Deyimler ve Öyküleri II

70 Pages·2004·2.963 MB·Turkish

by  Selim Gündüzalp

DEYIULER
OYrcULERI
vE
-ikinci kitap-
Hazrrlayan
seliu
cUNoUzALP
IKINcI OyxU olzlsl-z
iqindekiler
D EYI MLE R
vn OyrcuLERl
-ikinci kitap-
Genel yayrn ydneheni: Er.giin Ur
Yayrna ha.anlayan: Selim G i.ind i.izalp
Redaksiyon: Ozkan Oze
Tashih ve son kontrol: Ali Suat
19 dilzen-Kapak 0zkan Oze
Bash, cilt: Erkam Marbaasr (0 212 671Oj 07) Onstiz .....9
Zafer Yayrnlan: 87
Bfuinci bash: Afustos, 2003
-t-
fuinci baskr: Eyli.il, 2003
UgUnctl bash: Ocak, 2004 A'dan B'ye
Ddrdtlncil bash:Mayrs, 2004
Abayryakmak ........13
wfbre Afizrnlakugtutsannafile ......15
YAYIN!ARI Alrfeqinkegisigibi .....17
Akrltahtasrnoksan .....19
ZuJbr Yuvnlarr. Zafer Yayrn Grubu'nun bir kurulu.suclur..
Anklla Cacl., No: 60/3, CagaloglLr, lstanbul Alacasriqinde .........2I
Tel: (0 212) 5t2 80 tt0, Fax: (0 2t2) 5t3 04 5t Allahmrhrmrmismareder. ....24
http://www.zaferdelgisi.com - e-mail: [email protected]
Asayigberkemil .......26
Copyright @ 2003 Zafer yaynlarr. Her hakkr mahfuzclur. Ategpahasr ..,..28
Zafer Yayrnlar''rna ait cizgi.in bir irerrerne olan bu kitapta yer alan uyar.ramarar Baltakoymak.... .....30
ba|ka bi'kitapta kullanrramaz, kopyalanamaz. Grir.ser, i:;irsel, sa'al iretiSim
ortlmlanndil kullanrmlalr ise, yayrncrnrn iznine tabidir. Benimqarrksizin qorba iqinde ........32
;.,Bcn yanarrm yavruma, yavrum da yanar yavrusuna . . . .3+ Karardr ktiz, ttikendi soz . . " "79
Beylik gegmeden su iqme Karaman'rn koyunu, sonra qtkar oyunu . ' . " "81
Blr geyin altrndan Qapanollu qrkmak Keqinin palamuda etti!,ini, palamut da keqiye eder . " . . . . . .''83
Blzhn it buraya balta getirdi mi? . .. .40 Kelbagagimgirtarak. ... '... "85
olmug
Boru defll bu Ko desinler, Alabag yar yolunda telef ' ' ' '87
42
ludtlfftlende,bubakrgbendeiken . ........44 Ktisdinlemigdevegibi.. .""'88
Lilrnr olsun e.d9e1k .
w<*, ,II- Maymungoziiniiaqn.. ...."'l
[F
Q'den H'ye Nasib ise gelir Hint'ten Yemen'den . . . . '93
$lvlkoymak.... ......4g -lv-
Dlnrgitti,bizimcirmedeberabergitti .. ......52 O'dan T'ye
Dtptndanbaktrmbiryegil tiirbe .......53
Dlmyat'a pirince giderken, evdeki bulgurdan olmak . . . .55 Ocaf,rnaincirdikmek ..'... ' ' '99
Dlrller dururken, 6li.iler helva yemez Oltirmiisiin, Oldtiriirmiisiin? ....... 'l0l
. . . .57
Dolapgevirmek... Postudeldirmek.. ....103
....5g
Egeksudangelinceyekadar. .........61 Suyag6ttirUpsusuzgetirmek . '... " '105
G0yrHacrEmmi'yiegegebindirdin .. ........63 Sagakaltrkurudur,misafirinyoludur ......'.107
Hl|Umryrm,hasramrolacaSrm? .... ........65 SarrbuSdaylan verdik,san gelinleri vermedik . . . . . . .108
Hcrycrdcokkaddrtytizdirhem .......67 Senidevetepti. ...."110
Herretnrn papazpilavyemez ........69 Tavgangetirenindayrsr. . "...IL2
. ..."."113
Tuzsuzhelvagibinesallanryorsun?
