de AS 156: Ontworteling van Europa

2006·1.6 MB·Dutch

by  Stichting de AS

Hans Ramaer DE ONTWORTELING VAN EUROPA D ONTWORTELING
e
Over de opmars van het Nieuwe Kapitalisme rtie
n
André Bons HOE DE KLOK WORDT TERUGGEDRAAID de VAN EUROPA
De mythen van de verzorgingsstaat Ja
a
r
b
André de Raaij OPENBAAR VERVOER ALS SPIEGEL o
e
VAN DE SAMENLEVING k
A
n
Francisco Carraquer MIJN DRIE DAGEN IN JULI ar
c
Relaas uit de Spaanse Burgeroorlog h
is
m
Bert Altena ANARCHISME IN DE WERELD e
/D
VAN SALSA EN SAMBA
e
A
S
André Bons HEDENDAAGS ANARCHISME ONDENKBAAR 1
ZONDER MURRAY BOOKCHIN (1921-2006) 56

Willie Verhoysen POËZIE ALS ORDEVERSTORING
Anarchisten rond Emile Verhaeren
Rudolf de Jong e.a. REACTIES & DISCUSSIES
Peter Lanser BLADSPIEGEL 21
Hans Ramaer HARD RAIN 1
Thom Holterman UIT HET LAND VAN PROUDHON 2
Rymke Wiersma e.a. BOEKBESPREKINGEN
Prijs van dit nummer 6,50 euro
Dertiende Jaarboek Anarchisme
DE AS 156
de AS
dede AS
#
anarchistisch tijdschrift
34ste jaargang, nummer 156, winter 2006.
De AS verschijnt in vier afleveringen per jaar en is een uitgave van
Stichting De AS, Moerkapelle.
ISSN-nummer 0920-3257.
Bestelling: door storting op postgiro 4460315 van De AS te Moerkapelle.
Jaarabonnement: 18 euro; buiten Nederland 23 euro.
Druk: BGS, Schiedam.
Zetwerk: Atalanta, Utrecht.
Adreswijzigingen: bij voorkeur per briefkaart, of per giro (verbeter het adres op de kaart)
graag met vermelding van de postcode.
Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerste nummer van de jaargang, tenzij anders aangege-
ven bij bestelling. Zonder opzegging worden abonnementen verlengd.
Adres: postbus 43, 2750 AA Moerkapelle; [email protected]
Redactie: Marius de Geus, Jaap van der Laan, Wim de Lobel, Hans Ramaer.
Redactieraad: André Bons, Arie Hazekamp, Thom Holterman, Rudolf de Jong, Peter Lanser,
Bas Moreel, André de Raaij, Martin Smit, Rymke Wiersma, Hanneke Willemse.
Verder werkten mee: Bert Altena, Manuel Kneepkens (ill.), Willie Verhoysen, Dick de Winter.
Publicatie van een bijdrage impliceert niet dat daarin of daardoor redactionele standpunten worden
weergegeven.
E-mail: [email protected]
Internet: http://www.geocities.com/deasnl
Bestellingen: [email protected]
DE ONTWORTELING VAN EUROPA
Over de opmars van het Nieuwe Kapitalisme
Hans Ramaer
Navigators uit 2001 is één van de vele geslaagde sociaalrealistische drama’s van de Engelse
filmregisseur Ken Loach. Het verhaal gaat over een groepje spoorwegarbeiders dat hun baan
kwijt raakt na het privatiseren van British Rail. De jongeren kunnen via een uitzendbureau
elders in de regio aan de slag en wie overuren maakt kan bij die nieuwe railonderneming
zelfs meer verdienen dan voorheen. Maar al snel verdwijnt het aanvankelijke enthousiasme
van sommigen. De reistijden worden steeds langer, ziekte- en vakantiegeld is er niet meer
bij en het werk aan het spoor blijkt niet op de meest veilige manier te moeten gebeuren.
Ondertussen leven de nieuwe managers er goed van. En dan slaat het noodlot toe: één van
de kameraden wordt gegrepen door een goederentrein.
Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 1
In een notendop schetst Loach de gevol- ningen is het nog mogelijk enige publie- de burger stabiliteit in de jungle van het Allereerst was er de herinnering aan de
gen voor de modale arbeider van de nu ke invloed uit te oefenen. De meeste kapitalisme. De onvermijdelijke financi- economische depressie en de opkomst
al enige decennia aangeprezen vermark- directeuren van deze corporaties gedra- ele risico’s in ieders leven – denk aan de van het fascisme in de jaren dertig. Een
ting van de samenleving. In Engeland is gen zich nu als zonnekoningen en delen gevolgen van ziekte, ongeval, werkloos- herhaling daarvan moest voorkomen
de verzorgingsstaat inmiddels al voor zichzelf inkomens toe die hoger zijn dan heid en ouderdom – worden erdoor worden, maar de andere factor woog
een deel ontmanteld. Elders in West- een ministerssalaris. afgezwakt. Zekerheid en niet een steeds waarschijnlijk zwaarder. Dat was de
Europa is dat proces later op gang geko- Opmerkelijk is dat om deze vermark- hoger inkomen is immers een van de vrees voor een opstandige arbeiders-
men. Nederland loopt daarbij aan kop, ting te reguleren toezichthoudende belangrijkste voorwaarden voor per- klasse, mogelijk gesteund door de Sovjet
andere landen zoals Frankrijk en instanties zijn gevormd die sancties soonlijk geluk. Unie die haar invloedssfeer aanzienlijk
Duitsland bevinden zich nog in de ach- kunnen opleggen. Het is immers veel- Niettemin wordt door veel politieke had weten uit te breiden. Juist de Koude
terhoede. zeggend dat de heilig verklaarde vrije bestuurders het ontmantelen van de Oorlog stimuleerde de opbouw van de
Maar overal staat de verzorgingsstaat markt, die geleid door een ‘onzichtbare verzorgingsstaat voorgesteld als een verzorgingsstaat.
onder druk. Daaronder wordt verstaan hand’, welvaart en welzijn van de bur- constructief proces, als het ontwikkelen Toch onderkenden slechts weinigen dat
dat de publieke sociale verzekeringen ger zou verbeteren, toch heeft geresul- van een samenleving, waarin ‘de markt na de val van de Muur in 1989 de ver-
zoals die voor ziekte, werkloosheid en teerd in enerzijds meer bureaucratie en zijn werk kan doen’. Met Orwelliaanse zorgingsstaat een voorwaarde om voort
ouderdom, worden uitgekleed, dat op anderzijds hogere kosten voor de consu- nieuwspraak wordt de burger voorge- te bestaan nu moest ontberen. En niet
publieke voorzieningen als gratis onder- ment. houden dat hervormingen onvermijde- toevallig viel die ondergang van het
wijs, goedkope gezondheidszorg en We kunnen niettemin vaststellen dat in lijk zijn en dat op termijn iedereen van communisme samen met een verande-
betaalbare huisvesting wordt bezuinigd. het huidige dominante economische deze koerswending zal profiteren. Wie ring van het kapitalisme die zich in de
Ook is de klassieke dienstverlening door denken het vertrouwen in de heilzame dwars ligt is een verstokt conservatief. jaren tachtig onder Reagan en Thatcher
de overheid (openbaar vervoer, post- en werking van de markt onverminderd De onlangs overleden Murray Bookchin had aangediend.
telefonie, water en energie) vrijwel centraal staat. Voor die blinde ideologie constateerde al in de jaren tachtig dat
opgeheven. Deze publieke diensten zijn moet alles wijken. En als de vermark- zelfs voor diep menselijke emoties als Dit Nieuwe Kapitalisme (de term is van
ofwel overgenomen door private onder- ting van de samenleving niet direct liefde en zorg inmiddels de terminolo- de Amerikaanse socioloog Richard
nemingen ofwel verzelfstandigd. oplevert wat de politiek-bestuurlijke gie van het bedrijfsleven wordt ge bruikt: Sennett) maakte korte metten met het
In dat laatste geval is overigens een elite ervan verwacht is het recept méér men moet ‘investeren’ in relaties. naoorlogse sociaalkapitalisme dat zich
schimmig niemandsland ontstaan tus- marktwerking, met als gevolg verdere kenmerkte door sociale voorzieningen,
sen overheid en bedrijfsleven, een onbe- ontworteling van de samenleving. We zouden ondertussen bijna vergeten beheerste kapitaalstromen en een rede-
heersbaar geheel van zelfstandige Die dreiging van een ontworteld Eu ropa dat er voor de opbouw van de verzor- lijke mate van voorspelbaarheid van
bestuursorganen (ZBO’s) die een mono- ligt besloten in het consequent negeren gingsstaat na 1945 een breed draagvlak arbeidsverhoudingen, werkgelegenheid
poliepositie of de privileges van ambte- van wat een groot deel van de bevolking bestond, ook bij de politiek-bestuurlijke en loopbaanperspectieven.
