'Dede Korkut Masalları'na Metinler Arası Bir Yaklaşım: 'Kan Turalı'

15 Pages·2017·0.25 MB·Turkish

EFLÂTUN CEM GÜNEY’İN ‘DEDE KORKUT MASALLARI’NA
METİNLER ARASI BİR YAKLAŞIM: ‘KAN TURALI’ ÖRNEĞİ
Eflâtun Cem Güney’s Tales Of Dede Korkut: An Intertextual Approach Using
The Sample Of Kan Turalı
Doç. Dr. Bayram DURBİLMEZ*
ÖZ
Eflâtun Cem Güney’in çalışmaları arasında “Dede Korkut Masalları”nın ayrı bir önemi vardır.
1958’de yayımlanan kitapta yer alan yedi metin; “Boğaç Han”, “Salur Kazan’ın Oğlu”, “Kanturalı”, “Bey
Böğrek”, “Tepegöz”, “Deli Dumrul” ve “Oğuz Efsanesi” adlarıyla sıralanmaktadır. Eflâtun Cem Güney,
bu kitabıyla “dünya çocuk edebiyatının en mükemmelini yazan masalcı” seçilmiş ve Danimarkalı ma-
salcı Hans Christian Andersen adına kurulan Hans Christian Andersen Medal Kurumu tarafından
ikinci kez ödüllendirilmiştir. 1956’da aldığı ilk madalyadan sonra 1960’ta ikinci kez ödüllendirilen
Eflâtun Cem Güney’in dünyaca tanınan bir masal yazarı olmasında ve “masal babası” olarak adlan-
dırılmasında bu kitabın yeri ve önemi büyüktür. Türk çocuklarının sahip olduğu kültür mirasından
kopmamaları için bu kültür ürünlerinden bazılarını yeni nesillerin ilgisini çekecek bir dil ve üslupla
yeniden yazan yazar, Dede Korkut kitabındaki bazı destani hikâyeleri de masal havası içinde anlatma
yoluna gitmiştir. “Dede Korkut Masalları”nda yer alan yedi metinden “Oğuz Efsanesi” dışındaki altı
metin, Dede Korkut hikâyelerinden yararlanarak/ uyarlanarak -Eflâtun Cem Güney tarafından- ye-
niden yazılmıştır. Eflâtun Cem Güney’in “Dede Korkut Masalları”nı oluştururken Dede Korkut kita-
bından nasıl yararlandığını ortaya çıkarabilmek için başvurulacak yöntemlerden biri de bu çalışmayı
metinlerarası ilişkiler açısından incelemektir. Bu makalede “Kan Turalı” örneğinden hareketle, “Dede
Korkut Masalları” üzerine metinlerarası ilişkiler açısından bir değerlendirme yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Eflâtun Cem Güney, metinlerarasılık, Dede Korkut Masalları, Dede Korkut Hikâyeleri, Kan Tu-
ralı.
ABSTRACT
Among the works of Eflâtun Cem Güney, the Tales of Dede Korkut have particular importance.
The book, published in 1956, consists of seven tales: Boğaç Han, The Son of Salur Kazan, Kanturalı,
Bey Böğrek, Tepegöz, Deli Dumrul and The Tale of Oğuz. With this book, the author was chosen as “the
best storyteller in the world of children’s literature”, and was awarded for the second time by the Hans
Christian Andersen Medal Foundation, founded after the name of the famous Danish storyteller Hans
Christian Andersen. Eflâtun Cem Güney won his first medal in 1956 and the second in 1960, becoming
world famous as a writer of stories and earning the name “the father of storytelling”, and in this, the
Tales of Dede Korkut is of great importance. In order to maintain the connection between children and
cultural heritage, the writer, who has rewritten some of these cultural works with a new language and
style to draw the interest of new generations, has preferred to narrate some of the stories in Tales of
Dede Korkut in a tale style. Six out of the seven stories in the Tales of Dede Korkut – all, that is, except
The Tale of Oğuz, were actually written by Eflâtun Cem Güney, in the style of Dede Korkut stories.
In order to show how Eflâtun Cem Güney made use of the book Dede Korkut when writing the Tales
of Dede Korkut, the work is examined in this study by one of the available methods, that is in terms of
intertextual relationships. In this paper, an evaluation will be conducted on intertextual relationships
in the Tales of Dede Korkut, based on the example of the story Kan Turalı.
Keywords
Eflâtun Cem Güney, intertextuality, the Tales of Dede Korkut, Dede Korkut Stories, Kan Turalı.
* Erciyes Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Halk Bilimi Öğretim Üyesi,
Kayseri/Türkiye, [email protected].
