Die Werke Notkers des Deutschen. Band 10A Notker latinus: Die Quellen zu den Psalmen, Psalm 101-150, den Cantica und den katechetischen Texten

304 Pages·1975·18.017 MB·German, Latin

by  Petrus W. Tax (editor)

ALTDEUTSCHE TEXTBIBLIOTHEK
Begründet von Hermann Paul • Fortgeführt von G. Baesecke
Herausgegeben von Hugo Kuhn
Nr. 80
Die Werke Notkers des Deutschen
Neue Ausgabe
Begonnen von Edward H. Sehrt und Taylor Starck
Fortgesetzt von James C. King und Petrus W. Tax
Band 10 A
Notker latinus
Die Quellen zu den Psalmen, Psalm 101-150, den
Gantica und den katechetischen Texten
(mit einem Anhang zum Wiener Notker)
Herausgegeben von Petrus W. Tax
Max Niemeyer Verlag
Tübingen 1975
Dedicated to Professor Edward H. Sehrt
Geb. Ausgabe ISBN 3-484-80085-5
Kart. Ausgabe ISBN 3-484-20086-3
© Max Niemeyer Verlag Tübingen 1975
Alle Rechte vorbehalten. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist
es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem
Wege zu vervielfältigen. Printed in Germany
Notker latinus
Die Quellen
Abkürzungen und Zeichen im Notker latinus zu den Psalmen. (Für genaue Angaben
zu den Ausgaben und Hss vergleiche man die Einleitung in Bd. 8A, § 3-5.)
A = Augustin
AI = Alkuin
Am = Ambrosius
Br = Ps-Hieronymus, Breuiarium in psalmos
C = Cassiodor
CSg 27 = Randglosse in dieser Hs
Eglogae = Eglogae tractatorum in psalterium
GS = Glossa(e) Salomonis
HC = Hieronymus, Commentar ioli in psalmos
HT = Hieronymus, Tractatus in psalmos
Hil = Hilarius
Isidor, Et. = Isidor von Sevilla, Etymologiae
lui = Iulianus von Eclanum
Pr = Prosper ^
R = Remigius
Theod = Theodorus von Mopsuestia
WS = Walahfrid Strabo
= (faktisch) identisch
= ähnlich (vgl. den Schlußparagraphen der Einleitung)
1 1972 erschien eine Neuausgabe von Prospers Psalmenkommentar in CC 68 A (hg.
v. P. Callens), 1-211, in der auch CSg 18U herangezogen wurde (vgl. die Ein-
leitung in Bd. 8A, § 1+c)). Ich zitiere den Text nach dieser neuen Ausgabe,
gebe aber in Klammern jeweils auch die Spalte(n) der älteren Ausgabe in PL 51
an.
DIE P S A L M EN
P s a lm 101
368,15 A 1U25: Ecce unus p a u p er orat, et non orat in silentio. Licet
ergo audire eum et uidere quisnam sit, ne forte ille sit, de quo dicit
apostolus: Qui propter uos pauper factus est, cum diues esset, ut illius
paupertate uos ditaremini (II Cor. 8, 9). . •• [1^26] ... Addat ergo
paupertatem paupertati, et transfiguret in se corpus humilitatis nostrae
(vgl. Phil, 3,21); sit caput nostrum, simus membra eius, sint duo in
carne una. ... quod autem de uirgine natus est, dimittat et matrem, et
adhaereat1 uxori suae, et sint duo in carne una (vgl. Eph. 5,31). Ita
enim erunt duo et in uoce una, et in ilia una uoce iam non mirabimur
nostram uocem: Cinerem sicut panem manducaui, et potum meum cum fletu
miscebam (v. 10). Dignatus est enim habere nos membra. Sunt et paeni-
tentes in membris eius. ... [1U27] ... Iam ergo audiamus quid oret caput
2
et corpus, sponsus et sponsa, Christus et Ecclesia utrumque unus: ...
- Vgl. A zu 369,7.
369.1 C 899: Primo enim posuit orationem, nunc adiecit c 1 a m o r e m; ut
studia supplicationis creuisse cognosceres, cuius orationem in
clamorem maximum prorupisse sentires.
369.2 A 1^27: Sed propter membrorum paupertatem: Ne ... a me. - Vgl. A zu
368,15.
369,5 A 1 i+2T: Tribulor enim deorsum; tu autem^ es sursum; si** me
extollo, longe fis; si me humilio, i n c 1 i ~[ll+28]n as a u r e m
t u a m ad me.
