de AS 198: Octave Mirbeau, literair anarchist

2017·1.7 MB·Dutch

by  Stichting de AS

Martin Smit OCTAVE MIRBEAU, LITERAIR ANARCHIST 1 OCTAVE MIRBEAU
Dick Gevers OCTAVE MIRBEAU, LEVEN EN WERK 6
LITERAIR ANARCHIST
Octave Mirbeau DE BONTE KOE 15
Dick Gevers OCTAVE MIRBEAU EN JEAN GRAVE 19
Dick Gevers ANARCHISTISCH THEATER 22
Martin Smit EEN OPMERKELIJK REISVERSLAG 24
Nico van Apeldoorn DE ZWERVER (gedicht) 28 O
c
ta
v
Thom Holterman LINKS TERUG NAAR JAAR NUL 29 e
Uit het land van Proudhon 35 M
ir
b
e
Igor Cornelissen DIRK JAN STRUIK, WISKUNDIGE EN MARXIST 33 a
u
(1894-2000) –
Bijvangst 14 d
e
A
Martin Smit DE AUTOBANDIETEN: FILMFRAGMENTEN 37 S
1
Reacties & discussies 9
8

José Estevao Cunegonda (gedicht) 38
Bert Altena e.a. BOEKBESPREKINGEN 39
Prijs van dit nummer 5,00 euro
DE AS 198
de AS KELDERUITGEVERIJ
Bij Kelderuitgeverij verschenen de afgelopen tijd de volgende vijf uitgaven:
anarchistisch tijdschrift
opgericht in 1972 door Hans Ramaer en Wim de Lobel Rudolf Rocker, Onder Joodse arbeiders, Herinneringen van een
Duits anarchist.
45ste jaargang, nummer 198, zomer 2017. Rocker beschrijft zijn meest succesvolle jaren als anarchis-
De AS verschijnt in drie of vier afleveringen per jaar (in totaal minimaal 190 blz.) en is een tisch propagandist in Londen in de jaren voor de Eerste
uitgave van Stichting de AS, Emmen. ISSN-nummer 0920-3257. Wereldoorlog. Voorwoord van Rudolf de Jong.
Betalingen: IBAN: NL02 TRIO 0198 0821 50; BIC: TRIONL2U 164 p.; ingenaaid, stofomslag; € 15,00
t.n.v. Stichting de AS, Emmen.
Jaarabonnement: 19,50 euro; buiten Nederland 27,50 euro. Siegbert Wolf, Open de Poorten
Los nummer: www.tijdschrift-de-as.nl/losnummer van de Vrijheid. Milly Witkop
Bestellingen en adreswijzigingen: [email protected] (1877-1955), anarchiste en femi-
Druk: BGS Print & Media, Schiedam. niste.
Opmaak: Atalanta, Utrecht. De levensbeschrijving van een
Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerstvolgende nummer, tenzij anders aangegeven bij van de belangrijkste vrouwen
bestelling (door overmaking van het abonnementsgeld), en worden jaarlijks automatisch ver- uit de Joodse en anarchistische
lengd, behalve als vóór 1 december schriftelijk (bijv. per e-mail) is opgezegd. arbeidersbeweging eind 19e en
Postadres: postbus 2186, 7801 CD Emmen. begin 20e eeuw.
E-mail administratie: [email protected] 160 p.; ingenaaid, stofomslag; € 15,00
E-mail redactie: [email protected]
Redactie: Boudewijn Chorus (eindred.), Marius de Geus, Arie Hazekamp, Thom Holterman, Thom Holterman, Anarchisme
Rudolf de Jong, Jaap van der Laan, Martin Smit, Rymke Wiersma, Hanneke Willemse. in de Lage Landen.
Verder werkten mee: Bert Altena, Nico van Apeldoorn, Jan Bervoets (vert.), Igor Cornelissen, José Uitgaande van een vijftal por-
Estevao, Dick Gevers (gastredacteur). tretten van Nederlandse anar-
Weblog: http://libertaireorde.wordpress.com chisten en een vijftal bewegin-
Publicatie van een bijdrage impliceert niet dat daarin een redactioneel standpunt wordt gen schetst Thom de libertaire constanten, vaste kenmer-
weergegeven. kende punten die steeds in het anarchisme terugkeren.
Vervolgens werkt hij het begrip libertair recht uit.
172 p.; ingenaaid, stofomslag; € 15,00
Ron Blom, De oorlog, voor het
volk een tragedie. De Provinciale
VERTREKKENDE REDACTEUREN Arbeiders- en Soldatenraad tij-
Anita de Waal en André de Raaij hebben de redactie van de AS verlaten. Wij willen hen op deze dens de Eerste Wereldoorlog in
plaats danken voor hun jarenlange inzet. Anita was eindredacteur sinds Hans Ramaer daar Friesland.
niet meer toe in staat was. Naast haar werk voor Buiten de Orde wil zij meer tijd kunnen beste- De weerslag van de revoluties
den aan activisme. André de Raaij vindt dat de AS zich meer zou moeten aansluiten bij actuele in 1917 in Rusland en in
ontwikkelingen in de samenleving. De redactie herkent zich niet in dat verwijt. Onze recente 1918/1919 in Duitsland leidden ook in Nederland tot
edities over De drukpers blijft (197), Veganisme (196), Toegang en uitsluiting (194) en Deeleconomie hoopvolle verwachtingen over een omwenteling. Dit leid-
(193) mogen wat dat betreft voor zich spreken. Wel wil de redactie hier nog eens benadrukken, de in Friesland tot de vorming van arbeiders- en soldaten-
het onverminderd als haar taak te zien, voor anarchisten interessant geachte onderwerpen raden.
nader te belichten − in historisch, actueel en toekomstgericht perspectief. 184 p.; ingenaaid, stofomslag; € 17,00
De Moker, Opruiend blad voor jonge arbeiders.
1923–1928 & De Pook, Orgaan tot onderlinge
oprakeling. 1924-1928.
De complete herdruk van het propagandablad
van de meest radicale anarchistische jongerenbeweging van de jaren twintig.
VAN HET DOMELA NIEUWENHUISFONDS
Met het interne discussieblad De Pook en een uitgebreide inleiding.
De Domela-lezing wordt dit jaar gehouden op 19 november in het Domela Nieuwenhuis
368 p. ingenaaid; € 40,00.
Museum in Heerenveen. De spreker is nog niet bekend. Voorafgaand aan de lezing wordt een
tentoonstelling van de tekenaar en kunstschilder Melle geopend door Koos Levy-van Halm,
een nicht van de schilder. Melle was in zijn jonge jaren evenals zijn beide zussen Liberta en
Henriette lid van de anarchistische Mokergroep. Verkrijgbaar bij uw radicale boekhandel of te bestellen
Aanvang 13.00 uur met een rondleiding door het museum. De lezing vangt aan om 14.30 uur. bij www.kelderuitgeverij.nl
OCTAVE MIRBEAU, LITERAIR ANARCHIST
Martin Smit
Dit jaar is het honderd jaar geleden dat de Franse schrijver Octave Mirbeau (1854­1917)
overleed. Hij was een invloedrijk commentator, journalist en schrijver die zich in zijn den­
ken en publicaties van reactionair naar anarchist ontwikkelde. De Franse staat, die normaal
gesproken haar rijke culturele en naar eigen zeggen vrijheidslievende verleden graag voor
het voetlicht brengt en daarvoor meestal geen mogelijkheid onbenut laat, steekt deze keer
geen enkele energie in activiteiten of uitgaven om Mirbeau te herdenken. Ook culturele in­
stellingen en uitgevers lijken niet van plan speciale aandacht aan het feit te besteden. Laat
staan dat dat in Nederland gebeurt. Mogelijk spelen hierbij, honderd jaar na zijn dood, de
anarchistische denkbeelden van Mirbeau nog een rol. Dat is dan met enig cynisme als een
overwinning te beschouwen. Want dan zouden zijn opvattingen niet afgedaan hebben en
ook in het Frankrijk van vandaag de dag nog volop gelden.
