De wereld gaat aan vlijt ten onder

237 Pages·2008·1.16 MB·Dutch

De wereld gaat aan vlijt ten onder
Max Dendermonde
bron
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder.AmsterdamscheBoek-en
Courantmaatschappij,Amsterdam1956(vijfdedruk)
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/dend001were01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
5
I
Zomer,1951
Dewereldbestonduithetwazigeblauwvaneenwolkenlozezomerhemel,het
goudgroenvankoel,geruststellendnaaldbosenhetlijnrechtewitvandebetonnen
weg,dienieuwwas,hijstondnogopgeenenkelekaart.Erwasweinigverkeer.De
oude,sterkestationcar-eenWillysOverland-passeerdeenkelnuendaneenenorme,
tragevrachtauto,diekreundeonderhetgewichtvanlange,dikkedennenstammen.
Hetwasduidelijk,datmendezewegeigenlijkalleenhadaangelegdvoorhetvervoer
vanhout.
DeWillysOverlandreedsnel-eenkleinevijfenzestigmijl-enwerdbestuurd
dooreenzonderlingemanmeteenvolle,reedssterkgrijzendebaard.Demannaast
hemdroegook aleenbaard,dieechterveelminderverzorgdenzeerdonkerwas.
Dezemansliep.Zijnhoofdlagachterover,alsofhijineenscheerstoelwasingeslapen,
enhijglimlachteonbekommerdinzijndroom.Deouderemankeeksomsterzijde,
eenbeetjemisprijzend,alsofdeluievredevandeanderhemstak.Hetsnelle,
ingespannenrijdenmaaktehemmoe,hijvoeldeeenlichtepijninzijnheupen,maar
desondanksstiethijdeandernogsteedsnietaan.Wanthijwistuitervaring,datAlec
J.Weatherwood'slangzamerijtempohemnaenigetijdmatelooszouirriteren.Alec
hadnooithaast,endatwas,vonddeheerDall,ietszeerwonderlijksvoorzo'njonge
kerel,diezijnhelelevennogvoorzichhad.DemeningvandeheerDallwas,datje
ietsmoestzijnindewereld,iemand,tegenwiemeteerbiedwerdopgekeken.Hij
streekzichdoorzijnbaard,nadenkendmaarnietmetdeijdelheid,diesommige
baarddragersaandedagleggen.Hijwaswelijdel,maarnietopzijnbaard,wantdie
diendeenkelomdewatkrampachtigelijnvanzijnmondeneenaantallelijkelittekens
opzijnkaaktemaskeren.Tegenheteindevande
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
6
oorloghadhijeenbijnadodelijkevalgemaaktinhetruimvaneenLiberty-schip.
DatwasgeweestindehavenvanBrisbanetijdenshetlossenvaneenaantal
requisieten,diehijnogopdeavondvandiezelfdedagnodighadgehadvoorzijn
optredenbijdetroepen,dejongensoverzee.Hetwerkwasweereensnietvluggenoeg
gebeurdvolgensmeneerDall,dedekgastenwarenzenuwachtigengeprikkeld
geworden,eenverkeerdbegrepentekendeeddekraanmachinisteenfoutebeweging
maken,eneenzachtslingerendekisttrofEricT.Dallkrachtiggenoegomhemin
hetruimtedoentuimelen,preciestussenzijneigenrequisieten.Hijwaser,volgens
hetoordeelvandedekgasten,noggoedafgekomenmetzijngecompliceerde
kaakfractuur,zijngebrokenbekkenenzijnhersenschudding.Detroepwasreedseen
paardagenlaterdoorgereisdenmaandenlanghaddeheerDallinhethospitaalgelegen,
kundigmaarkoelverzorgddooreenaantalfikseverpleegsters,diemééraanhun
hoofdhadden.EricT.Dallwasalleenmaaréénvandevelen,ennieteenhoofdpersoon
opderolverdeling.Enalheelgauwbeseftehij,datdiesituatieniettijdelijkwas,
maardathijnooitmeervoorhetdoekzouwordengeroepen,toegejuichtdoorsoldaten
uitDenverofKansasCity,of,intijdenvanvrede,doorplantersinPunaofJubbelpore,
fabrieksarbeidersinShrewsburyofLead,dooradministrateursinSwakopmundof
