Dis ve Ic Kapaklar

239 Pages·2008·1.38 MB·Turkish

by  Y Yurt

T.C.
MARMARA ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐLAHĐYAT ANABĐLĐM DALI
TEFSĐR BĐLĐM DALI

KUR’AN’DA AMEL

Doktora Tezi

YUSUF YURT

ĐSTANBUL, 2007
T.C.
MARMARA ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐLAHĐYAT ANABĐLĐM DALI
TEFSĐR BĐLĐM DALI

KUR’AN’DA AMEL

Doktora Tezi

YUSUF YURT

Danışman: Prof. Dr. SADRETTĐN GÜMÜŞ

ĐSTANBUL, 2007

ĐÇĐNDEKĐLER
Sayfa No.

ĐÇĐNDEKĐLER…………………………………………………………………...........I
KISALTMALAR………………………………………………………………….......V
ÖNSÖZ..........................................................................................................................VI

GĐRĐŞ
AMELĐN ANLAMI, YAKIN ANLAMLILARI VE KISIMLARI

I-ANLAMI…………………………………………………………………………....2
A-Sözlükte Amel…………………………………………………………………..2
B-Istılahta Amel.......................................................................................................4
II-AMEL ĐLE ANLAM YAKINLIĞI OLAN KAVRAMLAR................................9
A-Fiil.........................................................................................................................9
B-Kesb………………………………………………………………………………11
C-Sun’……………………………………………………………………………...12
D-Sa’y………………………………………………………………………………13
E-Đbadet…………………………………………………………………………… 14
F-Taat.......................................................................................................................15
G-Cerh ve Đctirah....................................................................................................15
H-Đktiraf……………………………………………………………………………16
III-AMELĐN KISIMLARI…………………………………………………………..16
A-Salah Açısından Amel………………………………………………………….17
1-Sâlih...................................................................................................................17
2-es-Sâlihât............................................................................................................20
3-el-Bâkıyâtü’s-Sâlihât……………………………………………………..........20
4-Gayri Sâlih.........................................................................................................24
B-Şahıslara Nisbet Edilme Açısından Amel..........................................................25
1-Müfsidlerin Ameli…………………………………………………………......25
2-Kafirlerin Ameli……………………………………………………………….27
3-Şeytan Ameli…………………………………………………………………..29
C-Nitelik Kazanması Açısından Amel……………………………………………29
1-Hasene-Seyyie…………………………………………………………………29
2-Hayır-Şer............................................................................................................33
3-Maruf-Münker…………………………………………………………………34
4-Tayyib-Habis......................................................................................................36
D-Fazilet (Üstünlük) Açısından Amel...................................................................36
1- Amellerin Fazileti……………………………………………………………... 37
2- En Faziletli Amel……………………………………………………………….38
I
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
AMEL ĐLE ĐLGĐLĐ ÖZELLĐKLER

I-AMELĐN YARATILMASI…………………………………………………….......42
II-AMELLERDE HUSÜN VE KUBUH (Güzellik ve Çirkinlik).............................48
A-Husün ve Kubuh Nedir?.....................................................................................48
B-Husün ve Kubuh Akıl ile Bilinebilir Mi?..........................................................49
III-AMELĐN KAYDI…………………………………………………………….......51
A-Amelin Yazılması……………………………………………………………….52
B-Hafaza Melekleri……………………………………………………………….57
C-Amel Defteri.........................................................................................................58
IV-AMELĐN ISLAH EDĐLMESĐ ..............................................................................64
V-AMELĐN ĐHBAT EDĐLMESĐ................................................................................72
A-Đhbat......................................................................................................................74
B-Çeşitleri.................................................................................................................78
1-Kafirin Amelinin Đhbat Edilmesi.......................................................................78
2-Müminin Amelinin Đhbat Edilmesi....................................................................82
C-Sebebleri...............................................................................................................83
1-Đnkar...................................................................................................................83
2-Nifak..................................................................................................................84
3-Đrtidat (Dinden dönmek)....................................................................................85
4-Şirk koşmak.......................................................................................................86
5-Bazı Kötü Davranışlar........................................................................................88
D-Günahlardan Kurtulma Yolları........................................................................90
1-Keffâret..............................................................................................................90
2-Tekfîru’s-Seyyiât...............................................................................................90
3-Đyi Ameller Yapmaya Devam Etmek.................................................................91
4-Büyük Günahlardan Kaçınmak..........................................................................91
5-Tevbe..................................................................................................................92
6- Zaruret hali .......................................................................................................92
7- Şefaat ................................................................................................................92
VI-AMELĐN SÜSLENMESĐ.......................................................................................93
A-Allah’ın Süslemesi...............................................................................................94
1-Tezyin fi’t-Tab’..................................................................................................95
2-Tezyin fi’l-Ukul.................................................................................................96
B-Şeytanın Süslemesi...............................................................................................97
C-Nefsin Süslemesi..................................................................................................101
D-Fâilin meçhul siga ile zikredilmesi (Kimin Süslediği Bilinmeyen Amel)........101
VII-AMELĐN TARTILMASI.....................................................................................107
A-Vezn ve Mizan......................................................................................................107
B-Tartının Keyfiyeti................................................................................................110
C-Hesaplaşma..........................................................................................................118