Ondanks zijn romans, journalistieke an ti semitisme en ongelijkheid, kerk en
stukken en ander werk is in overzichts- staat, en zag een vrije samenleving als
werken van het socialisme weinig over zijn ideaal. Zijn streven bracht hij in
Octave Mirbeau te vinden. Domela praktijk met de mogelijkheden die hem
Nieuwenhuis noemt hem in zijn Ge­ ten dienste stonden en waarmee hij het
schiedenis van het Socialisme enkele malen, beste uit de voeten kon: zijn pen en zijn
maar in het standaardwerk De Socialisten werk. Getroffen door het onrecht dat hij
van H.P.G. Quack is nauwelijks iets over in de samenleving constateerde, ageer-
hem terug te vinden. In een boek als de hij daartegen juist als schrijver.
Anarchy & Culture (1972) van David
MORELE MONSTERS
Weir wordt hij slechts zijdelings ge-
noemd, net als in bijvoorbeeld Anarchism Pierre Michel, voorzitter van de Société
(1962) van George Wood cock. Octave Mirbeau, schreef in 2014:
Hij is met name de geschiedenisboekjes ‘Mirbeau heeft veertig jaar lang ieder-
ingegaan omdat hij als schrijver met niet een ontmaskerd, aan de kaak gesteld,
aflatende ijver steun betuigde voor de hun schijnheilige grijns doorgeprikt met
vrijlating van de onschuldige, wegens een hartstochtelijke gedrevenheid; ie-
spionage veroordeelde kapitein Alfred dereen die het onnozele volk op geraffi-
Dreyfuss, en vanwege zijn pogingen de neerde wijze dom heeft gehouden, on-
daden te verklaren van de anarchist danks dat dat volk steeds weer respect
Ravachol (1859-1892) die in 1892 enkele blijft houden voor de demagogen, de
bomaanslagen pleegde uit protest tegen patsers van de politiek, de speculanten,
het inzetten van soldaten tegen stakers. de oplichters van de beurs en de haaien
Op zijn publicitaire conto kan echter van de industrie en de handel; “de mo-
veel meer worden bijgeschreven. rele monsters” van het onrechtvaardige
Mirbeau ageerde tegen discrimina tie, en repressieve systeem dat “justitie”
onderdrukking, onrechtvaardigheid, heet, de zielenknijpers van de kerken,
de AS 198 – Octave Mirbeau 1
TOLSTOj EN KROPOTKIN
de kwezelaars van de kunsten en de let- autoritair gereguleerd onderwijs en een chistische samenleving gerealiseerd zou
teren, de clowns en wauwelaars van een onoverbrugbaar klassenverschil waar- Mirbeau was al halverwege de dertig kunnen worden. Mirbeau hing dit den-
corrupte en in slaap sussende pers en mee staat, kerk, adel en het kapitalisti- toen hij de ommezwaai maakte van re- ken ook aan, maar plaatste er ook vraag-
alle burgers die zich vetmesten ten koste sche systeem elkaar in stand houden. actionair naar anarchist. Een late over- tekens bij. Dat blijkt onder meer zijn to-
van de armen en die geen enkel medelij- In de jaren zeventig verschenen een aan- stap voor iemand die daarvoor al uitste- neelstuk Les Mauvais Bergers uit 1897.
den kennen, geen enkel “artistiek ge- tal van de romans van Mirbeau (deels kend op de hoogte was van de politieke Dit door Mirbeau als ‘sociaal en anar-
voel” en geen enkele persoonlijke ge- opnieuw) in het Nederlands. Naast situatie en van vernieuwende ontwikke- chistisch’ betitelde stuk is wederom een
dachte hebben en die zich voor hun mo- Dagboek onder meer het in 1899 versche- lingen in kunst en cultuur, met name li- aanklacht tegen de misstanden en on-
rele en intellectuele welzijn een onwrik- nen De tuin der folteringen. Dit boek ver- teratuur en schilderkunst, die hij juist derdrukking in de samenleving. Door
baar en moorddadig geweten hebben wekte destijds nog meer schandaal dan toejuichte. Het is erg waarschijnlijk dat middel van het stuk wilde hij bij het pu-
aangemeten.’ het Dagboek van een kamermeisje. Mirbeau deze vernieuwingen hem ervan door- bliek een bewustwordingsproces in
Mirbeau leverde zijn kritiek in journalis- werd bij het schrijven van deze satire drongen dat de progressieve ontwikke- gang zetten, juist bij de elite, die niet op
tieke commentaren in kranten en tijd- geïnspireerd door het werk van Beau- lingen in kunst en cultuur niet los kun- een maatschappijverandering zat te
schriften, in korte verhalen, romans, the- delaire. ‘Men kan het kwaad en de nen staan van radicale omwentelingen wachten. (Elders in deze AS een korte
ater- en toneelstukken. Hij was geen wreedheid alleen bestrijden door ze te in de politiek en in de maatschappij. toelichting op het stuk).
anarchistisch theo reticus, hij schreef beschrijven. Zoals Dante in De Hel heeft Zijn anarchistische visie en zijn kritiek
geen anarchistisch handvest, was geen gedaan’, stelde Mirbeau zelf. De tuin der op de verhoudingen in de samenleving KIEZERSSTAKING
anarchistisch visionair en schetste geen folteringen is een curieus boek waarin sa- ontstond nadat hij het werk van Tolstoj Inhoudelijk is Les Mauvais Bergers niet
toekomstige ideale samenleving. Nu disme en de vreugde daaraan een rol en de geschriften van Kropotkin had ge- meer van toepassing op de huidige
lijkt het alsof hij in Frankrijk destijds in spelen. Tolstoj schijnt gesteld te hebben lezen. Zijn kennismaking in 1888 met de maatschappelijke situatie. Het is door
de zijlijn van het anarchisme opereerde dat we ‘er de meest verderfelijke harts- Franse anarchist Jean Grave, redacteur tijd en omstandigheden ingehaald. Maar
en in hedendaagse anarchistische krin- tochten uit kunnen leren kennen en ons van het anarchistische tijdschrift La als schets van de arbeidsomstandighe-
gen lijkt hij nogal onbekend, maar hij na een gruwelijke maar heilzame ca- Révolte, versterkte zijn anarchistische den en de woon- en leefsituatie van de
was iemand die wel degelijk op de voor- tharsis kunnen wapenen om die te be- opvattingen (In deze AS wordt hier ver- arbeidende bevolking van de periode
grond trad. Mirbeau was geen activist strijden.’ Op zijn beurt inspireerde Mir- der op ingegaan). waarin het is geschreven, geeft het een
die op de barricades stond en slechts beau met dit boek Kafka tot het schrij- Die opvattingen zijn met name bepaald getrouw beeld. De arbeidersstaking
zelden heeft hij in een demonstratie ven van zijn verhaal In de strafkolonie. In door het algemeen gangbare anarchisti- waarvan in het stuk sprake is en die zou
meegelopen. Zijn journalistieke artike- deze beide boeken hekelde Mirbeau zijn sche denken van die tijd, de laatste de- moeten leiden tot de noodzakelijke
len zijn felle commentaren waarin hij politieke en artistieke tegenstanders en cennia van de negentiende eeuw. Zijn ‘grote omwenteling’, zou er echter nooit
vanuit een anarchistische visie reageert maakte hij ze belachelijk. In De badkamer kritieken en commentaren zijn ingege- komen. In het stuk wordt de staking ge-
op de actualiteit. van een zenuwlijder gaat hij nog een stap ven door de actualiteit van dat moment. leid door een charismatische socialist,
verder. Volgens de Nederlandse uitge- Mirbeau reageerde op actuele situaties geschetst naar het beeld van voorman-
LITERAIRE AANKLACHTEN
ver (1974) is het boek een ‘bonte aaneen- en gebeurtenissen, plaatste die tegen de nen in de socialistische beweging zoals
Van zijn romans is Dagboek van een ka­ schakeling van verhalen, gesprekken, achtergrond van de algehele maatschap- die eind negentiende en begin twintig-
mermeisje vandaag de dag zijn bekend- anekdoten en herinneringen… Een defi- pelijke toestand, maar ontwikkelde nau- ste eeuw een leidende rol speelden, ook
ste werk. Het is een in romanvorm ge- lé van uitbuiters, misdadigers en malle welijks een toekomstvisie, hoewel hij in Nederland. Na de Tweede Wereld-
goten aanklacht tegen de ongelijkheid omhooggevallen politici, kunstenma- zich realiseerde dat zijn werk wel dege- oorlog is de rol van dergelijke voortrek-
in de samenleving. De strekking ervan kers en geleerden met obscure theorie- lijk een bijdrage was aan een gewenste kers vrijwel geheel verdwenen. Door
is glashelder: de arbeidende bevolking en, waanzinnige generaals, schijnver- radicale verandering. het stuk niet met een optimistische blik
wordt uitgebuit en wordt iedere kans op toon zaaiende baronnen, minzieke ou- op de toekomst te eindigen, maar door
een vrije ontplooiing ontnomen dankzij dere dames van adel, sadisten, racisten Theoretici van het anarchisme gingen in het in mineur te besluiten, openbaart
strenge arbeidswetten, klassenjustitie, en protofascisten.’* het laatste kwart van de negentiende Mirbeau zijn toekomstvisie: die revolu-
eeuw uit van de mogelijkheid en abso- tie zal er niet komen.
