din eğitimi PDF
Preview din eğitimi
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ) ANABİLİM DALI DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLERİNİN DİĞER DİNLERE VE DİN MENSUPLARINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI DOKTORA TEZİ AHMET YEMENİCİ ANKARA-2012 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN EĞİTİMİ) ANABİLİM DALI DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLERİNİN DİĞER DİNLERE VE DİN MENSUPLARINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI DOKTORA TEZİ AHMET YEMENİCİ Tez Danışmanı Prof. Dr. Mualla SELÇUK ANKARA-2012 ÖNSÖZ Günümüzde insanlar kültürleri, gelenekleri, inançları ve değer yargılarıyla kapalı bir hayat yaşayamamakta, hızla gelişen iletişim ve ulaşım imkânları sonucunda birbirlerini etkileyen yeni çevreler oluşturmaktadır. Dünyanın herhangi bir yerindeki ekonomik, sosyal, kültürel ve politik gelişmeler çok uzaklardaki toplumları etkilemektedir. Farklı inançlara ve dinlere mensup bireyler ve toplumlar okul, iş yeri, hastane ve oturdukları mahalle gibi ortamlarda eğitim, din, kültür, sanat, spor, turizm ve benzeri alanlarda karşılaşma ve tanışmaya yönelik pek çok problem ve fırsatlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu süreçte ilahiyattan eğitim alanına kadar pek çok konuda araştırmalar yapılmakta, dünyadaki her kültür ve toplum çevresi kendine en uygun eğitim modelini geliştirme gayreti içine girmektedir. Gelinen bu süreçte, milyonlarla ifade edilen öğrencilerin ve onların din kültürü ve ahlak bilgisi derslerine giren öğretmenlerinin görüş, düşünce ve tutumlarına başvurulmadan din eğitim ve öğretimi alanında geliştirilecek olan kuram, yaklaşım ve öğretim uygulamaları hiç şüphesiz eksik olacaktır. Bu düşünceden hareketle alana giderek din kültürü ve ahlak bilgisi / din dersi öğretmenlerinin diğer dinlere ve mensuplarına ilişkin tutumları ve bu tutumların din öğretimine yansımasına yönelik bir araştırma yapılmıştır. Çalışma Giriş, Teolojiden Pedagojiye Diğer Dinlere ve Mensuplarına İlişkin Yaklaşımların Kavramsal Çerçevesi, Yöntem, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi/Din Dersi Öğretmenlerinin Diğer Dinlere ve Din Mensuplarına İlişkin Yaklaşımları ve Bu Yaklaşımlara İlişkin Bulgular ve Yorumlar ile Sonuçlar ve Öneriler olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın problemi, amacı, önemi, soruları yöntemi ve çalışmada yer verilen kavram ele alınmıştır. İkinci bölümde öğretmenlerin yakkaşımlarını anlamak için başvuracağımız kavramsal çerçeve üzerinde durulmuştur. Bu bölümde dinî çeşitliliğe ilişkin öğretmenlerin yaklaşımlarını anlamamızda bize anlamsal ve kavramsal bir çerçeve sunacak olan farklı IV yaklaşımların alandaki teolojik, sosyokültürel ve pedagojik tezahürleri irdelenmiştir. Yaklaşımları etkilemesi bakımından kaynak niteliğinde olan Kur’an ve Hz. Peygamberin farklı inanç gruplarına yaklaşım biçimleri ile bu iki temel kaynağın İslam düşüncesindeki yansıma biçimleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi / Din Dersi öğretmenlerinin diğer dinlere ve din mensuplarına ilişkin yaklaşımlarına yönelik bulgular ve yorumlara yer verilmiştir. dördüncü ve son bölümde ise alan araştırmasında ulaşılan sonuçlar ve öneriler yer almıştır. Çalışmanın her aşamasında akademik katkısını, teşvik ve yönlendirmelerini esirgemeyen başta danışman hocam Prof. Dr. Mualla SELÇUK’a, teşvik ve desteği ile yol gösteren hocam Prof. Dr. Cemal TOSUN’a, çalışmalarıma verdiği destekten ötürü Hocam Prof. Dr. Recai DOĞAN’a, çalışmama özellikle araştırma yöntem ve teknikleri konusundaki desteğini esirgemeyen Prof. Dr. Nurullah ALTAŞ’a, dinler tarihi ile ilgili konularda destek olan Hocam Prof. Dr. Ahmet Hikmet EROĞLU’na, tezimle ilgili önerilerde bulunan Hocam Prof. Dr. Nahide BOZKURT’a ve Prof. Dr. Nevzat Yaşar AŞIKOĞLU’na en içten şükranlarımı sunarım. Ayrıca din eğitimi alanında büyük emeği olan hocamız Prof. Dr. Beyza BİLGİN’e şükran duygularımı iletmeyi bir vefa borcu olarak gördüğümü belirtmek istiyorum. Tez çalışmamda mülakat yapma imkânı veren, vakitlerini ayırarak görüş, düşünce ve yaklaşımlarını benimle paylaşan değerli meslektaşlarıma bu katkılarından dolayı müteşekkir olduğumu belirtmek istiyorum. Tez hazırlama sürecinde yoğun çalışmalarıma katlanan ve bana destek olan eşim Hatice’ye, birlikte zaman geçirmek için beni gözetleyen oğlum Ahmet Oğuz ve kızım Beyza’ya, ayrıca katkılarını esirgemeyen tüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Ahmet YEMENİCİ Ankara - 2012 V İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................................ IV İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................... VI I.BÖLÜM .......................................................................................................................................... 1 GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1 1. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ ...................................................................................................... 1 2. ARAŞTIRMANIN AMACI .......................................................................................................... 11 3. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ......................................................................................................... 12 4. ARAŞTIRMANIN SORULARI ..................................................................................................... 15 5. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ...................................................................................................... 16 5.1. Metot ve Teknikler ............................................................................................................... 16 5.1.1. Veri Toplama ................................................................................................................................ 17 5.1.1.1. Kaynak Tarama .................................................................................................................... 17 5.1.1.2. Görüşme .............................................................................................................................. 18 5.1.2. Verilerin Analizi ............................................................................................................................ 19 5.1.2.1. Kodlama ve Kategorileştirme ............................................................................................... 19 5.1.2.2. Kategorileştirilen Metinlerden Bulguların Elde Edilmesi ..................................................... 20 5.1.2.3. Bulguların Yorumlanması ..................................................................................................... 20 5.2. Evren ve Örneklem .............................................................................................................. 21 6. KAVRAMLAR .......................................................................................................................... 23 II. BÖLÜM....................................................................................................................................... 25 KAVRAMSAL ÇEÇEVE ...................................................................................................................... 25 TEOLOJİDEN PEDAGOJİYE DİĞER DİNLERE VE MENSUPLARINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR ................... 25 1. DİNÎ ÇEŞİTLİLİĞE İLİŞKİN YAKLAŞIMLARIN FARKLILAŞMASI ..................................................... 25 1.2. Teolojik Yaklaşımlar ............................................................................................................. 28 1.2.1. Exclusıvızm (Dinsel Dışlayıcılık/Dini Tekelcilik) ............................................................................. 31 1.2.2. İnklusıvısm (Dinsel Kapsayıcılık) ................................................................................................... 34 1.2.3.Dinsel Çoğulculuk .......................................................................................................................... 36 1.3. Sosyokültürel Yaklaşımlar .................................................................................................... 39 1.4. Pedagojik Yaklaşımlar .......................................................................................................... 51 1.4.1. Pedagojik Yaklaşımlarla İlgili Tartışılan Temel Kavramlar ............................................................. 54 1.4.2. Sosyal Bilim Olarak Din Öğretimi.................................................................................................. 60 1.4.3. Dinlerarası Din Eğitimi .................................................................................................................. 61 1.4.4. Fenomonolojik Yaklaşım .............................................................................................................. 