http://www.millifolklor.com 165
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
Giriş lenen masallardan, bir kısmı da çeşitli
Destan, halk hikâyesi, fıkra, tür- hikâyelerden hareketle oluşturulmuş-
kü gibi sözlü edebiyat ürünleri ile âşık tur. Sözgelimi Tellerinde Bülbüller Şa-
edebiyatı ve tekke edebiyatını da içi- kıyan Saz, Gözü Yollarda Kalan Ana,
ne alan Türk halk edebiyatına önemli Aygın Baygın Ses, Elmas Bilezik, Düş-
katkıları bulunan Eflâtun Cem Güney, mez Kalkmaz Bir Allah, Tanrı Vergisi
özellikle masal çalışmalarıyla tanın- masalları Âşık Garip hikâyesinden;
maktadır. Yazar, sözlü kültür geleneği Sihirli Köpük masalı Köroğlu’nun
içinden derlediği masal metinlerini ye- Bolu Beyi hikâyesinden; Zindandan
niden yazarak yayımlaması yanında, Gelen Mektup masalı Tahir ile Zühre
yine aynı gelenekten derlediği halk hikâyesinden; Aliş’le Maviş ve Onlar
hikâyesi metinlerini de masal metnine Ermiş Muradına masalları Dertli Ka-
dönüştürüp yayımlar. Yazılı kaynak- val hikâyesinden alınan metin parça-
larda geçen bazı hikâye metinlerini de larının “masal havası içinde” yeniden
masala dönüştüren yazar, fıkralardan yazılmış metinlerinden oluşmaktadır
bile masal oluşturma yoluna gider1. (Mutlu 2011: 70-71). Bu kitapların ba-
Güney’in bu çalışmaları “metinlerara- zılarında fıkralardan masallaştırılan
sı” ilişkiler açısından incelenmesi ge- metinler bile bulunmaktadır. Sözgeli-
reken zengin özellikler taşımaktadır. mi Balkabağı ve İki Kafadar adlı fık-
Masal analarının masal anlatma raları da masal havası içinde anlatıl-
geleneği içindeki ortak üslûp özellikle- maktadır (Mutlu 2011: 70-71).
rini iyi bilen Güney, topladığı malze- Güney yalnızca sözlü kaynaklar-
meyi “yeniden yazar”ken kendisinin dan derlemeler yapmakla kalmamış,
de aynı işi yaptığını ifade eder2. Kan cönklerde yazılı metinleri de okuya-
Turalı’nın da içinde yer aldığı “En Gü- rak “çok sesli” metinler ortaya koymuş
zel Türk Masalları” adlı kitaba ön söz bir yazardır5. Güney’in bu özelliğini
yazan Yaşar Nâbi Nayır da Güney’in Vedat Nedim Tör, şu cümlelerle an-
geleneğe uygun bir yeniden yazma yo- latmaktadır: “Eflâtun Cem Güney,
lunu seçtiğini şu cümlelerle ifade eder: bu toprağın masallarını, hikâyelerini
“Bu kalem ustası, masallarımızı, köy köy, kasaba kasaba dolaşıp ocak
söz tekerlemelerindeki bütün özellik- başlarında, âşık kahvelerinde, öz kay-
lere dikkat ederek topladıktan sonra, naklarından derl[e]yerek ve o kar-
onları, öz cevherlerine zarar vermeden gacık burgacık elyazması Cönklerin
genişletip geliştirerek bir bir özenle iş- yüzlercesini, gözlerinin nuru bahası-
ledi. Böylece, elimizde olan masallar, na, bir bir inceleyerek, şimdiye kadar
halk diline ve zevkine hayran, sanatı- dil, üslûp ve kompozisyon bakımından
na âşık bir sanatkârın uzun sabrı ve çok aşağılık bir şekilde yazılmış halk
emeği ile, gergef işlerimizi, nakışları- masal ve hikâyelerini, bir sanat ese-
mızı aratmayacak bir güzellikte mey- ri pâyesine yükselten adamdır. Onun
dana geldi”3 (Güney 1948: 1). şahsında Türk milletinin, Almanların
Eflâtun Cem Güney imzasını taşı- Grimm Kardeşleri ayarında bir büyük
yan masal kitaplarındaki4 metinlerin evlâdını selâmlamakla bahtiyarız”
bir kısmı sözlü kültür ortamından der- (Mutlu 2011: 91).
166 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
Güney tarafından yeniden yazılan masal tadı katılarak yeniden yazılma-
masalların, “ikincil sözlü kültür or- sı gerektiğini düşünen yazar, “Dede
tamı” (Ong 1995) araçlarından radyo Korkut Masalları”nı yazar. Güney bu
programlarında da seslendirilmesi, bu düşüncesini şu cümleyle dile getirir:
masalların geniş kitlelere ulaşmasını “İleride severek okuyacağınız bu me-
sağlamıştır6. “Eflâtun Cem Güney’in tinlere sizleri hazırlamak için biz de
dili ve kalemiyle masallarımız hayat bunlara bir masal tadı katarak işleme-
bulmuş, kendine has uyaklı tekerle- yi düşündük…” (1963: 194). Güney’in
me ve döşemeleriyle bunları çocuklar bu metinleri yeniden yazmaya yönel-
kadar yetişkinler de zevkle talip eder mesinde, hikâyelerdeki millî kimlik
olmuşlardır. ‘Bir Varmış, Bir Yokmuş’ unsurlarının çokluğu da etkili olmuş-
saatinde İstanbul ve diğer il radyoları tur7. Güney’in asıl amacı, gençlere
Güney’in dilinden Türk masallarının “millî eğitim” yoluyla “millî kimlik”
çeşitli varyantlarını şiirli bir üslûp kazandırılmasıdır. Çünkü metinlera-
içerisinde vermiş; Güney, arı ve duru rasılık/söylemlerarasılık yoluyla unu-
yeni masal dilinin doğmasına önder tulmaktan kurtulan folklorik ürünler
olmuştur.” (Hınçer 1972: 6352). 1950’li millî kültürün temelini oluşturur8.