*) Octave Mirbeau, De badkamer van een zenuwlijder, De Arbeiderspers 1974. De flaptekst, van lute noodzaak van een revolutie, het Dit pessimisme weerhield hem er echter
Mirbeaukenner Martin Ros, is te mooi om hier niet weer te geven. liefst op wereldschaal, waarna een anar- niet van zich continu in te zetten voor
2 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 3
TOLSTOj EN KROPOTKIN
de kwezelaars van de kunsten en de let- autoritair gereguleerd onderwijs en een chistische samenleving gerealiseerd zou
teren, de clowns en wauwelaars van een onoverbrugbaar klassenverschil waar- Mirbeau was al halverwege de dertig kunnen worden. Mirbeau hing dit den-
corrupte en in slaap sussende pers en mee staat, kerk, adel en het kapitalisti- toen hij de ommezwaai maakte van re- ken ook aan, maar plaatste er ook vraag-
alle burgers die zich vetmesten ten koste sche systeem elkaar in stand houden. actionair naar anarchist. Een late over- tekens bij. Dat blijkt onder meer zijn to-
van de armen en die geen enkel medelij- In de jaren zeventig verschenen een aan- stap voor iemand die daarvoor al uitste- neelstuk Les Mauvais Bergers uit 1897.
den kennen, geen enkel “artistiek ge- tal van de romans van Mirbeau (deels kend op de hoogte was van de politieke Dit door Mirbeau als ‘sociaal en anar-
voel” en geen enkele persoonlijke ge- opnieuw) in het Nederlands. Naast situatie en van vernieuwende ontwikke- chistisch’ betitelde stuk is wederom een
dachte hebben en die zich voor hun mo- Dagboek onder meer het in 1899 versche- lingen in kunst en cultuur, met name li- aanklacht tegen de misstanden en on-
rele en intellectuele welzijn een onwrik- nen De tuin der folteringen. Dit boek ver- teratuur en schilderkunst, die hij juist derdrukking in de samenleving. Door
baar en moorddadig geweten hebben wekte destijds nog meer schandaal dan toejuichte. Het is erg waarschijnlijk dat middel van het stuk wilde hij bij het pu-
aangemeten.’ het Dagboek van een kamermeisje. Mirbeau deze vernieuwingen hem ervan door- bliek een bewustwordingsproces in
Mirbeau leverde zijn kritiek in journalis- werd bij het schrijven van deze satire drongen dat de progressieve ontwikke- gang zetten, juist bij de elite, die niet op
tieke commentaren in kranten en tijd- geïnspireerd door het werk van Beau- lingen in kunst en cultuur niet los kun- een maatschappijverandering zat te
schriften, in korte verhalen, romans, the- delaire. ‘Men kan het kwaad en de nen staan van radicale omwentelingen wachten. (Elders in deze AS een korte
ater- en toneelstukken. Hij was geen wreedheid alleen bestrijden door ze te in de politiek en in de maatschappij. toelichting op het stuk).
anarchistisch theo reticus, hij schreef beschrijven. Zoals Dante in De Hel heeft Zijn anarchistische visie en zijn kritiek
geen anarchistisch handvest, was geen gedaan’, stelde Mirbeau zelf. De tuin der op de verhoudingen in de samenleving KIEZERSSTAKING
anarchistisch visionair en schetste geen folteringen is een curieus boek waarin sa- ontstond nadat hij het werk van Tolstoj Inhoudelijk is Les Mauvais Bergers niet
toekomstige ideale samenleving. Nu disme en de vreugde daaraan een rol en de geschriften van Kropotkin had ge- meer van toepassing op de huidige
lijkt het alsof hij in Frankrijk destijds in spelen. Tolstoj schijnt gesteld te hebben lezen. Zijn kennismaking in 1888 met de maatschappelijke situatie. Het is door
de zijlijn van het anarchisme opereerde dat we ‘er de meest verderfelijke harts- Franse anarchist Jean Grave, redacteur tijd en omstandigheden ingehaald. Maar
en in hedendaagse anarchistische krin- tochten uit kunnen leren kennen en ons van het anarchistische tijdschrift La als schets van de arbeidsomstandighe-
gen lijkt hij nogal onbekend, maar hij na een gruwelijke maar heilzame ca- Révolte, versterkte zijn anarchistische den en de woon- en leefsituatie van de
was iemand die wel degelijk op de voor- tharsis kunnen wapenen om die te be- opvattingen (In deze AS wordt hier ver- arbeidende bevolking van de periode
grond trad. Mirbeau was geen activist strijden.’ Op zijn beurt inspireerde Mir- der op ingegaan). waarin het is geschreven, geeft het een
die op de barricades stond en slechts beau met dit boek Kafka tot het schrij- Die opvattingen zijn met name bepaald getrouw beeld. De arbeidersstaking
zelden heeft hij in een demonstratie ven van zijn verhaal In de strafkolonie. In door het algemeen gangbare anarchisti- waarvan in het stuk sprake is en die zou
meegelopen. Zijn journalistieke artike- deze beide boeken hekelde Mirbeau zijn sche denken van die tijd, de laatste de- moeten leiden tot de noodzakelijke
len zijn felle commentaren waarin hij politieke en artistieke tegenstanders en cennia van de negentiende eeuw. Zijn ‘grote omwenteling’, zou er echter nooit
vanuit een anarchistische visie reageert maakte hij ze belachelijk. In De badkamer kritieken en commentaren zijn ingege- komen. In het stuk wordt de staking ge-
op de actualiteit. van een zenuwlijder gaat hij nog een stap ven door de actualiteit van dat moment. leid door een charismatische socialist,
verder. Volgens de Nederlandse uitge- Mirbeau reageerde op actuele situaties geschetst naar het beeld van voorman-
LITERAIRE AANKLACHTEN
ver (1974) is het boek een ‘bonte aaneen- en gebeurtenissen, plaatste die tegen de nen in de socialistische beweging zoals
Van zijn romans is Dagboek van een ka­ schakeling van verhalen, gesprekken, achtergrond van de algehele maatschap- die eind negentiende en begin twintig-
mermeisje vandaag de dag zijn bekend- anekdoten en herinneringen… Een defi- pelijke toestand, maar ontwikkelde nau- ste eeuw een leidende rol speelden, ook
ste werk. Het is een in romanvorm ge- lé van uitbuiters, misdadigers en malle welijks een toekomstvisie, hoewel hij in Nederland. Na de Tweede Wereld-
goten aanklacht tegen de ongelijkheid omhooggevallen politici, kunstenma- zich realiseerde dat zijn werk wel dege- oorlog is de rol van dergelijke voortrek-
in de samenleving. De strekking ervan kers en geleerden met obscure theorie- lijk een bijdrage was aan een gewenste kers vrijwel geheel verdwenen. Door
is glashelder: de arbeidende bevolking en, waanzinnige generaals, schijnver- radicale verandering. het stuk niet met een optimistische blik
wordt uitgebuit en wordt iedere kans op toon zaaiende baronnen, minzieke ou- op de toekomst te eindigen, maar door
een vrije ontplooiing ontnomen dankzij dere dames van adel, sadisten, racisten Theoretici van het anarchisme gingen in het in mineur te besluiten, openbaart
strenge arbeidswetten, klassenjustitie, en protofascisten.’* het laatste kwart van de negentiende Mirbeau zijn toekomstvisie: die revolu-
eeuw uit van de mogelijkheid en abso- tie zal er niet komen.
