De nieuwe regels van het spel

159 Pages·2011·2.94 MB·Dutch

Schoon formaat: 170 x 240 x 15 mm. Cyaan Magenta Geel Zwart
D
e
n
i
e
u
Via het internet kunnen mensen volop deelnemen aan w De nieuwe regels
e
r
publieke debatten. Het debat kan daardoor rijker en geva- e
g
e
rieerder worden. Maar gebeurt dat ook? l
s
v van het spel
a
n
In De nieuwe regels van het spel analyseert de Raad voor h
e
t
Maatschappelijke Ontwikkeling (rmo) de invloed van s
p
e
nieuwe media op discussies van algemeen publiek be- l
lang. Het internet verandert het speelveld en daarmee Internet
ook de spelregels van deze debatten. Burgers, politici,
ambtenaren, wetenschappers en journalisten gaan meer
direct met elkaar in gesprek. Dit stimuleert de variëteit, en publiek debat
r
maar tegelijk ontstaan er nieuwe technische en sociale a
a
begrenzingen. Het advies vormt het startpunt voor een d

v
brede discussie over de randvoorwaarden voor publieke
o
o
debatten in het internettijdperk.
r

m
De rmo is de adviesraad van de regering en het parlement a
a
op het terrein van participatie van burgers en stabiliteit t
s
rmo c
van de samenleving. De werkt aan nieuwe concep-
h
ten voor de aanpak van sociale vraagstukken. a
p
p
e
l
i
j
isbn 9789077758267 k
e
nur 740
o
www.adviesorgaan-rmo.nl n
t
w
r a a d v o o r
i
k
k
m a a t s c h a p p e l i j k e
e
l
i
n o n t w i k k e l i n g
g
4
9
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 3
De nieuwe regels van het spel
De nieuwe regels van het spel_1.indd 1 10-5-2011 13:28:48
De nieuwe regels van het spel_1.indd 2 10-5-2011 13:28:48
De nieuwe regels
van het spel
Internet en publiek
debat
Den Haag, mei 2011
r a a d v o o r
m a a t s c h a p p e l i j k e
o n t w i k k e l i n g
De nieuwe regels van het spel_1.indd 3 10-5-2011 13:28:48
De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling is de adviesraad van de
regering en het parlement op het terrein van participatie van burgers en
stabiliteit van de samenleving.
De rmo werkt aan nieuwe concepten voor de aanpak van sociale vraag­
stukken. De raad bestaat uit onafhankelijke kroonleden; de heer mr. S.
Harchaoui (voorzitter), de heer drs. B.J. Drenth, de heer prof. dr. P.H.A.
Frissen, mevrouw drs. J.G. Manshanden mpa, de heer prof. dr. L.C.P.M.
Meijs, mevrouw prof. dr. M.R.J.R.S. van San, mevrouw prof. dr. E.M. Sent en
de heer prof. dr. M. de Winter. De heer dr. R. Janssens is algemeen secretaris
van de raad.
Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
Parnassusplein 5
Postbus 16139
2500 bc Den Haag
Tel. [phone]
Fax [phone]
www.adviesorgaan­rmo.nl
rmo@adviesorgaan­rmo.nl
Advies 49
isbn 978 90 77758 26 7
nur 740
Zet­en Binnenwerk: Textcetera, Den Haag
Basisontwerp: Christoph Noordzij, Collage, Wierum
© Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, Den Haag, 2011
Niets in deze uitgave mag worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd,
opgeslagen in een dataverwerkend systeem of uitgezonden in enige vorm
door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welk wijze dan ook zonder
toestemming van de rmo.
De nieuwe regels van het spel_1.indd 4 10-5-2011 13:28:48
Voorwoord
Het internet is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Op allerlei
gebieden van ons leven beïnvloedt het ons denken, handelen en de wijze
waarop we als samenleving met elkaar het debat aangaan over publieke
kwesties.
Op verzoek van het kabinet brengt de rmo een advies uit over de rol van
nieuwe media in publieke debatten. Onze invalshoek is die van toegan­
kelijkheid en pluriformiteit van publieke debatten. Het internet biedt een
enorme potentie voor vrije publieke opinievorming, maar levert naar zijn
aard ook zichtbare en minder zichtbare begrenzingen op. Het advies brengt
deze potentie en beperkingen in beeld, legt dilemma’s bloot en biedt hand­
reikingen om daarmee om te gaan.
Het advies is geen eindproduct, maar een preadvies. Het karakter van dit
advies leent zich er naar het oordeel van de Raad voor om frequente gebrui­
kers van het internet en verschillende belangrijke actoren te betrekken bij
een advies aan het kabinet. We beogen hiermee naast de klassieke advies­
functie ook een nieuwe vorm van adviseren aan het kabinet te introduce­
ren. Een jaar lang organiseert de Raad op basis van het preadvies online en
offline discussies over de institutionele randvoorwaarden voor een publiek
debat. Dit zal uitmonden in een definitief advies in 2012.
Voor het advies hebben we dankbaar gebruikgemaakt van de expertise
van een aantal deskundigen (zie bijlage 2). Chris Aalberts bedanken wij
voor zijn waardevolle bijdrage bij de verkenning van de adviesvraag. Dat
geldt eveneens voor Tamara Witschge, Albert Benschop, Mark Deuze en
Gijs van Oenen, die vanuit verschillende disciplines over het onderwerp
een essay hebben geschreven. Deze essays zijn beschikbaar op de website
van de rmo. Verder willen we Jonneke Stans, Tom Jütten, Arnout Ponsioen
