ebook img

Dede Korkut Kitabı Metin-Sözlük TKAE 1964-145 PDF

222 Pages·1964·4.767 MB·Turkish
Save to my drive
Quick download
Download
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.

Preview Dede Korkut Kitabı Metin-Sözlük TKAE 1964-145

TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ Seri : IV — Sayı : A 2 DEDE KORKUT KİTABI METİN - SÖZLÜK Doç. Dr. MÜHAlUtEM ERGİN A N K A R A Ü N İ V E R S İ T E S İ B A S I M E V İ 1964 Yayınlayan : Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Pk. 14, Çankaya - Ankara Tel 12 06 56 - 17 73 47 Dizilip basıldığı yer : Ankara Üniversitesi Basımevi. 1964 Ankara İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa Ön söz V - VI Kısaltmalar .................................................................................. VI METİN 1 - 166 (Mukaddime) 1 - 3 Dirse Çan Oğlı Buğaç Çan Boyı .......................................................... 3 - 14 Salur Kazanun İvi Yağmalanduğı Boy.................................................... 14 - 26 Kam Pürenün Oğh Bamsı Beyrek Boyı ................................................ 26 - 47 Kazan Big Oğh Uruz Bigün Tutsak Olduğı Boy ................................ 47 - ^1 Duha Koca Oğh Delü Dumrul Boyı ....... 61 - 68 Kanh Koca Oğh Kan T»rah Boyı .......................................................... 68 - 80 Kaillik Koca Oğh Yigenek Boyı ............................................................ 80 - 85 Basat Depegözi öldürdügi Boy ............................................................... 85 - 92 Begil Oğh Emrenün Boyı 92 - 100 Uşun Koca Oğb Segrek Boyı .................................................................. 100 - 107 Salur Kazan Tutsak Ohtp Oğb Uruz Çıkarduğı Boy .......................... 108 — 116 İç Oğuza faş Oğuz ‘Âşi Olup Beyrek Öldügi Boy........................ 116-121 Nüsha farkları 123 - 166 SÖZLÜK 169 217 Sözlük 169 - 217 D Ü Z E L T M E L E R Sayfa-satır Yanlış Doğru 17 — 1 günlük günlik 21 — 37 köprüsi köprisi 22 — 2 kabzası kabiası 26 — 29 krkış kargış 28 — 20 mıdır mıdur 31 — 22 belen belen 31 — 23 ismi-i ’a^am ism-i a’?am 35 — 28 yilun yılun 44 — 14 altm altun 71 — 16 eteğime eteğime 120 — 19 düzeldi düzildi 120 — 27 işaret işarat 123 — 2 ha? ret haâret ÖN SÖZ Türk dilinin en güzel eserlerinden biri ve belki de birincisi olan Dede Korkut Kitabı aynı zamanda Türk kültürünün temel eserlerinden biri ve belki de birinci­ sidir. Bir kerre millî destan olarak, asırlarca içtimai muhayyileden süzüle süzüle geldiği ve yaratıldığı için Türk millî dehasmın mahsulüdür. Sonra konu bakımından baştan başa Türk İçtimaî ve millî bayatmm bir aynası durumundadır. Kısacası yaratıcısı Türk Milleti, konusu Türk millî hayatıdır. Dede Korkut Kitabı bugün elimizde olan bu metni ile Âzeri sahasının eseridir. Fakat içindeki hikâyeler Türkiye’den Türkistan’a kadar bütün Türk ülkelerinde eskiden beri yaygm bir şekilde ve canb olarak yaşamaktadır. Yani Dede Korkut bütün Türk ülkelerinin, bütün Türk dünyasmm müşterek miUî kültür âbidesidir. Onun içindir ki bu eser yalnız Azerbaycan’ı veya yalnız Türkiye’yi değü, bütün Türklük âlemini millî kültür bakımından yakından ilgilendirmektedir. Dede Korkut Kitabı destanî Oğuz hikâyeleri mecmuasıdır. Çok önce teşekkül eden ve asırlarca Türkleıin