din görevlilerinin hadis bilgilerinin mahiyeti üzerine bir alan araştırması

378 Pages·2011·2.85 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
HADİS BİLİM DALI

DİN GÖREVLİLERİNİN HADİS BİLGİLERİNİN
MAHİYETİ ÜZERİNE BİR ALAN ARAŞTIRMASI
(NİĞDE VE MERSİN ÖRNEĞİ)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Adil YAVUZ

Hazırlayan
Ahmet GÜR

Konya–2011
2

GİRİŞ
Toplumsal hayatımızda halkımızın manevi eğitim alanında etkin rol alanların
başında din görevlileri gelmektedir. Türkiye'de yaygın din eğitiminin en önemli yerleri
arasında Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olan camiler ve Kur'an Kursları gösterilebilir.
80.636 cami, 8164 öğretime açık Kur'an Kursu vardır. Buralarda görev yapan 58.839
imam, 9.442 müezzin ve 4.381 Kur'an Kursu öğreticisi bulunmaktadır. 273.876 kişi
Kur'an Kurslarına devam ederken 192.868 kişi mezun olmuştur.1 Buralarda eğitim gören
insanların miktarına bakıldığında çok ciddi bir sayı ile karşılaşırız. Bu insanlar, genelde
dini bilgilerini okumaktan çok dinleme ve görme yollarıyla elde eden, kendilerine
öğretilen ve telkin edilen bu bilgileri çoğu zaman olduğu gibi kabullendikleri görülen
kimselerdir.2 İşte bu noktada bütün sorumluluk bu insanlara din eğitimi veren kimselerde
olmaktadır.

Cami ve cemaat yoluyla dini bilgi almak isteyen insanların doğrudan irtibat
kurduğu kişiler öncellikle erkekler için imamlar veya müezzinler, bayanlar için Kur'an
Kursu öğreticileridir. Din hizmetlerinin temelini bu kimseler teşkil eder. Hal böyleyken
bu mesleğin mensupları bir bakıma Diyanet İşleri Başkanlığı'nın halkın içindeki en
önemli temsilcileri durumundadır. Başkanlığın başarılı ve saygın bir konuma gelmesinde
imamlar başta olmak üzere müezzinler ve Kur'an Kursu hocalarının verimli bir din
hizmeti vermeleri etkili olacaktır.3

Din görevlilerinin toplumun hâlihazırdaki din anlayışına sahip olmasında çok etkili
bir yerleri vardır. Bu nedenle bu kimselerin sağlam ve doğru bir dinî bilgiye sahip
olmaları gerekmektedir. Bu da onların Kuran’a ve hadis merkezli ilmi birikime vâkıf
olmalarıyla mümkündür.

Çalışmamız din görevlilerinin Niğde ve Mersin illeri özelinde dinimizin ikinci
kaynağı olan hadis bilgilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Birinci bölümde din

1http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/Diyanet-Isleri-Baskanligi-AnaMenu-sayisal-bilgiler-65.aspx (Erişim
Tarihi: 17–11–2010), Bu bilgiler 1 Haziran 2010 tarihinde 2009 istatistik bilgileri olarak yayınlanmıştır.
Buradaki kursiyerler ile ilgili 2008–2009 öğretim yılı sonundaki bilgiler verilmektedir.
2 Bkz. Karaman, Hayrettin, “Türkiye’de Dini Bilginin Kaynak ve Metodu Üzerine”, Diyanet İşleri
Başkanlığı Dergisi, 10.cilt, 112–113. sayı, s. 352, Ankara, 1971
3 Bkz. Şentürk, Habil, “İmam-Hatiplerin Din Hizmetlerinde Karşılaştığı Problemler ve Çözüm Önerileri
(Isparta Örneği)”, I.Din Hizmetleri Sempozyumu, II, 63, DİB Yayınları, Ankara, 2007
3

görevliliği üzerine kısa bilgi verildikten sonra araştırmamızla ilgili bulgular etraflıca
değerlendirilecektir.
4

İÇİNDEKİLER

Giriş…………………………………………………….………………...……..…………….2
İçindekiler……………………………………………….…………………………………….4
Önsöz……………………………………………………………………………...….……….6
Tez Kabul Formu……………………………………………………………………………...8
Özet………………………………………………………………………………...................9
Summary……………………………………………………………………………………..10
Kısaltmalar…………………………………………………………………………………...11
Tablolar Listesi………………………………………………………………………………12

