De raadselachtige Multatuli

421 Pages·2007·10.17 MB·Dutch

De raadselachtige Multatuli
Willem Frederik Hermans
bron
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli.DeBezigeBij,Amsterdam1987
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/herm014raad01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
i.s.m.
2
‘Hijdiezouithethartschrijft,kannooitgeheelslechtzijn;(...)Eenraadsel
isenblijfthij.’
R.J.A.KallenbergvandenBoschaanPotgieter,19december1872
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
7
Bij de tweede druk
Op1maartvanhetjaar1975werdhetMultatulimuseum,gevestigdinDekker's
geboortehuisKorsjespoortsteeg20,Amsterdam,‘eindelijk’zoalsdeaanwezigen
zeiden,geopend,enG.A.vanOorschot,deuitgevervanMutatuli'sdoorGarmt
Stuivelingbezorgdevolledigewerken,brievenendocumenten,hieldeendiepbewogen
redevoering,laterafgedruktinhettijdschriftTirade.
Natehebbenopgehaalddathijalskindalmetzijnvadereenlezingoverhet
onderwerpMultatulienhetGodsbewijshadbijgewoond,ontvouwdesprekerzijn
visieopdetragegangvanzaken,diezokenmerkendisvoordeopenbaarmakingvan
Multatuli'sgeestelijkenalatenschap.Stuivelingwerdalsdehoofdschuldige
aangewezen,maar,verklaardedeuitgever:‘Ikbengeenmanomwroktekoesteren.’
Daarvoegdehijevenwelbezorgdaantoe:‘ZowelStuivelingalsikbehorennietmeer
totdeallerjongsten.Stuivelingzegtmethetlaatstedeelinongeveer1980gereedte
zijn.MaarwatalsStuivelingvoor1980ofalsikvoor1980nietmeertotdelevenden
behoor?’
Inderdaad...Wat?
HetwasvoordeMultatuli-lezervan1975 eenvraag.
Voordievan1986isheteenweet:beidepaladijnenvanMultatuli'sglorie
behoordennietalleenin1980,maarzelfsbeginmei1985nogtotdelevenden.Helaas,
deuitgavevandeVolledigeWerkenwasooktoen,enisooknu,allesbehalvevoltooid.
ElfjaargeledenhieldVanOorschothetvoormogelijkdatGarmthetjaar1980
niethalenzou.Ditkwamnietuit.AlsernogeenGodsbewijsnodigis,weetikhet
nietmeer.
Maar,watStuivelingenVanOorschotin1975blijkbaarnogveelminderwisten,
datwasdeomvangvandeMultatuli-papierendiezemoestenpubliceren.Nietalleen
wasdeuitgavein1980onvoltooid,zelfsop11mei1985,toenStuivelingoverleed,
waszijnietverdergekomendantot30september1874.Multatuliheeftnadiedatum
nogtwaalfjaarenvijfmaandengeleefd,brievengeschrevenenontvangen,
documentendoenontstaan.
Ophetogenblik,30december1985,waaropikdezeinleidingschrijf,zijnde
VolledigeWerkengeenbladzijvolledigergewordendanzijwareninjuni1984,toen,
als
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
8
laatste,deel16isverschenen.TochkregenVanOorschotenStuiveling,diein1975
nauwelijksop1980haddendurvenhopen,tot1985dekanshunwerkaftemaken.
OokGodisklaarblijkelijkgeenmanomwroktekoesteren.DatHijnietkonschatten
hoeveelbrievenZijnaartsvijandMultatuligeschrevenhad,kanHemnietkwalijk
genomenworden.ZelfshetmasochismevandeAllerhoogsteiskennelijkniet
onbegrensd.
OfmisschienheeftHijzichnietindievraagverdiept,omdatHij,netalsik,vond
datGarmtStuivelingbestnogettelijkejareninlevenmochtblijven,maartochtijdig
dooreenjongerebekwametekstbezorgervervangenhaddienenteworden.
Iserinmiddels,naStuiveling'sverscheiden,eindelijkzoiemandgevonden?
Ditdienenweaftewachten.
Jammer.
EenverbeterdeherdrukvanDeraadselachtigeMultatulikonnietlangerdantien
jaarwordenuitgesteld,wantookikhebheteeuwigelevenniet.Zelfsdekansdatik
ingoedegezondheidhonderdword,lijktmegering,maar,alsdeMultatuli-editie
verdergaatindezelfdeslakkegangalsnu, isdekansopdatwondernogheelwat
groterdandewaarschijnlijkheiddatdeVolledigeWerkenvanMultatuliin2021
inderdaadvolledigzullenzijn.
