De lllustre School te Maastricht en haar Hoogleraren (1683-1794)

92 Pages·2008·35.64 MB·Dutch

by  Sassen, F.

MEDEDELINGEN DER KONINKLIJKE NEDERLANDSE
AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN, AFD. LETTERKUNDE
NIEUWE REEKS - DEEL 35 - No. 1
De IIlustre School te Maastricht
en haar Hoogleraren (1683-1794)
FERD. SASSEN t
N.V. NOORD -HOLLANDSCHE UITGEVERS MAATSCHAPPIJ -AMSTERDAM, LONDEN -1972
ISBN 72048231 3
LIBRARY OF CONGRESS
CATALOGUE CARD No.: 75-182492
AANGEBODEN IN DE VERGADERING VAN
13 SEPTEMBER 1971
INHOUD
Blz.
AFKORTINGEN . . . . 5
DE ILLUSTRE SCHOOL 8
DE HOOGLERAREN . . 23
(De nummers vóór de namen geven de volgorde van de Levens
berichten aan)
2. Alpée de Saint-Maurice, J. 25
13. Bachiene, W. A. 52
8. Barbin, P. 36
4. Balthélemy, J. 29
14. Dyk, J. van 54
24. Essers, Th. C. 78
5. Faucheur, Fr. Ie 30
20. Groot Stiffry, Chr. de 70
12. Lafont, G. 49
7. Levericksvelt, H. W. 34
6. Levericksvelt, J. J. 33
9. Manger, S. G. 42
10. Neck, W. van 45
15. Panneboeter, J. 58
25. Payen, C. G. 79
11. Pélerin, A. 46
22. Pfaltz, J. J. 76
l. Rondel, J. du 23
2l. Rouville, A. M. de 72
17. Roux, J. M. 62
18. Staphorst, R. van. 65
3. Tugnat, E. 28
23. Verloren, J. 76
19. Voskuil, H .. 68
16. Vrythoff, J. B. 60
PERSONENREGISTER 83

AFKORTINGEN
ABW: A. J. v. d. Aa, Biographisch Woordenboek
Actes: Actes du consistoire de l'Eglise wallonne de
Maestricht, 5 dIn.
Annales: Annales de la Société historique et archéo
logique dans le Duché du Limbourg
BHEW: Bulletin de la Commission d'histoire des
Eglises Wallonnes
BHPF: Bulletin de la Société de l'histoire du pro
testantisme français
BNB: Biographie nationale de Belgique
BoekzaaJ,: Boekzaal der geleerde wereld, 1716-1811
Boeles, Franeker: W. B. S. Boeles, Frieslands Hoogeschool en
het Rijks Athenaeum te Franeker, 2 dIn.,
Leeuwarden, 1878-1879
BPL: Bibliotheca Publica Latina, Universiteits
bibliotheek Leiden, afd. Westerse Hand
schriften
BWPG: Biographisch Woordenboek van Protestantsche
Godgeleerden
DBF: Dictionnaire de biographie française
DNB: Dictionary of National Biography
Flament, Bibliotheekwezen: A. J. A. Flament, Het bibliotheekwezen te
Maastricht en in het bizonder de Stadsbiblio
theek van haar ontstaan tot heden, Geschied
kundige inleiding in: Catalogus der Stads
bibliotheek van Maastricht, Maastricht, 1888-
1889, I, 17-131, lIl-LXXIV
Flament, Iets: A. J. A. Flament, Iets over de Gereformeerde
"Illustre School" te Maastricht, Maasgouw,
XXXIII (1910), 81-83
Flament, Korte inhoud: A. J. A. Fla.ment, Korte inhoud van de
Resolutiën der Staten-Generaal der Vereenigde
Nederlanden, gezonden aan de Commissaris
sen-Instructeurs van Brabantsche zijde te
Maastricht, Publ., XLIX (1913), 1-160, L
(1914), 1-256, LI (1915), 173-316, LIV
(1918), 105-164, LV (1919), 9-40
Gagnebin, Liste: F. H. Gagnebin, Liste des Eglises Wallonnes
des Pays-Bas et des pasteurs qui les ont
desservies, Leyde, 1888
Gagnebin, Pasteurs: F. H. Gagnebin, Pasteurs de France réfugiés
en Hollande, BHEW, I (1885), 97-151
Gedenkboek: Gedenkboek der N ederlandsche Hervormde
Gemeente van Maastricht, 1632-1932, Maas
tricht, 1932
Gigas: E. Gigas, Choix de la correspondance inédite
de Pierre Bayle, 1670-1706, Copenhague
Paris, 1890
5
6 DE ILLUSTRE SCHOOL TE MAASTRICHT EN HAAR HOOGLERAREN 1683-1794
