De noodzaak aan exogeen opgelegde economisch-geografische

601 Pages·2006·5.7 MB·English

Universiteit Gent
Faculteit Wetenschappen
Vakgroep Geografie
2001
De noodzaak aan exogeen opgelegde
economisch-geografische principes bij het
professionaliseren van het door endogene
factoren ontstane wereldsportstelsel
Gevalstudie:
Het lokalisatievraagstuk van het topvoetbal
in België
Dejonghe Trudo
Proefschrift ingediend tot Promotor
het bekomen van de graad Prof. Dr. Piet Saey
van Doctor in de geografie
Voorwoord
Voor de totstandkoming van dit proefschrift wil ik graag een dankwoord richten tot
degenen die de voltooiing van dit werk mogelijk maakten.
In de eerste plaats dank ik Prof. Dr. Piet Saey, mijn promotor, onder wiens leiding dit
werk tot stand kwam en die mij hielp bij de sturing en afbakening van mijn
studiedomein.
Mijn dank gaat ook uit naar Prof. Dr. Em. W. Vlassenbroeck die samen met Prof. Dr.
P. Saey mij de kans gaf om terug in de academische wereld te komen.
Mijn bijzondere dank gaat uit naar mijn vrouw Ann die mij uren “onbereikbaar” achter
de computer zag zitten, mij op tijd en stond te eten en te drinken gaf, en mij hielp bij
de opmaak van deze thesis en het bestrijden van de nukkige Microsoftprogramma’s.
Dank aan Prof. Dr. Philippe De Maeyer en Trees Ongena die hielpen bij het creëren
van de kaarten.
Dank aan Fil voor het “transformeren” en inbrengen van de figuren en aan Wim en
Luc voor het “vernederlandiseren” van de tekst.
Mijn bijzondere dank gaat ook uit naar Hans Vandeweghe en Jan Hauspie die mij
hielpen aan de betere sportjournalistieke artikels en die een deel van deze studie
reeds in de mediabelangstelling brachten.
Ook dank aan de diverse clubs die door het vrijgeven van hun abonnementenlijsten
deze studie mogelijk maakten.
Laatst maar niet in het minst, wil ik een woord van dank richten tot mijn zonen Arno
en Ferre die de computer steeds “bezet” en hun vader “onbereikbaar” zagen en zo
hun Age of Empires of FIFA 99 niet konden spelen. Maar deze tijden zijn nu voorbij.
Lejeune
Inhoudstafel
A.Inhoud
Deel 1
1. Sport als studieobject 2
1.1. Het begrip “sport”
1.2. Het woord sport in de taal 5
2. De evolutie van traditionele naar moderne sporten 6
2.1. De traditionele spelen
2.2. Traditionele spel/sport – recreatiesporten - moderne sporten 7
2.3. Sport in deze studie 13
Deel 2
I Probleemstelling
1. Sport als wetenschappelijk studieonderwerp 16
1.1. Inleidende beschouwingen
1.2. Sport in de wetenschappelijke literatuur: aanvaarding of negatie 18
2. De probleemstelling 22
2.1. Het wereldsportstelsel
2.2. Voetbal als gevalstudie 25
3. De opbouw van deze verhandeling 26
II Literatuurstudie
1. Sportgeografie 31
1.1. De plaatsing van sport in de geografie
1.2. Het ontstaan van de sportgeografie 35
1.3. De recente evolutie 40
1.3.1. De Angelsaksische wereld 41
1.3.2. Continentaal Europa 47
Deel 3
I De innovatie: moderne sport 52
1. Ontstaan van moderne sport 52
1.1. Inleiding
1.2. De socio- economische factoren 54
2. Engeland als bakermat van het versportingsproces: de sociogenesis 55
2.1. Inleidende vraagstelling
2.2. De interne machtsverhoudingen in VK en Frankrijk/Duitsland 56