*) Octave Mirbeau, De badkamer van een zenuwlijder, De Arbeiderspers 1974. De flaptekst, van lute noodzaak van een revolutie, het Dit pessimisme weerhield hem er echter
Mirbeaukenner Martin Ros, is te mooi om hier niet weer te geven. liefst op wereldschaal, waarna een anar- niet van zich continu in te zetten voor
2 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 3
rechtvaardigheid, tegen uitbuiting en ter een alternatief te bieden voor verkie- meer en meer in het gedrang. En in werd in de tijd van Mirbeau ook al geëx-
repressie en de heersende instituties aan zingen, blijft zijn oproep daar steken. plaats van te wachten op initiatieven perimenteerd. Utopische gemeenschap-
te klagen. van de overheid of op resultaten van pen bestonden al in Frankrijk in de ne-
Dat blijkt eens te meer uit zijn artikel La UTOPIE trage ambtelijke molens, kiezen veel gentiende eeuw, maar hun aantal was te
grève des électeurs (De Kiezersstaking, Er is maar weinig veranderd sinds mensen ervoor zelf stappen te onderne- beperkt om van propagandistische
1888), een artikel dat niet veel aan actu- Mirbeau. Als je de tekst van De men om hun eigen woon-, leef- en werk- waar de te kunnen zijn. Bovendien kon
aliteit heeft ingeboet. In het stuk roept Kiezersstaking naar het heden vertaalt, situatie te verbeteren. De afgelopen de- een gemiddeld arbeidersgezin onmoge-
Mirbeau de kiezers op hun stem niet uit kun je een lange lijst van overeenkom- cennia zijn er wereldwijd duizenden lijk de dagelijkse grauwe werkelijkheid
te brengen en te staken, omdat stemmen sten vinden: machtsmisbruik, accumu- van dergelijke initiatieven van de grond ontvluchten. Mirbeau richtte zich op de
geen wezenlijke veranderingen in de sa- latie van kapitaal bij grote bedrijven, gekomen op het gebied van energie, on- bestaande samenleving, bestreed haar
menleving en dus in de machtsverhou- zelfverrijking, macht van multinationals derwijs, landbouw, voedsel, ecologie, uitwassen en wilde het liefst zo snel mo-
dingen teweeg kunnen brengen. Met en het leugenachtige gedrag van poli- natuur, opvoeding en dergelijke, vaak gelijk veranderingen zien. Wie zijn werk
mooie praatjes en dikdoenerij houden tici. op milieuvriendelijke, coöperatieve en leest of herleest, ziet een schrijver die
de machthebbers het systeem in stand. Dat Mirbeau geen concrete toekomstvi- democratische basis. Met dit pragma- onlosmakelijk verbonden is met zijn
Het is een illusie dat de kiezer invloed sie ontwikkelde is hem echter niet aan te tisch anarchisme – breng je idealen, voor tijd, maar die het niet verdient in de ver-
kan uitoefenen door zijn stem uit te rekenen. Zijn opvattingen zijn ingege- zover mogelijk, nu al in de praktijk – getelheid te raken.
brengen. Verkiezingen staan mijlenver ven door maatschappelijke omstandig-
af van werkelijke democratie, stelt heden destijds en de als democratisch
Mirbeau. Hij laat zijn stakingsoproep veronderstelde maatschappijvorm in
voor de kiezers echter vergezeld gaan Frankrijk eind negentiende eeuw. Zijn BRONNEN EN LITERATUUR OVER EN VAN OCTAVE MIRBEAU
Reginald Carr, Anarchism in France: The Case of Octave Mirbeau, Manchester University Press 1977.
van een stevige tirade tegen die kiezers fundamentele kritiek op de structuur Sébastien Faure, Le Procès des Trente, Editions Antisociales.
die zich als makke schapen naar de van de samenleving heeft niet afgedaan, Dick Gevers, Anarchie et Symbolisme, Anarchia, Revue Interdisciplinaire et international Avant­Garde
slachtbank van het stembureau laten maar alternatieven biedt Mirbeau niet. 3.
voeren. ‘Hoe is het mogelijk dat er ook Opmerkelijk is wel dat hij, hoewel hij Jean Grave, La Société Mourante et l’Anarchie, Voorwoord Octave Mirbeau, Paris 1892.
Emile Henry, Anarchist van de daad, Iris, Amsterdam, z.j.
maar ergens (…) een brave borst te vin- beïnvloed was door de geschriften van Bernard Lazare, Antisemitisme en revolutie en de Dreyfusaffaire, Iris, Amsterdam 1994.
den is die zo stom is, zo achterlijk, zo Kropotkin, geen pleidooi houdt voor de Pierre Michel (Ed.), Cahiers Octave Mirbeau No 1-21, Angers 1994-2014. De badkamer van een zenuw­
blind voor alles wat duidelijk zichtbaar door Kropotkin zo wenselijk geachte lijder.
is en zo doof is voor alles wat hoorbaar kleine gemeenschappen op anarchisti- Octave Mirbeau, Les Mauvais Bergers, Edition critique de Pierre Michel, Angers 2005.
Octave Mirbeau, Jean Grave, Correspondence, Collection Noire, Gallimard, Paris 1994.
is, dat hij stemt op een royalistische, een sche, communistische grondslag. Kro-
Octave Mirbeau, Les Romans Autobiographiques, Mercure de France.
religieuze of een socialistische partij, potkin (1842-1921) week daarmee af van Octave Mirbeau, De Kiezersstaking, Iris, Amsterdam z.j.
zonder dat er ook maar iets is dat hem de binnen het socialisme gangbare op- Octave Mirbeau, Au temps de l’anarchie. Un théâtre de combat 1880­1894, deel III, Séguier, Paris.
daartoe verplicht, zonder dat hij ervoor vattingen van het streven naar een grote Pierre Kropotkin, Élisée Reclus (voorwoord), Paroles d’un Révolté, Flammarion, Paris 1885.
betaald krijgt of dronken gevoerd omwenteling die in een klap de utopie Martin Ros, Octave Mirbeau en het anarchisme, Maatstaf, oktober 1977.