-III-
I'den N'ye -v-
Y'denZ'ye
ln$i var, grkrgr var, veremem
lnsan hali kug nrisili Vermeyince Mabud, ne yapsln Mahmud . .... 'll7
Krbatrn sahibi razr delil Vur, fakat dinle... .122
Yag tahtaya basmak . . .LZ5
YayakaldrnTatarA$asr
......L27
Ytiztine bak da ciyle siit um . . .IZg
Zevktendrirtkogeolmak
.....130
0nsOz
-VI-
Merakhsr iqin
bazr deyim ve s6z gruplannrn
krsa tarifleri
Agrk atmak
Bagrnagorapcirmek.. .. . . ..... ..... .. .. j..ll;
Birquvalinciriberbatetmek
........136
Cukoturmak.... GUNLUK KONUSMALARIMIZDA, meramrmrn daha iyt
....L37
Dut yemig bulbule ddnmek . . .I3Z anlatmak maksadryla deyimlerden faydalanrnz. Kotu ni-
Ekmef,ini tagtan grkarmak . . . .f 3g yet ve eylemlerin dOnUp sahibine zarar verdi$i durumlar-
Foyasrmeydanagrkmak ......13g da o kiginin "hazhfi huyuya dtiSttigtina" sdyleriz. Birileri-
lggirazesindengrkmak .......I39 nin "bam teline basmahtan" hoglanrnz. Baglan ciddi pekil-
Kazan kaldrrmak . ... .139 de beldda olanlar "hapt yutmuS"lardrr. Bunlar gibi daha
Miirekkepyalamak ytizlerce deyim, dilimize iyice yerlegmigtir ve anlamlan,
....140
Potkrrmak ne amaqla kullanrldrklan hemen herkes tarafrndan bilinir.
....140
Tiiydikmek Davranqlannda ve konugmalannda hadlerini agtrklan,
...t41
Zwanadanqrkmak bilmedikleri konularda ahkam kestikleri dugunrilen in-
....141
sanlarrn " Qizm e den y uhan ehtthl dn" soylendiiinde, "qizme
de nereden qrktr?" diye sormayz mesela.
Deyimler, tlzerinde konugtuf,umuz konulann anlagrl-
masrnr kolaylagtrnr, anlatrmr renklendirir ve qolu zaman
dakikalarca konugarak ifade edemeyece$imiz fikirleri bir
grrprda dile getirmeye y^rar.
OEYIM 0YTUIERI
2
Deyimler, soz gruplan ve atasozleri, tarihin dilimize
brraktrgr mirasrn onemli bir pargasrdrr. Belirli donemlerin
ya$ayls biqimlerini, o ddnem insanlannm dunyaya ve o-
laylara bakrglannr, nrikte anlayrglannr gtintimrizde de can-
h tutarlar.
Ttirkqe'nin, deyimler ydntyle zengin bir hazineye sa-
hip oldufu gtiphesizdir. Hepimiz konugmalanmzda ve
yazrlarrmrzda bu hazineden faydalanlnz, ama birqof,umu-
zun, kullandr$rmrz deyimlerin kayna$rndan habersiz ol-
du$u da bir gergek. Buna sebep olarak okumaya, ara$trr-
maya vakit ayrramamak ya da bu trir konulann ilgi alan-
lanmurn drgrnda kalmasr soylenebilir. Onemli bir bagka
sebep de, deyimlerin ilk kullanrldrgr durum ve olaylann
dyktilerine ulagabilece$imiz derli toplu bir gahgmamn ha-
li hazrrda bulunmayrgrdrr. ISte "Deyimler ve |yhillen" dizi-
si bu sahadaki eksikligi gidermek amacryla hazrrlandr.