yıllarda yapılan ve “[b]üyük bir ilgiyle “İki ya da daha fazla metin arasın-
izlenen bu programlar, Masal Baba’sı- daki ortak birliktelik ilişkisi, yani te-
nın bütün Türkiye’ye tanıtılmasına mel olarak ve çoğu zaman bir metnin
vesile olduğu gibi, Andersen Masal başka bir metindeki somut varlığı”
Ödülü’nün kazanılmasında da bir ba- (Genette’den akt. Aktulum 1999: 83)
samak teşkil etmiştir” (Mutlu 2011: olarak da tanımlanan metinlerarası-
83). lık, kültürel sürekliliğe zemin hazır-
1953’te yazdığı “Açıl Susam Açıl” lar. Dede Korkut kitabından seçilerek
adlı kitabıyla daha önce Hans Chris- yeniden yazılan metinler, nesiller ara-
tian Andersen Medal Kurumu madal- sında kültürel süreklilik sağlama ve
yasına lâyık görülen Güney, “Dede millî kimlik kazandırma düşüncesiyle
Korkut Masalları” ile aynı madalyayı kitaplar yazan Güney’in hedeflerine
ikinci kez kazanır. Danimarkalı ma- oldukça uygundur. Çünkü Türk kül-
salcı Hans Christian Andersen adına tür dünyasında mit, efsane, destan,
kurulan bu kurum tarafından çağdaş hikâye, masal türlerine dönüşen ürün-
masal yazarları arasından seçilenlere leri tespit edilen Dede Korkut, Türk
verilen bu madalyayı ve şeref diploma- dünyasının ortak kültür mirasların-
sını iki defa kazanan Güney, dünyaca dan biridir (Durbilmez 2003: 219-232).
tanınır. “[D]ünya çocuk edebiyatının “[G]enel anlamıyla bir yeniden
en mükemmelini yazan masalcı” seçi- yazma (réécriture) işlemi olarak da
len yazar, “masal babası” olarak anıl- algılana[n]” metinlerarası taraftarla-
maya başlar (Mutlu 2011: 83). rına göre “Bir yazar başka bir yazarın
Dede Korkut hikâyelerini asıl me- metninden parçaları kendi metninin
tinlerinden okuyacak genç nesillerin bağlamında kaynaştırarak yeniden
bu metinlere çocuk yaşlarda hazır- yazar” (Aktulum 1999: 17). “Kitâb-ı
lanmaları için, söz konusu metinlerin Dedem Korkut” 9 adıyla bilinen yaz-
http://www.millifolklor.com 167
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
ma eserden yararlanarak “Dede Kor- eserle başka eserler arasında görü-
kut Masalları”nı yazan Güney’in len bilinçli bir alışveriş ve söyleşimin
bu çalışması da “bir yeniden yazma incelenmesi metinlerarasılık kuram-
işlemi”dir10. Bu eserlerden birincisin- larını ortaya çıkarmıştır. “[Julia]
deki metinlere “yazma metin” denildi- Kristeva’nın ortaya attığı ve 1960’lı
ğine göre, ikincisindekilere “yazılmış yılların sonlarından başlayarak her
metin” demek de mümkündür. Yani yazınsal çözümlemenin artık zorunlu
buradaki yazma metin (Dede Korkut bir aşaması olarak görülen metinlera-
Kitabı) “alt metin”, yazılmış metin rası, kabaca iki ya da daha çok metin
(Dede Korkut Masalları) de “ana me- arasında bir alışveriş, bir tür konuşma
tin” özelliği taşımaktadır. ya da söyleşim biçimi olarak anlaşıl-
Bu makalede, “Dede Korkut Ma- malıdır.” (Aktulum 1999: 17).
salları” içindeki metinler oluşturu- Aslında sadece söyleyicileri unu-
lurken Dede Korkut kitabından nasıl tularak halka mâl olan sözlü edebi-
yararlanıldığı metinlerarası ilişkiler yat ürünler değil, yazarı/şairi bilinen
açısından araştırılmaktadır. Araştır- yazılı edebiyat ürünleri de genellikle
mada, bütün metinlerin tek tek ince- “çoksesli” metin özelliği taşır. Başka
lenmesi yerine bir metinden hareketle bir ifadeyle, ne kadar özgünlük iddiası
örnekleme yoluna gidilmekte, örnek taşırsa taşısın, yazılı edebiyat eserleri
metin olarak da “Kan Turalı” seçil- üretildikleri toplumun kültür birikim-
mektedir. lerinden de etkilenirler. Eseri oluştu-
Kan Turalı Masalına Metinle- ran şair ve yazarların beslendikleri
rarası Bir Yaklaşım kültür ortamları, yeni üretilen eserler-
1958’de yayımlanan “Dede Korkut de de eski eserlerden izler bulunma-
Masalları” içindeki yedi metinden biri sına zemin hazırlar. Böylelikle; “Her
de “Kanturalı” adını taşır. Bu kitapta metin bir alıntılar mozaiği gibi oluşur,
“Boğaç Han” ve “Salur Kazan’ın Oğlu” her metin kendi içinde başka bir met-
başlıklı metinlerden sonra üçüncü sı- nin eritilmesi ve dönüşümüdür” (Julia
rada bulunan “Kanturalı”, 1948’de “En Kristeva’dan akt. Aktulum 1999: 41).
