DİKLOFENAK ETKİN MADDESİNİN FARMASÖTİK PREPARATLARDA ANALİTİK YÖNTEMLERLE ...

98 Pages·2014·1.06 MB·Turkish

DİKLOFENAK ETKİN MADDESİNİN FARMASÖTİK
PREPARATLARDA ANALİTİK YÖNTEMLERLE
MİKTAR TAYİNİ

Ulvihan ÇİLTAŞ

Analitik Kimya Anabilim Dalı

Tez Danışmanı
Doç. Dr. Bilal YILMAZ

Yüksek Lisans Tezi - 2014
T. C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DİKLOFENAK ETKİN MADDESİNİN FARMASÖTİK
PREPARATLARDA ANALİTİK YÖNTEMLERLE MİKTAR
TAYİNİ

Ulvihan ÇİLTAŞ

Analitik Kimya Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı
Doç. Dr. Bilal YILMAZ

ERZURUM
2014

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR.........................................................................................................................
V
ÖZET....................................................................................................................................
VI
ABSTRACT.........................................................................................................................
VII
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ.....................................................................
VIII
ŞEKİLLER DİZİNİ.............................................................................................................
IX
TABLOLAR DİZİNİ...........................................................................................................
XI
1. GİRİŞ ...............................................................................................................................
1
2. GENEL BİLGİLER……………………………………………………………….......
3
2.1. Diklofenak............……………………………………………………………….........
3
2.2. Diklofenak ile İlgili Yapılan Çalışmalar...................…………………………….........
3
2.3. Spektroskopik Yöntemler ………………………………………….………................ 8
2.3.1. Elektromanyetik Işımanın Genel Özellikleri................................................................
8
2.3.2. Işının Absorplanması………………………………………….………………........
11
2.3.2.1. Atomik Absorpsiyon Spektrumları…………………………………………..........
13
2.3.2.2. Moleküler Absorpsiyon Spektrumları ………………………………….................
13
2.3.3. Lambert-Beer Kanunundan Sapmalar ………………………………………...........
16
2.3.4. Ultraviyole-Görünür Bölge Absorbsiyon Spektrofotometreleri..................................
16
2.3.4.1. UV-Görünür Bölge Spektrofotometre Cihazının Kullanım Amaçları…….............
17
2.3.4.2. Kalitatif Analiz ve Molekül Yapısını Aydınlatma ……………………………......
18
2.3.4.3. Kantitatif Analiz …………………………………………………………….........
19
2.3.5. Türev Absorpsiyon Spektrofotometri Yöntemi...........................................................
19
2.3.5.1. Türev Absorpsiyon Spektrofotometri Yönteminin Avantajları ve Dezavantajları 22
2.3.5.2. Türev Absorpsiyon Spektrumlarının Değerlendirilmesi..........................................
22
I
2.4. Kromatografik Yöntemler ……………………………………………………..……
23
2.4.1. Kromatografik Yöntemlerinin Sınıflandırılması …………………………..............
24
2.4.2. Kromatografide Temel Olan Fiziksel ve Kimyasal Olaylar …………………........
24
2.4.2.1. Dağılma Kromatografisi …………………………………………………......….
24
2.4.2.2. Adsorpsiyon Kromatografisi ………………………………………….….......….
25
25
2.4.2.3. İyon Değiştirme Kromatografisi ………………………………………….......…
25
2.4.2.4. Boyut-Eleme Kromatografisi ………………………………………………........
2.5. Gaz Kromatografisi (GC). ……………………….…….……………………........… 26
2.5.1. Gaz Kromatografisi Cihazı ………………………………………………….......… 27
2.5.1.1. Taşıyıcı Gaz ………………………………………………………………......… 27
2.5.1.2. Elektronik Basınç Kontrolü (EPC) …………………………………….…......… 28
2.5.1.3. Enjeksiyon Bloğu …………………………………………………….……........ 28
2.5.1.4. Fırın ……………………………………………………………………......…… 30
2.5.1.5. Kolon ………………………………………………………………….............… 30
2.5.1.6. Dedektör ………………………………………………………………................ 31
32
2.5.1.7. İdeal bir Dedektörden Beklenen Özellikler……………………………................
2.6. Voltametri …………………………………………………………………….…….
33
2.7. Yöntem Geçerlilik Testi (Validasyon) .........................................................................
37
2.7.1. Doğruluk ve Kesinlik …………………..………………………………….............
38
2.7.2. Örneklerin Kararlılığı (Stabilite)……………………………………………...........
38
2.7.3. Doğrusallık ve Kalibrasyon Eğrisi…………………………………………............
39
2.7.4. Duyarlılık…………………………………………………………………..............
39
2.7.5. Tayin Alt Sınırı (LOQ)………………………………..……………………............
39
2.7.6. Gözlenebilme (Teşhis) Sınırı (LOD)……………………….………………............
39
II
2.7.7. Geri Kazanım………………………………………………………………...............
40
3. MATERYAL VE METOT….......…………………………………………...................
41
3.1.Kimyasal Maddeler ve Malzemeler……….…………………………………...............
41
3.2. Kullanılan Cihazlar …………………………………………………………................
41
3.3. Yöntemler ……………………………………………………………………..............
42
3.3.1. Spektrofotometrik Yöntem Şartları ………………………………………...............
42
3.3.2. Spektroflorometrik Yöntem Şartları……………………………….…………........... 42
3.3.3. GC-MS Yöntem Şartları.......................................................…..……………..............
42
4. BULGULAR……………………………………………………………………............
44
4.1. UV-Görünür Bölge ve Birinci Türev Absorbsiyon Spektrofotometri Yöntemi.....
44
4.1.1. Standart Çözeltilerin Hazırlanması………………………………………….............
44
4.1.2. Yöntemin Geçerlilik Testi (Validasyonu)…………………………………...............
45
4.1.2.1. Doğrusal Aralık ve Kalibrasyon Eğrisi………………………………….................
45
4.1.2.2. Gözlenebilme Sınırı (LOD) ve Tayin Alt Sınırı (LOQ)…………………................
47
4.1.2.3. Doğruluk ve Kesinlik……………………………………………...………............
47
4.1.2.4. Kararlılık (Stabilite)….………………………………………………..….............. 48
4.1.2.5 Yöntemin Farmasötik Preparatlara Uygulanması ……………………....................
49