Ytizlerce kayna[rn aragtrnlmasr ve deyimlerin oykule-
rinin derlenmesi uzun srirecek, sabrrh ve titiz bir qahgma
gerektiriyordu. Bunu bagardrSrmrza inanryorum. Kaynak-
lara ulagmada yardrmlannr gdrduf,um kitapqr dostlanma
ve direnci arkadaglanma ozellikle de, dairmk malzeme-
nin derlenip toparlanmasrnr ristlenen Ozkan Oze'ye g6-
nrilden tegekktir ediyorum. E[er kultur hayatrmza ve e[i-
tim camiasrna ktiqUk de olsun bir katkr sailayacaksa, bu
qahgma amacrna ulagmrg olacaktrr.
Selim Grinduzalp
!r',,,r3. ,
' clrrr
zcb,d3-'*''
Abayr yakmak
yUtlpEti
A BA, DOWLEnEK yaprlan bir gegit tallg
,t
\kumagtr.
Aba'dan yaprlmrg elbiseleri ozellikle tekkelerdeki der-
viEler ve medreselerde ders goren talebeler giyerlermig.
Qok eskiden, bir krg gtinri, abalarrna brirunmrig der-
vigler ocak bagrnda toplanmrglar geyhlerini dinliyorlar-
mrg. geyh, ciyle tath bir bahsi, oyle tath anlatryormug
ki, trim dervigler adeta kendilerinden gegmigler. Bir ara
t3
OEYIM 0YKULERI
2
ocaktan slgrayan ktigtik bir krvrlcrm, derviglerden biri-
nin abasma konmug.. Yin aba,igiq iELn yanmaya bag-
lamrg. Ancak ne, abasl yanan dervig, ne geyh efendi, ne
de diser dervigler, uzunca bir mtiddet, abantn tU!gi!g-
$unu fark edememigler. Nice sorrtt; duman, alev ve ya-
iik-kokutu iyice hissedilir olmug da, sohbetin cazibe- \r
sinden ayrhp ategi sondiirmtigler.
aaa
Bu deyim, 6grk olmak, kendinden gegmek mAndstn-
da kullanrlrr.
A{znla kuq lutsan nafile
SMANLI D EVLETI' N lt'l gtiEtii zamanlannda, Fransa
ile iyi iligkiler kurulmug. ispanya Kralt'nt ezmek
igin Osmanh Devleti'ne yakm duran Fransa, osmanlt
padigahrnr en btiyiik hiiktimdar olarak tanlmr$' Akde-
niz'de osmanlt bayraSr gekerek, Barbaros'un emrine
giren Fransr donanmast gibi, Fransz ordusu da, Qst
pqanh desteBine st9nmtg.
14 15
DEYIM 0YKULERI
2
O devrin grinlerinden birinde, Topkapr Sarayr'nrn
arz odasrnda, huzura kabul edilmeyi bekleyen Fransa
Elgisi, Ktzlar Agasrna, iginin cinemli ve acele oldugunu
bir ttirhi anlatamamrg, igeri ahnmayr bir nirhi saglaya-
maml$.
Bin bir rica ve lsrar sonunda Krzlar A$asr, sabrsu-
lanan elgiye griyle demig:
"Siz ne ldf anlamaz adamlarcrnz yahu! gevketlti
Sultanrmu bugrin gok hiddetli. Demincek bir Frenk
hokkabaz burada idi. Adamcalrz ne htinerler gcisterdi.
Krilahrnrn altrndan tavganlar Erkardr. Alev alev yanan
demir Eubuklan aSnnda scindrirdri. Sekiz argrn .uzab
t$g
iSneye iplik taktr. Havaya bir kug ugurdu. Ugan
kuga bir geyler sciyledi. Kug gelip aSnna kondu, o da
agzryla ayaklarrndan yakaladr. Sultanrmlz onu bile hu-
zurd,an kovdu. Senin anlayacaSrn, 'aSzrnla kug tutsan' Ahfeg'in kegisi gibi
nafile; ama daha briyrik bir hriner gcistereceksen, Zat-r
$ahane'ye arz edeyim."