HetiseenhoogstopmerkelijkeeigenaardigheidvandeMultatuli-studiedatdegenen
diezichdaarmeebeziggehoudenhebben,haastvoortdurendgrotehindernissenop
hunpadontmoetten.Zegingentejongdood,ofzezagenzich,nahunmeningenover
deschrijverteboekgesteldtehebben,genooptdaaropgeheelofgedeeltelijkterug
tekomen,enteerkennendatzenietallesgewetenhaddenwatzehaddenmoeten
weten.Tweedepleidooienwerdengehouden.Nieuwepogingendewaarheidtevinden
moestenwordengewaagdenbrachtensomsbelangrijkenieuwegegevensaanhet
licht,somsniet.
MarieAndersonkwamin1888meteenboekjeoverMultatuli,datin1901herdrukt
werd,anderhalfmaalzodik.
DeBruijnPrincedeeduiteigenbewegingdetweededrukvanzijnfundamentele
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
9
documentenverzamelingvernietigenenindederdedrukliethijdocumentendiehij
indetweedegepubliceerdhad,achterwege,omdathijhetplankoesterdezetebewaren
vooreenvervolg.Ditvervolgisernooitgekomen.
Doordeplotselingedoodvandebiograaf,moestPaulvan'tVeer'sLevenvan
Multatulionvoltooidblijven.VoorDuPerron'sbiografischearbeidgeldthetzelfde,
alhadhijzijnin1937verschenenManvanLebakin1940aanzienlijkuitgebreid.
Ondankbaarwerkishetook:J.B.Meerkerkschreefin1900zijnMultatuli,een
karakterstudie,diehijin1912‘geheelomwerkte,verbeterdeenuitbreidde’.
VooraanstaandeMultatuli-vorsersalsDuPerronenPaulvan'tVeervermeldendeze
tweedeversienieteensinhunbibliografieën,hebbenmogelijkzelfsnietgeweten
datzijbestond.Hetwasoverigenseenwerkstukmetvrijveelfoutengebleven.
OnophoudelijkheeftNieuwenhuysgeknutseldaanzijnbetoogdatDouwesDekker
alsbestuursambtenaarwasgestruikelddooronvoldoendeliefdevoordeJavaanse
zeden.Nieuwenhuyskreegaanvankelijkeenliteraireprijsvoorzijnarbeid,maarop
denduurheefthijtochnietkunnenovertuigen,hoezeerhijachterafnogpoogdezijn
meningverdertestaven.
Ikzelfhebmeookgenooptgezienmijnin1976voorheteerstgepubliceerde
RaadselachtigeMultatulihierendaaringrijpendteveranderen.Blijkbaarishetniet
mogelijkMultatuli'sgestalteandersdanmetvallenenopstaantebenaderen.
DeoorzaakvanditverschijnselisdatdefeitendieMultatulibetreffen,ookalis
hijnudanalhonderdjaardood,zomondjesmaatendikwijlsinonbetrouwbarevorm
terbeschikkingkomen.Zostaandezakenopditogenblik,nudeuitgavevande
VolledigeWerken(nietvoorheteerst)weereensstokt.*Hetwasookalzotoen
Multatuli'sweduweuitzijnbrievenalleendatpubliceerde,watzij‘geschikt’vond
-derestheeftzijgrotendeelsweggegooid.Hetwaszelfsnietanderstoenhijnog
leefde.Uitgescholdenwerdhijwel,maareenwerkelijkgrondigenonpartijdig
onderzoek
* Ondertussenisinseptember1986,tweeëntwintigmaandennadeel16,deel17nogverschenen,
dattot31augustus1875loopt.
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
10
naarwaterinLebakwasvoorgevallen,heeftnooitplaatsgevondentoenalle
medespelersinhetdramanogtotdelevendenbehoorden.
StuivelinghaddegewoontedebrievenendocumentendiehijindeVolledige
Werkenpubliekmaakte,vooraftedoengaandooreenoverzichtvanwaterinde
jarenwaarinzegeschrevenwaren,metMultatuliwasvoorgevallen.Vergelijking
vandedocumentenmetStuiveling'ssamenvattingenleert,datStuivelingmaarhoogst
ongaarneoudere,opverouderdeinformatiegebaseerdeinzichtenenzelfsoude
vooroordelen,dienietdoordedocumentenwerdenondersteund,lietvallen.
Hijwasdeenigeniet.
DaardoorisheteindevandepolemiekoverMultatulitotdehuidigedagnietin
zichtenblijfthetnodigconclusiesdievandegeijkteafwijken,nadertoetelichten.
Omdezeredenhebikdeartikelendieiktussen1975en1984overMultatuliheb
geschreven,alsbijlageopgenomeninditboek.Ikherdrukdezestukkenzogoedals
integraal.Alleenzulkegedeelteneruit,dieiknagenoegongewijzigdindehoofdtekst
kongebruiken,lietikweg.Tochzaldelezerhierofdaareendoublurekunnen
aantreffen,maarditkomtook,doordatdemoeilijkhedendiezichvoordoenom
Multatuligoedtebegrijpen,nietinéénkeerwegteschrijvenzijn.Hetisweleens
nodigtweeofdriekeerhetzelfdeuitteleggen.Ikhebdittrouwensmeestalmetveel
genoegengedaan.