Güzel Türk Masalları” adlı kitapta Bu konu araştırmacıların dikkatini
da yayımlanmıştır (Güney 1948: 59- çekmiş ve sözlü edebiyattan beslenen
78). İlk yayımlandığında “Dede Kor- yazılı edebiyat ürünleri üzerine çeşit-
kut Masallarından Kanlı Koca Oğlu li çalışmalar yapılmış, alış-verişlerin
Kanturalı” başlığını taşıyan bu me- boyutları belirlenmeye çalışılmıştır.
tin, “Kitab-ı Dedem Korkut”ta “Kaŋlı Bu sebeple, “Halk hikâyeleri gibi söz-
Koca Oğlı Kan Turalı Boyını Beyân lü ürünlerden yazılı edebiyatın yarar-
İder Hânum Hey Hey” başlığı altında- landığı, halk hikâyelerinin biçimsel ve
ki metnin yeniden yazılmış biçimidir. anlamsal değişimlerle yeni metinlerde
Yeniden yazılan bu “çok sesli metin” tekrar yazıldığı, üzerinde çalışmalar
ile “Kitab-ı Dedem Korkut”ta yer alan yapılmış, bilinen bir yöntemdir. Me-
ana metin arasındaki ilişkilerin ince- tinlerarasılık tartışmalarında, yazılı
lenmesi metinlerarasılık kuramlarına edebiyatın sözlü edebiyattan çeşitli
göre yapılacaktır. Çünkü okunan bir amaçlarla konu ya da biçim aldığı ka-
168 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
bul edilmekte, buna ilişkin alt metin, Güleryüz, tatlı dille gönül ferahlığı
ana metin listesi çıkarılabilmektedir” içinde yaşayıp, Selcan Hatunla bir yas-
(Özay 2009: 7). Güney tarafından oluş- tıkta kocayasın âmin! Âmin diyenleri
turulan metni (ana metin) Dede Kor- Allah imandan ayırmasın; kimin ne
kut kitabındaki metne (alt metin) bağ- günahı varsa adı güzel Muhammed’e
layan her türlü ilişki “ana metinsellik” bağışlasın…” (Güney 1963: 80).
ilişkisinin varlığını ortaya koyar. Efla- Eflâtun Cem Güney’in yararlan-
tun Cem Güney tarafından oluşturu- dığı metin parçaları arasında atasözü,
lan metin kısmen “dolaylı dönüşüm” deyim, özlü sözler ve başka kalıp söz-
özelliği taşımakla birlikte daha çok ler de bulunmaktadır:
“yalın dönüşüm” özelliği gösterir11. “Az gitti, uz gitti; dere tepe düz
“Türk halk hikâyelerine metin- gitti; altı ay bir güz gitti; İç Oğuzu
lerarasılık ile yaklaşmak, anlatıların dolaştı, bulamadı; Dış Oğuzu dolaştı,
anlamsal ve yapısal olarak nasıl kat- bulamadı; ha burası, ha şurası derken
manlaştığını görmek ve anlatıyı metin vardı, indi Trabzona!” (Güney 1963:
olarak çözümlemek açısından somut 54).
veriler sağlayan bir yöntemdir.” (Özay “El mi yaman, bey mi yaman, ne
2009: 6). Güney, Kan Turalı metnini bilsin!” (Güney 1963: 58).
yeniden oluştururken, sözlü ve yazılı “anca beraber, kanca beraber…”
edebiyatta yaşayan çeşitli kalıp ifa- (Güney 1963: 72).
deleri de metnin dokusuna katmıştır. “az yaşa, çok yaşa; âkibeti ölüm”
Sözgelimi Güney’in kullandığı metin (Güney 1963: 81).
parçaları arasında duaların önemli “Ana derim sana, anamdan, ile-
bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu du- ri; baba derim sana, babamdan ileri!”
alardan bir kısmını burada vermekte (Güney 1963: 74).
yarar vardır: “yolcu yolunda gerek!” (Güney
“Yaradan nazardan saklasın” 1963: 79).
(Güney 1963: 50). Örneklerden de anlaşılacağı gibi,
“İlâhî elin kolun dert görmesin yazılı ve sözlü edebiyat metinleri ara-
oğul” (Güney 1963: 50). sında metinlerarası ilişkiler bulundu-
“Allah ömrümüzden kesip ömrü- ğu açıkça görülmektedir (Özay 2007:
ne koysun da, verecekse bu acıyı ge- 164- 173). Yazılı iki metin arasındaki
çinden versin. İnşallah günümüzü de ilişkiler nasıl metinlerarasılık açı-
görürsün, düğünümüzü de, torunları- sından inceleniyorsa, sözlü ortamda
nı da görürsün tosunlarını da…” (Gü- dinlenen bir eserle yeniden oluşturu-
ney 1963: 51). lan başka eserler arasındaki ilişkileri
“Haydi oğul; güle güle git, güle de bu kuramlar açısından incelemek
güle gel; yiğit arkan yere gelmesin!” mümkündür. Bilindiği gibi, sözlü ede-
(Güney 1963: 58). biyattan kaydedilen “metin” bütünün
“Hey oğul, ektiğin güversin gelsin; bir parçasıdır. Sözlü edebiyat kaynak-
diktiğin yeşersin gelsin; altın perçemli lı metni bağlamından kopuk olarak
oğulların, sırma saçlı kızların olsun; ele almak doğru bir yaklaşım değildir.
