Die Werke Notkers des Deutschen. Band 9A Notker latinus. Die Quellen zu den Psalmen: Psalm 51-100

268 Pages·1973·20.035 MB·German, Latin

by  Petrus W. Tax (editor)

ALTDEUTSCHE TEXTBIBLIOTHEK
Begründet von Hermann Paul · Fortgeführt von G. Baesecke
Herausgegeben von Hugo Kuhn
Nr. 75
Die Werke Notkers des Deutschen
Neue Ausgabe
Begonnen von Edward H. Sehrt und Taylor Starck
Fortgesetzt von James C. King und Petrus W. Tax
Band 9 A
Notker latinus
Die Quellen zu den Psalmen. Psalm 51—100
Herausgegeben von Petrus W. Tax
Max Niemeyer Verlag
Tübingen 1973
Taylor Starck, Lehrer und Freund, gewidmet
Geb. Ausgabe ISBN 3-484-20064-2
Kart. Ausgabe ISBN 3-484-20065-0
© Max Niemeyer Verlag Tübingen 1973
Alle Rechte vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist
es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem
Wege [Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen.
Notker latinus
Die Quellen
Abkürzungen und Zeichen im Notker latinus zu den Psalmen. (Für genaue An-
gaben zu den Ausgaben und Hss vergleiche man die Einleitung in Bd. 8A, § 3-5.)
A = Augustin
Al = Alkuin
Am = Ambrosius
Br = Ps-Hieronymus, Breuiarium in psalmos
C = Cassiodor
CSg 27 = Randglosse in dieser Hs
Eglogae = Eglogae tractatorum in psalterium
GS = Glossa(e) Salomonis
HC = Hieronymus , Contnentarioli in psalmos
HT = Hieronymus, Tractatus in psalmos
Hil = Hilarius
Isidor, Et. = Isidor von Sevilla, Etymologiae
lui = Iulianus von Eclanum
Pr = Prosper
R = Remigius
Theod = Theodorus von Mopsuestia
WS = Walahfrid Strabo
= (faktisch) identisch
= ähnlich (vgl. den Schlußparagraphen der Einleitung in Bd. 8A)
DIE P S A L M EN
P s a lm 51
180,8 C U72: Quae significatici uerborum Antichristi actibus non imme-
rito deputatur. D o e c h I d u m a e us enim D a u i d
aduersarius fuit, sicut Christo Antichristus erit. Iste sacer-
dotes exstinxit, ille facturus est martyres (vgl. I Reg. 22,
9-22); ... Et ut fidelium corda roboraret, in prima parte psalmi
[propheta] facta in eum [AntiChristum] inuectione consurgit;
180,15 A 627: Quamdiu ergo nunc [granum] permixtum est, audiamus hinc
uocem nostrani, id est, ciuium regni caelorum (hoc enim affec-
tare debemus, tolerare hic malos, quam tolerari a bonis), ...
Quod [628] si fecerimus, nos hic loquimur in his quae audimus.
Dicatur ergo primo de corpore malo regni terreni. ... Quid
facturus es, ο ρ o t e η s, quid facturus es, multum te iac-
tans? Occisurus es hominem; hoc et scorpius, hoc et una febris,
hoc et fungus malus.
180,22 A 63O (zu V. 5): Porro si faciat^ quod scriptum est: ... £>uae ·
uultis ut faciant uobis homines bona, haec et uos faci te Ulis
(Matth. 22,39), apud se habet unde nouerit, quia quod in se non
uult fieri, non debet facere alteri.
180,26 A 628: Et quando non facis, cogitas·, ut quando aliquid
mali abest a manibus, a corde non absit; aut facis malum, aut
dum non potes facere, dicis malum, hoc est maledicis; aut quando
nec hoc potes, uis et c o g i t as malum.
