Declamationes XIX maiores Quintiliano falso ascriptae

464 Pages·1982·61.557 MB·Latin

by  Marcus Fabius Quintilianus, Lennart Hakanson (editor)

DECLAMATIONES XIX MAIORES
QUINTILIANO FALSO ASCRIPTAE
EDIDIT
LENNART HÄKANSON
STVTGARDIAE IN AEDIBVS B. G.TEVBNERI MCMLXXXII
Gedruckt mit Unterstützung der Fördervmgs- und
Beihilfefonds Wissenschaft der VG WORT GmbH,
Goethestraße 49, 8000 München 2
CIP-Kurztitelaufnahme der Deutschen Bibliothek
Quintilianus, Marcus Fabius:
Declamationes XIX [undeviginti] maiores Quintiliano
falso ascriptae / ed. Lennart Häkanson. —
Stvtgardiae : Tevbner, 1982.
(Bibliotheca scriptorvm Graecorvm et Romanorvm
Tevbneriana)
Einheitssacht.: Declamationes maiores
ISBN 3-519-01755-5
NE: Häkanson, Lennart [Hrsg.]
Das Werk ist urheberrechtlich geschützt. Die dadurch begründeten Rechte, besonders des
Nachdrucks, der Wiedergabe auf photomechanischem oder ähnlichem Wege, der Speicherung
und Auswertung in Datenverarbeitungsanlagen, bleiben, auch bei Verwertung von Teilen
des Werkes, dem Verlag vorbehalten. Bei gewerblichen Zwecken dienender Vervielfältigung
ist an den Verlag gemäß § 54 UrhG eine Vergütung zu zahlen, deren Höhe mit dem Verlag
zu vereinbaren ist.
© B.C. Teubner, Stuttgart 1982
Printed in Germany
Gesamtherstellung: Passavia Druckerei GmbH Passau
PRAEFATIO
Novam editionem declamationum maiorum, quae dicuntur,
editurus adnotationes criticas haud paucas alibi praemisi1, e
quibus satis apparere legentibus puto hunc textum male
traditum aliquante saepius emendatione egere quam priori
editori visum est, et haec in ipso textu constituendo rationis
differentia maioris mihi momenti videtur quam quod in li-
bris manuscriptis iudicandis (de qua re vide infra) ei non
prorsus assentior. hue accedit quod apparatum criticum co-
piosiorem atque etiam correctiorem spero me lectoribus
praebiturum. e veterum criticorum coniecturis nullam in
apparatu omittere conatus sum, quae mentione digna vide-
retur.
Illam declamationem multo inferioris aetatis, quae in
editione priore Illb nominata est (de qua vide p. VI) nec-
non excerpta mediaevalia Monacensia et Parisina, ut nihil
ad verum textum constituendum contribuentia, melius
omittenda censui.
Codicum a me collatorum imagines phototypicas mihi
benigne contulerunt hae bibliothecae: Bibliotheca publica
Bambergensis; Bibliotheca Academiae Lugduno-Batavae;
Bibliotheca Facultatis Medicae Montepessulanae; Biblio-
theca Nationalis Parisiensis; Bibliotheca Apostolica Vati-
cana. Et harum et Bibliothecae Academiae Lundensis mi-
nistris, qui mihi auxilio fuerunt, hoc loco gratias ago.
1 Vide indicem librorum p. XXVII sq.
IV PRAEFATIO
Singulorum codicum brevis descriptio
Codices declamationes XIX maiores continentes cum a
Dessauero2 iam optime descripti sint (cuius opere Lehner-
tius quoque in praefatione sua maximam partem nisus est,
ut ipse p. VI confitetur), hoc loco ea tantum adferam, quae
lectoribus usui futura existimo; si quis plura scire cupit,
ipsum Dessauerum adeat.
