşüncelerini etkili bir şekilde dile getirmek için
3
DÎVÂN-I HİKMET SOHBETLERİ
araç olarak görmüştür. Onun anlam itibariyle çok değerli olan şiirlerine
Hikmet adı verilmiş ve bu şiirlerin toplandığı eseri de Dîvân-ı Hikmet
adıyla tanınmıştır. O hikmetlerinde kullandığı tarihî Türkçe ile Türk di-
linin edebiyat dili olarak gelişmesine de çok önemli katkılar sunmuştur.
Bu bakımdan Anadolu Türk Edebiyatı’nın önemli isimlerinden Yunus
Emre ve onun takipçileri üzerinde de Hoca Ahmed Yesevî’nin etkisi
kabul edilmektedir.
Ahmed-i Yesevî’nin dinî anlayışını tanıyabilmek için en temel kay-
nak Dîvân-ı Hikmet adlı eserdir. Ahmed Yesevî, hikmetlerinde tevhid
inancının gereği olarak Allah’ın birliğinden ve O’na sevginin değerin-
den bahsetmiş; İslam dinini insanlığa tebliğ eden Hz. Muhammed’e
duyduğu sevgiyi ve onun sünnetine bağlanmanın önemini ısrarla vurgu-
lamıştır. İmân esasları; ibâdetler, bütün ibâdetleri eksiksiz yerine getir-
mek gerektiği; Kur’ân ve Sünnet’e kayıtsız olarak tâbi olmanın önemi;
tarîkata girmenin ve bir mürşide bağlanmanın zorunluluğu vb. konular
da hikmetlerde anlatılmıştır. Aynı zamanda şerîat, tarîkat, marifet ve
hakîkat makamları; bu makamlara ulaşabilmek için, en baştaki şerîat-
tan, yani dînin emir ve yasaklarından ayrılmamanın lüzumu; nefsi ıslâh
etmenin yolları, nefsin isteklerine uymanın, benliğe ve dünyaya esir ol-
manın zararları; takvâ, tevâzu, iyiliği emr, kötülükten nehiy, ihlâs, haram
ve helale riayet, günahtan kaçınma, dua, tövbe, kanaat gibi iyi haller de
hikmetlerde anlatılan konular arasındadır.
Ahmed Yesevî, Hikmetlerinde dinî konuların yanısıra, toplumu ilgi-
lendiren konularda da sosyal içerikli mesajlar vermiştir. Yetimleri garip-
leri hor görmenin kötülüğü; garip ve yetimlere sahip çıkmanın Müslü-
manın vazifesi olduğu; kafir bile olsa insanlara zarar vermemek gerek-
tiği; gönlü kırıklara merhem olmak, mazluma yoldaş olmanın önemi;
kişi malını yemek ve nâmahreme bakmanın kötülüğü; kadıların rüşvet
almasının ve idarecilerin zâlim olmasının zararları vb. hikmetlerde anla-
tılan bu tür konulardan bazılarıdır.
Sizlere sunduğumuz bu kitabın oluşmasında, Türk milletinin dinî ve
toplumsal hayatında derin izler bırakmış olan Hoca Ahmed Yesevî’yi
insanımıza iyi tanıtmanın önemli bir hizmet ve aynı zamanda bir görev
olduğu bilinci etkili olmuştur. Böyle bir bilince sahip olan Hoca Ah-
met Yesevî Üniversitesi Mütevelli Heyeti’nin aldığı kararla 2016 yılında
TİKA işbirliğinde başlatılan ve aylık olarak devam eden Dîvân-ı Hik-
met Sohbetleri kayıt altına alınmış; daha sonra bu konuşmalar çözümle-
nerek yazarları ve tarafımca gözden geçirilmiş ve kitap olarak siz değerli
okuyucularımızla buluşması sağlanmıştır.
4
ZÜLFİKAR GÜNGÖR
Hoca Ahmet Yesevî Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr.
Musa Yıldız Hocanın Sunuş yazısında da ifade edildiği gibi, bu kitapta,
2016-2017 yılı içerisinde birbirinden değerli on altı bilim insanı tarafın-
dan yapılmış konuşmaların çözümü sizlere sunulmuştur. Bu konuşma-
ların, bizlerin Hoca Ahmed Yesevî’yi ve onun temsil ettiği sahih İslam
anlayışını anlamamıza ve gönül dünyamızı zenginleştirmeye vesile ol-
masını; Cenab-ı Hak’tan niyaz ederim.
Bu sohbetlerin düzenlenmesine karar veren Mütevelli Heyet Üye-
lerine, Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr. Musa Yıldız’a, salonlarını bu
toplantılar için açan TİKA yetkililerine; bu toplantıları takip eden din-
leyicilere ve tüm Hoca Ahmed Yesevî dostlarına hürmet ve muhabbet-
lerimi arz ederim.
Prof. Dr. Zülfikar Güngör
Editör
Ocak 2018, Ankara
5