dini araştırmalar

248 Pages·2013·1.54 MB·Turkish

X
6-
6
DİNİ ARAŞTIRMALAR 1-9
0
3
1
N:
Ocak -Haziran 2013, Cilt:16, Sayı: 42 SS
I
Bu dergi TÜBİTAK/ULAKBİM, SBVT
(Sosyal Bilimler Veri Tabanı) tarafından dizinlenmektedir.
DİNÎ ARAŞTIRMALAR
Cilt: 16 Sayı: 42
Ocak - Haziran
Altı ayda bir çıkar
Fiyatı: ¨ 25
Yayın Türü
Yaygın ve Süreli
Dizgi ve Baskı
Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi
Alınteri Bulvarı 1256 Sokak No:11 Yenimahalle / ANKARA
Tel: [phone] (pbx) Faks: 354 91 32
Basım Tarihi
Haziran 2013
ANKARA
Yönetim Yeri
Cihan Sk. No: 37/1 Sıhhıye/ANKARA
Redaksiyon
Arş. Gör. Fatma Kenevir
Yazışma Adresi
Arş. Gör. Fatma Kenevir
A.Ü. İlahiyat Fakültesi
Bahçelievler/ Ankara
İrtibat Telefonu
Arş. Gör. Fatma Kenevir
O 546 433 50 38
e-posta: [email protected]
web: diniarastirmalar.net
[email protected]
Posta Çeki Hesabı
Şahin Kızılabdullah adına 5791754
Bahçelievler/ANKARA
Abone Bedelleri
Yurt İçi: Normal: 40 TL, Öğrenci: 30 TL (Yıllık)
Yurt dışı: 30 Euro (Yıllık)
Abone şartları :
Yurt içinden abone olmak için belirtilen abone bedelini Şahin Kızılabdullah
5791754 nolu posta çeki hesabına yatırmanız yeterlidir. Adınızı, açık adresinizi,
posta kodunuzu ve hangi sayıdan itibaren abone olmak istediğini lütfen belirtiniz.
DİNÎ ARAŞTIRMALAR
Hakemli Bilimsel Dergi
Altı ayda bir çıkar.
İmtiyaz Sahibi
Motif Yayıncılık Rek. Paz. ve Tic. Ltd. Şti. adına
Mahmut TÜLEK
Editör
Prof. Dr. Recep KILIÇ
Editörler Kurulu
Prof. Dr. Cemal TOSUN
Prof. Dr. Ahmet Hikmet EROĞLU
Prof. Dr. Abdulkadir DÜNDAR
Yazı İşleri Müdürü
Kaya KUZUCU
Yayın Kurulu
Prof. Dr. Ali İsra Güngör, Prof. Dr. Durmuş Arık, Yrd. Doç. Dr. Engin Erdem,
Doç. Dr. İhsan Çapcıoğlu, Yrd. Doç. Dr. Yıldız Kızılabdullah, Yrd. Doç. Dr. Rabiye Çetin, Dr. Tuğrul Yürük,
Ar. Gör. Şahin Kızılabdullah, Ar. Gör. Fatma Kenevir, Ar. Gör. Ayşe Ersay
Danışmanlar Kurulu
Prof. Dr. Abdurrahman Küçük (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Ahmet İnam (ODTÜ), Prof. Dr. Ali Rafet Özkan (Kastamonu
Üniv.), Prof. Dr. Bahaeddin Yediyıldız (Hacettepe Üniv.), Prof. Dr. Baki Adam (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Harun Güngör
(Erciyes Üniv.), Prof. Dr. Hayrani Altıntaş (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Hüsnü Ezber Bodur (Sütçü İmam Üniv.), Prof. Dr.
