De psychologie van arbeid en gezondheid PDF
Preview De psychologie van arbeid en gezondheid
Depsychologievanarbeidengezondheid De psychologie van arbeid en gezondheid Redactie: Wilmar Schaufeli en Arnold Bakker BohnStafleuvanLoghum Houten2007 (cid:2)BohnStafleuvanLoghum,2007 Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveel- voudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaar gemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch, doorfotokopiee¨nofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zondervoor- afgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever. Voorzoverhetmakenvankopiee¨nuitdezeuitgaveistoegestaanopgrond vanartikel16bAuteurswet1912johetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoals gewijzigdbijhetBesluitvan23augustus1985,Stb.471enartikel17 Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoe- dingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KB Hoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgavein bloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet 1912)dientmenzichtotdeuitgevertewenden. Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeen betrouwbareuitgaveteverzorgen. Nietteminkunnenzijgeenaansprake- lijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandereonjuisthedendieeventueel indezeuitgavevoorkomen. ISBN9789031350698 NUR741/770 Ontwerpomslag:StudioBassa,Culemborg Ontwerpbinnenwerk:TEFFTypography Automatischeopmaak:PrePress,Zeist Eerstedruk2003 Tweede,herzienedruk2007 BohnStafleuvanLoghum HetSpoor2 Postbus246 3990GAHouten www.bsl.nl Voorwoord CharlesJ.deWolff VooruligtdetweedeeditievanDepsychologievanarbeidengezondheid.Hetis nogmaarvierjaargeledendatdeeersteeditieverscheen,waarvaninmiddels ruimvierduizendexemplarenzijnverkocht.Hetboekwordtveelgebruikt dooruniversitaireenhbo-opleidingen.Maarhetspreektookeenbreedpu- bliekaandatzichopdehoogtekanstellenvanwaterinditvakgebiedde laatstejarenaankennisbeschikbaarisgekomen. Hetboekiseenduidelijksucces,endatiseencomplimentvoorderedactie endeauteurs.Maarhetsuccesberustopmeerdanalleenhuninspanningen. Hethangtooknauwsamenmetdeontwikkelingenindesamenleving. Een eersteontwikkelingbetreftdepsychologie.HetaantalpsychologeninNe- derland(maarookelders)isstormachtiggegroeid.Toenikgingstuderenin 1947warenerhonderd;nuzijnhetermeerdanveertigduizend.Diegroei ginggepaardmeteenenormeverbredingvanhetvakgebied,enmeteen grotetoenamevanhetdienstverleningsaanbod. Debelangstellingvoorar- beidengezondheidisoverigenspasindejarenzeventigvandevorigeeeuw begonnen.Gezondheidwerdheellanggezienalseenexclusiefdomeinvan artsen.Datgoldnietalleenvoordemedischeprofessie;dezeopvattingwerd breedgedeeldindesamenleving.Maargeleidelijkaanisdaarveranderingin gekomen. HetwarenAmerikaansestressonderzoekersdievoorheteersteenrelatie legdentussenarbeidengezondheid.Ikherinnermegoedhoein1964tijdens hetpsychologencongresinLjubljanaonderzoekersvanhetInstituteforSo- cialResearchuitAnnArborrapporteerdenoverhunomvangrijkeonderzoek