De Indiae Utriusque Re Naturali et Medica Libri Quatuordecim

616 Pages·41.248 MB·English

by  Willem Piso (Auth.)

^ ^ E V I R j ro
χο^ clo L· C xvrrr
A V T OR ES ET T I T V LI
Librorum, qui hoc Volumine
exhibentur.
G V L I E L MI P I S O N I S,
Medici Amftekedamenfis,
I. De Aè'ribus, Aquis, & Locis.
IL De Natura & cura Morborum, Occidentali Indian, imprimis
Braiîlise, familiarium.
III. De Animalibus, aquatilibus, volatilibus, & terreftribus, edulibus.
IV. De Arboribus, fruotibus, & herbis medicis, atque alimentariis,
naièentibus in Braiîlia & regionibus vicinis.
V. De Noxiis &venenatis,eorumqueAntidotis. Quibus inièrtasfunt
Animalium quorundam vivas fe&iones j Turn ôc aliquot Me-
tamorphofes Inie&orim.
Vl.Mantiflaaromatica &c. Pofita poft Bontii tra&atus.
G E O R G II MARGRAVII©e£tep|îat>t
I, Tra&atus Topographicus & Meteorologicus Braiîlia, cum Ob-
fervatione Ecliplis Solaris.
II. Commentarius de Braiîlienfium & Chilenfium indole ac lingua &c.
I A C O BI B O N T I I,
Batavia? in majore Java novae Medici ordinarii
5
I· De Confervanda valetudine.
IL Methodus medendi.
IIL Obièrvationes in cadaveribus.
IV. Notae in Garciam ab Orta.
V. Hiftoria Animalium. Ί Quibus fparfim inferuic G. P i s o Anndtatio-
v . ? nés &: Additiones quàicônes atque rcsjie-
T TT n
V i. Hiitona Plantarum. J ceflarias.
E N E C A: Venta temfus, quo iß A , qua num latent, in lucem dies extrahet> &
longions Avidiligentu.
*
SERENISSIMO ATQVE POTENTISSIMO
PKINCIPI AC DOMItiO
D O M I N O
F R ID E R I CO
G U L I E L MO
DEI GRATIA MARCHIONI BRANDEBVRGICO: S:
ROM: IMP: ARCHICAMERARIO ET ELECTORI:
MAGDEBVRGI: B O R V S S U: CLIVIvE: IVLI^E:
MONTIVM: STETIN: POMERANOR: CASSVBIOR·.
VANDALORVM: ET IN SILESIA C R O S NE AC
IAGERSDORFFII DVCI: BVRGRAVIO NORIBER-
GENSI: PRINCIPI HALBERSTADIENSI AC MIN-
DENSI: COMITI MARCHE ET RAVENSBERGI:
DYNASTY IN RAVENSTEIN: &c.
SERENISSIME PRINCEPS, ELECTOR AVGVSTE:
Vgufta res eft Hiftoria Naturalis ,
utpote eifdem, quibus hoc Vniver*
fiim > terminis comprehenià. Quo
ipfoconftarearbitror, quanta? molis
opus fuis fibi humeris imponant, qui
earn pofteritati tradendam fiimunt.
Fecit olim > & tarn felici fucceiTu ,
quamftupendoaufu, Plinius major. Etiamne perfecit?
Certe non potuit : non fatifcente animi qua facile vel
altertim valuiflet Orbem complecli, magnitudine; fed
déficiente rerum materia. Defedus illius caufà fuit, non
una ·, potiores tarnen dux. Altéra, quod India?, jam turn
nota?, non fatis tarnen effent cognitx, nedum perfpe^
&*· Vtpote adiri folita?, non mari, non pace, ièd ter­
ra atque bello. Quorum nihileffeautiftodiffrciliusat-
que mille difcriminum plenius, docuere incegri per fo-
* 3 litudi-
E P I S T O L A
litudinum vaftitates & omnium rerumegeilatemdele-
tiexercitus: aut illo inimicius fcientiarum propagatio-
ni, omnium temporum hiftoria; loquuntur · ut ne di-
cam, experientiaquotidiana. Altéra, quod major ter­
ra: pars, univerfa America fcilicet, fpiifis ignorantix te-
nebrisinvoluta, velutinChao deliteret. Quxtempo-
ribusavorumreperta,patrum deteda, noftro luftrata,
prebuit uberrimum prifcis adjiciendum copix rerum
cornu. Quarumquia ipfe non contcmnendam partem
fui & infpeftor & notator, fub aufpiciis IlluftruTimi Io.
