Deyimler ve Öyküleri VI

66 Pages·2004·2.912 MB·Turkish

by  Selim Gündüzalp

DEYIMTER
OvrcuLEN
vE
-alhncr kitap-
Hazrlayan:
ssr-ivt cUNouzALP
lKlNcl OvrU olzlsl igindekiler
D EYI MLE R
vr 6yrcuLERl
-altrncr kitap-
Genel yayru yiineheni: Ergtin iJr
Yayrnevi editbrtl: ozkan Oze
Tashih: Ali Suad
lg dtlznn-Kapak: Zafer
Bash, cilc Erkam Matbaas (0 212 671 07 07) Onscjz .....9
TaferYaynlan: 126
Birinci bash: Ekim, 2004
-t-
A'dan ll'yc
red:'rret
YAYIT{tARI
Agayroynamaz .......13
Tttler Yaytnlurt,Zafer YayL.r' Crubu'nun bir kurulu;udur.
Ankara Cad., No: 60/3, Calaloflu, lstanbul Agyatanm, dingyatanm ......15
Tel: [phone], Flx: (0 212) 513 04 5l Adamamrgelir,malamrgelir?. .......lB
http://www.zaferdergisi.com - e-mail: [email protected]
AizrategpUskUriiyor .........20
Copyright A 2OO4 Zafer Yaytnlarr. Iler hakkr mahfuzdur. Ana hamuru kiigiik pigirir, qocuklar cl<me!,i iki agrnr . . . . . . . . .22
Zafer Yayrnlar'rna ait rizgiin bir derleme olan bu kitapta yer alan uyarlamalar Aslanyattrir yerdenbelliolur .........24
bagka bir kitapta kullanrlamaz, kopyalanamaz. G<irsel, iEitsel, sanal iletiqim
luzat
ortamlannda kullanrmlarr ise, yayrncrnrn iznine tabidir. Ayaf,rnr yorganrna g6re . . . .27
Azolsuntemizolsun .........29 -III-
Babandanmrkaldr? ....32 K'dan N'ye
Baltutanparmafrnryalar. .....35
Balrkbilmezse,Hahkbilir.. ....37 Kabakbagrmapatladr .. ... ..".....83
Bagrm bir yazmayasr$ryor da, bir eve srsmryor . . . . . . . .39 Karagtinkaranpkalmaz . '....85
Benoyum! .....4I Karamiirselsepetimisandrn .........87
Beterinbeterivar ......43 Kanyrboqamayavakityok.. .....'...89
Brgakgibikesivermek .........+5 Krlavuzukargaolantn ........9I
Birokattrmkebaboldu. ......47 Krrkyrllrk Kaniolurmu Yani? -.......93
tel<nrcsi .........50
Bizimkatrrrn .... ......'..95
KimtakarYalovakaymakamtnl
KulaklrBaba. -..... '..97
_Il_
Kufelikolmak """'iol
D'den I'ye Miihi.ir kirnde ise, Stileyman odur . . . . '103
Nazeldim .....105
Dombaydombaykonugmak ....55
-IV-
Doymakdediginrahmetligibiolmah .........57
O'dan V'ye
Dumanrdofrugrkar ....59
Enineboyunakonupmak ......6i
Enineboyunauydurmak ......63 Odunu onyap, kadryadonyap .. '....I09
Geqategalmak ........65 O Giilsiim gitti, bu Gtilstim geldi . . . . .l I I
Oglanafllar,derdiqdrek ......113
Gegyigidimgeg! ......67
Gelinlik bir gi-in olsa, kuglar kondururum . . . . .69 $u karh dafrn ardrnda bir arzumanrm kaldr . ' .li5
Hana koyan yok, okumu yaFml nereye asayrm? . . . . . . .7I Tuzlayrm da kokma
Hrrsrzrnhiqmisuquyok? ......73 Uqmasrnrbilmek '....1i8
lmarnbildi[iniokur ....75 Yanmr yeme, biltiinii bdlme, ye Allah'rnr seversen ye!.. . . . . . .120
lpeunsermek ........77 Vehbi'ninkerrakesi ...L22
l5inadabindi. ........7g Ver yiyeyim, 6rt yatayrm, bekle canlm grkmasrn . . . . . .I2+
-vt-
Merakhsr iqin
bazr deyim ve sdz gruPlannrn
krsa tarifleri
0nsdz
Alyonkesilmek .'."'129
Bafllaarabantnkazt$rna ... " '130