BİRİNCİ BÖLÜM

ÇALIŞMANIN METODOLOJİSİ…………………………………………………………..25
Çalışmanın Amacı Ve Önemi………………………………………………………………..25
Ölçme Aracının Özellikleri………………………………………….....................................25
Varsayımlar…..……………………………………………………….……..........................27
Çalışmanın Sınırlılıkları…………………………………………….….................................28
Evren Ve Örneklem……………………………………………………..…...........................28
Konu Hakkında Yapılmış Çalışmalar……………………………..…………………………28

İKİNCİ BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE ………………………………………………………………29
1.1.Din Görevlileri Hakkında Genel Bilgi………………….……….…………………29
1.1.1. İmam……………………………………………………………....................29
1.1.2. Müezzin…………………………………………………………...................31
1.1.3. Kuran Kursu Öğreticisi………………………………………………………32
1.1.4. Kullanılan Kavramlar…………………..……………………………………33

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BULGULAR VE YORUMLAR…………………………………………………………….35
2.1. Din Görevlilerinin Görev Unvanları……………………………………………35
2.2. Din Görevlilerinin Yaş Dağılımları…………………………………………….35
2.3. Din Görevlilerinin Hizmet Yılları……………………………………...............36
2.4. Din Görevlilerinin Eğitim Durumları…………………………………………..37
2.5. Din Görevlilerinin Görev Yeri Türleri………………………………… ………38
2.6. Din Görevlilerinin Kaynak Bilgileri……………………………………………38
2.7. Din Görevlilerinin Hadis Bilgilerinin Mahiyeti ve Sıhhati……………………..43
2.7.1. Din Görevlilerinin Hadis Usulü İle İlgili Çoktan Seçmeli Sorulara
Verdikleri Cevaplar………………………………………….……………………………….43
1.Soru: Hadisleri rivayet eden râvilerin isimlerinin yer aldığı kısma ne denir?...43
2. Soru: Hadis ilminde râvilerin güvenirliliğini inceleyen disipline ne denir?…..47
3. Soru: Aşağıdakilerden hangisi günümüze kadar gelmiş en eski orjinal hadis
mecmuasıdır?………………………………………………………………………………...50
4. Soru: Aşağıdakilerden hangisi kütüb-i sitte içinde yer almaz? ……………....53
5. Soru: Anlamı Allah’a (c.c.), lafzı Hz. Peygamber’e ait olan hadislere ne denir?..........57
5

2.7.2. Din Görevlilerinin Hadis Usulü İle İlgili Açık Uçlu Sorulara Verdikleri
Cevaplar……………………………….………………………………………………………………61
1. Soru: Sahih ve hasen hadiste bulunması gereken şartları taşımayan, fakat
uydurma olarak da isimlendirilmeyen hadislere ne denir? …….............................................61
2. Soru: Hz. Peygamber adına uydurulmuş sözlere ne denir?…………………65
3. Soru: Hadis rivayet eden kişinin güvenilir olmasına ne denir?………………68
4. Soru: Râvinin duyduğu hadisi başka bir râviye nakledinceye kadar iyi bir
şekilde muhafaza etmesine ne denir? ………………………………………………………..72
5. Soru : Fethu’l-Bârî hangi hadis kitabının şerhidir ? ….… …………………..75
2.7.3. Din Görevlilerinin Karışık Olarak Yöneltilen İfadelere Verdikleri
Cevaplar ..………………………………………………………………………………………..78
2.7.3.1. İmanla İlgili İfadeler …………………………………....…………….78
İmanla İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi………………..…...............109
2.7.3.2. Ahkâmla İlgili İfadeler……………………………………..… ……….110
Ahkâmla İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi …………….…………….141
2.7.3.3. Kadın ve Aile İle İlgili İfadeler…………………………..…………….141
Kadın ve Aile İle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi…….…………….172
2.7.3.4. Yeme-İçme İle İlgili İfadeler…………………………….…………….173
Yeme-İçme İle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi…………………….204
2.7.3.5. İlimle İlgili İfadeler…………………………………………………….204
İlimle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi…………….………………...235
2.7.3.6. Faziletlerle İlgili İfadeler…………………………………...………….235
Faziletlerle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……………..………….266
2.7.3.7. Ölüm, Cennet-Cehennemle İlgili İfadeler……………….…………….266
Ölüm, Cennet-Cehennemle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi...............297
2.7.3.8. Zühdle İlgili İfadeler…………………………………………………..297
Zühdle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi…………….………………327
2.7.3.9. Toplumsal İlişkilerle İlgili İfadeler……………………………………328
Toplumsal İlişkilerle İlgili İfadelerin Değerlendirilmesi……...............359

SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………………….360
KAYNAKÇA………………………………………………………………..….…………367
EK-1: ANKET SORULARI
EK-2: MÜFTÜLÜKLERİN ANKET İLE İLGİLİ OLURLARI
6

ÖNSÖZ

İslam dininin ikinci kaynağı olarak Hz. Peygamber'in hadisleri gelir. İslam tarihi
boyunca Müslümanlar dini bilgilerini öğrenmek için ilk aşamada din görevlilerine
müracaat etmişlerdir. Din görevlilerinin gerek kendilerine birebir sorulan sorulara
verdikleri cevaplarda, gerekse de yaptıkları sohbet ve vaaz gibi irşat ve tebliğ
faaliyetlerinde İslam'da bu kadar önemli bir yere sahip olan hadislere yer vermemeleri
düşünülemez. Hadisler, İslam'ı öğrenmek ve öğretmek için vazgeçilmez bir kaynak ve
dayanak durumundadır. Bu nedenle din görevlilerinin hadis bilgileri ne kadar sıhhatli
olursa aktardıkları dini bilgiler de o derece sıhhatli olur.

Çalışmamız, ilk planda din görevlilerinin ayet, hadis, mevzu rivayet ve
atasözlerinden oluşan ifadeler arasındaki farkı ne ölçüde bildiklerini ortaya koymayı
amaçlamaktadır. İkinci olarak da onların hadisle ilgili kaynak bilgileri ölçülmek
istenmiştir.

Öncelikle her biri 4 sahih hadis, 4 mevzu rivayet, 1 ayet ve 1 atasözü olmak üzere
10’ar ifadeden oluşan konularına göre toplam 9 bölüm tertip edilmiştir. Ancak denekleri
yönlendirmemek için konu başlıkları çıkarılmıştır. Din görevlilerinin hadis usulü ile ilgili
bilgilerini tespit etmek için 5 tane çoktan seçmeli ve 5 tane de açık uçlu soru
yöneltilmiştir. Böylece ankette 90 adet konu başlıkları çıkarılmış ifade ve 10 adet usul
sorusuyla birlikte 100 soru yer almıştır. Din görevlilerinin kaynak bilgilerinin ortaya
konması için varsa okudukları hadis kitapları ile usul kitapları sorusu da yöneltilmiştir.

Niğde merkez ve Bor ilçe müftülüğü ile Mersin ili merkez ilçelerinden Toroslar
ve Akdeniz müftülüğü ile bağlantı kurularak buralardan anket yapmak için izin
alınmıştır. Müftülüklerce belirtilen toplantı günlerinde hazır bulunulmuş ve din
görevlilerine anket hakkında bilgi verilerek anketi doldurmaları istenmiştir.

Çalışmanın şekillenmesinde Mehmet Bilen'in "T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı`na
Bağlı Camilerde Görev Yapan İmamların Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Tecrübî
Bir Araştırma (Ankara, Şırnak Örneklemi)" adlı yüksek lisans tezinden esinlenilmiştir.
Ancak adı geçen yüksek lisans tezini inceleme imkânımız olmamıştır. Bu tezin yazarı
tarafından özeti mahiyetindeki konuyla ilgili makalesi (İslâmiyât IV -2001- sayı 1, s.73–
7

88) ile aynı yazarın “Din Görevlilerinin Hadis Bilgileri Üzerine” (İslami İlimler Dergisi,
Yıl 2, Sayı 2, Güz 2007 s. 81-104) adlı makalesi incelenmiştir. Bir takım değişiklik ve
eklemelerle orada takip edilen yöntemlerden faydalanılmıştır. Sonuç kısmında bu iki
makaledeki bulgularla yaptığımız çalışmadan ortaya çıkan sonuçları karşılaştıracağız.

Araştırma üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde; çalışmanın amacı ve
önemi, çalışmada uyulacak yöntem, varsayımlar, çalışmanın sınırlılıkları, evren ve
örneklem ve konu hakkında yapılmış çalışmalardan bahsedilmektedir.

İkinci bölümde, din görevliliği hakkında kısa bir giriş yapıldıktan sonra alt başlık
olarak imamlık, müezzinlik, Kur'an Kursu öğreticiliği ve araştırmada geçen kavramlar
hakkında özet bilgiler verilmektedir.

Üçüncü bölümde, alan araştırması neticesinde elde edilen istatistiksel bulgulara
ve bulguların yorumuna yer verilmektedir.