Familia
Inter adminicula, quibus textus noster nititur, primum lo-
B cum obtinent duo libri, e quibus unus est codex Bamber-
gensis IV 13 saec. X (B), liber membranaceus 125 fo-
liorum a tribus librariis binis columnis exscriptorum. audia-
mus, quid de hoc codice iudicaverit Dessauerus (p. 11):
'Der Wert und die hervorragende Bedeutung des Ba. be-
ruht hauptsächlich auf der treuen Ueberlieferung, welche
selbst das Fehlerhafte und Unverständliche unentstellt we-
nigstens von erster Hand wiedergiebt. Die im Laufe der
Zeit in den Text eingedrungenen Vulgarismen (Vocalwan-
del, Abfall des Schlusskonsonanten, Diphthongisierung
einfacher Vocale und umgekehrt, Psilosis und falsche Aspi-
ration, Vertauschung der dentalen und gutturalen Tenuis
und Media etc.) finden sich in keiner Handschrift so treu
bewahrt, in keiner Ueberlieferung hat die nivellirende Thä-
tigkeit der Correctoren so wenig das Ursprüngliche ver-
wischt oder durch eigene Erfindung das Uebel schlimmer
gemacht, wie im Bambergensis'. Sicut in A et 6 (vide infra),
decl. I Paries palmatus hoc in codice ultimo loco ponitur.
rubricatoris vitio lacunae haud ita magnae in initiis quarun-
dam declamationum inveniuntur (vide sis quae adnotavi ad
initia decll. I, XIV, XVI, XVII, XVIII, XIX). scriptura om-
nibus fere locis dilucida facile legitur; notae et compendia
2 Quaedam etiam apud Hammerum invenies, sed haud pauci
illius errores a Dessauero correct! sunt.
PRAEFATIO V
pauca et usitata adhibita sunt. codex ab alia manu (B2)
usque ad finem emendatus est. correctorem nullum alium
librum quam parentem codicis B adhibuisse statuit Des-
sauerus (cf. etiam Lehnertium p. VII); hie illic apparet eum
suo tantum ingenio usum esse, velut 15,6 genae: ianuaeB2
(fortasse propter sequens custodierunt); 64,4 prospera:
prosperat B : prospexerat B2; 66,3 abeuntem: abuentem B :
auentem (b delendo) B *5 ; 73,1 mere: revere B : re vera B 1.
quae cum ita sint, suspicor B2 etiam multis locis, ubi veram,
ut videtur, lectionem restituit, e suo hausisse, cum praeser-
tim saepius locos leviter tantum corruptos emendaverit.
Apparet codicis parentem continuam verborum scriptio-
nem praebuisse, unde persaepe falsam vocum distinctio-
nem in B videmus.
Quod ad res orthographicas pertinet, libri speciem et for-
mam Dessauerus verbis supra laudatis bene descripsit;
exempla tarnen quarundam scriptionum saepius occurren-
tium hie adnotabo, quas vel perraro vel numquam in appa-
ratu memoravi: anplexus, subplicium, promtus (at contemp-
tus = -tentus) et si m.; adoliscens, valitudo, antestes, meritrix,
luxoriosus et sim.; aetiam, reliquaerat et sim.; (h)oc, (h)a-
bere, (h)uic, fhjortus, [h]an(h)elitus et sim.; aecus, pro-
pincus, ratio, nuncio et sim.; au(t), inquid, ad (= at), et
sim. saepe consonans duplex semel tantum scribitur, et fre-
quenter -s- pro -55- scriptum occurrit; cf. 20,14 acusant; ib.
17 paricida; 39,14 fortasis; 41,14 gresus; 42,9 sanctisimis
(corr. B2); 43,14 gravisimo; 45,11 apellasset; 48,9 acusato-
ribus; 56,11 suficiam. contra hie illic duplex consonans pro
simplici invenitur, velut 5,21 perduxsisse; 9,25 senssisse;
25,13 iaccentem; 56,15 recussat; 273,2 posttremo. De lit-
tera nasali in B omissa in apparatu mentionem saepe non
feci.