lijke diensten combineren met de auto- wil. Telkens wijst onderzoek uit dat elite en het bedrijfsleven. Die keuze Weliswaar waren de peilers van het
nomie van private ondernemingen. velen de verzorgingsstaat willen behou- voor een samenhangend geheel van sociaalkapitalisme in de Verenigde
Een voorbeeld daarvan in Nederland den, al zouden de doelmatigheid en sociale voorzieningen en wetgeving kan Staten wankeler dan in Engeland, waar
zijn de woningbouwcorporaties. Met effectiviteit daarvan verbeterd kunnen niet los gezien worden van het ontwik- Thatcher de machtige vakbonden moest
belastinggeld is eerst een sociale voor- worden. Het principe staat echter niet kelen van een Keynesiaans sociaal- uitschakelen, in beide Angelsaksische
ziening ontwikkeld die nu kan opereren ter discussie. economisch beleid. De twee hoekstenen landen werd deze omslag in het kapita-
als een private bedrijfstak. Het beheer Bij ingrijpende politieke beslissingen van dat beleid waren een actief lisme nog eens aangejaagd door de
werd medio jaren negentig door de zien we overigens steeds weer dat zo’n op tredende natiestaat op economisch groei van de informatietechnologie en
overheid uit handen gegeven. Sindsdien tweederde deel van de bevolking geen terrein en het betrekken van bedrijfsle- de razendsnelle ontwikkeling van mon-
beschikken volksvertegenwoordigers veranderingen wil die op termijn ver- ven en gematigde vakbonden bij sociaal diale kapitaal- en handelsstromen.
niet meer over de instrumenten om een slechteringen zullen zijn. Ook bij het beleid. Het Nieuwe Kapitalisme dat nu ook het
planmatig sociaal woningbouwbeleid te referendum over de Europese grondwet Bovendien moeten we ons realiseren dat Europese vasteland heeft overspoeld is
kunnen voeren. Alleen via omwegen als in 2005 was dat het geval. die keuze voor de verzorgingsstaat sterk gericht op het afbreken van de kaders
bestemmingsplannen en sloopvergun- De verzorgingsstaat symboliseert voor beïnvloed werd door twee factoren. van de verzorgingsstaat. Het kapitalis-
2 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 3
In een notendop schetst Loach de gevol- ningen is het nog mogelijk enige publie- de burger stabiliteit in de jungle van het Allereerst was er de herinnering aan de
gen voor de modale arbeider van de nu ke invloed uit te oefenen. De meeste kapitalisme. De onvermijdelijke financi- economische depressie en de opkomst
al enige decennia aangeprezen vermark- directeuren van deze corporaties gedra- ele risico’s in ieders leven – denk aan de van het fascisme in de jaren dertig. Een
ting van de samenleving. In Engeland is gen zich nu als zonnekoningen en delen gevolgen van ziekte, ongeval, werkloos- herhaling daarvan moest voorkomen
de verzorgingsstaat inmiddels al voor zichzelf inkomens toe die hoger zijn dan heid en ouderdom – worden erdoor worden, maar de andere factor woog
een deel ontmanteld. Elders in West- een ministerssalaris. afgezwakt. Zekerheid en niet een steeds waarschijnlijk zwaarder. Dat was de
Europa is dat proces later op gang geko- Opmerkelijk is dat om deze vermark- hoger inkomen is immers een van de vrees voor een opstandige arbeiders-
men. Nederland loopt daarbij aan kop, ting te reguleren toezichthoudende belangrijkste voorwaarden voor per- klasse, mogelijk gesteund door de Sovjet
andere landen zoals Frankrijk en instanties zijn gevormd die sancties soonlijk geluk. Unie die haar invloedssfeer aanzienlijk
Duitsland bevinden zich nog in de ach- kunnen opleggen. Het is immers veel- Niettemin wordt door veel politieke had weten uit te breiden. Juist de Koude
terhoede. zeggend dat de heilig verklaarde vrije bestuurders het ontmantelen van de Oorlog stimuleerde de opbouw van de
Maar overal staat de verzorgingsstaat markt, die geleid door een ‘onzichtbare verzorgingsstaat voorgesteld als een verzorgingsstaat.
onder druk. Daaronder wordt verstaan hand’, welvaart en welzijn van de bur- constructief proces, als het ontwikkelen Toch onderkenden slechts weinigen dat
dat de publieke sociale verzekeringen ger zou verbeteren, toch heeft geresul- van een samenleving, waarin ‘de markt na de val van de Muur in 1989 de ver-
zoals die voor ziekte, werkloosheid en teerd in enerzijds meer bureaucratie en zijn werk kan doen’. Met Orwelliaanse zorgingsstaat een voorwaarde om voort
ouderdom, worden uitgekleed, dat op anderzijds hogere kosten voor de consu- nieuwspraak wordt de burger voorge- te bestaan nu moest ontberen. En niet
publieke voorzieningen als gratis onder- ment. houden dat hervormingen onvermijde- toevallig viel die ondergang van het
wijs, goedkope gezondheidszorg en We kunnen niettemin vaststellen dat in lijk zijn en dat op termijn iedereen van communisme samen met een verande-
betaalbare huisvesting wordt bezuinigd. het huidige dominante economische deze koerswending zal profiteren. Wie ring van het kapitalisme die zich in de
Ook is de klassieke dienstverlening door denken het vertrouwen in de heilzame dwars ligt is een verstokt conservatief. jaren tachtig onder Reagan en Thatcher
de overheid (openbaar vervoer, post- en werking van de markt onverminderd De onlangs overleden Murray Bookchin had aangediend.