Djambi.Nooitzoueentweede-rangstroep,waaropdegrotewereldook,worden
geleiddoorEricT.Dall,omdatjemeteenschevemondeneenenigszinsgemolesteerd
gehoorniethelemaalgeschiktwasvoorhettoneel,vooralniet,alsjejedaarbijook
nogkreupelbewoog.Enzowasertochnogeeneervoleindegekomenaande
loopbaanvaneenacteur,diedevernederingenvandetweederangaltijdmetzoveel
pathoshadweggespeeld.EigenlijkopgeluchtbegondeheerDalleennieuwleven
alskennervanhetVerreOosten,waarhijzoveelhadrondgekeken,gefotografeerd
engefilmd.Zijnoudeliefhebberijwerdnuzijnnieuwevak;hijlietdelittekensvan
deacteurovergroeiendoordebaardvaneengeleerde,eneenvrediger
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
7
wereldzagEricT.Dallmeteenstokindehandophetprojectie-doekdeschoonheden
vanBaliaanwijzen.Zijnenigszinsmerkwaardiggewordenuitspraakwasnietalte
hinderlijkenzijnorganisatie-talentwasvirielalsaltijdgebleven.Methulpvande
UnescotrokdezenieuweAzië-kennerwinterenzomerdoordeachtenveertigstaten
metzijnopvoedkundigeenculturelelezingen,daarbijterzijdegestaandoorde
noodzakelijkeassistent,dieophetjuistemomentdelantaarnplaatjesophetdoekliet
flitsen,defilmprojectorlietzoemenofgamelan-klankentenbestegafopdeelectrische
gramofoon-installatie.DeassistentvoorditseizoenwasAlecJ.Weatherwood,
ondanksalleseenuitstekendekrachtopdezelangetochtlangstientallenzomerkampen
voorjongensenmeisjesindebossenvanMontanaenNoordDakota.
Omstreeksdrieuurindemiddag,nadatdeWillysOverlandzekerwelvijfkwartier
opzijnlijnrechtetochtgeenenkelezijwegwasvoorbijgekomen,werdhetwitte
betonlintgesnedendooreenander,brederlint.Ophetkruispuntstondeengrote
richtingaanwijzerenEricT.Dalldrukteweloverwogenopdevoetrem.
‘Alec’,zeihij.
DeheerWeatherwoodopendezijnblauweogen,verdieptezijnglimlachenrekte
zichheerlijkuit.‘Hallo...’,zeihijgeeuwend.
‘Goedemiddag’,groettemeneerDallenigszinsafgemeten.Hijhaaldeeenkaart
tevoorschijnenzei:‘Misschienzoudenwehier...’
AlecJ.Weatherwoodnamdekaartoverenspreiddehemuitopzijnknieën.Zijn
vingerbegoneenkalmetochtlangseenpaardikkelijntjes.‘Verdorie’,zeihij,‘we
hebbenzekerhàrdgereden’.
Deanderbuktezichnaarhemoverenvroegwaarzedanwelwaren.Devinger
tikteopdekaart.
‘Heelgoed’,zeimeneerDall.‘Enditisonsdoel,nietwaar?’Zijnvingertiktenu
ook,éénkeer.Aleczei‘Humhum’entoen:‘Datisdegoeiekantop’.Degoeiekant
wasvoorhemhetverre,verreMaine.Zolangdereismaarging
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
8
vanWestnaarOostwashemallesgoed.AlshijmaarvóóreindSeptemberinhet
goeie,ouweOaklakewas.MeneerDallkeekopzijnhorloge.‘Vierminutenover
drie’,zeihij.
‘Alletijddus’,zeiAlec.‘Omvijfuurzijnweer’.
‘Alswegeenpechkrijgen.Endannoghetopstellenenzo.'tIsachtuurvoorje
hetweet.Maargoed,neemmaareensover’.
Zewisselden.MeneerDallliepomdewagenheen,schoptetegendebanden,
veegdemeteendoekdevoorruitschoon,hoeweldatoverbodigwas,enkeekachterin
ofdekostbarebagagenoggoedopzijnplaatsstond.Hijverschooféénderkoffers
metprojectoren,zuchtteenlietzichnaastAlecneer.Zeredenweer.MeneerDall
stakeensigaaraanendeedzijnbestrustigtepeinzen.Hijkonhetnietlatenvantijd
tottijdnaardespeedometertekijken,diemaarnietoverdevijfendertigmijlwilde
komen.Hijnamgrotetrekkeneninhaleerdediep,maarzeiniets.