Parijs,31december1985
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
11
De raadselachtige Multatuli
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
13
Ikwoudatmijnlezersoudwerden,enmijlazenvanverre.
Eenbiograafdiem'ngedruktewerkentotuitgangspuntneemtomm'n
leventebeschrijven,kannietveelandersdanonzinvoordedagbrengen.
Hijwaseerlijk,vooralwaareerlijkheidinhetgrootmoedigeoverging,en
zouhonderdendiehijschuldigwas,onbetaaldlaten,omdathijduizenden
hadweggeschonken.
Iklegmijtoeop'tschrijvenvanlevendHollands.Maarikheb
schoolgegaan.
IkhebeenneefjediespelfoutenmaaktenzichdaaromMultatulistnoemt.
Watzoum'naanhanggrootwezenalsdatopging.
Dewareoverwinningscheenmijtebestaanineenonafgebrokenreeks
vansmartelijkenederlagen.
MijnongelukisinHollandgeborentezijn,hetlandwaarslechtsééngezag
geldt,ééngeloof,ééngod:geld!
Hijgloeidevanonverzadelijkeeerzuchtdiehemallegewone
onderscheidingeninhetmaatschappelijklevenalsnietigdeedvoorkomen,
entochsteldehijzijngrootstgelukineenkalmhuiselijkvergetenleven.
Hijontmoetteveelgrotemensendiemisschienookklaploperswaren,
maarzehuildenernietomalsWouter.
DestudiederNatuurisdebestestudie,maarmenleerternietsuitkennen...
dàndieNatuur,datis:alles.EnjuistomdatGodisbuitenalles,kanmen
hemnietlerenkennenuitdienatuur.
Ikwoutochgraagwetenofweonsterfelijkzijn.Ikdenkvanwel,vantijd
tottijd,omdatikhierzoveelverdrietheb...Maarhoedandeanderendie
minderverdriethebben?
Multatuli
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
14
DegeboorteaktevanEduardDekkerd.d.3maart1820.(U.B.Amsterdam)
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli
15
1
In1815wordtNapoleonvoorgoedverslagenendekansdatonslandnoglangerdeel
zaluitmakenvanhetFranseimperium,isverkeken.Nederlandzaleenzelfstandige
natieblijven.
HeelwatNederlandershebbendaarvoorhunbloedvergotenindeslagenbij
Quatre-BrasenWaterloo.Overtweevanhenzalhierondernogwordengesproken:
WillemLodewijkvanWijnbergen,diesneuvelt,enzijnzoonCarel,baronvan
Wijnbergen,dieeensabelhouwopzijnhoofdkrijgt.
Sinds1813wasNederlandvrijeneenkoninkrijkonderhetoudevorstenhuis
Oranje-Nassau.DeEngelsen,diezichmeesterhaddengemaaktvanonzekoloniën
inOost-Azië,droegendezein1816overaandenieuweNederlandseStaat.Isalles
bijhetoudegebleven?Niethelemaal.Misschienwelhelemaalniet.
DeFransetijdheeftheelwatsporenachtergelaten:eennieuwestaatsvorm,nieuwe
ideeën,nieuwewettenendemilitairedienstplicht.Maarookslachtoffers.
NogtientallenjarenzaldediscussieoverdevraagofNapoleoneenmonster
geweestis,danweleenkrachtvandevooruitgangendegrondvestervaneennieuwe
tijdmetnieuwemensenrechten,nietverstommen.OndertussenheeftdeCorsicaanse
heilbrengeronsvaderlandstraatarmachtergelaten.
HetdoorhemopgelegdeContinentaalStelsel,datdehandelmetEngelandverbood
endaardoortotEngeland'sondergangzoumoetenvoeren,hadminderinhetEngelse
daninheteigenvleesgesneden.Maar,alsalleverbodsbepalingen,gafookdeze,aan
wiedurfde,dekanszichteverrijkendoorhetverbodteovertreden.
EenvanhenschijntdeAmelandsezeekapiteinEngelDouwes(zoon)Dekkerte
zijngeweest.Echtrijkwerdhijdaarvanniet.
TeAmsterdamwordendegrachtenbewoonddoorderijken,patriciërsmetdubbele
namenensomsadellijketitels.Indestratenenstegendiedwarsverbindingentussen
degrachtenvormen,wonendeminderrijken.Ineenhuisaaneenvandezestegen,
deKorsjespoortsteeg,komtop2maart1820hetvierde,ofeigenlijkhetvijfdekind
vanEngelDekkerenzijnvrouwSytskeEeltjesKleinterwereld:Eduard.
WillemFrederikHermans,DeraadselachtigeMultatuli