a
Inhoudstafel
2.3. Het versportingsproces in Engeland 57
2.3.1. De 17de –18de eeuw
2.3.2. De 19de eeuw 59
2.4. De internationalisering van de moderne sporten 65
II De ruimtelijke verspreiding van de moderne sport 69
1. Inleiding 69
2. Diffusie als oorzaak van de internationalisering 70
2.1. Diffusie: theoretische omkadering
2.1.1. Definiëring
2.1.2. Ruimtelijke diffusie 74
2.2. Sport en diffusie 77
2.2.1. Sport als innovatiediffusie
2.2.2. Mondiale sporten – regionale sporten 81
2.2.3. De diffusie van sport: exemplarische benadering 82
2.2.4. De innovatoren 83
2.2.4.1. Het VK als oorsprongsgebied
2.2.4.2. De VS als oorsprongsgebied 88
2.2.4.3. De Duitse sport turnen 93
2.2.4.4. De Franse sport wielrennen 95
2.2.5. .De Olympische Spelen 99
3. Nationalisme en sport 104
3.1. De moderne staat en nationalisme
3.1.1. Culturele en nationale identiteiten
3.1.2. De natie en de natie-staat 106
3.1.3. Nationalisme 108
3.1.4. Regionalisme en lokalisme 111
3.1.5. Cultureel nationalisme/regionalisme/lokalisme 112
3.2. Sport als expressie van culturele identiteiten 113
3.3. De relatie sport-nationalisme 114
3.4.Sportief nationalisme 118
3.4.1. Het USSR-model en zijn satellietstaten
3.4.2. VS en sportief nationalisme 121
3.4.3. Japan en sportief nationalisme
3.4.4. Het Latijns-Amerikaanse sportief nationalisme 122
3.4.5. De functie van sportief nationalisme in Afrika 124
3.5. Sport en regionalisme/lokalisme 125
3.5.1. Sportief regionalisme/nationalisme in het VK 126
3.5.2. Lokalisme en gemeenschap 129
3.6. Nationalisme en het wereldsportstelsel 130
b
Inhoudstafel
4. Sport als afhankelijkheids- en hegemonische structuur 132
4.1. De hegemonische wereldstructuur
4.2. De hegemonische strijd in de 19e- 20e eeuw 135
4.3. Hegemonie en moderniteit 139
4.4. De 19e eeuwse Europese hegemonische sportstructuur 140
4.5. De diverse sportmodellen 144
4.5.1. Het Brits hegemonisch sportmodel
4.5.1.1. Britse moderne sporten in Europa 145
4.5.1.2. Britse moderne sporten in de rest van de wereld
4.5.2. Het Centraal-continentaal sportmodel 149
4.6. De niet-Europese hegemonische reacties 154
4.6.1. Het Amerikaans particularistisch modificerend sportmodel
4.6.1.1. Het model
4.6.1.2. De gemodificeerde Amerikaanse sporten
4.6.1.3. De nieuwe Amerikaanse sporten 156
4.6.1.4. De VS Sporthegemonie 157
4.6.2. Canadees sportmodel 158
4.7. Het Japans model: Modificatie en nationalisme
III Het huidig wereldsportstelsel 160
1. Mondialisatie en moderne sport
1.1. Westerse dominantie en de homogene “global structure”
1.1.1. Mondialisatie als homogeniserende factor
1.1.2. Sport een homogeniserende mondiale cultuur 166
1.2. Mondialisatie en HETEROGENITEIT 168
1.2.1. Mondialisatie als heterogenisatie stimulerende factor
1.2.2. Sport en heterogeniteit 171
2. Het huidig wereldsportstelsel 174
IV Voetbal in dit historisch kader 179
1. Inleidende begrippen
2. Ontstaan van de voetbalsporten 183
2.1. De pre-industriële varianten
2.1.1. De varianten uit de Oudheid
2.1.2. De Europese pre-industriële voetbalspelen 186
2.2. Het ontstaan van de moderne voetbalsporten 188
2.2.1. De eerste codificatie