AlecJ.Weatherwoodneuriede.Hijhadhetraampjeverderopengezetenrookbij
vluchtigevlagendevolle,prikkelendegeurvandedennen.Dewarmewindtochtte
eenbeetjeinzijnslordigebaardenhijoverdachtmetwelbehagenhoeprettighet
was,dathijzichdieochtendniethadhoevenscheren.EindSeptemberzoudatweer
anderszijn.Ofschoon...:watwaseigenlijkànders?InOaklakerokendedennen
precieszo.Zolangzijnwerelddezevrije,zorgelozegeurhad,deedheterweinigtoe
waarhijwas,indekussensvaneenoudeWillysOverlandofineenhangmatin
Oaklake.Hetgingomhetdolcefarniente.Alleen:inOaklakewasdewereld-
ondankshetfeitdathijerzichmoestscheren-zelfsnogvrijerenzorgelozer.Oaklake
waseenbeetjezijnthuis,eenwereldzonderhaast.Oaklakewaseenblauwvandaag,
waardoordeurenwegdrevenalswitte,doellozewolken.Hetwaseenzomaarzijn,
nieteenwillenhebben.
Alecvondheteenmooiedag,eenbijnavolmaaktedag.Alleenwasermisschien
ietsteweinigtekeningindehemel.HijzeitegenmeneerDall:‘Jammerdaterniet
watmeerwolkenzijn’.
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
9
MeneerDallkeekniet-begrijpend,haasteenbeetjeverstoord.Hadhijhetverkeerd
verstaan?DieWeatherwoodzeisomsvandieraredingen.Watgingeromindie
man?EricT.Dallbegreephetniet.Hijzelfhadjuistnagedachtoverdemogelijkheid
nogmaarweereenseennieuwelezinginelkaartezetten,ietsoverZuid-Afrika
misschien.DatwasnietongunstignudekrantensteedsmaarschrevenoverMalan
endeapartheidspolitiek.Hijhadzichafgevraagd,welkeboekenhijdaaroverzou
moetenlezenenwiehemdaarbijzoukunnenhelpen.Zuid-Afrika,ja,dachthij,een
mooionderwerpvoordewinter.Hijglimlachtetevreden.MeneerDalldachtaltijd
vooruit.Hijwasdewolkenalweervergeten.Enzoredenzedoor,kalmaan,er
gebeurdeniets.
Maareenkwartierlaterstoptenze;erstondopdelange,eenzamewegeenman
tezwaaiennaasteenoudeChevrolet,diescheefhingopeenkrickonderdeachteras.
‘En?’,vroegmeneerDalldoorhetraampjeopdetoonvaneenmandiedoor
tijdgebrekweinighulptebiedenheeft.Demankeekhemhardgrijnzenden
gom-kauwendaan.Hetwaseenlange,blondemanineengrijspak;eengrijzehoed
plakteachteropzijnhoofd.Uitzijnborstzakjestakeneenvulpotloodeneenvulpen.
‘Altijdgedondermetdiehuurwagens’,zeideman.‘D'risgeentreinhierdiejeooit
naarjedoelbrengt.Endanhuurjemaarweerzo'ndingbijéénofanderstation’.
‘En?’,vroegmeneerDallweer.Hijkeekopzijnhorloge.‘Geenangst’,zeide
man,‘datbandjewisselikzelfwel.Watikwetenwouishoeikeigenlijkin
“MayflowerCamp”kom.Zehebbenerherrie,zedenschandaalofzo’.Alecenmeneer
Dallkekenelkaarsnelaan.‘Tussentweehaakjes’,zeideman,‘mijnnaamisChester
Hobson,ChesterF.Hobson,vanhet“48Syndicate”,zekerweleensvangehoord’.
‘Achzo’,zeimeneerDallineensveelinschikkelijker.‘Ja,dathebik.Datiseen
belangrijkenaamindejournalistiek’.
‘Rekenmaar,vader’,zeideman.
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
10
‘Nou,dewegiseh...Alec,leghetevenuit’.
Alecdeedhet.Endemanherhaaldezijnlaatstezinvragend,achterdochtigbijna:
‘Dusdeeerstegrotewegrechtsaf?’
‘Precies’,zeiAlec.‘Goeiereis’.Hijschakeldein.MeneerDallvond,datAlec
nogalvlugoptrokvoorzijndoen.HijhadmeneerHobsoneerstnogkalmwillen
uithorenoverdatzedenschandaal.Datginghuntochzekeronmiddellijkaan?Een
paarminutenlaterzeihij,nogsteedsgeprikkeld:‘Datwaseenbelangrijkeman,een
héélbelangrijkeman’.Deperswasaltijdeenvoornamefactorgeweestinzijnleven;
zelfsnunogplaktehijelkecritiekopzijnlezingenzorgvuldigineenspeciaalboek.