Haud minoris aestimandus est codex Leidensis Vossianus
Latinus in quarto 111 saec. X/XI (V), liber membranaceus
138 foliorum a tribus librariis exaratus. Declamatio prima,
sicut in Μ π (vide infra), secundo loco ponitur. deest pri-
VI PRAEFATIO
mum folium declamationis secundae initium continens,
quae tarnen lacuna ex apographo eius, codice Seldensi 36
(in Bibliotheca Bodleiana asservato) suppleri potest3. Fol.
136V post vocem parricidio (383,27) textus desinit reliqua
parte folii et folio sequente vacuis relictis. In V nulla fere
vestigia continuae scriptionis servantur, e et ae, t et c paene
promiscue usurpantur, aspirationes falso additae vel omis-
sae passim occurrunt. saepe d pro t scribitur (adque, velud
et sim.). de his omnibus in apparatu perraro mentionem
feci. interpolationes perpaucae inveniuntur (cf. adnot. ad
215,3 et 332,5).
M Minoris quam BY pretii est codex Montepessulanus H
226, saec. XII/XIII (M), liber membranaceus 90 foliorum
ab uno librario scriptus. declamatio prima, sicut in Υπ,
secundo loco posita est. post decl. Ill sequitur, signo ψ
adscripto, declamatio accusatoria multo inferioris aetatis,
qua ignotus quidam ad verba declamationis III respondet.
haec declamatio etiam in codice Vaticano 1773 et in N
(vide infra) tradita est.
Textus codicis M interpolationibus baud paucis inquina-
tus est, ut ex adnotationibus meis saepe apparet (vide e.g.
adnot. ad 7,13; 11,16; 14,4; 16,8; 100,9; 150,1; 154,13;
251,2; 282, l et alibi), alia manus eiusdem fere aetatis (M2)
librum emendavit et variis aliorum codicum lectionibus in-
struxit. quin etiam textum interpretari vel interpunctionem
corrigere interdum M2 temptavit: in apparatu critico meo
hanc rationem secutus sum, ut omnia quae ad textum corri-
gendum M2 adnotavit, referrem; lectiones, quae verbis
'vel', 'in alio (aliis) habetur' et sim. aperte aliis codicibus
adscribuntur neque tam correctiones quam merae variarum
lectionum adnotationes sunt, selectas tantum adnotavi, cum
omnes fere e codicibus familiae γ sumptas esse recte statue-
3 Hunc librum non inspexi; duas eius lectiones ad 20,7 et 22,17
allatas e Lehnertii apparatu sumpsi.
PRAEFATIO VII
rit Dessauerus (35). cum ea quoque vel inepta vel superva-
cua, quae ad textum illustrandum M2 contulit, maximam
partem omittenda censuerim, hoc loco aptum videtur selec-
tas aliquot notulas adferre, ut de genere et pretio earum
liceat lectoribus iudicare: 21,9 praestari: 'vel praestare
quod melius quasi antestare'; 28,21 accessisse post caecita-
tem M: 'vel post accessisse fiat interrogatio ita (?) post
versus incipiat' (recte id quidem); 32,15 invidiam: 'id est
indignationem'; 51,1 textum corrupte traditum hoc modo
interpretari conatur M2: 'quasi dicat utrum conveniat quod
diutius expectaret; et est ibi sit pro conveniens sit et dispi-
ciat quasi diversa aspiciat'4; 58,12 minus omittendum M
(lege comm-) : 'vel minus committendum quasi condonan-
dum'; 84,7 reliqua: 'in alio habetur peregimus preces reli-
quas et ibi est punctus'.