telefonie, water en energie) vrijwel centraal staat. Voor die blinde ideologie constateerde al in de jaren tachtig dat
opgeheven. Deze publieke diensten zijn moet alles wijken. En als de vermark- zelfs voor diep menselijke emoties als Dit Nieuwe Kapitalisme (de term is van
ofwel overgenomen door private onder- ting van de samenleving niet direct liefde en zorg inmiddels de terminolo- de Amerikaanse socioloog Richard
nemingen ofwel verzelfstandigd. oplevert wat de politiek-bestuurlijke gie van het bedrijfsleven wordt ge bruikt: Sennett) maakte korte metten met het
In dat laatste geval is overigens een elite ervan verwacht is het recept méér men moet ‘investeren’ in relaties. naoorlogse sociaalkapitalisme dat zich
schimmig niemandsland ontstaan tus- marktwerking, met als gevolg verdere kenmerkte door sociale voorzieningen,
sen overheid en bedrijfsleven, een onbe- ontworteling van de samenleving. We zouden ondertussen bijna vergeten beheerste kapitaalstromen en een rede-
heersbaar geheel van zelfstandige Die dreiging van een ontworteld Eu ropa dat er voor de opbouw van de verzor- lijke mate van voorspelbaarheid van
bestuursorganen (ZBO’s) die een mono- ligt besloten in het consequent negeren gingsstaat na 1945 een breed draagvlak arbeidsverhoudingen, werkgelegenheid
poliepositie of de privileges van ambte- van wat een groot deel van de bevolking bestond, ook bij de politiek-bestuurlijke en loopbaanperspectieven.
lijke diensten combineren met de auto- wil. Telkens wijst onderzoek uit dat elite en het bedrijfsleven. Die keuze Weliswaar waren de peilers van het
nomie van private ondernemingen. velen de verzorgingsstaat willen behou- voor een samenhangend geheel van sociaalkapitalisme in de Verenigde
Een voorbeeld daarvan in Nederland den, al zouden de doelmatigheid en sociale voorzieningen en wetgeving kan Staten wankeler dan in Engeland, waar
zijn de woningbouwcorporaties. Met effectiviteit daarvan verbeterd kunnen niet los gezien worden van het ontwik- Thatcher de machtige vakbonden moest
belastinggeld is eerst een sociale voor- worden. Het principe staat echter niet kelen van een Keynesiaans sociaal- uitschakelen, in beide Angelsaksische
ziening ontwikkeld die nu kan opereren ter discussie. economisch beleid. De twee hoekstenen landen werd deze omslag in het kapita-
als een private bedrijfstak. Het beheer Bij ingrijpende politieke beslissingen van dat beleid waren een actief lisme nog eens aangejaagd door de
werd medio jaren negentig door de zien we overigens steeds weer dat zo’n op tredende natiestaat op economisch groei van de informatietechnologie en
overheid uit handen gegeven. Sindsdien tweederde deel van de bevolking geen terrein en het betrekken van bedrijfsle- de razendsnelle ontwikkeling van mon-
beschikken volksvertegenwoordigers veranderingen wil die op termijn ver- ven en gematigde vakbonden bij sociaal diale kapitaal- en handelsstromen.
niet meer over de instrumenten om een slechteringen zullen zijn. Ook bij het beleid. Het Nieuwe Kapitalisme dat nu ook het
planmatig sociaal woningbouwbeleid te referendum over de Europese grondwet Bovendien moeten we ons realiseren dat Europese vasteland heeft overspoeld is
kunnen voeren. Alleen via omwegen als in 2005 was dat het geval. die keuze voor de verzorgingsstaat sterk gericht op het afbreken van de kaders
bestemmingsplannen en sloopvergun- De verzorgingsstaat symboliseert voor beïnvloed werd door twee factoren. van de verzorgingsstaat. Het kapitalis-
2 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 3
me van vandaag heeft weinig bood- achter een 0900 nummer met keuzeme- HOE DE KLOK WORDT TERUGGEDRAAID
schap aan vroegere maatschappelijke nu schermen de energiebedrijven, de
verplichtingen als het scheppen van kabelmaatschappijen en vervoersonder-
De mythen over de verzorgingsstaat
werkgelegenheid en het betalen van nemingen zich af van de in de kou
belastingen voor publieke doeleinden. gezette consument, die nog altijd wordt
André Bons
Het wil winstgevend zijn, op zo kort voorgespiegeld dat private onderne-
mogelijk termijn en op een zo breed mingen het zo veel beter doen dan
1
mogelijk terrein. ouderwetse overheidsbedrijven. Vaak is
We zien dan ook in de woorden van het tegendeel het geval. Het nieuws is misschien nog niet tot iedereen doorgedrongen, maar er schijnt op dit moment