Emile de Saint-Auban, Les procès de Jean Grave, Pedone, Paris 1895.
wordt?’, schrijft Mirbeau. Uit zijn be- werkelijkheid zou laten worden. Hij Séverine, Journaliste et Feministe, Iris, Amsterdam 1996.
toog spreekt nogal wat minachting voor wilde fabrieksarbeid, landbouw en
de kiezer die zich goedgelovig de mooie handarbeid laten integreren in een sa-
woorden van de heersende partijen laat menleving die een uitwisseling moest
ILLUSTRATIES
aanleunen maar die verder geen actie zijn tussen stad en platteland. Het anar-
De omslag toont de litho La Grève (De staking) van de kunstenaar Jules Grandjouan op de
onderneemt aan zijn positie iets te ver- chisme heeft tegenwoordig de theorie voorpagina van het anarchistisch getinte satirische tijdschrift L’Assiette au Beurre van 6 mei
anderen. Het doet denken aan de theo- van de grote omwenteling reeds lang 1905. Het portretje van Octave Mirbeau op pag. 7 is afkomstig uit de Collection Félix Potin,
rie van het ‘klootjesvolk’ zoals die in achter zich gelaten en steeds vaker zien plaatjes van schrijvers, persoonlijkheden uit kunst en cultuur, wetenschappers, sporters, staats-
lieden etc., tussen 1898 en 1922 verkrijgbaar bij Potin-chocoladerepen, bestemd voor verzamel-
1965 door Provo werd gelanceerd. we hoe mensen hun idealen in de dage-
albums. De houtsneden van Frans Masereel op pag. 10, 18, 21, 22 en 27 zijn afkomstig uit de
Enerzijds spreekt hij de kiezer verwij- lijkse praktijk proberen te realiseren. uitgaven Mon Livre d’Heures (1919) en Die Stadt (1925). De tekening van Pierre Bonnard op pag.
tend toe, anderzijds roept hij hen op het Tegenwoordig komt de leefbaarheid in 25 is afkomstig uit La 628­E8 van Octave Mirbeau. De illustratie op pag. 31 is van Clifford
systeem te boycotten. In plaats van ech- steden, in de woon- en werkomgeving, Harper, uit The education of desire.
4 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 5
rechtvaardigheid, tegen uitbuiting en ter een alternatief te bieden voor verkie- meer en meer in het gedrang. En in werd in de tijd van Mirbeau ook al geëx-
repressie en de heersende instituties aan zingen, blijft zijn oproep daar steken. plaats van te wachten op initiatieven perimenteerd. Utopische gemeenschap-
te klagen. van de overheid of op resultaten van pen bestonden al in Frankrijk in de ne-
Dat blijkt eens te meer uit zijn artikel La UTOPIE trage ambtelijke molens, kiezen veel gentiende eeuw, maar hun aantal was te
grève des électeurs (De Kiezersstaking, Er is maar weinig veranderd sinds mensen ervoor zelf stappen te onderne- beperkt om van propagandistische
1888), een artikel dat niet veel aan actu- Mirbeau. Als je de tekst van De men om hun eigen woon-, leef- en werk- waar de te kunnen zijn. Bovendien kon
aliteit heeft ingeboet. In het stuk roept Kiezersstaking naar het heden vertaalt, situatie te verbeteren. De afgelopen de- een gemiddeld arbeidersgezin onmoge-
Mirbeau de kiezers op hun stem niet uit kun je een lange lijst van overeenkom- cennia zijn er wereldwijd duizenden lijk de dagelijkse grauwe werkelijkheid
te brengen en te staken, omdat stemmen sten vinden: machtsmisbruik, accumu- van dergelijke initiatieven van de grond ontvluchten. Mirbeau richtte zich op de
geen wezenlijke veranderingen in de sa- latie van kapitaal bij grote bedrijven, gekomen op het gebied van energie, on- bestaande samenleving, bestreed haar
menleving en dus in de machtsverhou- zelfverrijking, macht van multinationals derwijs, landbouw, voedsel, ecologie, uitwassen en wilde het liefst zo snel mo-
dingen teweeg kunnen brengen. Met en het leugenachtige gedrag van poli- natuur, opvoeding en dergelijke, vaak gelijk veranderingen zien. Wie zijn werk
mooie praatjes en dikdoenerij houden tici. op milieuvriendelijke, coöperatieve en leest of herleest, ziet een schrijver die
de machthebbers het systeem in stand. Dat Mirbeau geen concrete toekomstvi- democratische basis. Met dit pragma- onlosmakelijk verbonden is met zijn
Het is een illusie dat de kiezer invloed sie ontwikkelde is hem echter niet aan te tisch anarchisme – breng je idealen, voor tijd, maar die het niet verdient in de ver-
kan uitoefenen door zijn stem uit te rekenen. Zijn opvattingen zijn ingege- zover mogelijk, nu al in de praktijk – getelheid te raken.
brengen. Verkiezingen staan mijlenver ven door maatschappelijke omstandig-
af van werkelijke democratie, stelt heden destijds en de als democratisch
Mirbeau. Hij laat zijn stakingsoproep veronderstelde maatschappijvorm in
voor de kiezers echter vergezeld gaan Frankrijk eind negentiende eeuw. Zijn BRONNEN EN LITERATUUR OVER EN VAN OCTAVE MIRBEAU
Reginald Carr, Anarchism in France: The Case of Octave Mirbeau, Manchester University Press 1977.
van een stevige tirade tegen die kiezers fundamentele kritiek op de structuur Sébastien Faure, Le Procès des Trente, Editions Antisociales.
die zich als makke schapen naar de van de samenleving heeft niet afgedaan, Dick Gevers, Anarchie et Symbolisme, Anarchia, Revue Interdisciplinaire et international Avant­Garde
slachtbank van het stembureau laten maar alternatieven biedt Mirbeau niet. 3.
voeren. ‘Hoe is het mogelijk dat er ook Opmerkelijk is wel dat hij, hoewel hij Jean Grave, La Société Mourante et l’Anarchie, Voorwoord Octave Mirbeau, Paris 1892.
Emile Henry, Anarchist van de daad, Iris, Amsterdam, z.j.
maar ergens (…) een brave borst te vin- beïnvloed was door de geschriften van Bernard Lazare, Antisemitisme en revolutie en de Dreyfusaffaire, Iris, Amsterdam 1994.
den is die zo stom is, zo achterlijk, zo Kropotkin, geen pleidooi houdt voor de Pierre Michel (Ed.), Cahiers Octave Mirbeau No 1-21, Angers 1994-2014. De badkamer van een zenuw­
blind voor alles wat duidelijk zichtbaar door Kropotkin zo wenselijk geachte lijder.
is en zo doof is voor alles wat hoorbaar kleine gemeenschappen op anarchisti- Octave Mirbeau, Les Mauvais Bergers, Edition critique de Pierre Michel, Angers 2005.