Johannes Laehnemann (Nürnberg-Erlangen Üniv.), Prof. Dr. Kamil Çakın (Ankara Üniv.), Prof. Dı: Kazım Sarıkavak
(Gazi Üniv.), Prof. Dr. Mehmet Katar (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Mehmet Özdemir (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Mustafa
Erdem (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Niyazi Akyüz ( Ankara Üniv.), Prof. Dr. Niyazi Usta (19 Mayıs Üniv.), Prof. Dr. Ömer
Faruk Harman (Marmara Üniv.), Prof. Dr. Ramazan Buyrukçu (Süleyman Demirel Üniv.), Prof. Dr. Recai Doğan (Ankara
Üniv.), Prof. Dr. Sönmez Kutlu (Ankara Üniv.), Prof. Dr. Talat Sakallı (Süleyman Demirel Üniv.), Prof. Dr. Yunus
Apaydın (Erciyes Üniv.), Doç. Dr. Asım YAPICI (Çukurova Üniv.), Doç. Dr. Hilmi Demir (Hitit Üniv.), Doç. Dr. İbrahim
Maraş (Ankara Üniv.), Doç. Dr. Kemal Polat (Atatürk Üniv.), Doç. Dr. Ramazan Uçar (Süleyman Demirel Üniv.), Yrd.
Doç. Dr. Cengiz Çuhadar (Kastamonu Üniv.), Yrd. Doç. Dr. Hakan Coşar (Çukurova Üniv.), Yrd. Doç. Dr. İbrahim
Kaplan (İnönü Üniv.), Yrd. Doç. Dr. Murat Gökalp (Fırat Üniv.), Yrd. Doç. Dr. Önder Bilgin (Akdeniz Üniv.), Yrd. Doç.
Dr. Yusuf Gökalp (Çukurova Üniv.)
EDİTÖRDEN
Dini Araştırmalar Dergisi, ilahiyat ve din bilimlerinin temel problemle-
rini bilimsel bir bakış açısıyla ele alan, bu konuda çözüm önerileri getiren ma-
kale, çeviri, olgu sunumu, kitap ve sempozyum tanıtımı yayımlayarak başta
ilahiyat alanındaki akademisyen ve öğrenciler olmak üzere din bilimi alanına
ilgi duyan geniş bir okuyucu kitlesine hizmet etmekte; din ve düşünce haya-
tımızın bilimsel bilgi ile zenginleşmesine katkıda bulunmaktadır. Bu sayı ile
dergimizin, TÜBİTAK – ULAKBİM Sosyal ve Beşeri Bilimler Veri Tabanı
(SBTV) Komitesi tarafından 21. 02. 2013 tarih ve 48 sayılı Komite toplantısın-
da değerlendirilerek 2012 yılından itibaren veri tabanına alınmaya uygun bu-
lunmuş olduğunu belirtmekten özel bir mutluluk duyuyorum. Akademisyenle-
rin kendi çalışmalarından zaman ayırarak ve çok sınırlı maddi imkânlarla ya-
yın hayatına devam edebilen bir dergi için bu azımsanmayacak bir başarıdır.
Bu başarının elde edilmesinde emeği geçen herkese; öncelikle ilk sayıdan bu
sayıya kadar her dönemde katkı vermiş olan yazı kurulu ve danışmanlar ku-
rulu üyelerine, yazıları zamanında ve titizlikle değerlendiren hakem kuruluna,
ama özellikle de dergiyi yazılarıyla ayakta tutan yazarlarımıza teşekkür ediyo-
rum. İlgili kurullarda isimleri her zaman geçmemekle birlikte Derginin yayın
hayatına devam etmesinde hayati katkıları olan İlahiyat Fakültesi’nde farklı
dönemlerde akademik çalışmalarını yürütmüş/yürütmekte olan genç akade-
misyen arkadaşlarımıza olan şükran duygumuzu da burada belirtmem gerekir.
Dini Araştırmalar Dergisi Ailesi olarak okuyucu ile zamanında bu-
luşabilmenin gurur ve heyecanını yaşadığımız 16. Cildin 42. sayısı olan bu
sayımız, önceki sayılarda olduğu gibi, her biri alanına bilimsel katkı sağla-
yacak nitelikte özgün telif ve çeviri yazılardan oluşmaktadır. Yrd. Doç. Dr.