1 CSg: hereat
2 R 205vt: Loquitur autem propheta in hoc psalmo et ex persona Christi cla-
mantis in passione, et ex persona generis humani, et generaliter ex per-
sona totius Ecclesiae, specialiter uero ex persona uniuscuiuscumque paeni-
tentis.
3 CSg: enim
It CSg: si enim
H72 Ps 101,3-5
369,7 A 11+28: Tribularis tu hodie, ego tribulor; tribulatur alius crastino,
ego tribulor; post istam generationem alii posteri, qui succedunt
posteris, tribulantur, ego tribulor-, ... Orauit Petrus, orauit Paulus,
orauerunt ceteri apostoli; orauerunt fideles temporibus illis, oraue-
runt fideles consequentibus temporibus, orauerunt fideles martyrum
temporibus, orant fideles nostris temporibus, orabunt fideles poste-
rorum temporibus: in...te, cito e x a u d i me. Cito
e x a u d il iam enim hoc rogo quod dare uis. Non terrena quasi
terrenus, sed ex prima captiuitate iam redemptus, regnum caelorum
desidero; cito e x a u d i me; non enim nisi tali desiderio
dixisti: Adhuc te loquente dicam: Ecce adsum (Isai. 58,9).
369,1^ A 11*28: Vnde inuocas? de qua tribulatione? de qua egestate? ...
Dies mei, tempora mea; unde s i c u t f u m u s, nisi
propter elationem superbiae? Tales d i es dignus fuit accipere
superbus Adam, unde carnem Christus accepit.
369,16 C 901 : Siue hie confrigitur** peccator, quoniam futuros^
6 7
ignes incendiaque formidat; nam qui se pauescit arsurum, ipsius
incendii terrore iam frigitur^. Quaeri solet quid sibi uelit, quod
talia se dicant paenitentes perpeti, qualia humana natura non prae-
ualet sustinere.®
369,18 A 1U28: Et ipsa ossa m e a, et ipsa fortitudo mea, non sine tribu-
latione, non sine ustione. O s sa corporis Christi, fortitudo corporis
Christi, [11»29] ubi maior quam in sanctis apostolis? Et tarnen uide^
ossa frigi: Quis scandalizatur, et non^ egouror? (II Cor. 11,29)
Fortes sunt, fideles, boni intellectores et praedicatores uerbi, uiuen-
tes ut loquuntur, loquentes ut audiunt; fortes plane sunt, sed omnes
qui scendala patiuntur, f r i x o r i um ipsorum sunt. Est enim^
ibi Caritas, et magis in o s s i b u s.
369,23 C 901: Bene autem genus humanum f e n o transitorio comparatur, quod
et uiriditatis habet laetitiam temporalem et percussum facile
sentit iniuriam; sic quamdiu in lege Domini mandatisque consistimus,
5 CSg: frigetur
6 CSg: futuri ignis incendia (!) (que von ursprünglichem incendiaque radiert)
7 CSg: pauescet
8 R 206rlj: Dicit ergo paenitens: ...
9 CSg: uideo
10 CSg: ego non (!)
11 CSg: fehlt.
Ps 101,5-7
12
tamquam uiridia f e n a uegetamur; sed mox ut ab eius praeceptis
fuerimus diabolica falce succisi, statim a r e s c i m us et cor
nostrum peccati sterilitate siccatur. ... Reddit causam cur p e r -
c u s s u m cor eius aruerit: quia o b 1 i t u s [902]
f u e r a t p a n e m s uum manducare, ...
A 1^29: Sed tarnen unde tibi hoc contigit?
369,26 A 1U29 :. Dede.r.a t enim Deus p a n e m praecepti. Nam p1 3 a n i s animae
quid, nisi uerbum Dei? Suggerente serpente, praeuaricante muliere,
tetigit uetitum, oblitus est praeceptum: merito percussum est sicut
fenum, ...
370,3 A 11+30: Gemit hinc qui gemere nouit; qui capiti propinquat, qui recte
11+ . .
haeret corpori Christi, gemit inde. ...adhaeserun t fortes
inualidis, a d h a e s e r u nt firmi infirmis. Vnde adhaese-
run t ? A u o c e g e m i t u s sui, non a u o ce g e m i t u s
illorum. Qua lege adhaeserunt, nisi qua dictum est: Debemus
enim nos firmi infirmitatem infirmorum portare (Rom. 15,1)?