naarstressinarbeidsorganisaties.InhetzelfdejaarverscheenhunboekOr- ganizationalstress:studiesinroleconflictandambiguity(Kahne.a.,1964).De auteurswarenechternogheelvoorzichtigmethunwoordgebruikenbe- schrevenhunonderzoekals:‘Astudyofhealth,inthesenseofpsychological wellbeing.’Ikvondzowelhunpresentatieophetcongresalshetboek bijzonderboeiend.MaarhetleiddeerniettoedatinNederlanddirectacti- VI Depsychologievanarbeidengezondheid viteitenwerdenontplooid.Weldroeghetbijaandebewustwordingvanhet feitdatmensenziekkunnenwordenvanhunwerk. Inmiddelswaserookeenheelandereontwikkelingaandegang.Inde jarenvijftigenzestigontwikkeldezichinNederland(maarookinandere Europeselanden)eenuitvoerigewetgeving,dieeropgerichtwaseenstelsel vansocialezekerheidoptebouwen.Mensendieinhunwerkofdoorziekte inernstigeproblemengeraakten,kregenrechtopeenuitkering. Dieuitke- ringenwerdengefinancierddoormiddelvaneencollectieveverzekering. Belangrijkeonderdelenvanditstelselwarendeziektekostenverzekeringen dearbeidsongeschiktheidsverzekering. Delaatste,deWAO,werdin1967in deTweedeKamerbehandeld,waarbijdeministerertoenvanuitgingdathet aantaluitkeringsgerechtigdenmaximaal155.000zoubedragen.Maardat pakteheelandersuit.In1980washetaantalalgegroeidtot650.000enin 1990vreesdedeminister-presidentdathetdemagischegrensvaneenmil- joenzouoverschrijden.OngeveereenderdevanalleWAO-uitkeringenhad betrekkingoppsychischestoornissen. Ookhetziekteverzuimliepop.In1960wasditvoormannen5%,maarin 1980laghetalbovende12%.Daarbijwarenergroteverschillen,zoweltussen organisaties,alstussencategoriee¨npersoneel. Lagergeschooldenhadden bijvoorbeeldeenaanmerkelijkhogerverzuimdanhogergeschoolden.De enormetoenamevanarbeidsongeschiktheidenziekteverzuimkonopgeen enkelemanierwordenverklaarduiteenslechteregezondheidstoestandvan deNederlandsebevolking. Devraagdrongzichop,waterzichafspeeldein arbeidssituatiesdatarbeidsongeschiktheidenverzuimzoexplosieftoena- men.Tegendeachtergrondvandezeontwikkelingwerdhetstressonderzoek uitAmerikaextrainteressant. Eenderdeontwikkelingdieveelheeftbijgedragenaandeverbredingvan hetgezondheidsbegripwarendeAmerikaanseonderzoekennaar‘lifestyle’. Dielietenziendatdegezondheidsterkwordtbe¨ınvloeddoordefysiekeen socialeomgevingwaarinmensenzichbevinden.Mensenkunnenveeldoen omziektetevoorkomen(bijv.nietroken,matigalcoholgebruik,bewegen, goedevoeding).Eenbelangrijkegebeurteniswashetrapportvande‘surgeon general’–debelangrijksteadviseurvandeAmerikaanseregeringophet gebiedvanvolksgezondheid–getiteldHealthypeople,datin1979verscheen. HetwerdeenjaarlatergevolgddoorPromotinghealth,preventingdisease:ob- jectivesforthenation,waarinmeerdantweehonderddoelstellingenvoorhet overheidsbeleidophetgebiedvangezondheidwerdenbeschreven.Het overgrotedeelvandezedoelstellingenkonindedaaropvolgendetienjaar wordengerealiseerd.Daarmeewerdduidelijkdatbevorderingvangezond- heideenveelbredereaanpakvergt,endatnaastdeinbrengvanmediciook anderedisciplines,zoalsdepsychologie,kunnenbijdragen. HeteerstegrotestressonderzoekinNederlandbegonin1975. Hetwaseen onderzoeknaardeproblematiekvanhetmiddelmanagement.Hetwerd