64 1.4.5. Yorumlayıcı (Etnolojik) Yaklaşım: ................................................................................................. 67 1.4.6. Doktriner ( Mezhebe – İnanca Dayalı ) Din Eğitimi Yaklaşımı ....................................................... 69 1.4.7. Evrensel Ahlak Arayışı-Küresel Ahlak Eğitimi ............................................................................... 74 2. FARKLI İNANÇ GRUPLARININ KUR’AN’DA ELE ALINIŞ BİÇİMİ ................................................... 78 2.1. Farklı İnanç Gruplarıyla İlgili Kur’an Ayetlerinden Ortaya Çıkan Temel Bağlamlar .............. 80 2.1.1. Farklı İnanç Gruplarının Varlığı ..................................................................................................... 80 2.1.2. Farklı İnanç Grupları ve Onlara İlişkin Kur’an’ın Yaklaşımı ........................................................... 81 2.1.2.1.Putperestler (Müşrikler) ....................................................................................................... 82 2.1.2.2.Ehl-i Kitap (Yahudiler ve Hristiyanlar) ................................................................................... 89 2.1.2.3. Fıtrat Dini İslam (Haniflik) .................................................................................................. 112 2.1.3. Dinlere - İnançlara Hakikat Değeri Biçmek ve İnanç Grupları Arasındaki İlişki Biçimi ................ 117 2.1.4. Dinde Zorlamanın Olmayışı ........................................................................................................ 130 3. HZ. MUHAMMED’İN FARKLI İNANÇ GRUPLARIYLA İLİŞKİ BİÇİMİ ........................................... 132 3.1. Müşriklerle İlişkiler............................................................................................................. 132 3.2. Hristiyanlarla İlişkiler ......................................................................................................... 135 3.3. Yahudilerle İlişkiler ............................................................................................................. 150 3.4. Değerlendirme ................................................................................................................... 161 4. ÇAĞDAŞ İSLAM İLAHİYATINDA DİĞER DİNLERE VE DİN MENSUPLARINA İLİŞKİN BAZI YAKLAŞIMLAR .......................................................................................................................... 164 VI III. BÖLÜM.................................................................................................................................... 184 DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ / DİN DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN DİĞER DİNLERE VE DİN MENSUPLARINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI (BULGULAR VE YORUM) ................................................ 184 1. YURTDIŞINDA GÖREVLİ ÖĞRETMENLERİN YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN BULGULAR.................. 184 1.1. İngiltere’de Görevli Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (AG1) .................................. 184 1.2. Almanya’da Çalışan Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (AG2) ................................. 214 1.3. İsvicre’de Görevli Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (AG3) ..................................... 254 2. TÜRKİYE’DEKİ DEVLET OKULLARINDA GÖREVLİ ÖĞRETMENLERİN YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN BULGULAR ............................................................................................................................... 271 2.1.Ankara Sincan İlçesinde Devlete Bağlı Bir İlköğretim Okulunda Çalışan Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (TG1) ............................................................................................. 271 2.2. Ankara Mamak İlçesinde Devlete Bağlı Bir İlköğretim Okulunda Çalışan Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (TG2) ............................................................................................. 287 2.3.Ankara Yenimahalle İlçesinde Devlete Bağlı Bir Lisede Çalışan Öğretmenin yaklaşımına İlişkin Bulgular (TG3) ................................................................................................................. 316 2.4.Elazığ’da Devlete Bağlı Bir Fen Lisesinde Çalışan Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (TG4) ......................................................................................................................................... 