De consument en de andere kant van de elektriciteits markt De consument en de andere kant van ...

168 Pages·2011·1.52 MB·Dutch

De homo economicus onder stroom 1
onder redactie van dr. Simone Pront-van Bommel
De consument
en de andere
kant van de
elektriciteits­
markt
De consument en de andere
kant van de elektriciteits markt
Centrum voor Energievraagstukken
2 De homo economicus onder stroom
De consument en de andere
kant van de elektriciteits markt
All Rights reserved. No part of this publica­
tion may be reproduced or transmitted, in
any form or by any means, or stored in any
retrieval system of any nature, without the
written permission of the author. Full
acknowledgement of author, publisher and
source must be given.
Voor zover het maken van kopieën uit deze
uitgave is toegestaan op grond van artikel
16h t/m 16m auteurswet 1912 juncto het
besluit van 27 november 2002, Stb. 575,
dient men de daarvoor wettelijke verschul­
digde vergoedingen te voldoen aan de
Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB
Hoofddorp). Voor het voornemen van (een)
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemle­
zingen, readers en andere compilatiewerken
(artikel 16 Auteurswet 1912), dient men
zich tot de auteurs te wenden.
Typeset in Frutiger and Garamond,
Graphic design by Marcel van Gaalen,
Leiden
NUR 820; ISBN 978­94­91200­01­4
De consument en de andere
kant van de elektriciteits markt
onder redactie van dr. Simone Pront-van Bommel
“ Inleidingen op het openingscongres
van het Centrum voor Energievraag­
stukken Universiteit van Amsterdam
op 27 januari 2010”
6 Voorwoord
Voorwoord 7
Voorwoord
Europa en Nederland kennen in hun beleid en regelgeving de energieconsument
verschillende posities toe. De energieconsument kan aanspraak maken op een
redelijke elektriciteitsprijs, wel een die onderhevig is aan diverse ontwikkelingen, en
krijgt te maken met splitsende en nieuwe energiebedrijven. Hij moet ook worden
gestimuleerd om slim energie in te kopen, energieverbruik onderling met anderen af
te stemmen en om zelf elektriciteit te gaan produceren en deel uit te maken van een
smart grid.
Deze en andere kwesties met betrekking tot de energieconsument kwamen aan
de orde op het openingscongres van het Centrum voor Energievraagstukken van de
Universiteit van Amsterdam de dato 27 januari 2010 ‘De consument en de andere
kant van de elektriciteitsmarkt’.
Het officiële startschot voor het Centrum tijdens dit congres werd gegeven door
de minister van Economische Zaken mevrouw Van der Hoeven. In haar inleiding
noemde zij de diverse posities die de consument inneemt: “Hij heeft vele gezichten”.
Het is van belang dat deze verder in kaart worden gebracht, dit bij toepassing van
bestaande wetgeving en ook bij de totstandkoming van nieuw beleid en nieuwe
wetgeving.
Eén van de pijlers daarvan is de marktwerking. De marktwerking heeft het laatste
decennium ook voor consumenten haar intrede gedaan in de energiesector. Uitgangs­
punt is, zoals de minister het verwoordde: “De energiemarkt is van en voor de
energieconsument”. Hij dient dus centraal te staan. Met de marktwerking kwam ook
specifieke regelgeving om zijn rechtspositie te beschermen. Deze bleek echter niet
afdoende, aanleiding om zijn rechtspositie met het recentelijk in werking getreden
Europese Derde Energiepakket te versterken. Bovendien dient de marktwerking
verbeterd te worden. Daaraan schort het eveneens.
Mevrouw Van der Hoeven riep in haar inleiding ook in herinnering dat de focus
de afgelopen tien jaar langzaam is gaan schuiven. Van de techniek aan de aanbod­
zijde ­ hoe creëer je een goed functionerende vrije markt? ­ via de infrastructuur ­
hoe waarborg je de onafhankelijke rol van de netbeheerder? ­ naar de behoeften
aan de vraagzijde ­ hoe kan de energiegebruiker een volwassen rol spelen en komen
we tegemoet aan zijn wensen?
8 Voorwoord
Eén en ander was aanleiding voor het stellen van de vraag, wie is deze consu­
ment en wat is zijn rol op de elektriciteitsmarkt, onder meer in de besluitprocedures
van communautaire en nationale overheden? Daarover bestaat geenszins een duide­
lijk beeld. De bijdrage van ondergetekende aan deze bundel behandelt de verschil­
lende rollen van de consument, ook met betrekking tot de door de minister genoemde
en zogeheten ‘NIMBY­dossiers’, en benoemt in deze bijdrage wie deze consument is.
Wat kan verschillen, afhankelijk van de betrokken energiewetgeving en de daaraan
ten grondslagliggende doelstelling. In deze bijdrage wordt ook een overzicht
gegeven van de rechtswaarborgen voor de energieconsument.
Mevrouw Van der Hoeven noemde enkele belangrijke uitdagingen op het terrein
van consument en energie. Ten eerste is er de uitdaging de energiemarkt zo in te
richten dat de consument er wegwijs kan. En hij dient zich er ook veilig te voelen.
Transparantie, vertrouwen, invloed en fair play zijn in dat verband sleutelwoorden.
Onoorbare praktijken, zoals recentelijk in het nieuws met betrekking tot colportage­
praktijken, dienen derhalve een halt toegeroepen te worden. Deze schaden immers
het vertrouwen van de consument en belemmeren daarmee de werking van de
markt. In dit verband is van belang dat toezicht op de energiemarkt volop in
beweging is.