Mauritii, Naffavii Principis , & Brafilix , terra man­
que , Pncfeoti, Tuxque nunc Celfitudinis ad Impe­
ril Comitia Legati, certe non debui hoc talentum,
quod mihi Deus ad enarrandam glonam fuam concre-
didit, abfcondere ,& fervum me facere inutilem. Quod
à me amoliri crimen fatagens , ccepi ex obfervationi-
bus illo tempore colle&is concinnare Hiftoriam, cum
Naturalem, turn Medicam , eorum , qua: Occidental
lis India fuo infinufovetfalubria humans faluti. Qua:
nunc , cum Orientalis India; defideratis Nature the-
fauns fimul in lucem prodire geftiens, Sercnißimam
Tuam Celfitudinem adeundam fibip utavit,quo fub tan-
ti nominis non folum aufpiciis decus, fi quod habet, tue-
ri · led &c patrocinio ac favore tuta.facihus featque emca-
ciùs probare aliis poflit. Id vero audendum fib! tanto fi-
dentius exiftimat, quo minus, prafentis feculi calamita-
te, & perftrepentibus undique bellorum procellis, fecuri
actranquflU feceiTus conceduntur Mufishis, qua: uni-
tati imprimis prodeiTe, &, fi fas eft dicere, fatalia ac de-
ccetoria vivendi tempora, quafi novis rationibus propa-
sare velle. oftendunt. Qua etiam de caufa, & quod non
Interpretern feeorum,quaead fenfuumblandimenta ac
voluptatumiilecebras funt excogitata, vel ad pompam
& often-
D E D I C A T O R I A,
δ£ oftentationem vanam comparata, fed iimplici llylo
circa fummi Creatoris opera verfari profkeatur, indigna
non debçt videri , quse Tuum Nomen geftet in fron-
tiipicio, & fub tarn auguftx infcriptionis tutela vive«
reacvigere inoculis hominum deiideret. Fuit ilia pri-
icis ieculis Regime dignitatis pars non infima > Colique
Terraque traclus & Marium fpatia atque proprieta-
tes percontari, eorumque interpretibus bene velle ; &
combinatis pacis bellique ftudiis firmiorem ac beatiorem
imperil pofleiTionem fibi aflerere : idque non adeo multa
literarum peritia, quam ex vero earum ufu. Eruditi au*
diebant Tiberius, Nero, Domitianus, aliique maxi-
5
mo interim humanigenerisexitionati. Trajanus contra
& Alexander, eörumque fimiles, etii minus eruditi, iu-
cem tarnen vel imprimis mundo intulerunt. Eadem ra-
tione recentiores inter multi Chriitiani Principes longe
potentiohbus pravaluerunt, ÔC iiipra Mortalitatem iè
tantumnonextulerunt, potential ièmper animicultum
adjungendo,&adiuam fuorumque iàlutem, in omni­
bus ceu Cynofuram intendendo. Qux procul dubio cau-
& eft, quare omnium largitor Deus homines docuerit
tot fcientias & artes, ingenio item & fapientia atque
prudentia inftruxerit. Tu certe, PRINCEPS C E L-
SISSIME, qui copiis, & imperio tarn late patenti, non
vi &: fanguine quœfitis, fed ab avis & atavis longa ièrie,
velutipermanus, traditis, ac vigore animi corporiique
carus fimulôc fufpiciendus fa&us, magnum & illuftre
ejus exemplum prsebes, dum premendo majorum vefti-
gia.tantarum felicitatum cumulo, tanquam colophonem
fuperaddere illam fapientix partem contenais, qu# in
concemplatione operum Dei naturalium coniiftit. Quod
inCelfitudine Tua ftudium procul dubio non parum pro«
movit, recens ejufdem commatis documentum Illuftrif-
* 4 fimi
E P I S T O LA D E D I C A T O R I A.