uitgevoerdinopdrachtvandeCommissieOpvoeringProductiviteitvande SER. In1978werdendebevindingengerapporteerd. Inhetvoorwoordon- derstreeptdevoorzittervandebegeleidingscommissie,professorDaniels, datdeverdienstevanditonderzoekvooralisdathetbijdraagttothetloka- Voorwoord VII lisereneninterpreterenvanwerkgebondenpersoonlijkeproblemen.Ge- bruikwerdgemaaktvaneendoorhetInstituteforSocialResearchontwik- keldevragenlijst.Vergelekenmetdejarenzestigwerdnuookmeergekeken naardefysiologischegevolgenvanstress,zoalsbloeddrukencholesterolge- halte.Maarhetonderzoekconcentreerdezichtochallereerstopproblemen diemenseninhunwerkervaren.Naditonderzoekvolgdenerveleanderen. Diehaddenondermeerbetrekkingophoofdverplegendenenmedewerkers personeelszaken.Ookkwamerveelonderzoeknaarziekteverzuimopgang. Indejarentachtigwaseraleenredelijkaantalonderzoekersopstressgebied inNederlandwerkzaam. Eenmijlpaalindeontwikkelingvanhetvakgebiedwasdetoekenningvan eensubsidiedoorNWOvoorhetonderzoeksprogramma‘Psychischever- moeidheidindearbeidssituatie’(PVA),middenjarennegentig.Hetgingom eenbedragvanruimdriemiljoeneuro,maardankzijaanvullingendoor universiteitenenanderenwasuiteindelijkzesmiljoeneurobeschikbaar. Daarmeekondenveertigprojectenwordenuitgevoerd(vooreenoverzicht vandebelangrijksteresultatenzieEvenblij,2004).Verheugendwasdatdit gebeurdeineendrachtigesamenwerkingtussengezondheidswetenschap- pers,arbeids-enorganisatiepsychologen,epidemiologenenbedrijfsgenees- kundigen.Hetgingomzowelexperimenteelalsveldonderzoek.Veelaan- dachtwerdbesteedaaneenruimeverspreidingvandeonderzoeksresultaten, zowelnationaalalsinternationaal,enzowelbijwetenschappersalsbijpro- fessionals. Inhetkadervanditonderzoeksprogrammaiseennieuwege- neratieonderzoekersopgeleid.ZijwerktenbinnenhetkadervanhetPVA- programmaaaneenproefschrift,envelenvondensindsdieneenplaatsbij eenuniversiteitofandereonderzoeksinstelling. Datzalongetwijfeldeen stempeldrukkenopdekomendejaren. Ookaanhetbeginvandeeenentwintigsteeeuwvoltrekkenzichbelang- wekkendeontwikkelingen.ZoiserdewijzigingvandeWetopdearbeids- ongeschiktheid,endeherstructureringvandeuitvoeringsorganen.DeWAO uit1967regeldedeuitkering;denieuwewetbeoogtvooralmensenzolang mogelijkinstaattestelleninhunlevensonderhoudtevoorzien.Bijhet beoordelenvandeaanvragenwordtnuallereerstgekekennaarwatmensen nogwe´lkunnen,inplaatsvanwatzenietkunnen. Daarnaastzijnwerk- geversnuvooreenperiodevantweejaarverplichthetloondoortebetalen. Dezenieuweorie¨ntatiezalverregaandegevolgenhebben.Werkgeverswor- denaangespoordzichindringendbezigtehoudenmethetvoorko´menvan arbeidsongeschiktheid,maarookomwerknemersdiedreigenarbeidsonge- schikttewordentehelpenaandeslagteblijven.Datzalleidentothetvaker inschakelenvanprofessionals,zoalspsychologen.Maarhetvergtookdat personeelsmanagersveelbeterbekendrakenmetkennisophetgebiedvan arbeidengezondheid.Indeopleidingvanaldezeprofessionalszaldusmeer plaatsmoetenwordeningeruimdvoordepsychologievanarbeidenge- zondheid. Eentweedebelangrijkeontwikkelinghoudtverbandmetdevergrijzing. Deoverheidrealiseertzichdaterzichindekomendedecenniabelangrijke