ömürleri uzun, düğünleri güzün olsun; Çünkü sözlü edebiyat kaynaklı metin
http://www.millifolklor.com 169
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
ancak icra edildiğinde bütün parçalar sadece izlendiği değil, dönüşümlerin
tamamlanmış olacaktır. Söyleyicinin/ de gözlemlenebildiği yerdir” (Sakallı
anlatıcının cinsiyeti, yaşı, dinî ve ide- 1998: 41). Çünkü alınan metin parça-
olojik eğilimi, eğitimi, anlama ve an- larının anlamında, yapısında, içeriğin-
latma yeteneği yanında dinleyicinin de ve estetik biçimlerinde dönüşümler
cinsiyeti, yaşı, dinî ve ideolojik eğilimi, söz konusu olabilmektedir. “Alımlayan
eğitimi, dinleme ve anlama kapasi- yazarın, alımladığı görünümlere ver-
tesi de metnin yeniden oluşturulma- diği anlamın çözümlenmesi, yazarın
sında etkili olmaktadır. Sözlü sanat da bu anlamı nasıl çözümlediğinin, an-
ürünlerinin söylendikleri zamana, lamı hangi yönde değiştirdiğinin belir-
mekâna, söyleyen ve dinleyen insana ginleştirilmesine katkı sunar” (Sakallı
göre dönüşüm geçirmesi anlaşılır bir 1998: 41). Metinler arasında yeniden
durumdur. Sözlü edebiyat ürünlerinin oluşturma, yeni yapılara ve anlamlara
“donmuş bir metin” olmamasından dönüştürme söz konusu olabilmekte-
kaynaklanan bu dönüşüm her seferin- dir. Bu durum, sözlü edebiyat ürün-
de “yeniden oluşturma” ile ortaya çık- lerinde görülen “çeşitlenme” özelliğini
maktadır. Sözlü edebiyatta anlatıcının akla getirmektedir. Bilindiği gibi, halk
dinleyicileri göz önünde bulundurması edebiyatı ürünleri her aktarılışta yeni-
ve dinleyicilerin özelliklerine uygun den oluşturuldukları için tespit edilen
olarak metni yeniden oluşturmaya her çeşitlenme yeni bir metin özelliği
çalışması ile Güney’in izlediği yol ara- taşır. Sözlü kültür geleneğinden kay-
sında da benzerlikler bulunmaktadır. naklanan bu özellik, yazıya aktarılan
Sözgelimi “Dede Korkut Masalları” ürünler için de geçerlidir. Bu bağlam-
içinde yer alan metinler, 12-15 yaş- da Kitab-ı Dedem Korkut’ta yer alan
larındaki çocuklara hitap etmek için on iki hikâyenin her birini, sözlü ge-
“yazılmış”tır. “Kan Turalı” adlı metin lenekte anlatılan hikâyelerin çeşit-
incelendiğinde, bu metin hazırlanır- lenmelerinden biri gibi düşünmek de
ken 12-15 yaş aralığındaki çocukların mümkündür. Sözlü kültür geleneği
eğilim ve eğitimleri ile okuma ve anla- içinde bir anlatıyı icra eden kaynak
ma kapasitelerinin de göz önünde bu- kişi ile yazılı kültür geleneği içinde o
lundurulduğu anlaşılmaktadır. Hedef anlatıyı yeniden yazan kişi arasında
kitle olan 12-15 yaşlarındaki çocuklar bazı benzerlikler vardır. Sözlü kül-
arasında cinsiyet ayrımı yapılmaması tür geleneği içinde sanatını icra eden
yanında, dinî ve ideolojik eğilimlerin sanatçı anlatıcı nasıl metni yeniden
belirgin olmaması da Güney’i bu konu- oluşturarak anlatıyorsa, yazılı kültür
larda daha genel bir üslûp kullanmaya geleneği içindeki anlatıcı/ yazıcı kişi
yönlendirir. Güney, burada “Eski Türk de aynı metni yeniden oluşturarak
ahlâk ve seciyelerini, aile ve cemiyet yazıya aktarmaktadır. Sözlü edebiyat
hayatlarını, barışta ve savaşta örf ve geleneği içinde icra edilen bir ürünün
âdetlerini” yeni nesillere, onların an- her bir aktarımını “çeşitlenme” olarak
layabilecekleri bir üslûpla aktarmayı kabul edeceksek yazıya aktarılan met-
amaçlar12. ni de çeşitlenmelerden biri saymak du-
“Metinlerarasılık, alımlamaların rumundayız. Öyleyse, “Kitab-ı Dedem
170 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
Korkut”ta geçen on iki hikâyenin her babası “Kanlı Koca”dır. (Yazma metin-
biri de birer çeşitlenmedir. “Kitab-ı de bu “Kaŋlı Koca” olarak verilir.) Gü-
Dedem Korkut”ta yer alan her bir an- ney metninde “Kanlı Koca derler gün-
latıyı yeni bir metin sayacaksak, sözlü görmüş, ün vermiş, bir Allahın kulu
gelenekte aktarılan her bir anlatıyı da varmış” olarak verilen Kanlı Koca,
yeni bir metin saymak durumundayız. yazma metinde “Kaŋlı Koca dirler
Bu düşünceden hareketle söylemek ge- idi bir gürbüz er var idi.” olarak geçer.