fimilo. Mauritii, qui publics omnino falutis interef-
fe exiftimavit, fi impofterum Europaus non lateret,
quam longe lateque per univerfum terrarum Orbein
diffufa fitlmmenfa rerum Natura. Quod uteffeaum
daret eredioris animi Princeps , inveftigationum diffi-
cultates fumptibus fuis & audoritate non folum fuble-
vavit olim in India Occidental^ fed & omnes illos, qui
aaricultura, venatu, aucupio, pifcatu vitam tolerarent,
mihi parère juffit. Quid mirum, fi tanti Heroïs ftudium
atque favor me inflammarint, ut & volumen hoc ad um-
bilicum perducerem, & confedum atque meliori cura
excultum, additis quamplurimis, hadenus aut incogni-
tis, aut negledis, neque tumido aut pracipiti conamine
in umbra excogitatis.fed propria ut plurimum experien-
tia atque ufu comprobatis, ad Tuos pedes deponerem,
Quod fi fufcipere dignaberis , perque otium infpicere,
& vel umbra favoris Tuiprofequi, certe nihil vel audo-
ri optabÜius vel operi honorabilius evenire poterit .Quod
fupcreft, veneror,utCelfitu-
DEVM OPT. MAX.
dinemTuamimpleat omni benedidione, profperitate,
felicitate.
SERENISSIMÄ & AVGVSTÄ
C E L S I T V D I NI T VA
DevotiiTimus cliens
GVHELMVS PISO.
G V L I E L M VS P IS
L E C T O RI
S A L V T E M.
Vanto cum molimine , ac vita difrimine olint
majores noßri extremos mundi cardines per immenfa
marium fpatia adierint ac lußrar'mt ; quantaquc
etiam nunc regnandi rabies, ότ* ami Jacra fames pc~
Bora mortalium accendat ad fubigendas Orientis &-
Occidentis Indias > nemlnem latere op'mor. Verum
quanto contra negkBui permulta ßupenda Dei &- 3\(aturœ opera in*
terque eainfolita marium fiderumque imprimis reciprocationes &, qua
indeßuunt, yirtutes inferiorum modératrices .fubjaccant, illi potißimum
txperiuntur, qui lucubraüonesfuas Thyßcas poßeritati reponere, &■ tantœ
novitatis arcana murbis medendis applicare gefiunt. Cum porro cujufcun*
que ingenui Hißoriograpbi fuprema lex & curd fit-, veritatù fe antißitem
prabere, &- ilia omnino evitare qua genuinam reigeßa, &■ pari ratio-
3
ne in ea, quam nos jam traBamus, materia, naturafaciem obfufcare pof·
(mt inibilominus id genusfcriptorum ob tantam rerum caliginem infcopu*
losjacile impingunt^unde quidem erroresprateropinionem propagant, imo
ettamfubleßa fideifufpicionem incurmnt, imprimis ft aliqua, vel citra ye*
terum auBoritatem, velfupra confuetam natura y im &■ ordinem faBa ex·*
ponantur. Qua omnia tantum abeß ut me ob rei dijficultatem ùr argu*
y
menti noyitatem apropoßto abflerrere potuerint, ut materia illa ipfa noyi*«
tasac difficultas ,propter utilitatem & dignitatem ,animum addiderint*
ί rajertim cum non aliéna fidei yelfama (qua tarn fiBi &-prayi tcnaX
eß, quamreBiconfia') fedfenfuumßabilitmfußugio, quacumque ex
mpliffimo illo Ratura Tbeatro velipfe obferyayi, yela veteranuindi*
vems
enis accepi examini &-praxifubjecerim. Indignum quippe non tantum »
5
Jed (y deteflabile eße autumo, /// re feria > & in qua tot bominum faim
oerjatur.eadocere, qua expérimenta baut congruunt >vitamque agro*
tomm
P R i E F A T IO
tomm ob inanis glorioL· aucupium exponereperkuhpoffunt. Ideoque ,ut