Bryrlcrk ...."'I30
Deveyapmak.... ."'t3I
Dibine sepet mi mrhladrlar . . ' '132
paravatsrz .....133
Sebilhanebardafrgibi -.. " "L34
Sonuliyaskogrkmak ...... "I34 GUNLUK KONUSMALARIMIZDA, meramrmrzr daha iyi
anlatmak maksadryla deyirnlerclen faydalanrnz' K6tri ni-
yet ve eylemlerin donup sahibine zarar verdigi durumlar-
da o kiginin "hazhS huyuya clfl$ttigi'inti" sdyleriz' Birileri-
nin,.bam teline basmahtan" hoSlantrtz. Baglan ciddi sekil-
de beldda olanlar "hapt yutmn5"larclrr' Bunlar gibi daha
yuzlerce deyim, dilimize iyice yerlegmigtir ve anlamlan'
r. urnuqlu kullanrldrklart hemen herkes tarafrndan bilinir'
ve konugmalannda hadlerini agtrklan'
Davrantglarrnda
bilmedikleri konularda ahkanr kestikleri dugrinulen in-
sanlann " qizmeden yuhan grhtthl ari' soylendiiinde' "qizme
de nereden qrktr?" diye sormaytz tneselA'
Deyimler, rizerinde konugtugumuz konulann anlagrl-
masrnl kolaylagtrnr, anlattmr renklendirir ve qof,u zaman
likirleri bir
dakikalarca konugarak ilade edemeyecef,imiz
grrprda dile getirmeye Y^rar '
Deyimler, soz gruplan ve atasdzleri, tarihin dilimize
brraktrgr mirasrn onemli bir parqasrdrr. Belirli donemlerin
yasaF$ biqimlerini, o donem insanlanntn drinyaya ve o-
laylara bakrqlannr, nr.ikte anlayrglannr grintimrizde de can-
h tutarlar.
Ttirkqe'nin, deyimler yOnriyle zengin bir hazineye sa-
hip olduf,u griphesizdir. Hepimiz konugmalartmzda ve
yazrlartmrzda bu hazineden faydalanlnz, ama birgo$umu-
zun, kullandrfrmrz deyimlerin kayna$rndan habersiz ol-
dufiu da bir gerqek. Buna sebep olarak okumaya, aragtlr-
maya vakit ayrramamak ya da bu ttir konulann ilgi alan-
lanmrzrn drgrnda kalmasr sdylenebilir. Onemli bir bagka
sebep de, deyimlerin ilk kullanrldrSr durum ve olaylann
oyktilerine ulagabilccegimiz derli toplu bir qahgmanrn ha-
li hazrrda bulunmayrgrdrr, lgte "Deyimler ve Oyhiileri" dizi-
si bu sahadaki eksiklifli gidermek amacryla hazrrlandr.
Ytizlerce kaynaf,rn aragtrnlmasr ve deyimlerin 6yktile-
rinin derlenmesi uzun stirecek, sabrrh ve titiz bir gahgma
gerektiriyordu. Bunu bagardrSrmrza inamyorum. Kaynak-
lara ulagmada yardrmlannr gdrdil$rim kitapqr dostlanma
ve dsrenci arkadaglanma Ozellikle de, da$rnik malzeme-
nin derlenip toparlanmasrnr tistlenen Ozkan Oze'ye go-
nillden tegekkur ediyorum. Eger kriltrir hayatrmrza ve e[i-
tim camiasrna ktigtik de olsun bir katkr sa$layacaksa, bu
gahgma amacrna ulagmrg olacaktrr.
Selim Gundrizalp
t0
Ag ayr aynamaz
A DAMCAGIZIII BlRl, ormanda odun toplarken, yav-
.,( \ru bir ayr bulmug.
"Aman bu bebeyi ahp gcittireyim. Anast-danasl ge-
lip gcirmeden aparayrm" demig.
"Bakar briyiitiir, satanm" diye diigiinmiig.
Ayrcrgr ensesinden kaptrfr gibi heybesine attvermig.
Evine vardrgrnda Eoluk-gocuk eslenmigler, pek bi hog-
lagmrglar ayrdan. Hanrmt biraz mrzrldandrysa da, beyi,
"Bakanz, sonra da satartzl iyi para edermig Lg1ggJZ
larl" deyince o da sus olmttg.
