De impact van family adversity op de intelligentie bij kinderen

85 Pages·2016·1.05 MB·Dutch

Academiejaar 2015 – 2016
Tweedekansexamenperiode

De impact van family adversity op de intelligentie bij
kinderen: de rol van gehechtheid.

Masterproef II neergelegd tot het behalen van de graad van:
Master of Science in de Psychologie, afstudeerrichting Klinische Psychologie

Promotor: Prof. Dr. Caroline Braet
Begeleidster: Kim Van Durme

01102952
Claire-Marie Tytgat
Ondergetekende, Claire-Marie Tytgat, geeft toelating tot het raadplegen
van deze scriptie door derden.
ABSTRACT

Deze studie bestudeert ten eerste de effecten van verschillende family adversities (scheiding,
financiële moeilijkheden, ruzie tussen ouders, ruzie tussen ouders en hun kind en SES) op
intelligentie en ten tweede de mediërende rol van hechting in het verband tussen (family) adversity
en intelligentie bij kinderen. In het huidig onderzoek willen we nagaan of stresserende meegemaakte
gebeurtenissen in de kindertijd nefaste effecten hebben op de intelligentie bij deze kinderen en of de
hechting met de moeder hier ook een beduidende rol in speelt.
Aan de hand van vragenlijsten en van een IQ-test werden gegevens verzameld bij een niet-
klinische steekproef van kinderen tussen de 7 en 14 jaar (N = 104). Per kind heeft er ook één ouder
meegewerkt aan het onderzoek. Er werd gebruik gemaakt van de Experience of Close Relationships
Scale- Revised Child version (ECR-RC ; Brenning, Soenens, Braet, & Bosmans, 2011) om de kwaliteit
van de hechtingsrelatie met de moeder in kaart te brengen aan de hand van de twee
hechtingsdimensies, hechtingsangst en hechtingsvermijding. Daarbij werden adversity en family
adversity gemeten aan de hand van de Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen (VMG; Veerman &
ten Brink, 1993). Tot slot werd intelligentie gemeten met de Raven’s Standard Progressive Matrices
(SPM; Raven, 1938).
Uit de verschillende analyses blijkt dat er geen mediatie-effecten kunnen teruggevonden
worden van hechting zowel in de relatie tussen adversity en intelligentie als in de relatie tussen
family adversity en intelligentie. Verder lijken adversity en family adversity niet te associëren met de
twee hechtingsdimensies en vonden we in het huidig onderzoek geen significante relatie terug
tussen de twee hechtingsdimensies en tussen intelligentie. Tevens associëren niet alle verschillende
family adversities met intelligentie. Er werd enkel een significante negatieve relatie aangetroffen
tussen financiële moeilijkheden en intelligentie en tussen SES en intelligentie. Uit de studie blijkt dat
kinderen uit gezinnen met een lage SES of met financiële moeilijkheden lager score op intelligentie.
DANKWOORD

Deze masterproef is het laatste werk uit mijn vijfjarige opleiding psychologie. Tijdens het
schrijven van deze masterproef heb ik enorm veel bijgeleerd. Niet enkel over hechting, adversity en
intelligentie maar tevens over mijn schrijfstijl en over mijn doorzettingsvermogen. Aangezien
Nederlands niet mijn moedertaal is, was dit een extra uitdaging voor mezelf. Hierbij zou ik de
gelegenheid willen nemen iedereen te bedanken die mij heeft geholpen met het tot stand brengen
van mijn masterproef.

Eerst en vooral zou ik graag mijn begeleidster Kim Van Durme willen bedanken, die ten alle
tijde klaar stond om te antwoorden op mijn vele vragen. Ik zou haar ook willen bedanken voor de
leerrijke en goede tips en de constructieve feedback die ze me steeds kon geven. Ik kon altijd bij haar
terecht en ze zette me terug op de goede weg als het even moeilijk ging.

Mijn dank gaat ook naar professor Braet voor de tijd die ze gestoken heeft in het nalezen van
mijn masterproef en in de feedback die ze mij heeft gegeven om mijn masterproef te optimaliseren.

Tevens zou ik Marie-Lotte Van Beveren willen bedanken voor de gelegenheid om de dataset
uit ‘Generation 2020’ te mogen gebruiken om mijn onderzoek waar te kunnen maken.

Ik zou graag ook mijn ouders heel hard willen bedanken. Niet alleen voor hun steun tijdens
het schrijven van deze masterproef maar vooral omdat ze mij de kans hebben gegeven om deze
boeiende studies te kunnen volgen.