350 2.5.Ankara Yenimahalle İlçesinde Devlete Bağlı Bir İlköğretim Okulunda Çalışan Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (TG5) ............................................................................................. 356 3. FARKLI DİNLERE MENSUP ÖĞRENCİSİ BULUNAN ÖZEL LİSELERDEKİ ÖĞRETMENLERİN YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN BULGULAR ...................................................................................... 376 3.1.İstanbul’da Özel Bir Fransız Lisesindeki Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (ÖG1) ... 376 3.2.İstanbul’da Özel Bir Vakıf Lisesindeki İki Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (ÖG2-ÖG3) .................................................................................................................................................. 402 3.3.İstanbul’da Diğer Bir Farnsız Lisesindeki Öğretmenin Yaklaşımına İlişkin Bulgular (ÖG4) .. 424 4. DİNKÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLERİNİN YAKLAŞIMLARINA İLİŞKİN YORUMLAR 449 4.1. Öğretmenlerin Mesleki Deneyimleri.................................................................................. 449 4.2. Sosyokültürel Yaklaşımlar .................................................................................................. 450 4.3. Teolojik Yaklaşımlar ........................................................................................................... 455 4.4. Pedagojik Yaklaşımlar ........................................................................................................ 458 IV. BÖLÜM ................................................................................................................................... 460 SONUÇLAR VE ÖNERİLER .............................................................................................................. 460 1. SONUÇLAR ........................................................................................................................... 460 2. ÖNERİLER ............................................................................................................................. 462 3. KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 464 EK-1 GÖRÜŞME SORULARI ....................................................................................................... 484 EK-2 FARKLI İNANÇ GRUPLARIYLA İLGİLİ KUR’AN AYETLERİ ...................................................... 493 ÖZET ........................................................................................................................................ 536 ZUSAMMENFASSUNG .............................................................................................................. 537 VII I.BÖLÜM GİRİŞ 1. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ Farklılıkların iç içe girmeye başladığı günümüzde bir arada yaşama kültürüne gerek olup olmadığından daha çok, hoşgörü ve diyalog kültürünün nasıl ve hangi zeminlerde gelişeceği yönündeki yaklaşımlar ve arayışlar önem kazanmaktadır. Farklı inanç ve dine mensup bireyler ve toplumlar okul, iş yeri, hastane ve oturduğu mahalle gibi ortamlarda eğitim, din, kültür, sanat, spor ve turizm gibi alanlarda karşılaşma ve tanışmaya yönelik pek çok problem ve fırsatlarla karşı karşıya kalmaktadır. Kültürlerin ve inançların pek çok yolla giderek iç içe girmesi, birbirleri tarafından daha gözlenebilir olması, barış için umut verici olarak görülmektedir. Ancak bu umutların çok kırılgan olabileceği, hayal kırıklığı ile sonuçlanabileceğine yönelik gelişmeler de yaşanmaktadır. İç içe girmiş farklı kültür ve inanç mensuplarının çatışma ortamına daha kolay sürüklenebileceğine yönelik kaygılar söz konusudur. Çünkü Balkanlarda, Kafkaslarda ve Kıbrıs’ta iç içe yaşayan farklı inanç ve kültürdeki toplumların sürüklendiği çatışma ve savaş ortamı bu kaygıyı canlı tutmaktadır.1 İsrail - Filistin çatışması, “medeniyetler çatışması” ve 11 Eylül olayı söylemiyle gündeme gelen problemli durumlar hayal kırıklığı yaratmıştır. Gelinen son aşamada barış, hoş görü, bir arada yaşama, tanışma ve bilgi alışverişi gibi konuların geniş kitlelerce nasıl algılandığı ve dönüştürüldüğü meselesi bir sorun alanı olarak karşımızda durmaktadır. Eğitim öğretimde, kültürel sanatsal etkinliklerde, basın-yayın alanında, günlük yaşamda, siyaset ve politikada içten içe beslenen ve sergilenen tutumlarla ilgili olarak insanlık barışını gelecekte nelerin beklediği kestirilemeyecek boyutlar 1 İç içe geçişlerde ortaya çıkan yeni meydan okumaların özellikle İslam ve Avrupa açısından ima ettiği durumlar hakkında detaylı tartışmalar için bkz. Nilüfer Göle, İç İçe Girişler: İslam ve Avrupa. Metis Yayınları, İstanbul 2009. 