en Ton Baetens van Politiek Online bedanken voor hun onderzoek, dat ach­
ter in het advies is opgenomen (zie bijlage 1).
Tot slot heeft de Raad dankbaar gebruik gemaakt van de kennis en exper­
tise van de klankbordgroep, bestaande uit Valerie Frissen, Stef van
Grieken, Jos de Haan, Annemarth Idenburg, Stephan Okhuijsen, Richard
Rogers, en Sally Wyatt. De klankbordgroep is vier keer bijeengekomen om
Voorwoord 5
De nieuwe regels van het spel_1.indd 5 10-5-2011 13:28:49
commentaar te geven op het plan van aanpak en verschillende conceptver­
sies van dit advies.
De commissie die dit advies heeft voorbereid bestond uit:
Mr. S. Harchaoui (Raad)
Prof. dr. M. R. J. R. S. van San (Raad)
Dr. M.E. Noorman (secretariaat)
S. Zafar ba (secretariaat)
Drs. M. Goudswaard (secretariaat)
Dr. R. Janssens (secretariaat)
De verantwoordelijkheid voor het advies berust bij de Raad.
Sadik Harchaoui Rienk Janssens
Voorzitter Algemeen secretaris
6 De nieuwe regels van het spel
De nieuwe regels van het spel_1.indd 6 10-5-2011 13:28:49
Inhoud
Samenvatting 9
1 Inleiding 13
2 De (voor)waarden van een publiek debat 17
2.1 Een publiek debat is openbaar en pluriform 17
2.2 Ordening van de pluriformiteit en openbaarheid 19
2.3 Media sturen het debat 20
2.4 Conclusie 23
3 Internet verandert het speelveld van het publieke debat 24
3.1 Internetgebruik is wijdverspreid 24
3.2 Een minderheid van actieve gebruikers 26
3.3 Van medialogica naar internetlogica’s 29
3.4 Een lossere institutionele inbedding 32
3.5 Conclusie 34
Noten 35
4 Internet heeft gevolgen voor het publieke debat 36
4.1 Toenemende fragmentarisering van het debat 36
4.2 Een veenbrandstructuur 37
4.3 ‘Oude’ intermediairs zijn niet langer de enige poortwachters 39
4.4 Nieuwe normen als gevolg van verstrengeling van publiek, politiek en
privaat 40
4.5 Vileine uitingen op het net 42
4.6 Echokamers in begrenzende netwerkstructuren 44
4.7 Controle op toegang in private handen 46
4.8 Randvoorwaarden en digitale grondrechten 48
4.9 Conclusie 51
Noten 53
5 De aftrap voor discussie 54
5.1 Normen, omgangsvormen en gedragscodes 56
5.2 Begrenzingen 61
Inhoud 7
De nieuwe regels van het spel_1.indd 7 10-5-2011 13:28:49
5.3 De rechtstatelijke waarden 65
Noot 67
Literatuur 68
Bijlage 1 Internet als perpetuum mobile
Jonneke Stans, Tom Jütten, Arnout Ponsioen en Ton Baetens 75
Bijlage 2 Geraadpleegde deskundigen 151
Overzicht van uitgebrachte publicaties 154
8 De nieuwe regels van het spel
De nieuwe regels van het spel_1.indd 8 10-5-2011 13:28:49
Samenvatting
Publieke debatten zijn belangrijk voor een democratische samenleving.
Langs deze weg krijgen maatschappelijke opvattingen en sociale normen,
die vaak gebaseerd zijn op uiteenlopende waarden, vorm en ontstaan
politieke en maatschappelijke agenda’s. Een publiek debat is naar zijn aard
pluriform. Het publieke domein is immers in essentie het domein van de
meervoudigheid, van de verschillende waarden en opvattingen over hoe
gezamenlijke belangen kunnen worden na gestreefd.
In dit preadvies richt de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling
(rmo) zich op de rol van nieuwe media in het publieke debat. Het internet
heeft een enorme potentie voor de vrije publieke opinievorming. Mensen
kunnen hun mening altijd wel ergens kwijt, ze kunnen zelf informatie
selecteren uit een grote hoeveelheid bronnen, zelf verslag doen van gebeur­
tenissen of direct reageren op nieuwsberichten of commentaar. De nieuwe
media maken het eenvoudiger voor mensen om zich te organiseren of met
anderen in gesprek te gaan, ongehinderd door locatie, afstand of tijd. Dat
heeft de pluriformiteit van het debat een impuls gegeven, evenals de actieve
rol van burgers. In korte tijd kunnen individuen of groepen individuen
een publiek protest organiseren tegen voorgenomen beleid. Burgers nemen
de rol aan van verslaggever, amateurwetenschapper, opiniemaker en zelfs
‘opinieregisseur’. Dit verandert niet alleen hun positie, maar ook die van de
professionele journalistiek, de wetenschap, het middenveld, het bedrijfs­
leven, de politiek en de overheid.
De beroepscodes, omgangvormen en juridische regels die in fysieke
contexten golden, zijn niet direct toepasbaar in online omgevingen. De
grenzen tussen het persoonlijke, het publieke en het politieke domein
vervagen, waardoor de context waarin iets gezegd wordt op het internet
niet altijd helder is. Waren gevestigde media bijvoorbeeld gebonden aan
professionele beroepscodes en (soms onuitgesproken) normen, zoals hoor
en wederhoor, op het internet opereren zij nog in een soort vacuüm waarin
de bestaande gedragscodes niet houdbaar lijken. Er ontstaat momenteel in
online omgevingen een open proces van norm­ en gedragontwikkeling
met nieuwe omgangsvormen en reguleringsmechanismen.
Internetgebruikers ontwikkelen met elkaar nieuwe spelregels, terwijl ook
Samenvatting 9
De nieuwe regels van het spel_1.indd 9 10-5-2011 13:28:49