181,2 C 1+73: N o u a c u la est in [ UT1^ ] quadam subtilitate tensum
latius ferrum, radendis pilis acutissimum praeparatum; quod licet
barbae segetem metat impressum, corporis tarnen substantias re-
linquit illaesam. Conuenienter ergo saeuissimi hominis d o 1 u m
1 CSg: fiet statt si faciat
212 Ps 51,4-8
a c u t a e n o u a c u l ae comparauit; quia sicut ilia
hominem non laed.it, ita nec iste animam iusti sub quauis af-
flictione percellit. Potest enim radere omnia quae sunt forin-
secus attribute, quasi pilos; sed animae interna tunc magis
effioit pulchriora, quando ei nititur auferre mundana.
181,Y A 63O: Ponere uis sub tenebris lucem; fugabuntur tenebrae,
. 2
lux manebit .
181,9 Br 1035 A: ... ipsi se praecipitant in laqueum damnationis.
181,11 Isidor, Et. Χ, 76: Dolosus, insidiosus uel malignus, ab eo quod
deludat. Vt enim decipiat, occultam malitiam blandís sermonibus
ornat.
A 631 : Quid est l i n g ua d o l o s a '! Ministra fallaciae
est l i n g ua d o l o s a, aliud in corde gestantium, aliud
ore promentium. Sed in his subuersio, in his submersio.
181,13 A 631 : etsi non modo, certe in finem d e s t r u e t, quando
illud uentilabrum uenerit, et aceruus paleae a massa separatus
fuerit (vgl. Matth. 3,12; Luc. 3,17).
181.17 C 475: quia cum sanctis Domini nec diabolus, nec Antichristus,
3
nec sequaces eorum habebunt aliquam portionem.
181.18 A 632: Quamdiu enim sumus in hoc saeculo, nondum est r i d e η -
d um, ne postea ploremus. ... Ergo i u s ti qui sunt modo,
qui uiuunt ex fide (vgl. Rom. 1,17; Gal. 3,11; Hebr. 10,38), sie
u i d e η t istum Doech quid illi euenturum sit, ut tarnen
t i m e a η t et sibi; quid enim sunt hodie, sciunt; quid eras
futuri sint, nesciunt.
181,20 A 632: Quando autem r i d e b u n tì Quando ... fugatae fue-
rint tenebrae huius saeculi, ... Cum autem uenerit dies noster,
id est, manifestatio Christi, de qua idem dicit apostolus: Cum
Christus apparuerit uita uestra, tunc et uos apparebitis cum ipso
in gloria (Col. 3,4); tunc i u s ti r i d e b u nt istum
Doech.
C 1*75: Sed quoniam in futuro iudicio paenitentiae non erit locus,
merito s u p ra e u m i u s ti r i d e b u n t : . .,
U A 633)
2 Hil 103: Hune propensae in malitiam dilectionis affectum Dominus in eu-
angeliis condemnat, dicens: Hoc est autem iudicium, quia lux uenit in
hune mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lumen (loh. 3,19)·
3 R 120Va: De t e r ra u i u e n t i u m, id est, de societate elec-
tor um.
Ps 51,9-52,1 213
181,22 C U75: E c ce cum dicitur extensa manu, peccatorïs sors nefan-
I4
da monstratur;
182,1 A 636: Ille quid? Ir? multitudine diuitiarum suarum; ideo radix
eius euelletur de terra uiuentium. Ego a u t e m quia
s i c u t o 1 i u a f r u c t í f e ra in domo D e i,
cuius radix nutritur, non eradicatur, s ρ e r a u i in
m i s e r i c o r d ia Dei. Sed forte modo? Nam et hinc
errant homines aliquando. Deum quidem colunt, et non sunt iam
similes isti Doech·, sed quamuis de Deo praesumant, ad temporalia
tamen; ut dicant sibi: Colo Deum meum, qui me facturus est diui-
tem in terra, ... Talia quidem non dat nisi Deus, sed non uult
se propter talia diligi Deus.
C 1(76: Et merito se [propheta] o 1 i u a e comparât quia de
eius germine Dominus Christus effloruit, qui spiritali oleo
perunctus est prae consortibus suis (vgl. Ps UU,8). Sed haec
o 1 i u a "beatissima talem fructum intulit, qui orane genus
humanum peccatis aridum, misericordiae suae faceret largitate
pinguescere. ..."Sed ideo fructus ille mirabilis prouenit, quia
iste s p e r a u it in m i s e r i c o r d ia Dei·,
Antichristus enim sperauit in multitudine diuitiarum suarum.