Octave Mirbeau, Jean Grave, Correspondence, Collection Noire, Gallimard, Paris 1994.
is, dat hij stemt op een royalistische, een sche, communistische grondslag. Kro-
Octave Mirbeau, Les Romans Autobiographiques, Mercure de France.
religieuze of een socialistische partij, potkin (1842-1921) week daarmee af van Octave Mirbeau, De Kiezersstaking, Iris, Amsterdam z.j.
zonder dat er ook maar iets is dat hem de binnen het socialisme gangbare op- Octave Mirbeau, Au temps de l’anarchie. Un théâtre de combat 1880­1894, deel III, Séguier, Paris.
daartoe verplicht, zonder dat hij ervoor vattingen van het streven naar een grote Pierre Kropotkin, Élisée Reclus (voorwoord), Paroles d’un Révolté, Flammarion, Paris 1885.
betaald krijgt of dronken gevoerd omwenteling die in een klap de utopie Martin Ros, Octave Mirbeau en het anarchisme, Maatstaf, oktober 1977.
Emile de Saint-Auban, Les procès de Jean Grave, Pedone, Paris 1895.
wordt?’, schrijft Mirbeau. Uit zijn be- werkelijkheid zou laten worden. Hij Séverine, Journaliste et Feministe, Iris, Amsterdam 1996.
toog spreekt nogal wat minachting voor wilde fabrieksarbeid, landbouw en
de kiezer die zich goedgelovig de mooie handarbeid laten integreren in een sa-
woorden van de heersende partijen laat menleving die een uitwisseling moest
ILLUSTRATIES
aanleunen maar die verder geen actie zijn tussen stad en platteland. Het anar-
De omslag toont de litho La Grève (De staking) van de kunstenaar Jules Grandjouan op de
onderneemt aan zijn positie iets te ver- chisme heeft tegenwoordig de theorie voorpagina van het anarchistisch getinte satirische tijdschrift L’Assiette au Beurre van 6 mei
anderen. Het doet denken aan de theo- van de grote omwenteling reeds lang 1905. Het portretje van Octave Mirbeau op pag. 7 is afkomstig uit de Collection Félix Potin,
rie van het ‘klootjesvolk’ zoals die in achter zich gelaten en steeds vaker zien plaatjes van schrijvers, persoonlijkheden uit kunst en cultuur, wetenschappers, sporters, staats-
lieden etc., tussen 1898 en 1922 verkrijgbaar bij Potin-chocoladerepen, bestemd voor verzamel-
1965 door Provo werd gelanceerd. we hoe mensen hun idealen in de dage-
albums. De houtsneden van Frans Masereel op pag. 10, 18, 21, 22 en 27 zijn afkomstig uit de
Enerzijds spreekt hij de kiezer verwij- lijkse praktijk proberen te realiseren. uitgaven Mon Livre d’Heures (1919) en Die Stadt (1925). De tekening van Pierre Bonnard op pag.
tend toe, anderzijds roept hij hen op het Tegenwoordig komt de leefbaarheid in 25 is afkomstig uit La 628­E8 van Octave Mirbeau. De illustratie op pag. 31 is van Clifford
systeem te boycotten. In plaats van ech- steden, in de woon- en werkomgeving, Harper, uit The education of desire.
4 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 5
OCTAVE MIRBEAU, LEVEN EN WERK* het aantal gedode Parijzenaars wordt op
ruim dertigduizend geschat. Deze ge-
Dick Gevers beurtenissen lijken echter vooralsnog
geen invloed te hebben op de politieke
opvattingen van Mir beau. Hij houdt
Octave Mirbeau is geboren op 16 februari 1848 in Trévières (Calvados). Hij kwam uit een vast aan zijn reactionaire opvattingen.
uiterst conservatief provinciaals bourgeoismilieu. Zijn vader was dorpsarts, zijn moeder Na zijn dienst gaat hij de journalistiek in
dochter van een notaris. Zijn vader werd in de gemeenteraad gekozen vanwege zijn streng en wordt in 1872 journalist van het bon-
katholieke, antisemitische, bonapartistische en militaristische opvattingen. Deze zouden ook apartistische blad L’ Ordre. Opmerkelijk
lange tijd deel uitmaken van het gedachtegoed van Octave Mirbeau. is wel, dat hij in de kunstrubriek van dit
blad de toenmalige avant-garde van de
Als hij elf jaar is stuurt zijn vader hem een losbandig leven, heeft talloze rela- schilderkunst, onder anderen Manet en
naar een door Jezuïeten geleide kost- ties en gebruikt opium. Cézanne, geestdriftig verdedigt, dit tot
school, het Collège Saint-François-Xa- groot ongenoegen van de conservatieve
REACTIONAIR EN PACIFIST
vier de Vannes. Zijn prestaties daar zijn lezers.
ondermaats. Later zal hij over zijn ver- Op 19 juli 1870 verklaart Napoleon III Mirbeau zal er lang over doen om zich
blijf op deze school schrijven: ‘Ik heb Duitsland de oorlog. Octave Mirbeau, bewust te worden van de contradicties
nog nooit zo geleden als op het Collège die zich aanvankelijk wilde onttrekken tussen zijn reactionaire opvattingen en
de Vannes … waar ik werd opgevoed in aan de oorlog, treedt toch in dienst en zijn passie voor de literaire en artistieke
volledige afstomping (Le Journal 1901). wordt benoemd tot luitenant. Hij neemt avant-garde die zich radicaal verzet
Vier jaar later wordt hij van school ge- deel aan gevechten. Op 31 juli wordt het tegen de gevestigde orde, de heersende
stuurd vanwege de beschuldiging dat Franse leger onder leiding van generaal moraal en de academische schilder-
hij een homoseksuele relatie zou hebben Mac-Mahon bij Sedan verslagen. Keizer kunst. In 1877 wordt hij door Mac-
met een medeleerling. In werkelijkheid Napoleon III wordt gevangen genomen Mahon, die door een staatsgreep presi-
was hij verkracht door een leraar – pater door de Duitse troepen. Het keizerrijk dent van Frankrijk geworden was, van-
jezuïet – en daarover had hij zijn beklag komt ten val en wordt vervangen door wege zijn royalistische artikelen zelfs
gedaan. De beschuldiging was dus vals, de IIIe Republiek onder leiding van een lijdt aan depressies en wordt opgeno- benoemd tot kabinetschef van de pre-
de verkrachter werd in bescherming ge- regering van nationale verdediging die men in een ziekenhuis in Alençon. Als fect. In datzelfde jaar organiseert hij een
nomen, het slachtoffer – de jonge Mir­ de strijd tegen de Duitsers wil voortzet- hij in maart ontslagen wordt uit het zie- diner met onder anderen Gustave
beau – weggestuurd, de reputatie van ten. kenhuis en terug moet naar zijn batal- Flaubert, Emile Zola en de gebroeders
leraar en school gered. Mirbeau be- Op 28 januari 1871 wordt een wapenstil- jon, wordt hij beschuldigd van desertie. Goncourt, auteurs waarmee de natura-
schrijft in bedekte termen deze affaire stand met Duitsland gesloten. De As- Hij moet anderhalf jaar strijden om zich listische stroming in de literatuur was
later in zijn autobiografische roman semblée Nationale die op 8 februari vrij te pleiten van deze beschuldiging, begonnen.