Glasius: B. Glasius, Godgeleerd NederlaOO, 3 dIn.,
's-Hertogenbosch, 1851-1856
Haag: E. et E. Haag, La France Protestante, Paris,
1846-1856; 2e éd., 1877-1888
Hand.: Handelingen van de kerkeraad der Neàer
duits-Hervormde Kerk te Maastricht, Stads
archief Maastricht
Heynen: E. Heynen, Maastrichtse drukken, 1552-
1816, Publ., LXXXIII (1947), 1-174,
LXXXIV (1948), 1-124
Kernkamp, Acta: G. W. Kernkamp, Acta et decreta senatus,
vroedschapsresolutiën (. .. ) betreDende de
Utrechtsche Academie, 3 dIn., Utrecht, 1936-
1940
Misc. Trai.: Miscellanea Traiectensia, Bijdragen tot de
geschiedenis van Maastricht bij gelegenheid
van het 300-iarig bestaan van de Stadsbiblio
theek van Maastricht, Maastricht, 1962
Molhuysen, Bronnen: P. C. Molhuysen, Bronnen tot de geschiedenis
der Leidsche Universiteit, 7 dIn., 's-Graven
hage, 1913-1924
Mommers: A. R. M. Mommers, Brabant van Generali
teitslarul tot gewest, diss. Leiden, Utrecht
Nijmegen, 1953
Nagtglas: F. Nagtglas, Levensberichten van Zeeuwen,
2 dIn., Middelburg, 1890
Nav.: De N avorscher
Nw,. Patr.: Nederlands Patriciaat
NNBW: Nieuw Nederlands Biographisch Woordenboek
O.D.: (Euvres diverses de Mr. Pierre Bayle, 6 vol.,
La Haye, 1727
Publ.: Publications de la Société historique et
archOOlogique dans le Limbourg
RSG: Resolutiën Staten-Generaal
Sassen, Wijsg. 000. Breda: F. Sassen, Het wijsgerig onderwijs aan de
IUustreSchool te Breda, 1646-1669, Mededel.
Kon. Ned. Akademie v. Wet., Amsterdam,
1962
Sassen, Wijsg. 000. 's-Hert.: F. Sassen, Het wijsgerig onderwijs aan de
Illustre School te 's-Hertogenbosch, 1636-
1810, Mededel. Kon. Ned. Akademie v.
Wet., Amsterdam, 1963
Sassen, Levensber. 's-Hert.: F. Sassen, Levensberichten van de hoogleraren
der IUustre School te 's-He rtogenbosch, in:
Varia Historica Brabantica, lIl, 's-Herto
genbosch, 1969, 187-334
Sassen, Stud. 's-Hert.: F. Sassen, Studenten van de IUustre School
te 's-Hertogenbosch, 1636-1810, Mededel.
Kon. Ned. Akademie v. Wet., Amsterdam,
1970
Spekkens: J. P. L. Spekkens, L'école centrale du Dépar
tement de la Meuse-Inférieure Maestricht,
1798-1804, diss. Nijmegen, Maastricht,
1951
6
DE ILLUSTRE SCHOOL TE MAASTRICHT EN HAAR HOOGLERAREN 1683-1794 7
Spiertz: M. G. Spiertz, Maastricht in het vierde kwart
van de achttiende eeuw, diss. Nijmegen,
Assen, 1964
Tax.: Taxandria
UBL, Ltk.: Universiteitsbibliotheek Leiden, Afd. Wes
terse HandschIiften, Hss. Maatschappij
Ned. Letterkunde
Ypeij-Dermout: A. Ypeij en I. J. Dermout, Geschiedenis der
N ederlandache Hervormde Kerk, 4 dIn. .
Breda, 1819-1827
7
DE ILLUSTRE SCHOOL
Bronnen van enige betekenis voor de beschrijving van de ge
schiedenis der Illustre School te Maastricht zijn niet of nauwelijks
voorhanden. Een eigen archief van de School, van curatoren en
hoogleraren, is, als het al ooit bestaan heeft, niet bewaard gebleven.
Statuten of reglement van de instelling zijn niet tot ons gekomen.
Van een eigen bibliotheek wordt nergens melding gemaakt en geen
enkel spoor is daarvan overgebleven. Het is echter denkbaar, dat
de sinds 1662 bestaande stadsbibliotheek 1 en de welvoorziene
bibliotheken van de talrijke Maastrichtse kloosters doorlopend in
de behoefte aan materiaal voor studie en onderzoek bij professoren
en studenten voorzien hebben2. Een Album studiosorum ontbreekt.