2.2.2. Het oprichten van Football Association, “voetbal” 190
2.3. De Rugby Football Union “rugby” en Rugby League 195
2.4. De dieptediffusie van voetbal en rugby in de perifere regio’s van het
Verenigd Koninkrijk 197
c
Inhoudstafel
3. De Engelse voetbalsporten: internationale en ruimtelijke diffusie 200
3.1. De ruimtelijke verspreiding van voetbal 202
3.1.1. De dragers van de diffusie
3.1.2. Voetbal in continentaal Europa 204
3.1.3. Voetbal in Latijns Amerika 210
3.1.4. Voetbal in Afrika 213
3.1.5. Voetbal in Azië 215
3.1.6. Voetbal in Oceanië 217
3.2. De internationale organisatie 218
3.2.1. De International Football Association Board(IB)
3.2.2. De Féderation Internationale de Football Associations(FIFA)
4. De ruimtelijke spreiding van rugby 226
4.1. Rugby in continentaal Europa 228
4.2. “Football” en “White dominions” 229
4.2.1. De adoptiezones in de “White Dominions” 230
4.2.2. De adoptie en modificatiemix in Australië:rugby versus Australian
Football 231
4.3. De Zuid Pacific 232
5. De Noord-Amerikaanse modificaties 233
5.1. American football
5.2. Canadian football 235
6. De traditionele “football” sport:Gaelic Football 236
7. De hedendaagse verspreiding van de voetbalsporten 237
Deel 4
1. De dieptediffusie van het voetbal in België 241
1.1. Verantwoording
1.2. De introductie van voetbal in België
1.3. De diffusie 242
1.3.1. De logistiek diffusiecurve
1.3.2. De ruimtelijke diffusie 244
2. De correlatie voetbal-stedelijke structuur 254
2.1. De economisch-geografische terminologie
2.1.1. Reikwijdte-drempelwaarde-hiërarchisch marginaal goed
2.1.2. Lösch maxime-Hotelling maxime 256
2.1.3. Centraliteit,nodaliteit en lokale consumptie 257
2.2. Sport en stedelijke structuur 258
2.2.1. Indeling van sportieve centra
2.2.2. Onderscheid bevolkingsgrootte-stedelijke hiërarchie: argumentatie
2.2.3. Bevolkingsgrootte-voetbalniveau 260
2.2.3.1. Empirisch onderzoek voor de Europese voetbaltoplanden
2.2.3.2. België 272
2.2.3.3. Gemiddeld inwonersaantal per voetbalniveau 273
d
Inhoudstafel
2.2.3.4. Confrontatie voetbalniveau-inwonersaantal 277
2.2.4. Stedenhiërarchie en voetbalniveau in België 279
2.2.4.1.Theoretische omkadering
2.2.4.2.De stedelijke hiërarchie:empirische bepaling 280
2.2.4.3.Voetbalniveau-stedelijke hiërarchie 282
2.2.4.4.Besluit 287
Deel 5
I Topvoetbal als economische sector 289
1. Sport als onderdeel van de dienstensector
1.1. De “dienst” sport
1.2. Het lokaliseren van sport binnen de dienstensector 291
1.2.1. Persoonsgerelateerd en economische functie
1.2.2. Finale niet duurzame consumentendienst 292
2. Voetbal als economisch product 293
2.1. Inleidende beschouwingen
2.2. Sportcompetitie als economisch product 294
2.3. De marktvorm van het product “topvoetbal” 296
3. Het cumulatief causatiepricipe in het voetbal 300
3.1. Vraagstelling
3.2. Literatuurstudie 302
3.3. Verfijning van de techniek van Baetens 303
3.4. De invloed van de begroting op het voetbalsucces 304
3.5. Toeschouwersaantal 305
4. De ruimtelijke verschuiving van het voetbalsucces 306
4.1. Empirisch onderzoek 307
4.2. België 309
II De locatie van het topvoetbal in België
1. De dienst “topvoetbal” 318