Rabiye Çetin, “Tanzimat’tan Günümüze Kelam’ı Yenileme Çalışmaları I”
başlığı altında, İslam düşüncesinin önemli bir damarında Osmanlı’nın son
döneminde başlamış olan yenilenme teşebbüsünü çok yönlü olarak analiz et-
mektedir. Yrd. Doç. Dr. Remziye Ege, “Sosyal Kurumlarda Din Hizmetleri
ve Sosyal Zekâ İlişkisi” başlıklı yazısı ile hem sosyal kurumlarda din hizmeti
gibi önemli bir mesele hem de sosyal zeka gibi önemli bir kavram konusunda
düşünce ufkumuzu genişletmektedir. Dr. Gazi Erdem, İslam medeniyet ham-
lesinin kurucu unsurlarından olan bir bilim kurumunu “İslam Kültür Tarihinin
İlk İlimler Akademisi: Beytü’l-Hikme” başlığı altında incelemekte; Yrd. Doç.
Dr. Hasan Özalp, Reenkarnasyon konusundaki bilimsel birikime “Aristoteles
ve İbn Sînâ’nın Reenkarnasyonu Reddi” yazısıyla önemli bir katkı sunmak-
tadır. Yrd. Doç. Dr. M. Alparslan Küçük, günümüzde turizmin yoğun ilgi
alanına girmek suretiyle biraz da ticarileşen hac uygulamasını, “Din - Turizm
İlişkisi Çerçevesinde Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te Hac Uygula-
masına Genel Bakış” başlığı ile üç teistik din açısından değerlendirmekte;
Yrd. Doç. Dr. Hüsamettin Karataş, “Sakyamuni Buda’nın Tarihsel Kişiliği ve
Öğretisinin Yeni Bir Din Haline Geliş Süreci” başlıklı yazısı ile Budizm ile
ilgili bilimsel birikimi zenginleştirmektedir. Dr. Mualla Yıldız, “İlkokul ve
Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Açı-
sından İncelenmesi” başlıklı yazısı ile toplumsal cinsiyet konusunda farkın-
dalık uyandırmakta; Dr. Safiye Kesgin ise “Batıcılık Akımı Temsilcilerinden
Celal Nuri İleri’nin Eğitim Görüşleri” başlıklı yazısı ile Cumhuriyeti hazırla-
yan Osmanlı’nın son döneminin düşünce iklimine ışık tutmaktadır. Yrd. Doç.
Dr. Mustafa Öztoprak, “Endülüs Âlimlerinden İbnü’l-Harrât el İşbîlî’nin Ha-
yatı ve Hadisçiliği” başlıklı yazısı ile Endülüs düşünce mirasının önemli bir
ismini; Dr. Abdurrahman Yazıcı, “İslam Hukukunda Kelâle” başlıklı yazısı
ile İslam hukukunun önemli bir konusunu ele almaktadırlar. Son olarak Yrd.
Doç. Dr. Nurten Kımter, Nina Ghosh’tan yaptığı “Seküler Hekim ve Dindar
Hasta: Klinik Ortamda Dinî Uyumsuzluğun Üstesinden Gelme” başlıklı çevi-
risi ile hasta ve hekimin birbiriyle çelişen dini tutumlarının ortaya çıkardığı
biyoetik sorunları analiz etmektedir. 42. sayıya katkı veren yazar, hakem ve
ilgili bütün arkadaşlarımıza teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum
43. sayı ile yeniden buluşmak üzere,
Prof. Dr. Recep KILIÇ
İÇİNDEKİLER
9 • Rabiye ÇETİN
TANZİMAT’TAN GÜNÜMÜZE KELAM’I YENİLEME ÇALIŞMALARI I
The Studies Renovation of al-Kalam from Tanzimat to Present-day I
39 • Remziye EGE
SOSYAL KURUMLARDA DİN HİZMETLERİ VE SOSYAL ZEKÂ İLİŞKİSİ