Dit toezicht zal naar verwachting, mede ten gevolge van de inwerkingtreding
van het Derde Energiepakket, aan een vergaande Europeanisering onderheven zijn.
Adrienne de Moor­van Vugt analyseert in haar bijdrage aan deze bundel, mede op
basis van een vergelijking met het Europeaniseringproces in andere economische
sectoren, wat de energieconsument daarbij mogelijk te wachten staat en welke
gevolgen deze Europeanisering kan hebben voor zijn positie.
Ten tweede is er, volgens Van der Hoeven, de uitdaging om de effectieve betrok­
kenheid van de consument bij het energiebeleid te vergroten. Dat is onder meer een
voorwaarde voor een goed functionerende markt, maar ook voor het laten slagen van
de transitie naar een duurzaam energiesysteem. Zij achtte het, in dat verband, van
belang dat consumenten een actievere rol gaan spelen. De vraag is echter hoe de
consument ertoe kan worden bewogen te kiezen voor groene alternatieven.
Maarten Wolsink gaat in zijn bijdrage aan deze bundel uitvoerig in op de
(eventuele) mogelijkheden en belemmeringen die bestaande en nieuwe instituties
voor deze actieve consument kennen. Hij beschouwt de consument daarbij vanuit
een gedrags­, alsmede maatschappelijk wetenschappelijk perspectief en prikt daarbij
een economische luchtballon door.
Voorwoord 9
Volgens Van der Hoeven kan het, voor het vergroten van de betrokkenheid
van consumenten bij energiebeleid, van belang zijn dat het feitelijk gedrag van
consumenten, wanneer deze wel of niet energie verbruiken, gaat meetellen.
Dit ‘noodzakelijk’ gedrag van de energieconsument zou gestimuleerd kunnen
worden door een andere beprijzing en tarifering van afname en distributie van
energie dan de bestaande. Dit is wat Annelies Huygen in haar bijdrage aan de bundel
aan de orde stelt. Zij behandelt, aan de hand van economische basisbeginselen,
welke toetredingsdrempels bestaan voor een actief handelende consument en
vervolgens welke functies beprijzing en tarifering kunnen vervullen om gewenst en
noodzakelijk actief handelen van de energieconsument te stimuleren.
Kortom het is, om met de woorden van de minister te spreken, nodig dat we de
positie van de energievrager bekijken in relatie tot het geheel van ambities op
energiegebied, knelpunten in de markt en relaties tussen alle betrokken partijen. In
de diverse genoemde bijdragen in deze bundel wordt de energieconsument vanuit
diverse wetenschappelijke disciplines en invalshoeken beschouwd, achtereenvolgens
door ondergetekende, Adrienne de Moor­van Vugt, Annelies Huygen en Maarten
Wolsink. De bijdragen vormen een bewerking van hun inleidingen tijdens het
openingscongres van het Centrum.
De bundel sluit aan bij de doelstellingen van het Centrum. Het Centrum is een
interdisciplinaire onderzoeksorganisatie van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van
de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek is gericht op het vormen van een
langetermijnvisie betreffende de enorme opgaven waarvoor de energiesector staat.
Deze betreffen het tot stand brengen van een interne markt, tot welke ook nieuwe
marktpartijen toegang hebben, een redelijke energieprijs, de leveringzekerheid en
de fundamentele veranderingen ten aanzien van het energietransport­ en distribu­
tiesysteem. De positie van de energieconsument en consumentenbescherming
vormen daarbij centrale onderzoeksthema’s.
Diverse partijen hebben bijgedragen aan de totstandkoming van het Centrum
door het delen van kennis en ervaring, deelname aan diverse discussiebijeenkomsten
en het ter beschikking stellen van financiële middelen. Het ministerie van Economi­
sche Zaken, Landbouw en Innovatie heeft daarbij een belangrijke rol vervuld. De
partners van het Centrum zijn:
10 Voorwoord
­ Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie
­ T NO, Nederlandse organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek
­ VEMW, kenniscentrum en belangenbehartiger voor de zakelijke energie­ en
watergebruikers
­ Vereniging Eigen Huis
­ Consumentenbond
Daarnaast is het Centrum mede dankzij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid
UvA tot stand gekomen. Die naast de benodigde faciliteiten, man­ en vrouwkracht
ter beschikking heeft gesteld om in het kader van het Centrum onderzoek en onder­
wijs mogelijk te maken.
Het is ook dankzij betrokken onderzoekers en deze partners dat de bundel
‘De consument en de andere kant van de elektriciteitsmarkt’ tot stand is gekomen.
Een bijzonder woord van dank is er voor Eva Winters voor haar onderzoeks­,
organisatorische en redactionele werkzaamheden en voor Anne van Toor voor
haar onderzoekwerkzaamheden bij de totstandkoming van deze bundel, onder­
zoeksassistenten bij het Centrum.
Deze bundel bevat naast een analyse van de diverse aspecten van de positie
van de energieconsument, een schat aan informatie voor benodigd voortgezet
onderzoek naar de energieconsument. Het verschijnen van de bundel is een
startschot voor de komende jaren voor veel en veelzijdig onderzoek naar de energie­
consument binnen het Centrum.
Simone Pront-van Bommel
Directeur van het Centrum voor Energievraagstukken UvA
Amsterdam, december 2010