Sennett ‘een cultuur van doelbewuste Met de werknemer en de kleine zelf- toch echt een breed gedragen overeenstemming te zijn over de veranderingen die al zijn
vluchtigheid’ in het bedrijfsleven. De standige heeft het nieuwe kapitalisme doorgevoerd in onze verzorgingsstaat. En ook over de noodzaak van verdere hervormingen
helden van die cultuur zijn de consul- weinig compassie. Flexibiliteit is wat er zijn we het in Nederland blijkbaar eens, als we tenminste de Wetenschappelijke Raad voor
tants en de interim-managers die onder- van iedereen verwacht wordt. Er wordt het Regeringsbeleid, de kabinetten-Balkenende, commentatoren en andere opiniemakers
nemingen besturen zonder er wezenlijk een suggestie gewekt van democratie mogen geloven. Ze weten het allemaal heel zeker. Die veronderstelde consensus is echter een
bij betrokken te zijn zoals dat bij het maar in werkelijkheid moet men zich mythe, meer wensdroom dan werkelijkheid. De hervormingsagenda van de verzorgingsstaat
vroegere familiebedrijf het geval was. aanpassen aan de toegenomen mobili- wordt gevoed door ressentimentalisme, het verlangen de zorgeloze gebruiker van voorzie-
Die geringe betrokkenheid wordt ook teit van het kapitaal: flexplek, detache- ningen van de verzorgingsstaat een lesje te leren. En het doel van de hervormers is retrogres-
uitgedrukt in de opmars van de aan- ring, tijdelijke contracten, variabele sie: ze willen de klok terugdraaien. Vanzelfsprekend verkopen zij hun opvattingen onder de
deelhoudersbelangen. De aandelen- werktijden en variabele beloningen, naam van vooruitgang, want dat wil iedereen wel. Maar hoelang kan die mythe nog in stand
koers van vandaag is veel belangrijker korte opzegtermijnen etcetera. worden gehouden? En wie verdedigt de verzorgingsstaat?
dan de winstgevendheid van morgen. Dit alles ondermijnt de soliditeit en sta-
Investeringsmaatschappijen uit Austra- biliteit van de samenleving in Europa. Het debat over de verzorgingsstaat remt waarschijnlijk wel een nog snellere
lië of de Verenigde Staten kopen bij- Vooral ook door de verdere ontmante- wordt vooral in negatieve termen ontmanteling van de verzorgingsstaat
voorbeeld regionale vervoersbedrijven ling van de verzorgingsstaat zal bij de gevoerd. Het gaat altijd over wat er mis af.
in Europa op. De binding aan de omge- burgers een gevoel van existentiële mee is: de onbetaalbaarheid, de passivi- Het valt desondanks niet te ontkennen
ving is in dit hedendaagse kapitalisme onzekerheid groeien. Dat proces wordt teit van gebruikers, de bureaucratie, de dat er inmiddels stevig is ingegrepen.
veel losser. Betrouwbaarheid op langere nog versterkt door het scheppen of aan- arbeidsmarktverstorende werking. Der- De kabinetten-Balkenende hebben met
termijn is ondergeschikt geraakt aan scherpen van tegenstellingen tussen gelijke geluiden vinden een willig oor in de activerende verzorgingsstaat gebro-
andere belangen. Wat telt is het uitstra- groepen mensen. Het meest recente de media. Positieve aspecten van de ken met het verleden. Lokaal voeren
len van dynamiek, de filosofie van de voorbeeld is de mythe dat de AOW verzorgingsstaat worden vaak gene- gemeentebesturen (‘verzorgingsstad’)
wasmiddelenfabrikant (‘nu vernieuwd!’) onbetaalbaar dreigt te worden. Jong geerd. Toch is er in de samenleving een enkele verzekerings- en verzorgings-
is algemeen geworden. staat hier tegenover oud. Maar zo gaat brede steun voor het voorlopig handha- functies van de oude verzorgingsstaat
Het gaat niet meer om het product, de het ook bij rijk versus arm, allochtoon ven van het bestaande systeem. uit, maar onder andere voorwaarden,
kwaliteit ervan en de garantie en de versus autochtoon, werkende versus Weliswaar vinden velen dat de niveaus met minder middelen en met een aange-
serviceverlening, het gaat om een imago werkloze. Zo dreigt Europa steeds meer van een aantal uitkeringen niet moeten paste doelstelling. De hervormingen
van snelheid en flexibiliteit. Verschanst ontworteld te raken. worden verhoogd, ‘maar toch blijft het zijn stappen op weg naar een ministelsel
publiek gehecht aan sociale zekerheid’, van sociale zekerheid, dat selectiever is,
zoals het Sociaal en Cultureel Plan- minder ruimhartig en minder sociaal.