4.1.2.6. Geri Kazanım………………………………………………………………...........
51

4.2. Voltametri Yöntemi …………………………………………………………..............
52
4.2.1. Dönüşümlü Voltametri (CV) Deneyin Yapılışı …………………………………..... 52
4.2.1.1. Kare Dalga Voltametrisi Deneyinin Yapılışı …………………………………….. 54
4.2.1.2. Standart Çözeltilerin Hazırlanması ………………………………………...........
54
4.2.2. Yöntemin Geçerlilik Testi (Validasyonu)……………………….…………….........
55
4.2.2.1. Doğrusal Aralık ve Kalibrasyon Eğrisi……………………………………..........
55
III
4.2.2.2. Gözlenebilme Sınırı (LOD) ve Tayin Alt Sınırı (LOQ)…………………...........
56
4.2.2.3. Doğruluk ve Kesinlik. ……………………………………………………..........
57
4.2.2.4. Kararlılık (Stabilite)………………………………………………………...........
57

4.3. Yöntemin Farmasötik Preparatlara Uygulanması..................…….................…........ 58
4.3.1. Geri Kazanım..............................………………………………….………........... 59
4.4. Gaz Kromatografisi-Kütle Spektroskopisi (GC-MS) Yöntemi………...............…... 60
4.4.1. Standart Çözeltilerin Hazırlanması………………………………….………........ 60
4.4.2. Yöntemin Geçerlilik Testi (Validasyonu) …………………………………..........
61
4.4.2.1. Doğrusal Aralık ve Kalibrasyon Eğrisi………………………………….............. 61
4.4.2.2. Gözlenebilme Sınırı (LOD) ve Tayin Alt Sınırı (LOQ) …………..……........….
62
4.4.2.3. Doğruluk ve Kesinlik………………………………………………..…..........…
62
4.4.2.4. Kararlılık (Stabilite) …………………………………………….……........….…
63

4.4.2.5. Yöntemin Farmasötik Preparatlara Uygulanması………..…………..........….…
63
4.4.2.6. Geri Kazanım…………………………………………………..………...............
64
5. TARTIŞMA......................………...…………………………………………….......... 66
6. SONUÇ VE ÖNERİLER………...……………………………………………........... 74
KAYNAKLAR………..……………………..………………………………….............. 75
EKLER............................................................................................................................... 81
EK-1. ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................ 81
EK-2. ETİK KURUL ONAY FORMU............................................................................ 82

IV
TEŞEKKÜR

Yüksek Lisans tezimin planlanmasında, yürütülmesinde ve hazırlanmasında ilgisini,
fikirlerini, yardımlarını esirgemeyen ve bu yolda her türlü fedakârlığı yapmaktan kaçınmayan
danışman hocam Sayın Doç. Dr. Bilal YILMAZ’a saygı ve şükranlarımı sunarım.
Diklofenak miktar tayininin GC-MS cihazı ile ölçümleri almamda yardımcı olan Uzm.
Vedat AKBA’ya, Voltametrik yöntemde çalışmalarımda yardımcı olan Selçuk KABAN’a,
laboratuar çalışmalarımı kimyasal madde ve malzeme yönünden 2012/78 BAP proje numarası
ile destekleyen Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğüne, bana her
zaman güvenen, inanan ve hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman
esirgemeyen annem Salimet ÇİLTAŞ ve babam Fehim ÇİLTAŞ’a sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.