rekirse, sanatını sözlü gelenekte icra Kanlı Koca’nın “Kan Turalı” adlı bir
eden anlatıcı ile “ikincil sözlü kültür “cılasun” (=babayiğit) oğlu vardır. “Bir
ortamı”nda metni yeniden oluşturarak gürbüz er” olan Kanlı Koca, yarenle-
yazıya geçiren sanatçı arasında da ya- rine babası gibi bir gün kendisinin de
kınlıklar söz konusudur. Aynı şekilde, öleceğini; atası ölünce yerini yurdunu
sözlü kültür ortamında dinlediği/der- tuttuğunu, kendisi ölünce de oğlunun
lediği hikâyeleri yeniden oluşturarak kalacağını söyler. Gözü görürken oğlu-
Kitab-ı Dedem Korkut adlı yazma ese- nu evlendirmek ister. Yazma metinde-
ri “yazan” sanatçı ile Kitab-ı Dedem ki bu kısım, yeniden yazılmış metinde
Korkut’ta geçen hikâyeleri okuyarak de benzer bir biçimde anlatılır: Kanlı
“yeniden oluşturan” Eflâtun Cem Gü- Koca’nın Kan Turalı adlı yetişkin bir
ney de aynı işi yapmıştır. oğlu vardır. Kan Turalı dağ gibi bir
Alt metin (bu incelemede yazma delikanlıdır. Kan Turalı yarenleriyle
metin/Kitabı- Dedem Korkut) ile ana yarenlik ederken Kan Turalı da onla-
metin (Güney tarafından yazılmış me- ra hizmet eder. Kanlı Koca, oğlu Kan
tin) arasında ortak olan, yani birinci Turalı’yı helâl süt emmiş biriyle evlen-
metinden alınan parçaların belirlen- dirmek ister (Güney 1963: 50-51).
mesi yanında, alınan metin parçaları- Babası Kaŋlı Koca tarafından
nın anlamında, yapısında, içeriğinde evlendirilmek istenen Kan Turalı da
ve estetik biçimlerinde yapılan dönüş- kendisine lâyık bir kızın şu özellikleri
türmelerin belirlenmesinde de yarar taşıması gerektiğini söyler: “men yi-
vardır. Bu dönüştürmeleri “çeşitlen- rümden turmadın ol turmış ola, men
me” olarak düşünmek de mümkündür. kara koç atuma binmedin ol binmiş
Sözgelimi hikâyenin zamanı, kahra- ola, men kanlu kâfir iline varmadın ol
manın babası, kahramanın evlendi- varmış maŋa baş getürmiş ola” [ben
rilmek istenmesi, kahramanın evle- yerimden kalkmadan o kalkmış ol-
neceği kızın tasviri gibi konulardaki malı, ben kara koç atıma binmeden
benzerlikler ve çeşitlenmelerden söz o binmiş olmalı, ben kanlı kâfir eline
etmekte yarar vardır: varmadan o varmış bana baş getirmiş
Hikâyenin zamanı yazılmış me- olmalı] (Ergin 2009: 185). Bu kısım,
tinde “Evvel zaman içinde” olarak Güney tarafından yazılmış metninde
verilirken, yazma metinde “Oğuz za- şöyle yer alır: “Benimle bir yastığa baş
manında” diye verilir. Burada, Güney koyacak kız, ben uyanmadan uyan-
metninin bir masal havası içinde baş- malı; ben atıma atlamadan o atlama-
ladığı gözden kaçmaz. lı; ben düşmana varmadan o varmalı;
Her iki metinde de kahramanın yok yoksa, öyle oyalı, boyalı, on par-
http://www.millifolklor.com 171
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
mağı kınalı kızlarla işim yok benim!” Eflâtun Cem Güney tarafından
(Güney 1963: 51). yazılmış metinde ise Selcan şöyle an-
Böyle yiğit bahadır bir kız bulmak latılır: “Meğer Tekür derler Trabzon
zordur. Yiğitler yiğidi Kan Turalı, kırk Beyinin, Selcan derler dillere destan
yiğidini yanına alarak İç Oğuz’dan bir bir kızı varmış. Güzel mi dedin, güzel-
kız arar, bulamayınca evlerine döner. miş: ay ile bahseder, gün ile doğarmış!
Babası “Oğul kız bulduŋ mı?” (Ergin Hele yiğit mi dedin, yiğitmiş; alimal-
2009: 185) diye sorar. Güney metninde lah çifte yay çeker, bir attığı ok yere
diyalog şöyle verilir: “Babası: ‘Aradığı- düşmezmiş…” (Güney 1963: 54).
nı buldun mu oğul!’ diye sordu.” (Gü- Güney tarafından yeniden yazı-
ney 1963: 53). Kan Turalı’nın babasına lan metinde Dede Korkut Kitabı’ndaki
cevabı her iki metinde benzer şekilde kimi olaylara ve şahıslara da zaman
verilir: “Yıkılsun Oğuz illeri, maŋa ya- zaman göndermeler yapar. Çünkü
rar kız bulımadum baba” (Ergin 2009: “Bir metnin başka metinlere gönder-
185) / “Yıkılsın bu iller baba; bileğimin me yapması ya da oradaki bir kurgu-
demirinde bir kız bulamadım, gitti” yu, karakteri ya da çatışmayı yeniden
(Güney 1963: 53). üreterek model alması, metne teknik
Aksakallı çok yaşlı ihtiyarları olarak bir zenginleşme etkisi getirir;
yanına alan Kaŋlı Koca, oğluna kız zira metnin çağrışım gücü arttığı, baş-
bulmak için yola çıkar; İç Oğuz’da kız ka metinlere uzanan birçok anlamlılık
bulamaz, Dış Oğuz’da da bulamayınca zeminine kavuştuğu gibi anlatıda tek-
Tırabuzon’a gider. Tırabuzan tekfu- düzeliği kıran bir unsur olarak edebî
runun güzeller güzeli bir dilber kızı türler arası bir geçişlilikle de tekniği
vardır13(Bu kısım her iki metinde ay- zenginleştirir” (Bayrak Akyıldız 2010:
nıdır). 716). Güney tarafından yapılan bu
Kan Turalı’nın talip olacağı Sel- göndermelerden biri de Kan Turalı
can adlı bu kız yazma metinde şöyle masalında görülür. Kan Turalı’nın bo-
anlatılır: “Sağına soluna iki çift yay ğayla mücadelesi anlatılırken Boğaç
çekerdi. Attığı ok yere düşmezdi. O kı- Han’a telmihte bulunulur ve bu gön-
zın üç canavar çeyizi ve yüz görümlü- derme “Boğaç Han misali” sözüyle de
ğü var idi. Kızın Babası: “Kim o cana- ayrıca vurgulanır: “Bire hey; bırakın
varı bastıra yense öldürse kızımı ona boğanızı gelsin!” diye seslendi, bırak-
veririm” diye söz vermişti. Bastırmasa tılar boğayı; demirden, zincirden kur-
başını keserdi. Böylelikle otuz iki kâfir tulan boğa, öyle bir canavarca saldırış
beyinin oğlunun başı burç bedeninde saldırdı ki, korkudan, meydanın yü-
kesilip asılmıştı. O üç canavarın biri reği ağzına geldi. Velâkin Kan Turalı
kükremiş aslan idi, biri kara boğa –Boğaç Han misali- Yaradan’a sığınıp
idi, biri de kara buğra idi. Bunların da alnının ortasına öyle bir yumruk
her birisi bir ayrı ejderha idi. Bu otuz yapıştırdı ki, bir, bir daha derken,
iki baş ki, burçta asılmıştı, kükremiş çekilince önünden, tepesi üstü gitti
aslan ile kara buğranın yüzünü gör- boğa!” (Güney 1963: 66).