telam ham felkim pertexerem, partem onem derbaram in domeßkos
meos ,pra extern in doBifmmm &· diligentijfimum T>. Cjeorg. Mark-
navium, Mathefios &- Medicina candidatum, quern in Indias mecum
adduxeram, ut,prœter exercitia Afironomica ùr Çeographica, penficu-
late obfervaret externas potifmmm figuras illarum rerun naturalium ,
quarwnegoVirtutes internas prafidiaque medka firmandayel reßituen*
da valctudini nata, follkite experirer. Animalium denique, & avium
ac pifcium exta crebrisfeBionibm luflravi, tandemque ay Us terrarum per-
aoraunulliufque ante pede trim, imagines ad ybum à piBore, mecum
plrmediterraneasfolitudinesperegrinante,expreJfasadjunxi. Cu™Mtem
\nbilfrequentwfoleatevenire rebm exotica minus perfpeFiis, quam ut te-
were, veladfuperfiitionem ufque extoüantur, velinfra meritum depriman-
Mr, &- abjiciantur:omnino interejfe putm, quo ne confufa Mufarum
fupellex apud cbilioris notapopulos proflituatur, ut, idquodante decen-
nium in editione Hijloriœ ^(aturalis "Brafiliœ (nimùprœcipitanter, per
meam à prœlo abfentiam in keemprotruße) promifiram, nunc tandem
prafiem. fcilket utilia ab inuûlibm, y era I dubiis &fuperßitioßs, faluta*
ria à noxiisßparem: turn, ut eafmulpromam, qua difficilioris argument
ti, &- Moris indaginis, infebedù haBenrn meu, ob enarrata impede
menta, delitueranU Quod an pari facultate perfecerim, qua.alacritate
fufeeperim, aliorum eritjudicium. Qmdquidßt, ego amoto omnifempu-
lo, tandem laborem hune, licet alias fatu occupatm, fubbi ,folidifque ra-
tionibm commotus, fatimfore duxi > fauch quibufdam difplicere, quam
magnorum eruditorumque yirorum defideriu nonfatùfacere. Etenim im­
muni λ cacoethe feripturientis œvi animo hœc, ad ulteriorem rerum cogni-
tionem acquirendam, Wternumque ingénus excutiendum,exhibentur. Trœ-
fertimautem, cum tot quotidie Europœi Indios peragrantes, atque per
' commercia perpétua peregrini cum indigents infinitain ufum humanum
commutantes, frußra tarnen beatitudinem ex earum divitiis quœritent,
nifibonaacvitœ utilia [eligere, atque nocitura vel imprimis fugere &
declinaredidkerint. Tantumvero abefi, ut vel ab Indu petita Aroma-
ta, vel ab extemis accepta populu remédia, futem noflrœ dornt natupra-
ferenda
p
AD L E C T O R E M,
ferenàa&tpotius exiftimem, ubiquegentium majorem habere cum bumam
natura confcnfum, es-plus in eampofe, quœpropterfolum cœhmque com­
mune illifuntfamiliariora j &· eapropter effe turpiiu in hü , quam in itth
cœcutire. Certe nulli, ut egregie Cornelius vere Celfm obfervavit, adeofe
^Qituraprabuitnovercam, cui nonfujficienûa &· medicamenta <? ali­
menta fuppeditavcrit. Quo &-alluditilkd^egumfapientißni ; Créa­
it , uteffèm omnia ubique, &-fanabilesfecit mtiones terrarum. Ferum
perpetum ille diverfarumundique gentium concurfm &- muiuafocietas ef-
fecerunt, ut yix aliqua reperiatur terra fuis contenta bonis, & quœ non, fub
necejfitatisprœtextu, omnipœm luxu <& intemperantia, bybemo Dehtfla-
tu, fit occupata. Vnde tandem pertinax confuetudo obtinuit, ut exotica fi-
mulacpatriapari φ > tanquam Vite &- valetudini tuendœ unice necejfi-
ria, promifcue cxpetantur.