Ulvihan ÇİLTAŞ

V
ÖZET
Diklofenak Etkin Maddesinin Farmasötik Preparatlarda Analitik Yöntemlerle Miktar
Tayini

Amaç: Bu çalışmada, diklofenakın farmasötik preparatlarda miktar tayini için UV-
Görünür Bölge Absorbsiyon Spektrofotometri, Birinci Türev Absorbsiyon Spektrofotometri,
Kare Dalga Voltametri ve GC-MS yöntemleri geliştirildi.

Materyal ve Metot: UV-Görünür Bölge Absorbsiyon Spektrofotometride, diklofenak
çözeltilerinin absorbans değerleri 282 nm de ölçüldü. Birinci derece türev spektrofotometride;
absorbans değerleri 264 ve 298 nm de ölçüldü. Kare dalga voltametride diklofenak
çözeltilerinin pik akım değerleri 1.28 potansiyel değerinde ölçüldü. GC-MS yöntemi ile de
analiz gerçekleştirildi. Doğrusallık, kesinlik, doğruluk, stabilite, tayin edilebilme sınırı ve
miktar belirleme sınırı gibi parametreler ICH Guidelines’e göre çalışıldı.

Bulgular: UV-Görünür Bölge Absorbsiyon Spektrofotometri ve Birinci Türev
Absorbsiyon Spektrofotometri yönteminin kalibrasyon eğrileri 2-14 g ml-1 derişim
aralığında, Kare Dalga Voltametride 1.5-17.5 g ml-1 derişim aralığında, GC-MS yönteminde
0.25-5 g ml-1 derişim aralığında doğrusaldır. Diklofenak için gün-içi ve günler arası kesinlik
değerleri %3.64’den ve doğruluk (bağıl hata) %3.25’den küçüktür.

Sonuç: Geliştirilen bu yöntemler ile diklofenak etkin maddesini içeren üç farklı ilaç
preparatında (Diclomec, Dicloflam ve Voltaren) diklofenak miktar tayini yapıldı. Elde edilen
analiz sonuçları değerlendirildi ve geliştirilen yöntemler istatistiksel olarak karşılaştırıldı.

Anahtar Kelimeler: Diklofenak, gaz kromatografisi-kütle spektroskopisi, geçerlilik
testi, kare dalga voltametri, türev-spektrofotometri, UV-Görünür bölge absorbsiyon
spektrofotometri.

VI
ABSTRACT
Quantification of Effective Substance of Diclofenac with Analytical Methods in the
Pharmaceutical Preparations

Aim: In this study, UV-Visible Zone Absorption Spectrophotometry, First Derivative
Absorption Spectrophotometry, Square wave voltammetry and GC-MS methods were
developed for determination of diclofenac in pharmaceutical preparations.

Material and Method: In UV-Visible Zone Absorption Spectrophotometry,
absorbance values of diclofenac solutions were measured at 282 nm. In first derivative
spectrophotometry, absorbance values were measured at 264 and 298 nm. In square wave
voltammetry, peak current values of diclofenac solutions were measured at 1.28 potential. It
was analyzed by GS-MS method. Parameters such as linearity, precision, accuracy, stability,
limit of detection and limit of quantification were studied according to the ICH Guidelines.

Results: Calibration curves of UV-Visible Zone Absorption Spectrophotometry and
First Derivative Absorption Spectrophotometry methods were linear between the
concentration range of 2-14 μg ml-1, in Square Wave Voltammetry between the concentration
range of 1.5-17.5 μg ml-1, in GC-MS method between the concentration range of 0.25-5 μg
ml-1. Within- and between-day precision values for diclofenac were less than 3.64% and
accuracy (relative error) was better than 3.25%.

Conclusion: Quantitation of diclofenac was performed with these methods which is
developed in three different pharmaceutical preparations containing the active ingredient
diclofenac (Diclomec, Dicloflam and Voltaren). Obtained analysis results were evaluated and
the developed methods were compared as statistics.

Key Words: Diclofenac, gas chromatography-mass spectroscopy, validation test,
square wave voltammetry, derivative spectrophotometry, UV-Visible zone absorption
spectrophotometry.

VII