Metdepersmoestjevriendjesblijven.Bijnagedachtenloospaktehijdekaarten
bekeekhem.Hijvroeg:‘Ikhoop,datdieHobsongeengelijkheeftwat“Mayflower
Camp”betreft.Danmakenwedezereisvoorniks’.
‘Misschienwel’,zeiAlec.‘Maarnietsisooitzoergalsdekrantenhetgraagmaken.
Hetnieuwsisnooitterplaatse’.
‘ZegAlec’,vroegmeneerDallineensopgealarmeerdetoon,‘zeijedeeerstegróte
wegrèchts?Hebikdatgoedgehoord?’Somsliethijblijken,dathijzijnslechte
gehoorniethelemaalvertrouwde.
‘Ja’,zeiAlecduidelijk.Hijlachte.
‘Maardatishelemaalfout’,zeimeneerDallverontwaardigd.
‘Natuurlijk,datwasdebedoeling’.
Voorheteerstsindsaldiewekenkregenzeechteruzie:HoekonAlecdàtnudoen,
zo'nbekèndejournalist!EnofAlecWeatherwoodnurustiguitlegde,datzo'nkerel
vandesensatie-persnietsinhùnkampentemakenhad,waterdanookmochtzijn
gebeurd,meneerDallbleefboosophem.Alleenhetfeit,datdespeedometernu65
mijlaanwees,weerhieldhemervanAlectelatenomkeren.Demeterblééfop65.
DatwasnietzozeeromtevluchtenvandeonaangenamepersoonvanChesterF.
Hobson,diedegebaardeAlecniethadherkendgelukkig,maaromdehatelijke
wereld,diedezepersoonvertegenwoordigde.
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
11
Dewereldvandeonrustendehaast,dienietdewereldwasvandeheerAlecJ.
Weatherwood.
II
Herfst1953
Debarzageruitalselkeandereinternationalebar;misschienwashijwatkleiner
dangewoonlijkhetgevalisenhadmenhemmetietsmeersmaakingericht.Ook
ontbrakereenvleugel,muziekwerdernooitgemaakt.Erstondenzeseenvoudige
tafeltjesvandonkereikenhout;daaraankonmenzittenoplagekrukjes,waarvande
zittingenwarenovertrokkenmetzachtgroenleer.Dehalfrondebarwasbekleedmet
hetzelfdemateriaal,evenalsdezittingenvandetwintighogekrukkeneromheen.
Debetimmeringwasoveralvandonkereikenhoutofiets,daterveelopleek;het
waseraltijdbesloten,intiem.Datkwamookdoorhetindirectelicht,dateengroenig,
nietteovervloediglichtverspreidde.Eenenkelekaarshierendaarversterktede
schemersfeer.Ramenwarenerniet.Waardieeensgezetenhadden,warennupanelen,
waarinreproductieswarengeplaatstvanoudemeestersdiehetgoedevanhetleven
haddengeprezen.DeBruiloftvanBrueghelhinger,eenJanSteen,Rembrandtmet
Saskiaenhetopgehevenglas,HetBoerenmaalvanLouisLeNain,deDrinkende
JongenvanFransHalseneenstillevenvanChardin.
Eenswasdezeruimteeenslaapvertrekgeweest,eeninderdaadvrijgroot
slaapvertrek,zoalserwelmeervoorkomenindeluxueuzezomervilla'saande
bosmerenvanMaine.Maarzominalsdebarnogeenslaapvertrekwas,zominstond
dezeruime,hogevillaeigenlijknoginMaine.Topografischwasdatwelinorde,
Oaklakelagnogwaarhetaltijdgelegenhad,maarhetbegripvrijheid,datzowijd
ruistdoorhetliefelijkewoordMaine,datbegripwasvernietigddoorelectrisch
geladenomheiningen,doorgrotebordenoveral-mijlenenmijlenindewijdeomtrek
-met
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
12
dewoordenStrengVerbodenToegangenLevensgevaarlijk;hetwasvernietigddoor
zwaarbewapendemanneninblauweuniformen,diealtijdgerechtigdwarenje
verblijfsvergunningtevragenennietalleenbijdegroteingang,maaroveral:inde
geheimeafgeslotenhedenvandeenormelaboratoria,maarookinhetbos,ophet
meer,enzelfsindezebar,waarnietvoornietsbovenhethoofdvandebarkeeperin
goudenlettersstondgeschreven:LaatUwWerkHierRusten.