Claudit agmen huius familiae5 codex Parisinus 1618 π
saec. XII (π), liber membranaceus declamationes XIX
maiores foil. 91 sqq. continens6, de cuius arta cum B con-
iunctione vide infra p. XV, ubi probabitur eum a parente
codicis B originem trahere. eundem declamationum ordi-
nem atque VM, id est II, I, III etc., habet. Sicut in B, verba
saepe falso distinguuntur, sed scripturae vulg res quas in B
ubique inveniri supra vidimus, in π maximam partem subla-
tae sunt. quoniam de pretio et fide huius libri certamen
quoddam inter viros doctos ortum est, suo loco (p. XVsq.)
de permultis interpolationibus aliisque vitiis vel mentis eius
tractabo.
4 Hanc adnotationem et sequentem male legit Lehnertius, cf.
apparatum eius ad loc.
5 Re vera codices alii pauci huius familiae exstant, qui nullius
pretii videntur, cf. Dessauerum 16 sqq., Lehnertium XII sq.
5 Continet hie liber etiam praefationem Anastasii, apostolicae
sedis bibliothecarii, ad regem Carolum Calvum et versionem Lati-
nam Dionysii Areopagitae a lohanne Scoto factam.
VIII PRAEFATIO
Familia β
Haec familia declamationum ordinem prorsus alium exhi-
bet, nempe II, I, XIII, VIII, V, XVI, XVII, X, III, XI, XII,
IX, IV, VI, VII, XVIII, XIX, XIV, XV. Quomodo et quare
hie novus ordo natus sit, fortasse in alio opere explicare
conabor. duo7 huius familiae codices hi sunt:
Codex Parisinus (olim Sorbonianus) 16230 saec. XIV
(P), liber chartaceus 104 foliorum, e quibus foil. 10—91
declamationes continent (reliqua vacua sunt). ab uno libra-
no exscriptus, ab altero (P2) paulo post emendatus est.
Codex Sorbonianus 629 saec. XV (S), liber chartaceus
232 foliorum, e quibus 1-76 declamationes continent8,
deest dimidia pars primi folii. corrector eiusdem fere aetatis
(S2) priorem libri partem lectionibus variis ex alio exem-
plari, ut videtur, sumptis instruxit.
Ad hyparchetypi textum restituendum uterque liber tan-
tundem videtur valere.
Familia γ
De declamationum ordine in γ servato haec praemittenda
sunt: CDE eundem atque VMrc ordinem praebent, A au-
tem, sicut Β δ, primam declamationem habet ultimo loco,
ad finem codicis A duo indices declamationum additi sunt,
e quibus unus ordinem codicum π,Μν alter codicis ipsius
ordinem praebet. praeter codices a me collates extant multi
alii; vide Dessauerum 24-36, qui familiam in γ1, γ2, γ3 divi-
sit. contuli e γ1 codices CD, e γ2 codicem E, e γ3 codicem
A.
Codex Audomarensis 663 saec. XV (A), liber partim
chartaceus, partim membranaceus 165 foliorum a duobus
7 De tertio huius familiae libro (cod. Musei Britannici Addit.
Mss. 11951), qui nullius pretii est, vide Dessauerum pp. 23 sq.
8 Sequuntur post aliqua vacua folia libri rhetoricorum quinque
Georgii Trapezunti.
PRAEFATIO IX
librariis conscriptus est. quamquam aetatis admodum infe-
rioris est liber, tamen, quia aperte minus interpolatus at-
que, ut dicitur, contaminatus est quam ceteri huius familiae
codices, plurimum valet ad hyparchetypi textum restitu-
endum, ut iam Dessauerus (34) statuit. correctiones paucis-
simae eaeque eiusdem manus additae sunt.