370,8 C 902: Pelicanu s1*' enim auis aegyptia est, ciconiis corporis
granditate consimilis, quae naturali macie semper affecta est, quoniam
(sicut physiologi uolunt) tenso intestino per uiscera quidquid escarum
accipit, sine aliqua decoctione transmittit. ... [903] ... Eorum unum
genus dicitur esse quod stagnis inhabitat, aliud (sicut dictum est)
quod in desertis locis secretisque uersàtur.
A ll+30: Nascitur [ p e l i c a n u s] in solitudinibus1, c a maxime Nili
fluminis, in Aegypto. - Vgl. Isidor, Et. XII, 7,26. ^
370,12 C 903: Sequitur: f a c t u s sum sicut n y c t i c o r ax in
domicilio. Aliud genus introducitur paenitentis. N y c t i c o-
rax graeco uocabulo dicitur noctis coruus, quem quidam bubonem, quidam
noctuam esse dixerunt; alii magis coruo magnitudine et colore consimilem,
quem specialiter in Asiae partibus inueniri posse testantur. Istum sicut
diei fulgor abscondit, ita aduentus noctis producit;
A 11+30: P a r i e t i n ae dicuntur, queis uulgo dicimus ruinas, ubi
parietes stant sine tecto, sine habitantibus : ibi habitat nyctico-
rax.
12 CSg: fehlt.
13 CSg: praeuaricata
1U CSg: adheret
15 CSg: Die CCSg schreiben: pellicanus
15a Vgl. Friedrich Wilhelm, Denkmäler ... Bd I, 25; Bd II, 51-
Ps 101,7-8
HT 179: Dicuntur autem ista uolatilia latine onocrotali. (= Br 1195 B)
Vgl. Isidor, Et. XII, 7,32: Onocrotalon Graeci uocant rostro longo.
(Quorum duo genera sunt: aliud aquatile, aliud solitudinis.)
370,19 C 902: Per haec nomina uolucrum (ut arbitror) diuersa nobis paenitentium
genera declarantur. ... [903] ... Per hoc igitur auium genus [= pelica-
nus] pulcherrime significantur eremitae, qui hominum consortio derelicto,
timore Domini remota se afflictione discruciant. ... Ita et paenitens
iste nocturno tempore escas animae sollicita curiositate perquirit;
modo psalmodiae operam dando, modo eleemosynas faciendo, modo carceres
occulte uisitando, solum Deum uult habere testem, cui caligo noctium
non tollit aspectum. Et nota quia sicut p e l i c a n us designat
eremitani atque solitarium, ita n y c t i c o r ax ilium declarat qui
se domicilio suo retinens a publica uisione remotus est. ... P a s s er
est auis parua, ... Haec propter infirmitatem suam, ... inter aues unica
cautione munita, ad domorum fastigia celsa concurrit, ... Huic merito
comparatur, qui diaboli insidiosa formidans, specialiter ad Ecclesiae
septa se conferens, in eius fastigio u i g i l a ns tutissime perseue-
rat.
370,25 A 11+32: P e l i c a n us in s o l i t u d i n e. Puto ego hie
intellegi Christum natum de uirgine. Solus enim sic, ideo s o 1 i t u -
d o: i n s o l i t u d i ne natus, quia solus ita natus. Post natiuita-
tem uentum est ad passionem; a quibus crucifigebatur? numquid ab stanti-
bus? numquid a lugentibus? Ergo tamquam in nocte ignorantiae ipsorum,
et tamquam in p a r i e t i n is ruinae'' ipsorum. Ecce n y c t i-
c o r ax et in p a r i e t i n i s, amat et noctem. Nam nisi amaret,
unde diceret: Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt (Luc.
23,3^)? Deinde natus in s o l i t u d i n e, quia solus ita natus;
passus in tenebris Iudaeorum tamquam in nocte, in praeuaricatione tamquam
in ruinis; quid postea? V i g i l a u i. Ergo dormieras in p a r i e-
t i n i s , et dixeras: Ego dormiui (Ps 3,6). Quid ergo est dormiui? Quia
uolui, dormiui-, noctem amando dormiui-, sed ibi sequitur: Et exsurrexi.
Ergo hie, V i g i l a u i. Sed posteaquam u i g i l a ui t, quid egit?
Ascendit in caelum, factus est s i c ut p a s s er uolando, id est,
ascendendo, s i n g u l a r is in t e c t o, id est, in caelo. Ergo
p e l i c a n us nascendo, n y c t i c o r ax moriendo, p a s s er
resurgendo: ibi in s o l i t u d i n e, uelut solus; hie i n
16 CSg: ruinis