ĐKĐNCĐ BÖLÜM
AMEL-NĐYET ve ĐMAN MÜNASEBETĐ

I-AMEL - NĐYET MÜNASEBETĐ.............................................................................120
A-Niyet ve Oluşum Aşamaları................................................................................121
B-Sonuç Doğurma Açısından Amel-Niyet Münasebeti .......................................122
II
1-Niyetin Amelde Doğurduğu Dünyevi Sonuçlar.................................................124
a-Đbadet nevinden olan amel ve niyet .............................................................124
b-Tâat ve Kurbet nevinden olan amel ve niyet................................................126
c-Muamelat nevinden olan amel ve niyet........................................................127
ca-Sonuç doğması niyete bağlı olan amel....................................................127
cb-Sonuç doğması niyete bağlı olmayan amel.............................................127
cc-Fiil haline dönüşmemiş, sırf niyet olarak kalmış amel ...........................128
2-Niyetin Amelde Doğurduğu Uhrevi Sonuçlar...................................................129
C-Üstünlük Açısından Amel-Niyet Münasebeti....................................................132
II-AMEL - ÎMÂN MÜNASEBETĐ.............................................................................134
A-Îman......................................................................................................................134
1-Sözlükte Îmân....................................................................................................135
2-Istılahta “Îmân....................................................................................................136
B-Amel’in Đman ile Münasebetleri.........................................................................138
1-Cüziyyet Đrtibatı (Amelin Îmandan Bir Cüz Kabul Edilme Meselesi)..............138
a-Ameli îmanın cüzü sayanlar...........................................................................139
b-Ameli îmanın cüzü saymayanlar....................................................................150
2-Etki Đrtibatı (Amel’in îmanı Artırıp Eksiltme Meselesi)....................................155
3-Geçerlilik Đrtibatı (Amelin Sıhhâti Đçin îmanın Gerekliliği Meselesi)...............159