demografischeverschuivingenzullengaanvoltrekken. Hetaantal65-plus- VIII Depsychologievanarbeidengezondheid sersneemtzeersterktoe,terwijldeberoepsbevolkingkrimpt. Deoverheid zetnuinopvergrotingvandearbeidsparticipatie.Menwilstimulerendat mensennietvoortijdigafhaken,maartothun65eblijvenwerken.Dathelpt omdeAOWbetaalbaartehouden.Inmiddelswijzigtzichookdearbeids- markt.Veelorganisatiesbeginnenproblementeervarenmethetrekruteren vanpersoneel.Waarmenindevorigeeeuwvaakprobeerdeouderpersoneel aftestoten,zalmenzichnumoeteninspannenomouderpersoneelvastte houden. Datgeldtookvoorallochtonen.Maarookdatvergtveelmeer kennisophetgebiedvanarbeidengezondheid. Kortom,indekomendejareniserbehoefteaanveeldeskundigheidophet gebiedvanarbeidengezondheid. Ditbiedtperspectieven,zowelvooron- derzoekersalsprofessionals.Erisvolopmogelijkheidhetvakgebiedverder uittebouwen.Voorderedactievanditboekbetekentditdatdebehoefteaan eenderdeeditieersnelaanzalkomen. Wijchen,maart2007 Over de auteurs Prof.dr.ArnoldBakkerisalshoogleraararbeids-enorganisatiepsychologie verbondenaanhetInstituutvoorPsychologievandeErasmusUniversiteit Rotterdam. Dr.MarrieBekkerisuniversitairhoofddocentbijhetDepartementPsychology andHealthvandeUniversiteitvanTilburg. Prof.dr.LorenzvanDoornenisalshoogleraarenpsychofysioloogverbondenaan deAfdelingKlinischeenGezondheidspsychologievandeUniversiteit Utrecht. Dr.ArneEversisalsuniversitairhoofddocentverbondenaandeProgramma- groepArbeids-enOrganisatiepsychologievandeUniversiteitvanAmster- dam. Dr.SabineGeurtsisalsuniversitairhoofddocentverbondenaandesectie Arbeids-enOrganisatiepsychologievandeRadboudUniversiteitNijmegen. Dr.RobGru¨ndemannisalsteamleiderverbondenaanTNODivisieArbeidte Hoofddorpentevensalslectororganisatieconfiguratiesenarbeidsrelaties aanhetKenniscentrumvoorSocialeInnovatievandeHogeschoolUtrecht. Dr.PhilHeiligersisuniversitairdocentbijdeAfdelingSocialeenOrganisa- tiepsychologievandeUniversiteitUtrechtenonderzoekerbijhetNeder- landsInstituutvoorOnderzoekvandeGezondheidszorgteUtrecht. Drs.EllenHeuveniszelfstandigtrainerenbereidteenpromotievooraande UniversiteitUtrechtoveremotionelearbeid. Drs.ArjaanHijmansvandenBerghisbeleidsmedewerkerzorgenwelzijnbij FORUM,InstituutvoorMulticultureleOntwikkelingteUtrecht. Dr.IreneHoutmanissenioronderzoeker/adviseurbijTNODivisieArbeidte Hoofddorp. X Depsychologievanarbeidengezondheid Dr.PeterJanssen({)wasuniversitairhoofddocentbijdeCapaciteitsgroepBe- leid,EconomieenOrganisatievandeZorgvandeUniversiteitMaastricht. Dr.RendeldeJongisalsuniversitairdocentverbondenaandeAfdelingSociale enOrganisatiepsychologievandeUniversiteitUtrecht.Voortsishijparttime werkzaamalsmanagementadviseurencoach. Prof.dr. JandeJongeisalshoogleraararbeidspsychologieverbondenaande CapaciteitsgroepHumanPerformanceManagementvandeTechnischeUni- versiteitEindhoven. Prof.dr. MichielKompierisalshoogleraararbeids-enorganisatiepsychologie verbondenaandeSectieArbeids-enOrganisatiepsychologievandeRadboud UniversiteitNijmegen. Mr. JanHarmenKwantesisalsadviseurverbondenaanTNODivisieArbeidte