Tenslotte zou ik graag mijn vrienden willen bedanken voor hun luisterend oor en
bemoedigende woorden tijdens deze periode. In het bijzonder richt ik een woord van dank aan Loes
en Julie voor het nalezen van mijn masterproef en voor de vele tips.

Claire-Marie Tytgat, augustus 2016
INHOUDSTABEL
INLEIDING ................................................................................................................................................ 1
Hechting .............................................................................................................................................. 3
Basisconcepten. ............................................................................................................................... 3
Bowlby’s hechtingstheorie. ......................................................................................................... 3
Hechtingssysteem en hechtingsgedragingen. ............................................................................. 3
Het intern werkmodel. ................................................................................................................ 5
Stabiliteit, continuïteit en fluctuaties in hechting. ...................................................................... 7
Categoriaal versus dimensioneel..................................................................................................... 8
Dimensionele benadering. .......................................................................................................... 9
Gevolgen van de hechtingspatronen. ........................................................................................... 11
Adversity ............................................................................................................................................ 12
Basisconcept. ................................................................................................................................. 12
Wat bepaalt de impact van adversities? ....................................................................................... 13
Impact en gevolgen van adversity. ................................................................................................ 14
Family adversity. ............................................................................................................................ 14
Veelvoorkomende family adversities. ........................................................................................... 15
Impact van family adversity. ......................................................................................................... 16
Intelligentie........................................................................................................................................ 16
Basisconcepten. ............................................................................................................................. 16
Algemene intelligentie, gekristalliseerde intelligentie en vloeibare intelligentie. ........................ 17
Stabiliteit van intelligentie. ............................................................................................................ 18
Adversity en intelligentie ................................................................................................................... 19
De relatie tussen adversity en intelligentie. .................................................................................. 19
Adversity en hechting ........................................................................................................................ 21
De relatie tussen adversity en hechting. ....................................................................................... 21
Hechting en intelligentie ................................................................................................................... 22
De relatie tussen hechting en intelligentie. .................................................................................. 22
Adversity en intelligentie: hechting .................................................................................................. 24
Hypotheses en onderzoeksvragen .................................................................................................... 26
METHODE .............................................................................................................................................. 29
Steekproef ......................................................................................................................................... 29
Materiaal ........................................................................................................................................... 30
Adversity . ...................................................................................................................................... 30
Family adversity. ............................................................................................................................ 31
Hechting. ....................................................................................................................................... 31
Intelligentie. ................................................................................................................................... 32
Sociaal Economische Status (SES).................................................................................................. 33
Procedure .......................................................................................................................................... 33
STATISTISCHE ANALYSES ....................................................................................................................... 34
RESULTATEN .......................................................................................................................................... 36
Preliminaire analyses ......................................................................................................................... 36
Descriptieve gegevens. .................................................................................................................. 36
Controlevariabelen . ...................................................................................................................... 37
Correlaties tussen variabelen. ....................................................................................................... 38
Mediatie-analyses ............................................................................................................................. 41
Mediatie-analyse 1: financiële moeilijkheden, hechting en intelligentie. .................................... 41
Stap 1: Relatie tussen financiële moeilijkheden en intelligentie. ............................................. 41
Stap 2: Relatie tussen financiële moeilijkheden en hechting (hechtingsangst en
hechtingsvermijding). ................................................................................................................ 41
Stap 3: relatie tussen hechting (hechtingsangst en hechtingsvermijding) en intelligentie. ..... 43
Stap 4: Relatie tussen financiële moeilijkheden, hechting en intelligentie. ............................. 43
Mediatie-analyse 2: SES, hechting en intelligentie. ...................................................................... 44
Stap 1: Relatie tussen SES en intelligentie. ............................................................................... 44
Stap 2: Relatie tussen SES en hechting. ..................................................................................... 44
Stap 3: Relatie tussen hechting en intelligentie. ....................................................................... 46
Stap 4: relatie tussen SES, hechting en intelligentie. ................................................................ 46
DISCUSSIE .............................................................................................................................................. 47
Bespreking van de resultaten ............................................................................................................ 47
Bespreking van onderzoeksvraag 1. .............................................................................................. 47
Bespreking van onderzoeksvraag 2. .............................................................................................. 49
Bespreking van onderzoeksvraag 3. .............................................................................................. 51
Sterktes, beperkingen en suggesties voor verder onderzoek ........................................................... 54
Implicaties voor de praktijk ............................................................................................................... 58
CONCLUSIE ............................................................................................................................................ 58
REFERENTIELIJST .................................................................................................................................... 60
BIJLAGEN ............................................................................................................................................... 74
LIJST MET TABELLEN