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AMELĐN DEĞERĐ ve KARŞILIĞI

I-AMEL ve KARŞILIK...............................................................................................170
II- KARŞILIK ĐFADE EDEN TABĐRLER ..............................................................177
A-Sevap.....................................................................................................................180
B-Ecir........................................................................................................................181
C-Ceza......................................................................................................................183
D-Azap......................................................................................................................183
E-Rics/Ricz...............................................................................................................184
III– AMELĐN DEĞERĐ...............................................................................................182
IV-DÜNYEVĐ VE UHREVĐ KARŞILIKLAR..........................................................185
A-Dünyevi Karşılık..................................................................................................186
1-Salih Amelin Karşılığı.......................................................................................187
a-Đyi bir hayat ve bol rızık.................................................................................187
b-Yeryüzüne varis olmak..................................................................................188
c-Amellerin ıslahı ve günahların bağışlanması.................................................189
2-Salih Olmayan Amelin Karşılığı........................................................................189
a-Geçmiş Ümmetlerin Cezalandırılması...........................................................189
b-Hadler.............................................................................................................190
c-Tazir...............................................................................................................190
d- Keffaretler.....................................................................................................191
e-Bela ve Musibet..............................................................................................191
f-Fitne................................................................................................................194
g-Geçim Darlığı ve Sıkıntı................................................................................195
3- Maddi ve Manevi Cezalar ................................................................................196
4-Dünyada Cezası Çekilen Amelin Ahiretteki Durumu.......................................197
B-Uhrevi Karşılık....................................................................................................198
1-Đyi ve Kötü Amelin Karşılığı.............................................................................198
2-Azabın Şekli.......................................................................................................199
III
3-Nimet Ve Azabın Süresi ...................................................................................200
4-Kabir Hayatı.......................................................................................................200
V-AMELĐN BAŞKASINI ETKĐLEMESĐ..................................................................203
A-Đnsanın Sorumlu Olduğu Amel..........................................................................203
B-Vefat Edenlerin Yaşayanların Amelinden Faydalanmaları............................207
1-Yapılan Hayırların Sevabının Ölüye Ulaşıp Ulaşmaması.................................208
a-Dua ve Đstiğfar................................................................................................208
b-Sadaka............................................................................................................210
c-Kur’an tilaveti................................................................................................211
d-Kurban............................................................................................................212
2-Borç Sorumluluğundan Kurtarma .....................................................................214
SONUÇ..........................................................................................................................220
KAYNAKÇA................................................................................................................223

IV
KISALTMALAR
ABD :Anabilim Dalı
a.e. :Aynı eser
a.g.e. :Adı geçen eser
a.g.mk. :Adı geçen makale
a.g.md. :Adi geçen madde
(a.s.) :Aleyhisselam
b. :bin
bkz. :Bakınız
(c.c.) :Celle celaluh
DĐA :Türkiye Diyanet Vakfı Đslam Ansiklopedisi
DĐB :Diyanet Đşleri Başkanlığı
GYA :Đslamda Đnanç Đbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi
hn. :Hadis numarası
Hz. :Hazreti
ĐAD :Đslami Araştırmalar Dergisi
krş. :Karşılaştırınız
M.Ü. :Marmara Üniversitesi
mad. :Maddesi
(r.a.) :Radıyallahu anh / anhâ
ŞĐA :Şamil Đslam Ansiklopedisi
TDK :Türk Dil Kurumu
trc. :Tercüme, tercüme eden
ty. :Baskı tarihi yok
v. :Vefat tarihi
vd. :Ve devami
vb. :Ve benzeri
vs. :Vesâir / Vesâire
yay. :Yayınları, yayınevi
yy. :Baskı yeri yok