13
DEYIMLER VE 0YKU,LERI
6
Wn, ayr btiyiimtig. Ktirkti kabar-
mr$, ensesi kahnlagmrg, pengeleri kavileqmig. Qolu$a
gocu$a dalar olmug. Koqe-bucaga, yataga-dcigele zara-
n dokuihaS@lamrg.
Evin hanrmr:
"Aman bey!" demig. "Senin bu ayr yavrusu, biiyu-
du artrk yetigir. Gdtrir bunu ayrcrlara sat. Aldr$r nefes
zarart"
Adam aylnln boynuna bir zincir dolayp pazara go-
ttirmrig.
Aycilar gelip digine-trrnagrna bakmrglar. Ttiytinti-
krirkrinri srvazlamrglar. lglerinden biri:
"Oynar mr bu be?1" diye sormug.
Adamcagrz ne bilsin ayl oynar mr! Ama ill6 satmasr
ldzrm:
"Oynar oynar!" demig. "Her trirlii... Ama karnrnr do- Ag yatanm, dinE yatanm
lizrm, rnal0m ag ay oynamaz!'
^r::ntr
Bu deyim, "birinden bir ig bekliyorsan, kargrh$rnr
cjdemeli, gartlarr yerine getirmelisin'l mdndsrnda kulla-
D lR $EHIR FARESi ile bir tarla faresi ahbab olmug-
nilrr.
Dtut. Bir giin gehirli fare, ahbabtnt yeme$e davet et-
mig. Tarla faresi o gune kadar tarlasmdan hig ayrrlma-
mlgmtg. O ytizden, gehirli dostunun davetini, 11k.ge-.,
_Li!g,kab0l etmig.
Davet grinti gelip Eattt$mda, tarla faresi, kendini bir
stit kamyonunun kasasma attr$r gibi, gehrin yolunu
tutmu$. {genUg qamr$, {e. Blp sge sormus, Kgdtlerlgl
uzak durmug, sonunda gehirli ahbabtnrn evini bulmug'
14 15
OEYIMLER VE tIyTULERI
6 A OAN B YE
6nce sanhp kucaklagmrglar, bir mriddet sohbet et- Aradan az bir zaman gegmig ki, bu kez de tarLa fa-
migler. Yemek saati geldi$inde, gehirli fare, tarla faresi- resinin kaprsrnr, gehirli ahbabr galmrg. gu oldu, bu bir
ne oyle bir sofra kurmug ki, akrllara zarar. Zava,lhcrk ti diye sohbet etmig, sonra da sofraya oturmuglar.
bu vakte kadar, m$lr soma$rndan, giirtik cevizden, ge- Tarla faresinin sofiasr, hiE de gehirli farenin sofrasr-
kirge bacagrndan bagka birgey kemirmemig diqleri, az na benzemiyormug.
daha yerlerinden grkacakmrg, efer onlardan dnce gciz- Bir iki mrslr tanesi, birkaE parga Erirtik ceviz iEi, iki
Ieri yuvalanndan firlamasaymrg. tig olmiig gekirge bacagr, orta iri bir mege palamudu..
Pasfirma ml ararsm, gerkez peyniri mi.. Kuru yemi- hepsi bu.
gin envai gegidini mi, yoksa findrkh akide gekeri mi... $ehirli a{aw burmug. Ahbabrnrn hdline ig gegirmig:
Tarla faresi: "Ah benirn aziz dostum. Bu tarla baglarrnda ga-
$Ll
"Amanrn gelene kadar gektigim tiim sftrntrlara deS- ribanhgr ne diy's gekip durursun. Gel yanlma yerlegl yi-
di" diye drigrinrirken, gehirli ahbabr: yelim igelim, bizim oralarda bir bolluk bir zenginlik var
"Eyvahlar olsun! Bir trkrrtr duydum. Kuyru$um ki sorma gitsin.."
kopsun ki, bu sarr kedidir" demig. Tarla faresi bryrk bnkiip giiltirnsemig bu soylenenle-
Kedi lAfinr duyan tarlah prsmlg kalrnrg. Bir si.ire et- re:
rafr dinlemigler, bakmrglar gelen giden yok. Tam sofra- "Aman" demig, "bollu$u da orada kalsrn, zenginli$i
ya dalacaklarken, gehirli, bu kez de "Sus!" igareti yap- de.. Senin oralarda, kedi dtigman, insan drigman, kci-
mt$. pek azman.. Kapanr var, tuzaltvar, zehiri var.. Var o$-
Oteki, "hayrola" diye frsrldamrg. lu var... Ben bu tarlamda rahatrm, huzurluyum. Karnrm
ut:::rtm
"Kapanlara kaprlayrm ki bir trkrrtr duydum. Bu kara ama ding yatanm.,"
kedidir!"