Sonuç ve öneriler bölümünde ise, araştırmada ulaştığımız bulguların
değerlendirmesi yapılmaktadır. Ekler ve kaynaklar bölümleriyle çalışma noktalanmıştır.

Çalışmamızın şekillenmesinde ve anket sorularının tespitinde büyük emekleri
olan danışman hocam muhterem Doç. Dr. Adil Yavuz’a, bana böyle bir çalışma yapmam
hususunda fikir veren Ahmet Ağralı’ya, anketlerin yapılmasında yardımcı olan Niğde,
Bor, Akdeniz ve Toroslar müftülüğüne, bu çalışmada büyük emekleri olan Nuri
Birinci’ye, Oğuzhan Yalçınkaya’ya, Zeki Durmaz’a ve Kemal Gürler’e en içten saygı ve
teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim.

Gayret bizden, tevfik Allah’tandır.

Ahmet GÜR
Niğde–2011
8

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Adı Soyadı Ahmet Gür
Numarası 084244021006

n Ana Bilim / Bilim
ni Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı / Hadis Bilim Dalı
i Dalı
c
n
Tezli Yüksek Lisans Doktora
e Programı
r
ğ
Ö Tez Danışmanı Doç. Dr. Adil Yavuz
Tezin Adı DArinaş Gtırömreavslıi l(eNriinğidne H Vaed iMs Berisligni lÖerrinneinğ iM) ahiyeti Üzerine Bir Alan

Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan “Din Görevlilerinin Hadis
Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Bir Alan Araştırması (Niğde Ve Mersin Örneği)” başlıklı
bu çalışma 06/06/2011 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu
ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Unvanı, Adı Soyadı Danışman ve Üyeler İmza

Doç. Dr. Adil Yavuz Danışman

Doç. Dr. Fikret Karapınar Üye

Doç. Dr. Muhittin Okumuşlar Üye
9

Adı Soyadı Ahmet Gür
Numarası 084244021006

n Ana Bilim / Bilim
ni Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı / Hadis Bilim Dalı
i Dalı
c
n
Tezli Yüksek Lisans Doktora
e Programı
r
ğ
Ö Tez Danışmanı Doç. Dr. Adil Yavuz
Tezin Adı DArinaş Gtırömreavslıi l(eNriinğidne H Vaed iMs Berisligni lÖerrinneinğ iM) ahiyeti Üzerine Bir Alan

ÖZET

GÜR, Ahmet, “Din Görevlilerinin Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Bir Alan
Araştırması (Niğde Ve Mersin Örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2011.
Bu tez, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisans tezi
olarak hazırlanmıştır.
Araştırma üç bölümden oluşmaktadır:
Birinci bölümde, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmada uyulacak yöntem,
varsayımlar, araştırmanın sınırlılıkları, evren ve örneklemi ve konu hakkında yapılan
çalışmalardan bahsedilmiştir.
İkinci bölümde, din görevliliği ve araştırmada kullanılan kavramlar hakkında bilgi
verilmiştir.
Üçüncü bölümde, araştırmada edilen bulgular tablolar halinde gösterilmiş, verilen
cevaplar doğrultusunda yorumlar yapılmıştır.
Son olarak araştırmadan çıkan sonuç ve araştırmaya bağlı bir takım öneriler
sunulmuştur.

Anahtar Sözcükler: Din Görevlileri, Hadis Bilgisi, Alan Araştırması
10

Adı Soyadı Ahmet Gür
Numarası 084244021006

n Ana Bilim / Bilim
ni Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı / Hadis Bilim Dalı
i Dalı
c
n
Tezli Yüksek Lisans Doktora
e Programı
r
ğ
Ö Tez Danışmanı Doç. Dr. Adil Yavuz
Tezin İngilizce Adı

SUMMARY

Gur, Ahmed "A Field Study on the Nature of Religious Officials Information
Hadith (Niğde and Mersin Example)", Master Thesis, Konya, 2011.
This thesis has been prepared as a master’s thesis at T.C. Selcuk University Social
Sciences Institute.
The research consists of three parts:
In the first section, the purpose and importance of research, research methodology
to be followed, assumptions, limitations of the study, the universe and sample.
In the second part, the studies on the subject have been mentioned besides there is
information about religion.
In the third part a number the findings shown in tables, comments were made in
accordance with the answers given.
Information of suggestions in accordance with the research and the result of
research have been presented

Keywords: Religious Officers, Hadith Sciences, Field Research