bureau in een studie uit 2003 opmerkt. Dat zal zeker effect hebben op de kwali-
LITERATUUR En ‘ondanks de slechte conjunctuur en teit van het samenleven. Die samenle-
Hans-Peter Bartels, Victory-Kapitalismus (Keulen 2005) - André Bons, Uit de schaduw van de verzor- het besef dat de overheid minder geld te ving toont zich onverschilliger jegens
gingsstaat (Utrecht 2004) – Murray Bookchin, The Modern Crisis (Philadelphia 1986) – Paul Kalma, besteden heeft dan voorheen, houden allerlei vormen van sociaal lijden. Het
Links, rechts en de vooruitgang (Amsterdam 2004) – Richard Sennett, De flexibele mens (Amsterdam
de Nederlanders vast aan de voorzie- beroep op ‘gemeenschapswaarden’,
2000) – Richard Sennett, The Culture of the New Capitalism (Yale University 2006).
ningen en willen zij zelfs uitbreiding.’ waarin christendemocratische politici
Deze onzichtbare en genegeerde steun uitblinken, roept niet de afbraak van de
4 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 5
me van vandaag heeft weinig bood- achter een 0900 nummer met keuzeme- HOE DE KLOK WORDT TERUGGEDRAAID
schap aan vroegere maatschappelijke nu schermen de energiebedrijven, de
verplichtingen als het scheppen van kabelmaatschappijen en vervoersonder-
De mythen over de verzorgingsstaat
werkgelegenheid en het betalen van nemingen zich af van de in de kou
belastingen voor publieke doeleinden. gezette consument, die nog altijd wordt
André Bons
Het wil winstgevend zijn, op zo kort voorgespiegeld dat private onderne-
mogelijk termijn en op een zo breed mingen het zo veel beter doen dan
1
mogelijk terrein. ouderwetse overheidsbedrijven. Vaak is
We zien dan ook in de woorden van het tegendeel het geval. Het nieuws is misschien nog niet tot iedereen doorgedrongen, maar er schijnt op dit moment
Sennett ‘een cultuur van doelbewuste Met de werknemer en de kleine zelf- toch echt een breed gedragen overeenstemming te zijn over de veranderingen die al zijn
vluchtigheid’ in het bedrijfsleven. De standige heeft het nieuwe kapitalisme doorgevoerd in onze verzorgingsstaat. En ook over de noodzaak van verdere hervormingen
helden van die cultuur zijn de consul- weinig compassie. Flexibiliteit is wat er zijn we het in Nederland blijkbaar eens, als we tenminste de Wetenschappelijke Raad voor
tants en de interim-managers die onder- van iedereen verwacht wordt. Er wordt het Regeringsbeleid, de kabinetten-Balkenende, commentatoren en andere opiniemakers
nemingen besturen zonder er wezenlijk een suggestie gewekt van democratie mogen geloven. Ze weten het allemaal heel zeker. Die veronderstelde consensus is echter een
bij betrokken te zijn zoals dat bij het maar in werkelijkheid moet men zich mythe, meer wensdroom dan werkelijkheid. De hervormingsagenda van de verzorgingsstaat
vroegere familiebedrijf het geval was. aanpassen aan de toegenomen mobili- wordt gevoed door ressentimentalisme, het verlangen de zorgeloze gebruiker van voorzie-
Die geringe betrokkenheid wordt ook teit van het kapitaal: flexplek, detache- ningen van de verzorgingsstaat een lesje te leren. En het doel van de hervormers is retrogres-
uitgedrukt in de opmars van de aan- ring, tijdelijke contracten, variabele sie: ze willen de klok terugdraaien. Vanzelfsprekend verkopen zij hun opvattingen onder de
deelhoudersbelangen. De aandelen- werktijden en variabele beloningen, naam van vooruitgang, want dat wil iedereen wel. Maar hoelang kan die mythe nog in stand
koers van vandaag is veel belangrijker korte opzegtermijnen etcetera. worden gehouden? En wie verdedigt de verzorgingsstaat?
dan de winstgevendheid van morgen. Dit alles ondermijnt de soliditeit en sta-
Investeringsmaatschappijen uit Austra- biliteit van de samenleving in Europa. Het debat over de verzorgingsstaat remt waarschijnlijk wel een nog snellere
lië of de Verenigde Staten kopen bij- Vooral ook door de verdere ontmante- wordt vooral in negatieve termen ontmanteling van de verzorgingsstaat
voorbeeld regionale vervoersbedrijven ling van de verzorgingsstaat zal bij de gevoerd. Het gaat altijd over wat er mis af.
in Europa op. De binding aan de omge- burgers een gevoel van existentiële mee is: de onbetaalbaarheid, de passivi- Het valt desondanks niet te ontkennen
ving is in dit hedendaagse kapitalisme onzekerheid groeien. Dat proces wordt teit van gebruikers, de bureaucratie, de dat er inmiddels stevig is ingegrepen.