2. Het lokalisatiemodel 322
2.1. Doelstelling
2.2. Het mathematisch theoretisch circulair impactmodel 323
2.2.1. De nodaliteitsvergelijking
2.2.2. De isotrope ruimte 326
2.2.3. De gebruikte data 327
2.3. Het mathematisch circulair impactmodel:empirisch 329
2.3.1. De zonewaarden
2.3.2. De nodaliteitsvergelijkingen 331
2.3.3. Besluit 334
e
Inhoudstafel
2.4. De globale relatieve consumptie 334
2.4.1. Algemeen
2.4.2. Analyse van de relatieve consumptie-indexen 335
2.4.3. De ruimtelijke verspreiding van de relatieve consumptie 336
2.4.4. Analyse van het kaartbeeld 337
2.5. Invloedssferen van de topclubs 341
2.5.1. Theoretische omkadering
2.5.2. De theoretische circulaire invloedssfeer 343
2.5.3. Empirisch bepaalde invloedssferen 346
2.5.3.1. De zonale opdeling van het geografisch bedieningsgebied
2.5.3.2. Macroanalyse van de 1e klasse 1997-98 349
2.5.3.3. De analyse van de topclubs 352
3. De endogene evolutie van het topvoetbal 381
3.1. Het seizoen 1998-99
3.1.1. Het theoretisch marktareaal
3.1.2. De empirisch bepaalde invloedssferen 383
3.1.3. Het empirisch marktareaal: seizoen 1998-99 387
3.2. Het seizoen 1999-2000 390
3.2.1. Het theoretisch marktareaal
3.2.2. De empirisch bepaalde invloedssferen 392
3.2.3. Het empirisch marktareaal: seizoen1999-2000 397
3.3. Het seizoen 2000-2001 399
3.3.1. Het theoretisch marktareaal
3.3.2. De empirisch bepaalde invloedssferen 401
3.3.3. Het empirisch marktareaal: seizoen 2000-2001 403
3.4. Besluit 406
III De exogene herstructurering van het topvoetbal 407
1. De weerstand ten opzichte van economische wetmatigheden 407
1.1. Inleidende beschouwingen
1.2. Topofilie en lokalisme 408
1.3. Historische cultuur versus economisch dirigisme 410
2. Het Belgisch topvoetbal: de toekomst 411
2.1. Algemeen
2.2. Problematiek van het Belgisch voetbal 412
2.3. Potentiële oplossingen 415
2.4. Lokalisatieplanning van het professioneel sportbestel in de VS 419
3. De “theoretische” herinrichting van het Belgisch voetbal 420
3.1. Noodzaak of niet?
3.2. Herschikking van de marktvorm topvoetbal 421
3.2.1. Verantwoording werkwijze
3.2.2. Werkwijze 422
f
Inhoudstafel
3.3. Locatie-allocatiemodellen 423
3.3.1. Algemeen
3.3.2. Bedekkingsmodellen 425
3.4. Locatie-allocatiemodel van het topvoetbal 429
3.4.1. Verantwoording
3.4.2. Het theoretisch locatie- allocatiemodel
3.4.3. Het empirisch locatie-allocatiemodel 431
3.4.4. Het theoretisch locatie-allocatiemodel:resultaten 433
3.4.4.1. Nieuwe clubs
3.4.4.2. Fusie en relocatie van clubs 437
3.4.5. De empirische uitwerking van het model 441
3.4.5.1. Het Waasland 442
3.4.5.2. Aalst 449
3.4.5.3. Metropool Antwerpen 450
3.4.5.4. Lierse-Mechelen 451
3.4.5.5. FC(Antwerpse) Kempen 457
3.4.5.6. La Louvière/Bergen 466
3.4.5.7. FC Haspengouw of FC Leuven 470
3.4.5.8. Exc Moeskroen/Zuidwest West-Vlaanderen 479
3.4.5.9. Andere locaties 487
3.5. Besluit 491
Deel 6:
Besluit 499
g
Deel 1

Het begrip sport

“ Een partijtje voetbal begint met het plaatsen van een bal met
doorsnede 25 cm op een andere bal met doorsnede 12742 km. De
kunst bestaat er dan in met zijn voeten de kleinste te raken en de
grootste te laten voor wat hij is”

(Dejonghe T. 1988)