arasmda yaşayıp gelişen bu destanlar nihayet 15. asrm sonlan ile 16. asrm başlarmda yazıya geçirilmiş ve elimizdeki metin meydana gelmiştir. Eserin biri Dresden’de, öbürü Vatikan’da olmak üzere iki yazması vardır. Dresden nüshası 12, Vatikan nüshası 6 hikâyeyi içine almaktadır. Biz Dede Korkut Kitabı üzerindeki çabşmalanmızı bundan önce iki cilt halin­ de yayınlamıştık. Türk Dü Kurumu yayınlan arasmda çıkan bu iki kitabm birincisi giriş, metin ve faksimile, İkincisi de indeks ve gramer bölümlerini içine almaktadır (bk. Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, Ankara, 1958 ve Dede Korkut Kitabı ff, tndeks-Gramer, Ankara, 1963). 1950’de yaymlanan ve metin kısmını içine alan birinci cilt hemen tükenmişti. Dolayısiyle bu cildin en çok kullanılan ve ihtiyaç duyulan metin kısmını yeniden basmak büyük bir zaruret halme gelmiş bulunuyordu. İşte şimdi bu zarureti karşılamak için Dede Korkut metnini yeniden yayınlıyoruz. Bu baskıda gerekli bazı düzeltmeler yapıldığı gibi, nüsha farkları da sayfa altlarından abnarak metnin sonuna toplanmış, böylece hem iç hem şekil bakımından daha gelişmiş bir Dede Korkut metni verilmiştir. Aynca ikinci bölüm halinde Dede Korkut’un bütün kelime kadrosunu içine alan tam bir sözlüğü de esere konulmuştur. îlk baskısında da belirttiğimiz gibi, metin bölümünde Dede Korkut Kitabının edisiyon kritiği verilmiştir. Metni ortaya korken Dresden nüshası esas abnnuş, Va­ tikan nüshası da yardımcı nüsha olarak kullamlnuştır. Metin esas olarak Drcsdcn nüshasımn sayfa ve satır numaralarma göre tesbit edilmiş, Vatikan nüshasmm sayfa ve satır numaralan da yerli yerine konmuştur. Gerek metnin, gerek nüsha farklannm yamna konan numaralar Dresden (D) ve Vatikan (V) nüshalannm say­ fa numaralandır. Bunlardan D nüshasımn sayfa numaralan, tabii, metin içindeki 1. satırlann hizasına konmuş, V nüshasımn sayfa başlan ise metin içine ve V sayfa numaralan hizasına konmuş olan dik çizgilerle işaretlenmiştir. Metin içindeki numa­ ralar Dresden nüshasımn satır numaralandır ve nüsbanm her sayfası 13 satır olduğu için hep l’den 13’e kadar devam edip gitmektedir. Nüsha farklan da bu esasa, yani 13 satırlık Dresden nüshası sayfalarma göre tertip edilmiştir. Böylece 13 satırbk guruplara aynlan nüsha farklarmda sayfa başlanndan başka bir de hikâye başbk- lannm bulunduğu yerlerde satır başı yapılmıştır. Dresden nüshasmda olmayıp da metne Vatikan nüshasmdan veya karşılaştırma yolu ile dışandan alman kebmeler metin içinde italik harflerle dizilmiştir. Muharrem ERGİN K I S A L T M A L A R D Dresden nüshası V Vatikan nüshası ar. Arapça f. Farsça k. a. kişi adı y. a. yer adı M E T Î N BİSMt’LLAHt’R-RAHMÂNt’R-RAHÎM D2V2 ve bibi nesta'bı ? Resul ‘ aleybi’s-selâm zamanına yakın Bayat boymdan Kor­ kut Ata ? dirler bir er kopdı. Oğuzun ol kişi tamam bUiçisi-y-idi. Ne dir-ise ? olur-idi. Cayıbdan diirlü söyler-idi. Çak Ta'âla anun könline» ilbam ider-idi. Çorkut Ata ayıtdı: Ahır zamanda hanlık girü? Çayıya dege, kimsene ellerinden almaya, ahır zaman olup kıyamat« kopmça. Bu didügi 'Oşman nesUdür, işde sürilüp gide yonr.? Ye dahi niçe buna benzer söz söyledi. Korkut Ata Oğuz kavnunun * müşkülini hail ider-idi. Her ne iş olsa Korkut Ataya » tamşmaymça işlemezler-idi. Her ne ki buyursa kabul