V
ÖNSÖZ
Đnsanlara doğru yolu gösterip Salih amel işlemeye yönelten, yanlış işlerden sakındıran
Yüce Allah’a hamdolsun. Onun son peygamberi Hz. Muhammed’e, aile fertlerine ve saygın
ashabına salat ve selam olsun. Sözlerin en hayırlı olanı Allah’ın kelamı, yolların en doğru
olanı Hz. Muhammed’in yoludur.
Đnzâlinden günümüze değin Kur’an’ı anlama gayretleri aralıksız devam etmiştir. Bu
çalışmalar zamanla müstakil bir ilim dalı haline gelerek Tefsir ilmi teşekkül etmiştir. Tefsire
dair ilk çalışmalar Kur’ân ile ilgili rivayetlerin toplanmasıyla başlamıştır. Daha sonra ayetler
tek tek ele alınıp, gramer, edebiyat, ahkâm ve ahlak gibi yönlerden incelenmiş ve bu sahada
muazzam eserler vücuda getirilmiştir. Yine zamanla, bütün ayetleri ele alan tefsirlerin yanında
Kur’an’daki ahkâm, aksâm, emsâl ve kasas gibi bazı mevzuları ele alıp inceleyen, konulu
tefsirlerin ilk türü sayılabilecek eserler ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise Kur’an’ın bütün
ayetlerini ihtiva eden tefsir çalışmalarının yanında değişik isimler altında konulu çalışmalar da
yapılmaktadır.
Bizim çalışmamız da konulu bir çalışmadır ve günlük hayatımızda önemli bir yeri olan
amel konusu incelenmeye çalışılmıştır. Bize göre konu klasik olmasına rağmen hala
güncelliğini korumaktadır. Zira meslek hayatımızda yaşanan tecrübeler ve karşılaşılan
problemler bizi bu konuyu çalışmaya yöneltmiştir. Fıkıh, kelam ve ahlak gibi değişik
disiplinlerce de incelenebilecek olan konu tefsir ilminin sınırları içerisinde incelenmeye
çalışılmıştır. Ancak zaman zaman mezkûr disiplinlerin kaynaklarından da istifade edilmiştir.
Konu değişik yönleriyle daha önce de çalışılmıştır. Mesela, Murat Sülün’ün Kur’ân-ı Kerim
Açısından Đman-Amel Đlişkisi ve Ömer Dumlu’nun Kur’ân-ı Kerim’de Salah Meselesi isimli
çalışmaları gibi. Tezde bu çalışmalar göz önünde bulundurulmuş ve konu farklı yönleriyle
işlenmiştir.
Çalışmada, Kur’an tefsirleri, tefsir sahasında telif edilmiş diğer eserler, fıkıh ve kelam
kaynakları, hadis koleksiyonları ile lügatlerden faydalanılmıştır. En çok istifade edilen temel
kaynaklar; Râgıb’ın el-Müfredât’ı, Taberî’nin Câmiu’l-Beyân’ı, Đbn Kesir’in Tefsiru’l-
Kur’ani’l-Azîm’i, Kurtûbî’nin el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân’ı, Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı,
VI
Fahrettin Râzî’nin Mefâtîhu’l-Gayb’ı, Beyzâvî’nin Envâru’t-Tenzîl’i, Nesefî’nin Medârikü’t-
Tenzîl’i, Hâzin’in Lübâbü’t-Te’vîl’i, Ebussuûd Efendî’nin Đrşâdü’l-Akli’s-Selîm’i, Âlûsî’nin
Rûhu’l-Meânî’si, Elmalılı Hamdi Yazır’ın Hak Dini Kur’ân Dili ile ismi kaynakçada
zikredilen diğer eserlerdir. Ayrıca bazı eserlerin farklı baskılarından istifade etme durumu
olmuştur. Đlgili eserlerin bu kabil farklılığına yayınevleri zikredilerek işaret edilmiştir.
Tez, giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.
Giriş bölümünde amel kelimesinin sözlük ve ıstılah anlamı, amel ile anlam yakınlığı
olan kavramlar ile değişik açılardan amelin bölümleri üzerinde durulmuştur.
Birinci bölümde amelin yaratılması, amellerde husün ve kubuh konuları ile amelin
yazılması, ıslah edilmesi, ihbat edilmesi, süslenmesi ve tartılması konuları incelenmiştir.
Đkinci bölümde amel-niyet ve amel-iman irtibatı ve bunların amele olan etkileri tetkik
edilmiştir.
Üçüncü bölümde ise amelin karşılığı ve değeri konusu üzerinde durulmuş Kur’ân
çerçevesinde iyi ve kötü amelin karşılığı, amelin değeri, karşılığın dünyevi ve uhrevi oluşu ve
başkasının amelinden etkilenmek konuları incelenmiştir.
Çalışmanın özetlenip değerlendirildiği sonuçtan sonra araştırmada istifade edilen
eserlerin zikredildiği kaynakça yer almaktadır.
Çalışmanın bu aşamaya gelmesine emeği geçen bütün hocalarıma ve özellikle beni
doktara çalışması yapmaya teşvik eden, ders aşamasında, konu seçiminde ve daha sonraki
aşamalarda ve desteğini gördüğüm danışmanım Marmara Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi
Öğretim üyesi sayın Prof. Dr. Sadrettin Gümüş’e, tezi okuyup çok kıymetli eleştirilerini
bildiren muhterem hocalarıma, çalışmamın her aşamasında desteğini gördüğüm vefalı eşime,
kaynak temininde yardımcı olan arkadaşlarıma ve emeği geçen herkese şükranlarımı arz
ederim.
Başarı Allah’tandır.

Yusuf Yurt

VII