veel losser. Betrouwbaarheid op langere nog versterkt door het scheppen of aan- arbeidsmarktverstorende werking. Der- De kabinetten-Balkenende hebben met
termijn is ondergeschikt geraakt aan scherpen van tegenstellingen tussen gelijke geluiden vinden een willig oor in de activerende verzorgingsstaat gebro-
andere belangen. Wat telt is het uitstra- groepen mensen. Het meest recente de media. Positieve aspecten van de ken met het verleden. Lokaal voeren
len van dynamiek, de filosofie van de voorbeeld is de mythe dat de AOW verzorgingsstaat worden vaak gene- gemeentebesturen (‘verzorgingsstad’)
wasmiddelenfabrikant (‘nu vernieuwd!’) onbetaalbaar dreigt te worden. Jong geerd. Toch is er in de samenleving een enkele verzekerings- en verzorgings-
is algemeen geworden. staat hier tegenover oud. Maar zo gaat brede steun voor het voorlopig handha- functies van de oude verzorgingsstaat
Het gaat niet meer om het product, de het ook bij rijk versus arm, allochtoon ven van het bestaande systeem. uit, maar onder andere voorwaarden,
kwaliteit ervan en de garantie en de versus autochtoon, werkende versus Weliswaar vinden velen dat de niveaus met minder middelen en met een aange-
serviceverlening, het gaat om een imago werkloze. Zo dreigt Europa steeds meer van een aantal uitkeringen niet moeten paste doelstelling. De hervormingen
van snelheid en flexibiliteit. Verschanst ontworteld te raken. worden verhoogd, ‘maar toch blijft het zijn stappen op weg naar een ministelsel
publiek gehecht aan sociale zekerheid’, van sociale zekerheid, dat selectiever is,
zoals het Sociaal en Cultureel Plan- minder ruimhartig en minder sociaal.
bureau in een studie uit 2003 opmerkt. Dat zal zeker effect hebben op de kwali-
LITERATUUR En ‘ondanks de slechte conjunctuur en teit van het samenleven. Die samenle-
Hans-Peter Bartels, Victory-Kapitalismus (Keulen 2005) - André Bons, Uit de schaduw van de verzor- het besef dat de overheid minder geld te ving toont zich onverschilliger jegens
gingsstaat (Utrecht 2004) – Murray Bookchin, The Modern Crisis (Philadelphia 1986) – Paul Kalma, besteden heeft dan voorheen, houden allerlei vormen van sociaal lijden. Het
Links, rechts en de vooruitgang (Amsterdam 2004) – Richard Sennett, De flexibele mens (Amsterdam
de Nederlanders vast aan de voorzie- beroep op ‘gemeenschapswaarden’,
2000) – Richard Sennett, The Culture of the New Capitalism (Yale University 2006).
ningen en willen zij zelfs uitbreiding.’ waarin christendemocratische politici
Deze onzichtbare en genegeerde steun uitblinken, roept niet de afbraak van de
4 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 5
verzorgingsstaat een halt toe, maar is daarvoor. te zijn en deel te nemen aan de samenle- De soort arbeid, het niveau van het
vooral een nieuw argument om de ver- Toch eist de politieke correctheid dat ving. Een selectievere, kleinere verzor- werk, de kwaliteit en de beloning spelen
zorgingsstaat fundamenteel te verande- men de verzorgingsstaat genadeloos gingsstaat is uiteindelijk voor iedereen een ondergeschikte rol. Cruciaal daarin
ren. afvalt. Bijvoorbeeld omdat de sociale beter, ook al doen de noodzakelijke ver- is de erosie van het begrip ‘passende
politiek teveel kost. De collectieve lasten anderingen even pijn. arbeid’. Het is verdrongen door de idee
2
zijn niet meer op te brengen. Het systeem De argumenten tegen de verzorgings- van ‘beschikbare’ of ‘gangbare’ arbeid.
De verzorgingsstaat is één van de grote is te ruimhartig, te weinig selectief, en staat zijn bekend, tegenargumenten Daarmee is het fundamentele recht van
verhalen van de politieke en sociale het is weerloos tegen alle overdreven worden veel minder gehoord. En toch de uitkeringsgerechtigde om mede te
geschiedenis van de 20ste eeuw. De aanspraken die burgers er op doen. blijven velen geloven in de waarde van bepalen of bepaalde arbeid bij hem past,
sociale politiek grijpt in op terreinen die Mensen verleren het voor zichzelf zor- de verzorgingsstaat. Eigenlijk is dat een in diskrediet geraakt en op dit ogenblik
voor het leven van burgers en hun gen. Ze nemen geen verantwoordelijk- klein wonder, als je bedenkt hoe inten- ook al feitelijk prijsgegeven.