iderler-idi. >o Sözin tutup tamam iderler-idi. Dede Korkut şoylanuş:» AUab Allab dimeyinçe işler onmaz, kâ­ dir Tafin virmeyinçe er bayımaz. ı? Ezelden yazıbnasa kul başma kaia gelmez, ecel va'de irmeyinçe? kimse ölmez. Ölen adam dirilmez, çıhan d3 can girü gelmez. Bir yigidün ? har» tağ yumrusmça mab olsa yığar di­ rer taleb eyler, nasibinden? artuğın yiye bilmez. Urlaşuban şular taşsa defiiz tolmaz. Tekebbürlik» eyleyeni Tann sevmez, könlin yüce tutan erde devlet olmaz. ? Yad oğub şahlamağ-ile oğul olmaz, böjniyende şalur gider, ? gördüm dimez. Kül depeçük | olmaz, güyegü oğul olmaz. V3 Kara eşek başma uyan ? ursafi katır olmaz, haravaşa ton geyürsen hadın olmaz.» Yapa yapa karlar yağsa yaza halmaz, yapağulu gökçe çemen güze » kalmaz. Eski panbuh biz olmaz, harı düşmen dost olmaz. ?» Çara haça hıy?»aymça yol almmaz, hara polad öz falıcı çalmaymça» hanm dönmez, er malma hıymaymça adı çıhmaz^ Kız-anadan görme- yinçe » öğüt almaz, oğul atadan görmejdnçe şufra çekmez. Oğul ?? ata- nufi yetüridür, iki gözinüfi biridür. Devletlü oğul ? hapsa ocağmufi D4 közidür. Oğul dahi neylesünbaba ölüp? mal halmasa. Baba mabndan ne fâ’ide başda devlet olmasa. Devlet?süz şerrinden Allah şahlasun hanum sizi. Dede Korhut »bir dahi şoylamış: Sarp yonr-iken haiıbh ata nâmerd yiğit? bine bilmez, bininçe binmese yig. Çalup keser öz h?l>cı muhanneticr « çabnça çalmasa yig. Çala bUen yiğide oh-ile hıbçdan bir çomah 7 yig. Konuğı gelmeyen hara ivler yıhılsa yig. At yimeyen acı otlar * bitinçe bitmese yig. Adam içmez acı şular şızınça şızmasa yig. DEDE KORKUT KİTABİ 9 Ata adım yontmayan hoyrad oğul ata bilinden ininçe inmese yig, » ana rahmine düşinçe toğmasa yig. Ata adm yondanda devletlü » oğul yig. Yalan söz bu dünyede olmça olmasa yig.» Girçeklerün üç otuz on yaşmı toldursa yig. Üç otuz » on yaşunuz tolsun, Hak size yaman D5 getürmesün, devletünüz > pâyende olsun hanum hey. V4 Dede Korkut | bîr dafıı şoylamış, görelüm » hanum ne şoylamış: Gitdükde yirün otlaklann geyik bUür. 3 Gögez yirler çemenlerin kulan bilür. Ayru aynı yollar izin deve bilür.» Yidi dere kohularm dükü bilür. Dünle karvan köçdügin turgay» bilür. Oğul kimden olduğm ana bilür. Erün ağınn yiynisin » at bUür. Ağır yükler zahmetin katır bilür. Ne yirde sızılar var-ise 2 çeken bilür. Gafil başun ağnsm beyni bilür. Kol­ ça kopuz * götürüp ilden ile bigden bige ozan gezer. Er cömerdin er nâkesin 9 ozan bilür. lleyünüzde çalup aydan ozan olsun. Azup » gelen kaiayı Tann şavsun hunum hey. Dede Korkut gine» şoylamış, görelüm hanum ne şoylamış: Ağız açup öger 1» olsam üstümüzde Tann görklü. Tann dostı din serveri » Muhammed görklü. Muhammedün şağ yanmda namaz kdan Ebü D6 Bekir Şıddık görklü. > Ahır şıpara başıdur 'amme görklü. Hecesinleyin düz okmsa» yâsin görklü. Kıbç çaldı din açdı şâh-ı merdan 'Ali »görklü. 'Alinüû oğullan Peygamber nevâleleri Kerbela yazısmda» yezidiler elinde şehid oldı Hasan-ile Hüseyin iki kardaş» bile görklü. Yazdup düzilüp gökdeu indi Taûn ‘ilmi Kur’an» görklü. 01 Kur'am yazdı düzdi ‘ ulemâlar ögreninçe küydi 2 piçdi ‘ âUmler serveri ‘ Oşman ■^Affan oğb görklü. Alçak * yirde yapılupdur Tanrı ivi Mekke görklü. 