Sébastien Roch. Drie jaar later behaalt de wordt gekozen zetelt in Bordeaux, de waar normaal gesproken de doodstraf Zijn benoeming tot kabinetschef bood
gemankeerde leerling van het Je zu- regering onder leiding van Adolphe op staat. hem het perspectief op een briljante car-
ïetencollege het einddiploma in Caen en Thiers vestigt zich in Versailles. Op 18 maart 1871 komt Parijs in opstand rière. Maar zijn verliefdheid op de mon-
schrijft hij, op aandrang van zijn vader, Door zijn oorlogservaringen ontstond tegen de plannen van Thiers om de stad daine Judith Wimmer, die hem bedriegt
zich in voor een rechtenstudie aan de bij Octave Mirbeau een haat tegen oor- te ontwapenen. Er wordt een regering en ruïneert, brengt hem in een crisis.
rechtenfaculteit in Parijs. Zelf voelt hij er log die hem niet meer zou loslaten. Hij gevormd, de Commune, die de verdedi- Nadat hij haar ontvlucht naar Bretagne,
niets voor om rechten te gaan studeren werd voor de rest van zijn leven pacifist. ging van Parijs op zich neemt en ver- zwalkt hij anderhalf jaar rond op een
en hij volgt nauwelijks college. Hij leidt In januari 1871 wordt hij ernstig ziek, hij gaande sociale en politieke veranderin- vissersboot om te herstellen. Als hij
gen doorvoert. Op 21 mei vallen de troe- enigszins hersteld is keert hij terug naar
pen van Thiers onder leiding van Mac- Parijs en hervat bij Le Figaro en Le Gaulois
*) Dit is een bewerkte versie van de biografische schets die Dick Gevers publiceerde in de door
hem samengestelde brochure met vertaalde teksten van Octave Mirbeau: De gekkin, De bottenzet­ Mahon Parijs aan. De Commune wordt zijn beroep als journalist. In 1880 ont-
ter, De muur, De bonte koe. Uitgeverij Iris, Amsterdam 2012. meedogenloos neergeslagen. Alleen al moet hij Alice Regnault, een middelma-
6 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 7
OCTAVE MIRBEAU, LEVEN EN WERK* het aantal gedode Parijzenaars wordt op
ruim dertigduizend geschat. Deze ge-
Dick Gevers beurtenissen lijken echter vooralsnog
geen invloed te hebben op de politieke
opvattingen van Mir beau. Hij houdt
Octave Mirbeau is geboren op 16 februari 1848 in Trévières (Calvados). Hij kwam uit een vast aan zijn reactionaire opvattingen.
uiterst conservatief provinciaals bourgeoismilieu. Zijn vader was dorpsarts, zijn moeder Na zijn dienst gaat hij de journalistiek in
dochter van een notaris. Zijn vader werd in de gemeenteraad gekozen vanwege zijn streng en wordt in 1872 journalist van het bon-
katholieke, antisemitische, bonapartistische en militaristische opvattingen. Deze zouden ook apartistische blad L’ Ordre. Opmerkelijk
lange tijd deel uitmaken van het gedachtegoed van Octave Mirbeau. is wel, dat hij in de kunstrubriek van dit
blad de toenmalige avant-garde van de
Als hij elf jaar is stuurt zijn vader hem een losbandig leven, heeft talloze rela- schilderkunst, onder anderen Manet en
naar een door Jezuïeten geleide kost- ties en gebruikt opium. Cézanne, geestdriftig verdedigt, dit tot
school, het Collège Saint-François-Xa- groot ongenoegen van de conservatieve
REACTIONAIR EN PACIFIST
vier de Vannes. Zijn prestaties daar zijn lezers.
ondermaats. Later zal hij over zijn ver- Op 19 juli 1870 verklaart Napoleon III Mirbeau zal er lang over doen om zich
blijf op deze school schrijven: ‘Ik heb Duitsland de oorlog. Octave Mirbeau, bewust te worden van de contradicties
nog nooit zo geleden als op het Collège die zich aanvankelijk wilde onttrekken tussen zijn reactionaire opvattingen en
de Vannes … waar ik werd opgevoed in aan de oorlog, treedt toch in dienst en zijn passie voor de literaire en artistieke
volledige afstomping (Le Journal 1901). wordt benoemd tot luitenant. Hij neemt avant-garde die zich radicaal verzet
Vier jaar later wordt hij van school ge- deel aan gevechten. Op 31 juli wordt het tegen de gevestigde orde, de heersende
stuurd vanwege de beschuldiging dat Franse leger onder leiding van generaal moraal en de academische schilder-
hij een homoseksuele relatie zou hebben Mac-Mahon bij Sedan verslagen. Keizer kunst. In 1877 wordt hij door Mac-
met een medeleerling. In werkelijkheid Napoleon III wordt gevangen genomen Mahon, die door een staatsgreep presi-
was hij verkracht door een leraar – pater door de Duitse troepen. Het keizerrijk dent van Frankrijk geworden was, van-
jezuïet – en daarover had hij zijn beklag komt ten val en wordt vervangen door wege zijn royalistische artikelen zelfs
gedaan. De beschuldiging was dus vals, de IIIe Republiek onder leiding van een lijdt aan depressies en wordt opgeno- benoemd tot kabinetschef van de pre-
de verkrachter werd in bescherming ge- regering van nationale verdediging die men in een ziekenhuis in Alençon. Als fect. In datzelfde jaar organiseert hij een
nomen, het slachtoffer – de jonge Mir­ de strijd tegen de Duitsers wil voortzet- hij in maart ontslagen wordt uit het zie- diner met onder anderen Gustave
beau – weggestuurd, de reputatie van ten. kenhuis en terug moet naar zijn batal- Flaubert, Emile Zola en de gebroeders
leraar en school gered. Mirbeau be- Op 28 januari 1871 wordt een wapenstil- jon, wordt hij beschuldigd van desertie. Goncourt, auteurs waarmee de natura-
schrijft in bedekte termen deze affaire stand met Duitsland gesloten. De As- Hij moet anderhalf jaar strijden om zich listische stroming in de literatuur was
later in zijn autobiografische roman semblée Nationale die op 8 februari vrij te pleiten van deze beschuldiging, begonnen.
Sébastien Roch. Drie jaar later behaalt de wordt gekozen zetelt in Bordeaux, de waar normaal gesproken de doodstraf Zijn benoeming tot kabinetschef bood
gemankeerde leerling van het Je zu- regering onder leiding van Adolphe op staat. hem het perspectief op een briljante car-
ïetencollege het einddiploma in Caen en Thiers vestigt zich in Versailles. Op 18 maart 1871 komt Parijs in opstand rière. Maar zijn verliefdheid op de mon-
schrijft hij, op aandrang van zijn vader, Door zijn oorlogservaringen ontstond tegen de plannen van Thiers om de stad daine Judith Wimmer, die hem bedriegt
zich in voor een rechtenstudie aan de bij Octave Mirbeau een haat tegen oor- te ontwapenen. Er wordt een regering en ruïneert, brengt hem in een crisis.
rechtenfaculteit in Parijs. Zelf voelt hij er log die hem niet meer zou loslaten. Hij gevormd, de Commune, die de verdedi- Nadat hij haar ontvlucht naar Bretagne,
niets voor om rechten te gaan studeren werd voor de rest van zijn leven pacifist. ging van Parijs op zich neemt en ver- zwalkt hij anderhalf jaar rond op een
en hij volgt nauwelijks college. Hij leidt In januari 1871 wordt hij ernstig ziek, hij gaande sociale en politieke veranderin- vissersboot om te herstellen. Als hij
gen doorvoert. Op 21 mei vallen de troe- enigszins hersteld is keert hij terug naar
pen van Thiers onder leiding van Mac- Parijs en hervat bij Le Figaro en Le Gaulois
*) Dit is een bewerkte versie van de biografische schets die Dick Gevers publiceerde in de door
hem samengestelde brochure met vertaalde teksten van Octave Mirbeau: De gekkin, De bottenzet­ Mahon Parijs aan. De Commune wordt zijn beroep als journalist. In 1880 ont-
ter, De muur, De bonte koe. Uitgeverij Iris, Amsterdam 2012. meedogenloos neergeslagen. Alleen al moet hij Alice Regnault, een middelma-
6 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 7
tige maar aantrekkelijke actrice, die door dende normen en waarden. Een kunste- stompende uitwerking heeft op de klager vanwege de uitgave van La Société
haar losbandige gedrag en zakelijk in- naar moet een nieuwe kijk op de werke- jeugd. mourante et l’anarchie aangeklaagd we-
zicht rijk was geworden. Mirbeau zal lijkheid geven. Dit is een benadering gens aanzetting tot diefstal, tot onge-
met haar – in het geheim – trouwen. Het die, gevoegd bij de analyses van Kro- Hoewel Mirbeau slechts drie ‘autobio- hoorzaamheid en tot moord. Mirbeau
huwelijk zal tot zijn dood stand houden potkin, de voorwaarden zijn die moge- grafische romans’ had geschreven, Le en anderen verdedigden Grave als ge-
maar gaat veelal gepaard met enorme lijk kunnen leiden naar een anarchisti- Calvaire, L’Abbé Jules en Sébastien Roch, tuigen tijdens het proces. Dit leidde tot
spanningen, die voortkomen uit de do- sche maatschappij. Niet dat Octave ontstond er zoveel ophef over dat hij op vrijspraak.