memişlerdi, ancak boğa boynuzunda “Metinlerarasılık hem doku, hem
helâk olmuşlardı.” metin hem de bağlam düzlemindeki
172 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
değişikliklerin, dönüşümlerin önünü temek üzere geldiğini Tekfura haber
açar” (Aktulum 2013: 34). Bu bağlam- verirler. Yedi ağaç yer karşıcı çıkan
da; “Bir efsane, masal ya da kıssa halk kâfirler, Kan Turalı ve kırk yiğidine
hikâyesine dönüşürken koşuklaştır- olması gerekenden çok saygı gösterir-
madan söz etmek yerinde olur. Çünkü ler. Ak çadır dikerler, alaca halı dö-
hikâye, düzyazı biçimindeki bu anlatı- şerler; ak koyun keserler, yedi yıllık
ları, şiir bölümlerini kullanmak aracı- ak şarap içirirler. Tekfura getirirler.
lığı ile bir şekilde koşuklaştırmakta- Yüz kâfir gizlice zırh giyinir. Kızlar al
dır” (Özay 2009: 9). Güney de metni giyinir, Selcan ise sarı giyinir. Tekfur
oluştururken sık sık koşuklaştırmaya “Yiğit nereden geliyorsun?” diye so-
başvurmuştur. Aynı durum Kan Tu- runca Kan Turalı şiirle cevap verir.
ralı masalında da görülür. Yazma me- Tanrı buyruğu ile, Peygamber kavli
tindeki nazım kısımları geçiş dönemi ile kızını almaya geldiğini söyler. Tek-
özellikleri ve nesirleşme eğilimi gös- fur: “Bu yiğidin sözü hızlı, eğer elinde
terirken, Güney tarafından yazılmış de hüneri var ise.” der. Çok yakışıklı
metinde şiirlik yapı özellikleri daha olan Kan Turalı, Oğuzda yüzü örtülü
sağlam olup âşık tarzı şiir geleneğine gezen dört yiğitten biridir. Kan Turalı
bağlılık belirgindir: yüz örtüsünü sıyırıp açınca, köşkten
Kan Turalı eline kopuz alıp Trab- bakan Selcan bir hoş olur; eli ayağı-
zon beyine karşı, 11 heceli manilerden na karışır, kediler gibi yerinde du-
oluşan iki dörtlük söyler (Güney 1963: ramaz. “Hak Teâlâ babamın gönlünü
61). yumuşatsa da başlık kesip beni o yiği-
Kırk yiğit kopuzlarını alıp Kan de verse, bunun gibi yiğit yazık olur
Turalı’yı yiğitleme ile över. Bunlardan ki canavarlar elinde paralansın” der.
biri 11 heceli, dört kıtadan oluşan bir Bu sırada demir zincirle boğayı ge-
koşmadır (Güney 1963: 65). tirirler. Boğa dizini çöker, boynuzu ile
Selcan’ın Kan Turalı’nın başına bir mermer taşı yuğurur, peynir gibi
varıp on bir heceli, üç dörtlüklü bir dider. Kâfirler: “Şimdi yiğidi atar, yı-
koşma söyler (Güney 1963: 70-71). kar, yere serer delik deşik eder; yıkıl-
Kan Turalı da Selcan’a karşı on sın Oğuz elleri, kırk yiğit bir bey oğlu
bir heceli, üç dörtlüklü bir şiir söyler ile bir kızdan ötürü ölmek ne oluyor?”
(Güney 1963: 71). derler. Kan Turalı, kırk yiğidine ses-
Selcan’ın memleketine gitmek is- lenerek “Kolca kopuzumu getirin övün
teyen Kan Turalı’ya karşı Kaŋlı Koca beni” der. Kopuz eşliğinde şiirler övü-
bir şiir söyleyerek vazgeçmesini ister. len Kan Turalı boğayla mücadele eder.