Tabel 1: Gemiddelde en standaarddeviatie van de onderzoekresultaten (N=104) 37

Tabel 2: Partiële correlaties tussen de variabelen (aan de hand van Pearson coëfficiënten)
gecontroleerd voor controlevariabele leeftijd. 40

Tabel 3: De associatie tussen financiële moeilijkheden en intelligentie. 41

Tabel 4: De associatie tussen financiële moeilijkheden en hechting (hechtingsvermijding en
hechtingsvermijding. 42

Tabel 5: De associatie tussen hechting en intelligentie. 43

Tabel 6: De associatie tussen SES en intelligentie. 44

Tabel 7: De associatie tussen SES en hechting. 45
LIJST MET FIGUREN

Figuur 1. De twee-dimensionele benadering en de vier hechtingsoriëntaties van
Bartholomew & Horowitz (1991) gebaseerd op het model van hetzelf en van de
ander. 10

Figuur 2. Mediatiemodel van de relatie tussen adversity en family adversity en
intelligentie, gemedieerd door hechting (hechtingsvermijding en hechtingsangst). 35

Figuur 3. Mediatiemodel van de relatie tussen financiële moeilijkheden en SES en
intelligentie, gemedieerd door hechting (hechtingsvermijding en hechtingsangst). 39

Figuur 4. Overzicht van de gevonden verbanden van mediatie-analyse 1 en 2. 46
LIJST MET BIJLAGES

Bijlage 1: Categoriale benadering van hechting 74
INLEIDING
Er werd al veel onderzoek gevoerd naar de effecten van adversities op de ontwikkeling van
kinderen. Het meemaken van stresserende gebeurtenissen bij kinderen zou tot maladaptieve
uitkomsten leiden op verschillende domeinen van het functioneren (Bolton et al., 2004; Copeland,
Keeler, Angold, & Costello, 2007; Hildyard & Wolfe, 2002; Kessler et al., 2010; Rutter, 1988). Tot op
heden werd er nog geen onderscheid gemaakt tussen de effecten van adversities en de effecten van
family adversities. Family adversities zijn stresserende gebeurtenissen binnen de context van een
gezin. Deze studie is gericht op de verbanden tussen adversity en intelligentie en tussen family
adversity en intelligentie. In deze studie wordt ook de mediatie van hechting in het verband tussen
(family) adversity en intelligentie nagegaan. Ook dit werd tot ons weten nog nooit eerder
onderzocht.
In wat volgt, leggen we eerst de drie belangrijkste concepten van deze scriptie uit en
bespreken we ze uitvoerig. Vooreerst wordt het concept hechting nader beschreven. In dit hoofdstuk
zullen zowel het ontstaan van hechting, het intern werkmodel van hechting en de werking van het
hechtingssysteem in kaart worden gebracht. Daarbij zal dit hoofdstuk zich verder toespitsen op de
dimensionele visie van hechting en zullen de gevolgen van de verschillende hechtingspatronen in
kaart gebracht worden.
In het tweede hoofdstuk van de literatuurstudie bespreken we het concept adversity. Hierbij
beginnen we met de conceptualisatie van adversity en zullen de verschillende gevolgen van deze
factor besproken worden. Tevens zal in dit hoofdstuk de focus liggen op family adversity en zullen er
verschillende family adversities behandeld worden.
Het derde hoofdstuk zal zich wijden aan het concept intelligentie. Ook hier zullen we eerst
beginnen met de conceptualisatie van intelligentie aan de hand van een weergave van belangrijke
auteurs in de intelligentieliteratuur. Daarna zullen in dit hoofdstuk de concepten algemene
intelligentie, gekristalliseerde intelligentie en vloeibare intelligentie besproken worden. Daarbij zal er
ook toegespitst worden op de stabiliteit van intelligentie.
Na deze schetsing van de basisconcepten in de eerste drie hoofdstukken, zullen in hoofdstuk
vier, vijf en zes de verschillende verbanden besproken worden. Hoofdstuk vier zal zich wijden aan de
relatie tussen adversity en intelligentie, aangezien er in de literatuur evidentie is voor een
significante relatie tussen beide (Burchinal, Roberts, Hooper, & Zeisel, 2000; Hooper, Burchinal,
Roberts, Zeisel, & Neebe, 1998). Hoofdstuk vijf zal zich toespitsen op het verband tussen adversity en
hechting. Hier zal tevens de link besproken worden met het intern werkmodel (Bowlby, 1969, 1982;
M. E. Lamb, Thompson, Gardner, Charnov, & Estes, 1984), de sensitiviteit en responsiviteit van de
ouder (Eland, Kleber, & de Roos, 2000; Lyons-Ruth & Block, 1996; van IJzendoorn, Dijkstra, & Bus,
1