minante persoonlijkheid van Alice en Mirbeau er vertrouwen in heeft dat het slag een gevierd schrijver werd. In 1890 In 1891 richt Alphonse Galland onder
het masochistische karakter van Mir- anarchistische ideaal van een vrije en verschijnt op de voorpagina van Le het pseudoniem Zo d’Axa een libertair
beau. harmonieuze samenleving ooit bereikt Figaro een artikel van Mirbeau over de individualistisch weekblad op, L’Ende­
In 1883 geeft hij een wekelijks pamflet zal worden. Daarvoor heeft hij een te nog volkomen onbekende Belgische hors (De buitenstaander). Mirbeau
uit, Les Grimaces, dat klerikaal, monar- pessimistische kijk op de mensheid. schrijver Maurice Maeterlinck, van wie maakt deel uit van de redactie, samen
chistisch en antisemitisch is. In 1884 Maar dat heeft hem niet belet te strijden hij La Princesse Maleine bespreekt en dat met Félix Fénéon, Emile Verhaeren,
houdt dit blaadje op te verschijnen. Hij voor gerechtigheid en vrijheid, voor hij een zuiver en eeuwig meesterwerk René Ghil, Saint-Pol Roux en Pierre
zal zich zijn hele leven de antisemitische hem de grondgedachten van het anar- noemt. Het betekende het begin van het Quillard. Het motto van L’Endehors was
inhoud van Les Grimaces verwijten. chisme. In 1886 noemt hij zich anar- schrijverschap van Maeterlinck, die een dat de makers zich ‘door niets laten ron-
chist. van de belangrijkste schrijvers van het selen en zich alleen door een impulsieve
HET WOORD ALS WAPEN
symbolisme werd. Het is zeer opmerke- aanleg laten leiden, door een complexe
Mirbeau wordt een veelgevraagd kunst- Een bron van inspiratie is voor hem ook lijk te zien hoe Mirbeau als eerste de hartstocht, buiten de wet, zonder dog-
criticus van de avant-garde, naast zijn Dostojevski, bij wie het onderbewuste toenmalige avant-garde op zijn waarde ma’s, op zoek naar hetgeen de verbeel-
andere journalistieke werk. Zijn felle en de dieptepsychologie een belangrijke wist te schatten en te waarderen, zoals ding overtreft’. Dit uitgangspunt weer-
woorden worden gevreesd en bejubeld. rol spelen. Hij keert zich af van het natu- de schilders Manet, Monet, Puvis de spiegelt vrij precies de persoonlijkheid
Hij wordt daardoor de best betaalde ralisme, omdat hij het realisme van Chavanne, Pissarro, Signac en Van van Mirbeau. In 1892 publiceert hij de
kroniekschrijver van zijn tijd en raakt onder anderen Zola te benauwend Gogh. Hij was de eerste die de ‘Irissen’ impressionistische roman Dans le ciel (In
bevriend met Monet, Pissarro, Rodin, vindt. Hij kiest voor een esthetiek die en de ‘Zonnebloemen’ van Van Gogh de hemel), geïnspireerd op Van Gogh.
Camille Claudel en dichter en kuntcriti- schommelt tussen het impressionisme kocht. Hij was eveneens een bewonde- Hij verdedigt de libertaire onderwijs-
cus Stéphane Mallarmé. Hij geeft zich er en expressionisme. In zijn eerste roman raar van de beeldhouwers Rodin en hervormer Paul Robin die op instigatie
rekenschap van dat zijn strijd voor de Le Calvaire (1886) beschrijft hij zijn we- Camille Claudel. van de klerikalen door het ministerie is
vernieuwing van de literatuur en de derwaardigheden met Judith Wimmer. ontslagen.
kunst haaks staat op zijn conservatieve In 1888 publiceert hij L’Abbé Jules (Pater ANARCHIST MET TWIjFELS In de negentiger jaren van de negentien-
opvattingen. Hij evolueert naar het Jules), een vernietigende aanval op de In 1890 schrijft Mirbeau een lang voor- de eeuw kent Frankrijk een diepgaande
anarchisme. Mirbeau ziet Jules Vallès, katholieke kerk en het gedwongen celi- woord op Jean Grave’s La Société mou­ economische en politieke crisis. De rege-
Kropotkin en Tolstoj als lichtende voor- baat. In 1889 veegt hij in een artikel in Le rante et l’anarchie (De stervende maat- ring, politici, de banken en het bedrijfs-
beelden. Door hen vindt een ommekeer Figaro de vloer aan met corrupte politici, schappij en de anarchie) waarin hij ener- leven zijn door en door corrupt. In 1889
in zijn denken plaats, die hijzelf ‘de ver- het kapitalisme en de staat: La Grève des zijds instemt met de anarchistische visie gaat de Compagnie van het Panam a-
lossing’ noemt. De uitspraak ‘Het wapen électeurs (De kiezersstaking). Dit artikel van de auteur, anderzijds zijn twijfel uit kanaal bankroet, terwijl nauwelijks een
van de anarchie is het woord’ uit zal talloze malen geciteerd worden in li- over de mogelijkheid te komen tot een half jaar eerder een lening was uitge-
Kropotkins boek Paroles d’un Révolté zal bertaire uitgaven. Het was één van de anarchistische maatschappij vanwege schreven die door een wet en door de
de leidraad in zijn werk worden. Bij eerste anti-parlementaire teksten. In de gehoorzaamheid en de onderwor- regering was goedgekeurd, gesteund
Vallès en Tolstoj vindt hij wat voor hem 1890 verschijnt Sébastien Roche, waarin penheid van de onderdrukten. Aan- door economische ‘experts’. Achthon-
de kern van de literatuur moet zijn. Zij hij het katholieke onderwijs hekelt dat vankelijk werd Jean Grave veroordeeld derd duizend kleine beleggers zien hun
dienen het echte leven weer te geven in door de bedenkelijke moraal van pries- tot twee jaar cel en een hoge boete van- geld verdampen.
zijn complexiteit, zonder opsmuk en li- ters en het inprenten van wetten die wege de uitgave van zijn boek. In hoger Arbeiders in Frankrijk leven in diepe ar-
teraire foefjes, zonder rekening te hou- door de machthebbers zijn opgesteld beroep, tijdens het Procès des Trente moede en zijn volkomen rechteloos.
den met de gevestigde orde en de gel- om het volk te onderdrukken, een af- (1894), wordt hij door de openbare aan- Stakingen worden door politie en leger
8 de AS 198 – Octave Mirbeau de AS 198 – Octave Mirbeau 9