Tarla faresi o akgam sofra bagrnda, "kara kedi gel- Bu deyim, "gegici bir maddi nrenfaat igin, insanrn
diydi, san kedi gittiydi.." diye korkup titremekten, ne kendisini harap edecek hallere girmesinin, minnet gek-
karnrnr doyurabilrnig ne de onca geydenbir lezzet ala- mesinin, korku iginde ya$amastnln hig de akrlhca ol-
madr$rnr" anlatmak iEin sciylenir.
bilmig.
Ertesi gtin, gehirli dostunun evinden aynlrrken;
"Ahbabrm, gimdi srra sende, bir gin de sen bana
yemege gel" demig.
16 11
A DAN B YE
"Ruslar gelmig, veriyor topu, veriyor topu, adama
mr gelir, mala mr gelir, hig d{igrinmiiyor!"
aaa
Bu deyim, "aklma kdtuhigri koymug birinin, arttk
bunun sonucunu dtigtinmeyece$ini" anlatmak igin kul-
lanrlrr.
Adama m gelir, mala mr gelir?
yl
iniruci DUNYA sAVA$I sralartymrg. Rus birlikleri
DRnadolu'ya girmigler ve Sivas'tn Zara ilgesine ka-
dar ilerlemigler. Zara'da, 'Kara Musto' ldkaph bir pehli-
van ya$armry. {gl]a!gt! bir delikanhymrg ancak, aklt
,{' bir hayli-krtmrs. Oyle ki, bir ara Ruslar'a esir dtigtuyse
r' .\_t
de, safltgtnr gortip sahvermigler kendisini. igte bu Zara-
h Kara Musto, savagtn getin bir giiniinde kciyce$izinin,
Ruslann top gi.illeleri altrnda giimbtir giimbtir sarsrldr-
grna gahit olmug ve o gunleri yrllar boyu etrafindakile-
re gu meghur deyiqiyle anlattrmtg:
18 19
A DAN B YE
cakh olan ise a$zrna rig-beg sarr altrn lirayr doldurmug
oyle gelmig.
Kadr, borcu olanar
"Odesene borcunu vicdansz" demig.
Borglu ise, bir eliyle srrtrndaki hahyr okgarken kadr-
Yv:
"Aman kadr efQndigu hahmr gormezmisin?" demig.
Yani kurnazo{lu, bir yandan rtiEvet olarak getirdi$i
'hah'yr gosterirken, di$er yandan sa$dan soldan ba-
kanlara da, 'hdlime yani durumuma bak dedim' demek
igin boyle bir tezgdh dtizmtig.
Alacakh da hazrrhkh geldiginden igin altrnda kalma-
mrg. A$zrndaki sarr san altrnlarr kadrya gristere gciste-
re derdini anlatmaya baglamrg.
AEzt ate$ puskuruyor Bunun tizerine kach, borglu tticcara drinerek:
"Hallna bakrp sana acryorunr, amnra gu adamrn a$-
u::prisktiniyor ! " de nr i g.
"t
Bu deyim, "gok krzrnrg birinin krzgrnh$rnr sert bir
prsXi DEVIRLERDE bir riiccarrn, mal sarrgr bir bagka
tisl0pla baSrra gaSrra clile getirnrcsini" anlatmak igin
I-ltiiccardan oldukga yukln bir alacagr varmrg. Ama
kullanrlrr.
otekinin borcunu, oyle yakrn bir zamanda odemeye
hig niyeti yokmug. Hatta mumkiinse hig odemesinmig.
Alacakh triccar, verecekli triccan dava etmig.
O civann kadrsr, pek hayrrh bir adam de$ilmig. Ada-
letle gcirdrigu bir igi goren olmamry. Hakhdan da, hak-
srzdan da nigvet olarak, ne kopanrsa aLrmrg. Bunu iyi
bilen davahlardan borglu olan, kadrnrn huzuruna grkar-
ken gayet krymetli bir hahyr srrtlayrp da Erkmrg. Ala-
21