1 almaya başlamıştır. Barış için sürdürülebilir durumlardan ne kadar söz edilebileceği, samimiyet ve ciddiyetle hâlâ cevaplanmayı beklemektedir. Diğer taraftan karşılaştığımız barınma, beslenme, sağlık, enerji, çevre ve değerler alanındaki pek çok soruna tek bir toplumun ve belirli bir bilim ve kültür çevresinin ne kadar çözüm bulabileceği sorusu önemini korumaktadır. Günlük yaşamın olağan seyrinde, hangi inanca ve kültüre ait olursa olsun toplumların birbirlerine ne denli muhtaç oldukları artık görmezlikten gelinemeyecek ve ihmal edilemeyecek bir boyut ve yaygınlık kazanmıştır. Ülkelerin büyük bir kısmı, özellikle çatışma ve barış ikilemi içerisinde cereyan eden küresel olaylar karşısında kendilerine özgü sosyal, kültürel, dinsel ve eğitim alanlarındaki reflekslerinde yeni açılımlar yapma ihtiyacını görmektedirler. Bu süreçte farklılıkların çatışmaya yol açmadan öğretime nasıl konu edilebileceği, ülkelerin üzerinde yoğunlaştığı bir problem alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendi koşulları çerçevesinde baktığımızda Türkiye, dünyanın geldiği barış- çatışma ikilemi sürecinden en çok etkilenen ülkelerden biridir. Ülkemiz, konumu gereği farklılıkların çatışmaya yol açmadan öğretime nasıl konu edilebileceğini tartışmamızı gerektiren pek çok belirleyici durumla2 karşı karşıyadır. Bu çerçevede Türkiye’nin konumuyla ilgili ön plana çıkan belirleyici durumları aşağıdaki başlıklar çerçevesinde tartışabiliriz. 1) Türkiye’nin Doğu – Batı, Asya – Avrupa ve Kuzey – Güney Arasındaki Konumu, 2) Tarihi Süreç İçinde Anadolu’da Oluşan Çok kültürlü Bir Yapının Bulunması, 3) Batı Trakya, Balkanlar, Kıbrıs ve Komşu Ülkelerdeki Osmanlı Mirası, 4) Yurt Dışına Yapılan İşgücü İhracı, 5) Türk Cumhuriyetleri İle Yürütülen Yoğun İlişkiler, 6) Türkiye’nin Avrupa Birliği Süreci. Türkiye’nin konumuyla ilgili ön plana çıkan belirleyici durumlardan üç konuya kısaca değinmek istiyoruz. 2 Türkiye’nin konumuyla ilgili belirleyici durumlar için Bkz. Hasan COŞKUN, Eğitim Teknolojisi Açısından Kültürlerarası Eğitim, 2.Basım. Hacettepe Taş Kitapçılık, Ankara 1997 s. 33-42. 2 1) Türkiye’nin Doğu – Batı, Asya – Avrupa ve Kuzey – Güney Arasındaki Konumu Türkiye iletişim teknolojisinde ve ulaşım imkânlarındaki bütün gelişmelere rağmen, Doğu – Batı, Asya – Avrupa ve Kuzey – Güney arasındaki Jeopolitik, Coğrafik ve kültürel önemini ve etkisini halen korumaktadır. Türkiye adeta uygarlıkların kaynaşma noktasında yer almaktadır. Anadolu konumu gereği tarihte değişik kültürlere beşiklik etmiştir. Bu tarihi mirasa pek çok zenginlik katarak var olmak ve yarınlar için umut beslemek, bu coğrafyada yaşamak isteyen bir toplumun göz ardı edemeyeceği pek çok tutum ve davranışı beraberinde getirmektedir. Anadolu’da var olmak, sahip olunan kültürel mirasın değerini bilmeyi ve gelecek için insanlığa umut verecek değerler dünyasında etkin olmayı gerektirmektedir. İslam dininin hoşgörüsünü, üzerine bir kültür inşa ederek evrensel bir çekim alanı oluşturacak boyutlara taşıyan Yunus Emre, Mevlana ve daha nice büyük insanlar Anadolu’nun bu kültür zenginliğinin yarınlara da taşınacağına ilişkin ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Bu mirasın insanlığın kültür hazinesine neler katabileceğini göstermek, ilk önce ülkemizin yapacağı çalışmalarla ortaya çıkacaktır. Bu anlamda Türkiye tarihsel ve kültürel mirasıyla uluslararası çalışmalara aktif olarak katılabilecek birikime sahip olduğunu gösteren önemli projelerde yer almaktadır. Ancak bu çabaların başarıya ulaşması ve sürdürülebilir olması, elde edilen birikimin eğitim – öğretim, sanat ve kültür hayatında geniş kitlelerce nasıl dönüştürüleceği ile de orantılı olacaktır. 2) Yurt Dışına Yapılan İşgücü İhracı Türkiye günümüzde işçi ihracı çerçevesinde 30 ‘a yakın ülke ile kültür ve eğitim alanlarında işbirliği yapmaktadır. Türk vatandaşları bu ülkelere giderken kültürel kimlikleriyle beraber gitmişlerdir. Hem içinde bulundukları ülkeye her açıdan uyum sağlamak, hem de beraberlerinde getirdikleri kimliklerini korumak ve temsil etmek için söz konusu ülkelerdeki vatandaşların talepleri her geçen gün artmaktadır. 3
The list of books you might like