Hoofddorp. Dr.PascaleLeBlancisuniversitairdocentbijdeAfdelingSocialeenOrgani- satiepsychologievandeUniversiteitUtrecht. Dr.BrigittevanLieropisprogrammaleiderArbeidsintegratievanhetIRV (kenniscentrumvoorrevalidatieenhandicap)teHoensbroek. Prof.dr.TheoMeijmanisemeritushoogleraararbeidspsychologieenwasver- bondenaandeRijksuniversiteitGroningen. Prof.dr.FransNijhuisisbijzonderhoogleraarpsychologievanarbeidenge- zondheid,inhetbijzondervandearbeidsintegratiebijdeCapaciteitsgroep SocialeGeneeskundevandeUniversiteitMaastricht. Dr. MariaPeetersisuniversitairhoofddocentbijdeAfdelingSocialeenOrga- nisatiePsychologievandeUniversiteitUtrecht. Prof.dr.DenisedeRidderishoogleraargezondheidspsychologiebijdeAfdeling KlinischeenGezondheidspsychologievandeUniversiteitUtrecht. Prof.dr.RobertRoeisalshoogleraarorganisatieverbondenaandeFaculteitder EconomischeWetenschappenenBedrijfskundevandeUniversiteitMaa- stricht. Dr. MarcSchabracqiszelfstandigadviseurenalsuniversitairdocentverbon- denaandeprogrammagroepArbeids-enOrganisatiepsychologievande UniversiteitvanAmsterdam. Prof.dr.Rene´SchalkisbijzonderhoogleraarouderenbeleidbijTranzo,weten- schappelijkcentrumvoortransformatieinzorgenwelzijn,enuniversitair Overdeauteurs XI hoofddocentbijdevakgroepOrganisatiewetenschappenaandeUniversiteit vanTilburg. Prof.dr.WilmarSchaufeliishoogleraararbeids-enorganisatiepsychologiebij deAfdelingSocialeenOrganisatiepsychologievandeUniversiteitUtrecht. Dr.PeterSmuldersisalssenioronderzoekerverbondenaanTNOdivisieArbeid teHoofddorp. Dr.HermanSteensmaisuniversitairhoofddocentbijdeSectieSociale-en OrganisatiepsychologievandeUniversiteitLeiden. Prof.dr.ToonTarisisalshoogleraararbeidsmotivatieverbondenaandeSectie Arbeids-enOrganisatiepsychologievandeRadboudUniversiteitNijmegen. Dr. MarcvanVeldhovenisuniversitairhoofddocentbijhetDepartementHu- manResourceStudiesvandeFaculteitSocialeWetenschappenaandeUni- versiteitvanTilburg. Dr.SjieradeVriesissenioronderzoeker/adviseurbijTNOKwaliteitvanLeven/ ArbeidteHoofddorp. Prof.dr.CharlesdeWolffisemeritushoogleraararbeids-enorganisatiepsy- chologieenwashetmeestrecentverbondenaandeRadboudUniversiteit Nijmegen. Prof.dr.KarenvanderZeeisalshoogleraarorganisatiepsychologieverbonden aandeVakgroepSocialeenOrganisatiepsychologievandeRijksuniversiteit Groningen. Prof.dr.FredZijlstraisalshoogleraararbeids-enorganisatiepsychologiever- bondenaandeCapaciteitsgroepWorkandSocialPsychologyvandeUniver- siteitvanMaastricht. Overderedacteuren WilmarSchaufeli(1953)ishoogleraararbeids-enorganisatiepsychologieaan deUniversiteitUtrechtenvoormaligdirecteurvandelandelijkeonder- zoekschoolPsychologyandHealth.Vanzijnhandverschenentalrijkewe- tenschappelijkepublicaties,ondermeeroverwerkstress,werkloosheid, burnout,bevlogenheid,workaholismeenziekteverzuim.Hijwasmede-ini- tiatiefnemervaneenpostdoctoraleopleidingvoorA&O-deskundige,alsmede vanhetNWO-onderzoeksprogramma‘Psychischevermoeidheidindear- beidssituatie’enhetSIG-onderzoeksprogramma‘Preventievebedrijfsge- zondheidszorg’.
The list of books you might like