In de Resolutiën van de Staten-Generaal wordt wel hier en daar
van benoemingen van hoogleraren en van onenigheden over hun
bezoldiging gesproken, maar een stichtingsbesluit van de Illustre
School is daarin niet te vinden.
Voor de stichting van de School is dan ook geen bepaald jaartal
aan te geven. Wij weten niet, of er ooit een plechtige opening plaats
heeft gehad, zoals de zusterinstelling te 's-Hertogenbosch die in
1636 beleefd had 3, en zoals de Illustre School te Breda die in 1646
met zoveel vorstelijke luister en luidruchtig feestbetoon omringd
had gezien4• Wel mag als zeker worden aangenomen, da.t van een
benoeming van hoogleraren eerst sprake is geweest na de eerste
bezetting van Maastricht door de Fransen (1673-1678). Vóórdien
was het bij gebrek aan financiën en aan mankracht zo ver niet
1 H. H. E. Wouters, "Een bibliotheque voor den meesten luyster van de
stadt", in: Miscellanea Trajectensia, Bijdragen tot de geschiedenis van Maas·
tricht, uitgegeven bij gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de Stadsbiblio
theek van Maastricht, Maastricht, 1962, 9-28; A. J. A. Flament, Het biblio
theekwezen te Maastricht en in het bizonder de Stadsbibliotheek van haar ont
staan tot heden, Geschiedkundige inleiding in: Oatalogus der Stadsbibliotheek
van Maastricht, I. Maastricht, 1888, 17-131.
2 Volgens de stad- en tijdgenoot W. A. Bachiene, Vaderlandsche Geo
graphie of Nieuwe tegenwoordige staat en hedendaagsche historie der Neder
landen, V2, Amsterdam, 1791, 895, was de bibliotheek van de Dominicanen
"de grootste en best gekonditioneerde, onder alle, die men in de Maas
trichtsche kloosters aantreft"; Wouters, t.a.p., 10, noemt die van de Jezuïeten
de grootste.
3 F. Sassen, Het wijsgerig onderwijs aan de Illustre School te 's-Hertogen
bosch (1636-1810), Mededel. Kon. Ned. Akad. v. Wetenschappen, Amster
dam, 1963, 7.
4 F. Sassen, Het wijsgerig onderwijs aan de Illustre School te Breda
(1646-1669), Mededel. Kon. Ned. Akad. v. Wetenschappen, Amsterdam,
1962, 5-8.
8
DE ILLUSTRE SCHOOL TE MAASTRICHT EN HAAR HOOGLERAREN 1683-1794 9
kunnen komen en tijdens de bezetting viel aan uitbouw van het
Protestantse onderwijs te Maastricht zeker niet te denken. Wel
werd de tweeherige bestuursvorm van de stad ongemoeid gelaten
en de vrijheid van godsdienstoefening voor de beide confessies
gehandhaafd, maar van enige gunstige gezindheid jegens de kleine
Reformatorische minderheid was bij de tijdelijke machthebbers
geen sprake. Voor de 17de-eeuwers was echter de instelling en bezet
ting van één enkele zetel voor "hoger" onderwijs voldoende om een
Latijnse School te "illustreren". Zodra te Maastricht de gelegenheid
daartoe zich voordeed, zou de Illustre School tot stand zijn gekomen.
Wij mogen dan ook met de benoeming van de eerste hoogleraar
(waarover later) de Illustre School te Maastricht als geopend be
schouwen.
Nadat de vesting Maastricht zich 5 nov. 1794 wederom aan de
Fransen had overgegeven, heeft het nieuwe bewind, dat ditmaal op
grond van de revolutionnaire ideologie van handhaving van de
traditionele, deels eeuwenoude burgerlijke en kerkelijke instellingen
niets wilde weten, ook aan het bestaan van de Illustre School
spoedig een einde gemaakt. Krachtens de Wet van 3 brumaire an IV
(250ct. 1795) werd Maastricht als hoofdstad van het "Département
de la Meuse-Inférieure" begiftigd met een "Ecole centrale", die
de plaats van alle scholen van voortgezet en hoger onderwijs in
de stad zou moeten innemen 5.