IndezebarnuwerddeshakergezwaaiddooreenzekereAlecJ.Weatherwood,
eenkeurige,gladgeschorenman,wienskrullendehaareenszwartmoestzijngeweest,
maardatnualaardigaandegrijzekantwas.Endatwasmerkwaardig,omdathij
naarzijngezichtteoordelennietouderdaneenjaarofvijf-,zesendertigkonzijn.
Vanhethardewerkenkonhetnietkomen,wantzijnbarginggeendagvroegeropen
danvijfuurenomachtuurwashetmeestalwelbekeken,eenenkeleuitzondering
daargelaten.VoorderestvandetijdwasAlecJ.Weatherwoodvrij,datwilzeggen:
zovrijalsmenkanzijnbinnenelectrischgeladenomheiningen.
Inzekerezinwasdezebaréénderheiligstevertrekkenvandegeheime
Pousekovsky-wereld:hierkwamenalleendeingewijden.Inhetbeginwasdatwel
andersgeweest,maardemaatregelenwarensteedsstrengergewordenennuschaarden
zichalleennogmaardekardinalenvandewetenschapronddebar,overigensheel
gewoonuitziendeintellectuelen,inhetdragenvanhunsobereconfectieeven
nonchalantalshunlagergeplaatstecollega's.Ookhunintroverteglimlachwasniet
opvallendmeerofmindervreemd.Enaandegeijkteacademische,drogeenvaak
watkinderlijkehumorontbrakhethunookniet.Hetkwamvoor,dattijdenshet
hoogtepuntvanhetborreluurdelachnietvandeluchtwas,eenkorte,hogelach.
Dezemannen,diedemerkwaardigste,schokkendstegeheimenmetzichmeedroegen,
haddendevreugdenietverloren.Watdatbetreft,hadAlechetdusnognietzoslecht.
Bovendienwistenaldebezoekersvandebardrom-
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder
13
melsgoedwieAlecwasenwelkebijzonderegeschiedenishembinnendeelectrische
afrasteringhield;ookhíjhadietstegendenieuwsgierigebuitenwereldteverdedigen.
Datmaakte,dathijbijnaeenvanhenwas;dàt-samenmethetfeit,dathijeenaantal
vanhungeheimendoorgronddezondereroptezinspelen-gafhemhetrechtmeete
lachenindezezonderlingewereldvoltegenstrijdigheden.
Maarnuheersteereenmerkwaardigeernstindebar.Hetwaservol,erwerd
genoeggedronkenenerwerdookveelgepraat,maardegesprekkenhaddeniets
onnatuurlijks,alsofermetopzetwerdgesprokenoverdingen,waarbijeigenlijk
niemandzijnhoofdhad.Desfeerwasgespannenennerveus,alsindewachtkamer
vlakvooroftijdenseenoperatie.Alecwashierlanggenoegomtewetendateriets
bijzondersaandehandwas,enhijhadereensterkvermoedenvanwathetzoukunnen
zijn.MeneerJacquardkwambinnen.Hijgroettejoviaal,nieteensmethetgewoonste
gezichtvandewereld,enzijncollega'svandewetenschapgroettenachteloosterug
iederhadzijneigenwaardeenwaszichdaarvanbewust.TochwasmeneerJacquard
-Aleczeialtijd‘monsieur’Jacquard-deeersteassistentvanprofessorPousekovsky.
Hijwaseenkleine,scherpemanmetrood,borstelighaareneenkorte,rossigesnor;
hijdroegeenbrilmetdunne,zwarteranden,waardoorhijachterdochtigkonkijken.
Maarhijwasdekwaadsteniet;dikwijlsgrinniktehijinzichzelfenAleckonhetgoed
methemvinden.MeteennogsteedssterkFransaccentzeihij:
‘Hebjevoormijnogwatvandiegoeiepernod,Alec?’
‘Dezezeker,monsieurJacquard?’AlechiefdeflesindehoogteendeFransman
knikte.Dekeepernameenhoogglas,meneerJacquardweesmetzijnvingerhoeveel
vanhetgelevochthijwenste,endaaropmikteAlecereenstukijsinenschoofhij
eenkruikjewateraan.DeFransmanschonkhetwatervoorzichtigbijenvroeg:‘Weet
je,wieikzostraksinhetdorphebgezien?JeoudevriendChesterHobson’.
MaxDendermonde,Dewereldgaataanvlijttenonder