182,5 C hj6: Et ne putaretur ista confidentia ad tempus fuisse sus-
cepta, subiunxit, in a e t e r n u m, quod est, in s a e -
c u 1 u m s a e c u 1 i.
182,7 A 636: Quid f e c i s t il Doech damnasti, Dauid coronasti.
182,11 C 1+77: a n te c o n s p e c t um s a n c t o r um t u o -
rum, quando iam gaudium generale iustorum est, et concordi
exultatione laus Domini sine fine cantabitur.
P s a lm 52
182,13 C 1+78: A m a 1 e c h ... Huius nominis interpretatio talis est:
pro parturiente siue dolente. Quod nunc ad Ecclesiam Domini
competenter aptamus, quae tamquam dolens ac parturiens populum
commonet perfidorum, ut a suis iniquitatibus conquiescat, ...
A 638: Pro M a e l e t h\ sicut in hebraeorum interpretatio-
1+ R 120Vtl: Qui ... s u u m, id est, qui non quaesiuit adiutorium Dei, ...
5 CSg: qui in statt quid? In
1 CSg: abimelech; der titulus bei A, CSg 163,20, hat aber AMALECH (rot).
Ps 52,1-3
nibus nominum inuenimus, uidetur dicere: pro parturiente siue
dolente. Quis autem in hoc saeculo parturiat et doleat agnos-
cunt fideles, quia inde sunt. Christus hic parturit, Christus
hic dolet; caput est sursum, membra deorsum. Neque enim non
2
parturiens et dolens diceret: Saule, Saule, quid me perse-
querisl (Act. 9,Ό· ... Pro membris igitur Christi, pro corpore
eius quod est Ecclesia, ... psalmus iste cantatur.
182.1 Τ A 639: Atqui si intellegas prudens quia imprudens
dixit in corde s u ο: Ν o η est Deus, si
aduertas, si intellegas, si discutías; qui putat Ό e o pia-
cere facta mala, non eum putat Deum. Si enim Deus est,
iustus 'est; si iustus est displicet ei iniustitia, displicet
iniquitas. Tu autem cum putas ei piacere iniquitatem, negas
Deum. Si enim D e us est cui displicet iniquitas, tibi
autem non uidetur D e us cui displicet iniquitas, non est
autem Deus nisi cui displicet iniquitas, cum dicis in corde
tuo: Fauet Deus iniquitatibus meis, nihil aliud dicis quam:
Non est Deus. Referamus nos et ad illum intellectum qui
et de ipso Christo Domino nostro, de ipso capite nostro occurrit.
Ipse enim cum in forma serui apparerei in terra, dixerunt qui
eum crucifixerunt: Non est Deus. Quia Filius Dei
erat, utique D e us erat. Sed illi qui corrupti sunt et
abominabiles facti sunt, quid dixerunt? Non est Deus;
occidamus eum (vgl. Matth. 21,38), non est Deus.
182,21.23 C U79: Omnes haeretici uno uerbo notati sunt; nam Deo recte
non credidisse corruptio est: quoniam a uitali sensu discedunt
qui mortiferis persuasionibus implicantur. Hos subsequitur poena
iustissima; ut abomínales in uoluntatibus
3
suis fiant, qui corruptas sensibus obsecun-
dant.
183.2 A 6U1 : Si enim respicit de cáelo D e u s , u t u i d e -
at si est intellegens a ut requirens
Deum, subintrat cogitatio imprudenti, quia non omnia nouit
Deus. ... Illa ergo sic soluitur quaestio, quia plerumque ita
loquitur scriptura, ut quod dono Dei creatura facit, Deus facere
dicatur; ... Ista dignoscentia nobis ex Spiritu Dei est; et eo
2 CSg: sed
3 CSg: corrupti (!)