Buna karşı Kan Turalı da şiirle kar- Çok uğraşırlar. Ne boğa yener, ne Kan
şılık verir ve vazgeçmeyeceğini söyler. Turalı yener. Kan Turalı: “Bu dünyayı
Kırk yiğidini yanına alan Kan Turalı, erenler akıl ile bulmuşlardır, bunun
yedi gün yedi gece at koşturur, kâfirin önünden sıçrayayım, ne hünerim var
sınır boyuna erişir. Sınır boyuna eri- ise ardından göstereyim.” der. Adı gü-
şince Kan Turalı kırk arkadaşına şiir zel Muhammed’e salâvat getirir, boğa-
söyler. Bunlar söyleşirken Oğuz’dan nın önünden savulur. Boğa boynuzu
Kan Turalı adlı bir yiğidin Selcan’ı is- üzerine dikilir. Kuyruğundan üç kere
http://www.millifolklor.com 173
Millî Folklor, 2015, Yıl 27, Sayı 108
kaldırıp yere atan Kan Turalı boğayı koşturur. Oğuzun sınır boyuna çıkar,
boğazlar. Tekfur: “Bre kızı verin, şe- çadır diker. Düğün alayını karşılama-
hirden sürün, çıksın gitsin” der. Tek- sı için haber verilen Kaŋlı Koca’nın
furun kardeşinin oğlu; “Canavarların gelmesini beklerken Kan Turalı’nın
sultanı aslandır, onunla da oyun gös- uykusu gelir. “Üç canavar öldürdüğü
tersin, kızı ondan sonra verelim” der. için bir kızcağızımı aldı gitti” diye dü-
Varıp aslanı çıkarırlar, meydana ge- şünen Tekfur pişman olmuştur. Kara
tirirler. Aslan haykırır, meydanda ne elbiseli, demir zırhlı altı yüz kâfir se-
kadar at var ise sinip kalır. Yiğitleri: çen Tekfur, gece gündüz at koşturarak
“Boğadan kurtuldu, aslandan nasıl Kan Turalı’nın üzerine gelir. Bunu
kurtulsun” diye ağlaşırlar. Kan Turalı gören Selcan, şiir söyleyerek Kan
yiğitlerini ağlar görür; “Bre alca ko- Turalı’yı uyandırır. Selcan’ı at üze-
puzumu ele alın beni övün, sarı gi- rinde, zırh giyinmiş ve mızrağı elinde
yen kız aşkına bir aslandan döneyim gören Kan Turalı, yeri öperek “inan-
mi?” der. Yiğitleri onu över. Tanrı’dan dık imân ettik, niyetimiz Hak Teâlâ
medet dileyen Kan Turalı, adı güzel katında gerçekleşti” deyip arı sudan
Muhammed’e salâvat getirir, aslanın abdest alır. İki rekât namaz kılarak
alnını gözetip öyle bir yumruk vurur atına biner; adı güzel Muhammed’e
ki, yumruk çenesine dokunur ufaltır. salâvat getirir, kara elbiseli kâfire at
Ensesinden tutup belini kırar, son- sürerek karşı varır. Selcan Hatun da
ra kaldırıp yere vurur, un ufak eder. at oynatır, Kan Turalı’nın önüne ge-
Tekfurun önüne gelerek kızını ister. çer. Önüne gelen hasımlarını bastırıp
Tekfur kızını verecektir fakat kardeşi otağa gelir. O sırada Kan Turalı’nın
oğlu yine engel olur, canavarların başı babası anası da çıka gelir. Kan Tu-
olan deve ile de karşılaştırmak ister. ralı gelmemiştir. Selcan Hatun’a şiir
Tekfur: “Devenin ağzını yedi yerden söyleyerek haber sorarlar. Gelenlerin
bağlayın” der. Kinli kâfirler bağlamaz- kaynanası kayınbabası olduğunu an-
lar, yularını sıyırıp salıverirler. İki layan kız kamçı ile işaret ederek “Ota-
canavarla savaşan yiğit yorgundur, ğa inin, nerede iner karışır toz var ise
kayıp düşer. Altı cellât yalın kılıç bek- nerede karga kuzgun oynuyorsa ora-
lerken arkadaşları bir şiir söyleyince da arayalım” der. Kan Turalı’nın atı
Kan Turalı ayağa kalkar. Kolca ko- oklanmış, gözünün kapağı oklanmış,
puzuyla övülmek ister, yiğitleri övüp yüzünü kan bürümüş, durmadan ka-
söyleyince Kan Turalı deveyi de yener. nını siliyor, kâfirler üşüşüyor, kılıcını
Tekfur: “Vallah bu yiğidi gözüm gör- yalın eyliyor kâfiri önüne katıp kovalı-
dü gönlüm sevdi” der. Kırk yerde otağ yor. Selcan Hatun bunu böyle görünce
diktirir. Kırk yerde kızıl ala gerdek bir bölük kaza şahin girmiş gibi kâfire
kurdurur. Kan Turalı ile kızı getirip at sürer. Bir ucundan kırıp kâfiri öbür
gerdeğe koyarlar. Ozan gelip coştu- ucuna çıkar. Düşmanı önüne katıp ko-
rucu havalar çalar. Oğuz yiğidinin valayan kişinin Selcan Hatun olduğu-
yüreği kabarır. Bey babasının, kadın nu bilmeyen Kan Turalı, “Aklına esip
annesinin yüzünü görmeden gerdeğe benim düşmanıma giren yiğit ne yi-
girmek istemez. Yedi gün yedi gece at ğitsin/ İzinsiz düşmana girmek bizim
174 http://www.millifolklor.com