Religious Services in Social Institutions and Social Intelligence
57 • Gazi ERDEM
İSLAM KÜLTÜR TARİHİNİN İLK İLİMLER AKADEMİSİ: BEYTÜ’L-HİKME
The first Academy of Sciences in the Islamic Cultural History: The Bait al-Hikmah
78 • Hasan ÖZALP
ARİSTOTELES VE İBN SÎNÂ’NIN REENKARNASYONU REDDİ
Rejection Of The Reıncarnation Of Aristotle And Ibn Sina
101 • Mehmet Alparslan KÜÇÜK
DİN - TURİZM İLİŞKİSİ ÇERÇEVESİNDE YAHUDİLİKTE, HIRİSTİYANLIKTA VE
İSLAMİYETTE HAC UYGULAMASINA GENEL BAKIŞ
A General Overview on the Pilgrimage Application in Judaism, Christianity and Islam in the
Context of Relationship Between Religion and Tourism
129 • Hüsamettin KARATAŞ
SAKYAMUNİ BUDA’NIN TARİHSEL KİŞİLİĞİ VE ÖĞRETİSİNİN YENİ BİR DİN
HALİNE GELİŞ SÜRECİ
Historical Personality of Shakyamuni Buddha and the Process of his Teaching be Coming
into a New Religion
143 • Mualla YILDIZ
İLKOKUL VE ORTAOKUL DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ KİTAPLARI
GÖRSELLERİNİN TOPLUMSAL CİNSİYET AÇISINDAN İNCELENMESİ
Analysis Visual Components of Elementary and Middle School Religious Culture and Moral
Knowledge Textbooks in Terms of Gender
166 • Safiye KESGİN
BATICILIK AKIMI TEMSİLCİLERİNDEN CELAL NURİ İLERİ’NİN EĞİTİM
GÖRÜŞLERİ
Educational View of Celal Nuri İleri as a Representatitive of Westernization İdeas
190 • Mustafa ÖZTOPRAK
ENDÜLÜS ÂLİMLERİNDEN İBNÜ’L-HARRÂT EL-İŞBÎLÎ’NİN HAYATI VE
HADİSÇİLİĞİ
Ibn Harrât el-Isbîlî Who Was An al-Andalusia Scholar His Live And Hadith Learnıng
216 • Abdurrahman YAZICI
İSLAM HUKUKUNDA KELÂLE: ÖZ VE ÜVEY KARDEŞLERİN FÜRÛ VE USÛL
HISIMLARLA MİRASÇILIĞI
Kalālah in Islamic Inheritance: Heirship of Siblings
238 • Nina GHOSH / Çev. Nurten KIMTER
SEKÜLER HEKİM VE DİNDAR HASTA:
KLİNİK ORTAMDA DİNÎ UYUMSUZLUĞUN ÜSTESİNDEN GELME
The Secular Physician and the Religious Patient: Overcoming Religious Discordance in the
Clinical Setting
247 • Yayın İlkeleri
Dini Araştırmalar, Ocak - Haziran 2013, Cilt : 16, Sayı : 42, ss. 9- 38 • 9
TANZİMAT’TAN GÜNÜMÜZE KELAM’I YENİLEME
ÇALIŞMALARI I
Rabiye ÇETİN*
Öz
Bu çalışmada Tanzimat sonrasında başlayan Kelam’ı yenileme çalışmalarının bir
kısmı ele alınmaktadır. Yenilenme ihtiyacının tarihsel, kültürel ve siyasi arka planı, ye-
nilik arayışının sebepleri, Yeni İlm-i Kelam Projesinin yöntemsel ve içeriksel boyutu
ele alınıp irdelenmiştir. Tanrı düşüncesi ve bu düşünceye bağlı olarak vahiy, nübüv-
vet ve ahiret konularını hedef alan Materyalizm, Darwinizm, Pozitivizm, Panteizm
düşünce akımları, Kelamcıların ortaya koyduğu görüşler üzerinden ele alınmıştır. Bu
bağlamda görüşlerine yer verilen kelamcılar Abdüllatif Harputî, Filibeli Ahmet Hilmi,
İsmail Hakkı İzmirli, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, Şeyhülislam Mustafa Sabri
Efendi ve Ömer Nasûhi Bilmen’dir.