Bu deyim, kendini begendirmek, kabul ettirmek ya
RAP ALIMLERINDEN Ahfeg, talebeliginde dersle-
da bir meramlnr yaptrrmak iEin gayret edenlerin, bogu-
rine ne kadar gahgrrsa gahgsrn bagarrh olamazmtg'
na gaba sarfettikleri bir durumu belirtmek iqin kullanr-
o'nun bu halini goren hocast:
lrr.
"Senin bu halin ezberledi$in dersleri anlatmaytgtn-
dandrr. Qahgtr$rn boliimleri kime rastlarsan anlat, an-
cak o zaman akhnda kalrr ve bagarrh olursun" demig.
Ahfeg, hocastntn tavsiyesine uv"-araK onune kim gt-
karsa Etkstn, tufup ders anlatmaya baglamrg. Ancak bir
si.ire sonra etrafrndaki herkesi brktrrmry.
16 17
OEYIM oYKULEHI
2
Ahfeg, bakmrg olacak gibi deSil. Pazardan bir kegi
satm alarak ezberledi$i dersleri ona anlatmaya bagla-
mrg. Her dersin sonunda kegiye "Anladtn mt?" diye so-
ran Ahfeg, hayvanrn boynuna ba$ladr$r bir ipi gekerek
griya"evet anladtm!" demesini saElarmrg. Keqi bu ige
oyle ahgmrg ki, bir siire sonra ipe, urgana gerek kalma-
dan Ahfeg'in her scjztinden sonra bagmr sallar olmug.
Bu deyim, her sciyleyene,her soylenene, her hareke-
te diigtinmeden geligi guzel evet diyenler igin, kullanr-
lrr.
\,
Akrl tahtasr noksan
(Tahtalan oynatmak)
isrnNnul'UN en briyuk mezarkklarmdan biri olan
LKaracaahmet, Uskridar semtinde bulunur. Eskiden
bu semtin marangozlan, normal iglerin yanrnda tabut
yaprmryla da ugragrrlarmr$
Bciyle bir marangoz drikkanrnda kalfa olarak Eahgan
pek evhamh ve g1[l{( bir geng varmlg. Onun bu zaafv
nt bilen komgu dtikkanlardaki arkadaglan da, kendisi-
ne etmedik eggek gakasr brrakmazlarmry.
19
18
DEYIM 0YKUTERI
2
Gtinlerden bir gtin, ustaslnln bir hafta iEin dtikkanr
ttimriyle kendisine brraktrgr bir srrada, muzipliklerini
iyice abartmrglar. Zavalhya, akhnr oynatacak derecede
aSrr bir gaka yapmrglar.
Zavalh kalfa bir ikindi rizeri dtikkanda rek bagrna
gahgrken, duvara dayah tahtalardan bir kaEr krmrlda-
maya baglamrg. Bir ikisi devrilmig ve arkalanndan be-
yaz gargaflara brirrinmiig, elinde, tepesine bir kuru ka-
fa takth sopayla birisi grkmrg.
"Usta, gu benim tabutu hilA Eakmadrn mr? Ortada
kaldrm, bekletme beni" diye bagrrmrg.
Zavalh kalfa "Tahtalar oynadr ! Tahtalar oynadr tah-
talar oynadr !" diyerek drikkandan frrlamrg, Bir
Erkmrg.
O"T.O. akhnr bagrna toplayamamrg.
Bu deyim, akhndan zoru olanlara,ya da bciyle dav-
Alacasr iEinde
ranrglarda bulunanlara soylenir.
prsKi KADILARDAN BlRlsl Eok rtigvet alrrmrg. uzun
JJyrilardan beri kadrhk yaptrgl memlekette ryktii
-bir
Srvgllle birlikte, Eqtti lgj@de edinmis. Ydglz-
llil{A[r, aldrgr rugvetler rulka$rn1g Devrin $eyhiil-
islamr ciye tedirgin olmug ki, sonunda kadryr gorevden
almrg.
Zengin kadr, lstanbul'a gog etme$e karar vermig.
Saray adamlanna rtigvet yedirerek yeni bir kadrhk ko-
parabilmeyi umuyormug.
20
21