Codex Parisinus 7800 (olim Colbertinus) saec. XII (C), C
liber membranaceus, ab uno librario scriptus et a correctore
eiusdem aetatis (C2) emendatus est. magna codicis pars de-
perdita est, ita ut in foliis 46 servatis haec tantum leguntur,
quae codicis ordine servato adnoto: omnia usque ad 57,17
nemo; 88,6 nihil dubiis casibus — 91,13 non est\ 94,23
quoque - 115,2 quamvis; 280,14 agros - 358,13 fabulas;
deinde alia manus textum supplevit ex hoc loco usque ad
360,25 hoc, turn rursus manu prima scriptum sequitur frag-
mentum vocum 360,25 sermone- 362,6 coalescit. claudunt
librum aliquot folia ceterarum declamationum frustula con-
tinentia: 184,19 praesertim— 188,5 simulates; 253,2 nobis
- 256,16 forum; 383,27 quid— 387,12 quaeris.
Licet C solus veram lectionem raro praebeat, velut
291,2, tamen C2 sive suo ingenio sive alio libro usus9 multis
locis vera restituit; vide sis quae adnotavi i. a. ad 2,5; ib.
18; 11,4; 98,11; 107,7; 289,1; 292,12et alibi.
Cum C arte coniunctus est codex Parisinus 7802 saec. D
XII/XIII (D), liber membranaceus 88 foliorum a duobus
librariis nimia neglegentia et festinatione conscriptus, quare
aliquanto minoris quam C aestimandus est. perraro D solus
veram lectionem praebet, velut 94,19; 130,6; 369,3.
9 C2 nullum librum contulisse asserunt Dessauerus et Lehner-
tius, sed cum lectiones manus C2 multis locis (velut 13,9; 46,15;
108, 21 et alibi) etiam in E inveniantur, qui eiusdem fere aetatis
atque C est, nihil pro certo affirmare ausim, nee sane multum
refert, quoniam lectiones correctoris alicuius in codice huius fami-
liae exstantes numquam originis auctoritate sed tantum suis ipsius
mentis locum in textu obtinere possunt.
X PRAEFATIO
Constat CD ad textum hyparchetypi familiae γ constitu-
E endum plus momenti habere quam codicem Parisinum
15103 saec. XII (E), librum membranaceum miscellaneum
foil. 64—157 declamationes ab uno librario scriptas conti-
nentem10. corrector eiusdem fere aetatis (E2) textum hie
illic emendavit. propter tot et tantas huius libri interpolatio-
nes cautio quaedam et diligentia sane adhibenda est in lec-
tionibus eius iudicandis, at negari non potest eum multis
locis lectiones praebere, quas in textu recipiendas esse
nemo non videat, qui suo iudicio utatur; cf. quae adnotavi
ad 60,2; 69,11; 70,1; 134,16; 171,13; 190,8; 213,11;
257,1; 299,6; 326,2, ut eos tantum locos adferam, ubi E
solus veram lectionem praebet; n am hie illic una cum π vel
C2 vel δ veraexhibet, velut 13,4; 108, 2let alibi.
Familia δ
Haec familia, ut supra statui, eundem atque BA declama-
tionum ordinem praebet. contuli ipse codices hos:
Η Codicem Leidensem Perizonianum in octavo 4 A saec.
XIII (H), librum membranaceum 81 foliorum ab uno libra-
rio scriptum. in prima libri parte paucae correctiones al-
terius manus additae sunt.
Ο Codicem Ottobonianum 1207 saec. XIII (O) in Biblio-
theca Vaticana conservatum. Liber membranaceus ab uno
librario scriptus, a correctore eiusdem aetatis (O2) emenda-
tus atque etiam lectionibus variis et notis manuum paulo
recentiorum instructus est. hos duos codices eiusdem fere
pretii esse existimo; fortasse O paulo antecedit, licet H a
Dessauero (40) 'der reinste und beste Vertreter der Classe'
vocatus sit.
J Lectiones quasdam etiam codicis Leidensis Vossiani La-
tini in quarto 77 saec. XIII (J), libri minoris quam HO
10 Praeter declamationes insunt libro Petrarcae De vita solitaria
libri II, Ciceronis De officiis, De senectute, De amicitia, Paradoxa.