01 Mekkeye şağ 9 varsa esen gelse şıdkı bütün hacı görklü. Şağış» güninde ayna görklü. Ayna güni'okıyanda kutbe görklü. Kulak» urup dinleyende ümmet görklü. Minarada banlayauda fakı görklü.» Dizin basup oturanda hulal görklü. Dulumından a^rsa baba» D7 görklü. Ağ südin toya emzürse ana görklü. Yanaşup 1 yola girende kara buğur görklü. Sevgülü kardaş görklü. Yanal ala» iv yamnda dikilse gerdek görklü, uzunça tenefi görklü. Oğul» görklü. Kamusma benzemedi cümle ‘âlemleri yaradan Allah Tann» görklü. 01 ögdügüm yüce Tann dost oluban meded» irsiin huuum hey. Dede ICorfcut dilinden ozan aydur: Çanlar dört dürlUdür. » Birisi şolduran şopdur. Birisi tolduran topdur. Birisi ivün 2 tayağıdur. Birisi niçe söyler-isen bayağıdur. Ozan ivün tayağı * oldur ki yazıdan yaban­ dan ive bir konuk gelse, er adam iyde olmasa, 9 ol anı yidürür içürür ağırlar ‘azizler göuderür. 01 'Ayişe Fâtıma » şoyıdur hunum. Anuû METİN bebekleri yetsün. Ocağuna bunçılayın 'avrat» gelsün. Geldük ol-kim şolduran şopdur: Şabadança?? yirinden örü turur, ebn yüzin yumadm tohuz bazlammaç ilen ?? bir külek yoğurd gözler, toymça tıha başa yir, elin bögrine ? urur aydur: Bu ivi harab olası ere varaldan berü? da^ı harnum toymadı, yüzüm gülmedi, ayağum paşmah yüzüm? yaşmah görmedi dir, ah nola-y-idi, bu öle-y-idi, birine da^ı »vara-y-idüm, V3 umanımdan yahşi uyar ola-y-idi dir. Anuîi kibi?nün hanum bebekleri yetmesün. Ocağuna bunçılaym 'avrat gelmesün.« Geldük ol kim tol- duran topdur: Depidinçe yirinden örü ? turdı, elin yüzin yumadm oba- nuü ol uçmdan » bu uçma bu uçından ol uçma çarpışdurdı, hov hovladı din» dinledi, öyledençe gezdi; öyleden sonra ivine geldi,»> gördi-kim oğn köpek yike tana ivini birbirine hatmış,» tavuk kümesine şığır tamına dönmiş; h<>»Ş»îarına çağırur ki » fa^ Zeliha, Zübeyde, Ürüveyde, Çan Kız, Çan Paşa, Ayna Melek, >?Kutlu Melek ölmeğe yitmeğe gitmemiş- idüm, yataçah yirüm gine bu harab? olası-y-idi, nola-y-idi benüm ivüme bir lahza baha-y-idüfiüz, henşı hahh? ? Tanrı bahh? diyü söyler. Bunun kibinün hanum bebekleri yetmesün. ? Ocağuna bunun kibi 'av­ rat gelmesün. Geldük ol-kim» niçe söyler-isen bayağıdur: öte yazıdan yabandan? bir udlu hemıhgelse, er adam ivde olsa, ana dise ki: etmek getür yiyelüm, bu da yisiin dise, pişmiş etmeğim bahâsı olmaz » yimek gerekdür; 'avrat aydur: Neyleyeyim, bu yılplaçak ivde un yoh» elek yoh, deve değirmeninden gelmedi dir; ne gelür-ise benüm şağrı- ma »gelsün diyü ebn götine urur, yönin anam şağnsm erine ı» dön­ dürür; bili söyler-isen birisini hoi^ıuaT^» crün sözini h»leğ»?e" hoy- maz. 01 Nuh Peyğamberün eşeği aşbdur. Andan dahi sizi» h<mum Allah şahlasun, ocağunuza bunçılaym 'avrat gelmesün. ?? DİRSE ÇAN OC^LI BUĞAÇ HAN BOYINI BEYÂN ÎDERı HANUM HEY DIO Bir gün Kam Ğan |oğb Han Bajoudır yirinden turmış-idi. ? ŞâmI gün- V6 lügi yir yüzine dikdürmiş-idi. Ala şayvam gök? yüzine aşanmış-idi. Bin yirde ipek habçası döşenmiş-idi.» Hanlar ham Çan Baymdır yılda bir kerre toy idüp Oğuz ? biglerin honnUar-idi. Gine toy idüp atdan ayğır deveden » buğra boyundan hoç hıtdunmş-idi. Bir jrire ağ otağ bir yire ? fazıl otağ bir yire hor» otağ h>»^durmış-idi. Kimün ki» oğb fazı yoh hara otağa hondurun, hara kiçe altma » döşen, kara hoyun yahnısmdan önine getürün, yir-ise yisün?® yimez-ise tursun gitsün dimiş-idi. Oğb

See more

The list of books you might like

Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.