Anahtar Kelimeler: Yeni İlm-i Kelam, Materyalizm, Darwinizm, Pozitivizm,
Panteizm
Abstract
The Studies Renovation of al-Kalam from Tanzimat to
Present-day I
In this article it has been dealt with a part of studies of new teology which started
after Tanzimat. It has been discussed the need for renewal of the historical, cultural
and political background, the reasons for the innovation studies, aspects of methodo-
logy and content of new ilm al-kalam project discussed. It has also been discussed the
responses of theologians to Materialism, Darwinism, Positivism, Pantheism about the
idea of God and revelation, prophecy and afterlife depending on God’s idea. In this
context, these theologians whose ideas have been discussed are Abdullatif Harputî,
* Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı Öğ-
retim Üyesi, [email protected]
10 • TANZİMAT’TAN GÜNÜMÜZE KELAM’I YENILEME ÇALIŞMALARI I
Filibeli Ahmet Hilmi, Ismail Hakki Izmirli, Shaykh al-Islam Musa Kazim Efendi,
Shaykh al-Islam Mustafa Sabri Efendi and Omar Nasuhi Bilmen.
Keywords: New Ilm al-Kalam, Materialism, Darwinism, Positivism, Pantheism
Giriş
İslam’ın inanç esaslarını Kur’an’dan hareketle belirleyen, onları aklen
temellendirip açıklayan ve diğer dünya görüşlerine karşı savunan Kelam ilmi,
Müslümanlar tarafından kurulan ve geliştirilen; Felsefe’den farklı olarak hem
akıl hem de vahyi kaynak kabul eden, dolayısıyla kendine özgü yöntemi ve
içeriği bulunan özgün bir disiplindir (İzmirli 1981:1-2; Ay 2011:7). Tarihsel
süreç içerisinde kurulup gelişen her ilmî disiplin gibi Kelam ilmi de belirli
şartların ve ihtiyaçların sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu ilimin, geçirdiği
tarihsel süreçte her dönem, kendine özgü sorunları ele almasına ve kullandığı
yöntemin farklılığına göre de birbirinden ayrışmıştır.
Kelam ilminin kurucusu olan Mutezile ekolünün ortaya çıktığı başlangıç
döneminde ele alınan konuların Allah tasavvuru çerçevesinde ortaya çıktığı
ve söz konusu bağlamda tartışıldığı görülmektedir. Ehl-i Sünnet Kelam eko-
lünün oluştuğu süreç ise ikinci dönem olarak bilinmektedir. Geçirdiği üçüncü
dönemde Felsefenin Müslümanlarca tanınması ve benimsenmesiyle Kelam
ilminin hem konusu hem de yöntemi değişmiş ve gelişmiş, var olan her şey,
var olması bakımından ele alınmış, Mantık ilmi de Kelam için önem kazan-
mıştır. Bu süreç Kelam’ın felsefileştiği dönem olarak belirginleşmiştir. Özel-
likle Kelam’ın felsefeyle iç içe geçtiği bu dönem Kelam’ın hayattan koptuğu
ve insanın ihtiyaçlarına cevap veremeyen sorunsallarla uğraştığı gerekçesiy-
le eleştirilmiş ve Kelam’ın gerileme dönemi olarak adlandırılmıştır (İzmirli
1981: 54; el-Cabiri 2000: 321).
Gerileme dönemi olarak adlandırılan bu süreç aslında Kelam ilmi için
gerileme değildir zira doğası gereği Felsefe’den bağımsız b ir Kelam’dan
bahsedilemez. Akıl ve vahiy olmak üzere iki kaynak kabul eden Kelam’ın
aklı kullanması ve konuları rasyonel bir zeminde tartışmasının yolu kendine
özgü bir felsefe üretmesine bağlıdır. İslam medeniyetinin kurulması ve
geliştirilmesinin temeli, ortaya koyduğu bu felsefi birikimdir. Söz konusu
dönemde kelamcıların ortaya koyduğu bu felsefi birikimi göz ardı edip,
Kelam’ın gerilediğini hatta çöküş dönemine girdiğini iddia etmek bu süreçte
ortaya konan birikime gereken önemi vermemektir.