Quod cum ha fit, ego, quo multisfimulprodeßem, conterraneimei la-
cobi ΈοηυΊ, olim in "Batayia 3\(ova Medici primarii, fchediajmata ha-
ctenusfepuha à blattù tineifque vinàicaYi, atquefimul curas ejus Mores (?
fofleriores Operi huic ajjociavi. Trimo, utdefuncli turn cineribmfua red-*
derentur, turn memorise débitaperfolverentur prœmia. T>einde , ut ipfius
laïœ &■ TZrafilia (quautraquefub ejufàm quafi latitudinis gradu po-
fita efl) dona falutifera juxta fe pofita clarius elucefcerent, atque inde
cuique innotefceret Jn qui bus veldifcrepetvel corfveniat Oriensab Occl·
dente. jSQun ,ficut multœ Indiarum partes circa naturalia inter fe cou*-
gruunt, licet ratione fitw Mo cœlo différant: ita&-vicini earundem loci
Juprafidem aliquando difcrepant, &peculiarequidpnefeferunt, quam-
yuyideamurprimafronte maxime inter fe concordare. Quodficui in-
Jtituta comparatione videbitur TSontiumprœnobisfelicimaliqua,turnani-
malia, turn vcgetabilia cum Europœis contuliffe -, eum cogitare velim , ////,
»o« mibi glaciemfuifefraïïam: Uli Afiaticam atitiquitaiem obfletricatam >
y ht fui ni fi u\Q>yi Orbis ipfifimam barbariem noïercalam fuiße. Vnde
^negleclumfiyli nitorem ipfafacile argumenti afperitas excufabit, cum
J\tiWct indagationis quam elaborate Orationis potior mibi cura fuerit.
^ftmobremmercibmbubederam appenderenibil necejfi efl, multo mi-
nus in editionepoßhumi Έο?ηϋ fetus jejune fuperbire, quum folummodo
paraitû
PRiEFATIO AD LECTOREM.
ραηηώ luflrici vicesfubbi, ne quid Uli fernere acccderet am decedent.
Quippe ctiamfiob immaturam Adlons mortem non omnibus partibm per*
föte conformons prodeat, tarnen ex eo facile patebit, quant
tenui rerum fub imagine multum
Nacura: fatique fubeft, ôc grandis origo.
Annotationes autem & Appendices per me inferta <? Latinitate donate,
aßdijßmis IndU Oriental TrrfeBisfuppeditataßnt, quas Uli ab exer-
citatißhnis indigenamm Medicaßris obfervarunt.
Siperqualecunque hoc opus, combinatüviribrnperaltum, remotijftmas
Jifiœ &· America cœlifolique regiones i crajßs Mis ignorante nehulü
paulatimVmdicatas.&ficaditumadmeliorafaUum cenfueris ,fatisfu-
perqueboclabori nofiro pmnii arbitrabor. Etenim quamvis admiran«
dam unherfe JsQaturœ œconomiam, ejufque occuhos confenfafromaje-
flate Oivini Artificispenetrare bumana conditio non ferai : attamen, ex
quo erudita indußria in rimandis Macrocofmi & Microcofmi vifeeribtu
oecupari cœpit, hautpœnitendos exindefmclus adhumanum genus quoti*
die redundaturos, inßciari noient, mßquihs efeacia errons & ignorai
tiœimpofuit,wlmakferiatamms yerimisÛrfcientiamm imperateon-
temptum.