Van de tijdgenoten heeft alleen de hoogleraar W. A. Bachiene
(1712-1783) althans over de bestuursvorm van de Illustre School
enkele mededelingen in geschrifte vastgelegd 6• Ypeij en Dermout,
die nog overlevenden, professoren en studenten, van de Maastrichtse
School gekend kunnen hebben, spreken van de School zelf in het
geheel niet, maar noemen alleen de hoogleraar J . Verloren (1749-
1827) als de enige Nederduitse predikant, die bij de stichting van
het Koninkrijk der Nederlanden te Maastricht nog was overgebleven,
en geven hem de welverdiende eer, dat hij "sinds het jaar 1795, op
alles de wacht houdende, het protestantendom in die oorden roem
rijk gehandhaafd en beschermd had 7". Sepp behandelt in het kort
de geschiedenis van de Illustre Scholen te 's-Hertogenbosch,
Deventer, Amsterdam, Breda, Rotterdam en Nijmegen, maar
schrijft geen woord over die van Maastricht 8 . Lindeboom zag
5 J. P. L. Spekkens, L'école centrale du Département de la Meuse.lnfé
rieure, Maestricht, 1798-1804, diss. Nijmegen, Maastricht, 1951.
6 W. A. Bachiene, t.a.p. (noot 2), 920-921.
7 A. Ypeij en I. J. Dermout, Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde
Kerk, IV, Breda, 1827, 646.
8 Chr. Sepp, Het godgeleerd onderwiis in Nederland gedurende de 16e en
17e eeuw, 11, Leiden, 1874, 111-150.
9
10 DE ILLUSTRE SCHOOL TE MAASTRICHT EN HAAR HOOGLERAREN 1683-1794
blijkbaar geen reden om de Maastrichtse hoogleraren bij de "jeugd
geschiedenis van het Vrijzinnig Protestantisme" te betrekken 9.
H. H. Kuyper schijnt de betekenis van de Illustre School te Maas
tricht voor "de opleiding tot den dienst des woords bij de Gerefor
meerden" niet hoog te hebben aangeslagen. Hij rekent haar niet
tot de "eigenlijke" Illustre Scholen, omdat haar professoren niet
door een stichtingsbesluit van enige overheid tot een schola verenigd
zijn, maar wil haar toch de naam van "Illustre School" niet zonder
meer ontzeggen, omdat het aantal van haar professoren vrij uit
gebreid was en het daar gegeven onderwijs over meer dan één vak
van wetenschap liep. Hij moet echter erkennen, dat over de Illustre
School te Maastricht "tot dusverre zoo goed als niets is geschreven.
De eenigste, die uitvoerig over de School spreekt, is Bachiene1o".
Aan Knappert is de kort vóór het verschijnen van zijn boek gepu
bliceerde korte mededeling van Flament over de School 11 blijkbaar
ontgaan. Verwonderlijk is echter, dat hij van het proefschrift van
zijn Gereformeerde collega Kuyper, dat al twintig jaar in circulatie
was, geen kennis schijnt te hebben genomen. Hij behandelt in enkele
bladzijden het godgeleerd onderwijs aan de Hogescholen en Illustre
Scholen van de Republiek, maar weet daarover niet méér mede te
delen dan hij bij Sepp had gelezen en zwijgt dus evenals deze over
de Illustre School van Maastricht 12. Het Gedenkboek, waarmede de
Hervormde gemeente van Maastricht in 1932 haar 300-jarig bestaan
opluisterde, wijdde, zoals verwacht mocht worden, ook een hoofd
stuk aan "Het Protestantsch onderwijs te Maastricht tot 1794" 13,
waarin aan de hand van Bachiene het een en ander over de Illustre
School werd verhaald. Verschillende professoren kwamen daaren
boven in het Gedenkboek nog in ander verband ter sprake. In het
verzamelwerk Miscellanea Trajectensia, waarin niet minder dan 27
bij uitstek deskundigen hun bijdragen tot de geschiedenis van
Maastricht hebben geleverd, zal men echter weer tevergeefs naar
enige vermelding van de Illustre School of van haar professoren
zoeken 14. Ook in de recente monumentale geschiedenis van Lim
burg's verleden komt de School in het geheel niet voor en wordt
9 J. Lindeboom, Guchiedenis van het vrijzinnig Protestantisme, I, Huis
ter Heide, 1929, 162.
10 H. H. Kuyper, De opleiding tot den dienst du Woord8 bij de Gerefor
meerden, diss. Amsterdam, V.U., 's-Gravenhage, 1891, 597-603.
11 A. J. A. Flament, Iets over de Gereformeerde "IlltuJtre School" te Maas
tricht, Maasgouw, XXXII (1910), 81-83.
12 L. Knappert, Guchiedenis der Nederland8che Hervormde Kerk gedu
rende de 18e en 1ge eeuw, I, Amsterdam, 1911, 150--159.
13 H. Stegeman, Het Protestantsch onderwij8 te Maastricht tot 1794, in:
Gedenkboek der Nederlandsche Hervormde Gemeente van Maastricht, 1632-
1932, Maastricht, 1932, 287-317.
14 Miscellanea Trajectensia " zie noot 1.
10