samenleven van vitaal belang zijn. Ze heid voor anderen, ze laten zieken en sief de pogingen zijn geweest om hen op De sociale zekerheid vormde voorheen
garandeert bestaanszekerheid, reguleert hulpbehoevenden maar al te graag in andere gedachten te brengen. een noodzakelijke correctie op de harde
de arbeids(markt)verhoudingen en handen van geprofessionaliseerde zor- werking van de arbeidsmarkt. Een uit-
3
structureert het leven van burgers. ginstellingen. De verzorgingsstaat kering beschermt inmiddels niet meer
Sociale-zekerheidsvoorzieningen, maakt mensen passief en afhankelijk. Onrecht en het sociale lijden dat daar- tegen de grillen van de markt maar is
ge zond heidszorg, huisvesting, onder- Hij houdt mensen ook in armoede en in mee verbonden is, zijn steeds minder een stap in het proces dat moet leiden
wijs en welzijn, vaak met veel strijd tot de uitkering. Er gaan te weinig prikkels een collectief politiek en sociaal pro- tot herintrede op de arbeidsmarkt.
stand gebracht, staan momenteel ter uit van het systeem, het wordt de men- bleem. De uitwassen van het econo- Onder het motto work first is ‘verplicht
discussie. De verdedigers van de ver- sen te gemakkelijk gemaakt. Het vang- misch systeem hoeven niet meer zo vrijwilligerswerk’ normaal geworden.
zorgingsstaat zijn daarbij ver in het net van de bijstand zou moeten werken nodig te worden verzacht. De burgers Over de gehele linie gelden strengere
defensief gedrongen, en zijn nagenoeg als trampoline maar is een hangmat zijn op zichzelf teruggeworpen. Ze kun- regels, hogere barrières, lagere niveaus
onzichtbaar in de debatten. Het systeem geworden. nen steeds minder een beroep doen op van uitkering en een korter verblijfs-
wordt maar zelden met passie verde- De verzorgingsstaat was een goed idee, de overheid. Deze samenleving heeft recht. Alles staat in het teken van de
digd. zo willen die critici in een milde bui nog aan sociaal lijden weinig boodschap. terugkeer naar de arbeidsmarkt. De
De verzorgingsstaat is een monument wel toegeven, maar de samenleving is Slachtoffers van werkloosheid, arbeids- zekerheid die de oude verzorgingsstaat
van beschaving. Zijn grootste zegening is veranderd. Compensaties en collectieve ongeschiktheid en ziekte wordt aange- bood, is verleden tijd. Mensen moeten
de reductie van bestaansrisico’s. Voor verzekeringen zijn niet meer van deze raden lessen te trekken uit hun situatie. zelf oplossingen vinden voor sociale
iedereen zijn basisvoorzieningen tijd. Prikkeling, strijd en onderlinge con- De belangrijkste les is: ga aan het werk problemen die ze als individu onmoge-
be schik baar. Hij verdeelt de welvaart en currentie zijn beter dan ‘pamperen’, ver- en zorg voor jezelf. lijk kunnen voorkomen.
verkleint verschillen in inkomen en zachten en behoeden. De verzorgings- Het nieuwe sociale beleid staat daarom Iedereen draagt een onredelijke per-
bezit. Zo wordt de samenleving leef- staat houdt de noodzakelijke verande- in het teken van arbeidsmarkt, reïnte- soonlijke verantwoordelijkheid. On rede-
baarder en beschaafder. Mensen kunnen ringen in economie en samenleving gratie en sociale activering. De bijstand, lijk, omdat in een onverantwoordelijk
zich beter ontplooien. De veiligheid van tegen. Hij verstoort de heilzame wer- een van de grote symbolen van de oude georganiseerde samenleving mensen
de verzorgingsstaat bindt mensen. Niet king van concurrentie op de arbeids- verzorgingsstaat, was het laatste red- zo’n verantwoordelijkheid niet kunnen
alleen is het politieke profijt van de ver- markt, die iedereen scherp houdt en die middel voor wie zonder inkomsten was. dragen. Sommige mensen slagen er
zorgingsstaat dus enorm, maar ook de uiteindelijk voor vooruitgang zorgt. De In dat vangnet hebben mensen zich te inderdaad in hun leven als een succes-
economie profiteert volop. De koop- overvloed aan regels werkt verlam- graag laten vallen. Het is hen daar zo volle onderneming te leiden, anderen
krachtgarantie houdt immers de vraag mend. Complexe systemen bevorderen goed bevallen dat ze er niet meer uit niet. De armoede, die zelfs in de oude
op peil. Elke burger profiteert op zijn misbruik. willen komen. Ook andere voorzienin- verzorgingsstaat nooit was verdwenen,
manier van de verschillende voorzie- Mensen die afhankelijk zijn van voor- gen zijn te gul en te gemakkelijk ver- neemt toe. Als ‘subjectieve, relatieve en
ningen, en iedereen krijgt waar zij recht zieningen zijn eigenlijk door de samen- strekt. In de huidige activerende verzor- immateriële armoede’ – de omschrijving
op heeft. De verzorgingsstaat is een leving in de steek gelaten. Het afschaf- gingsstaat compenseren uitkeringen in het toonaangevende armoede-onder-
symbool van vooruitgang en brengt fen van de verzorgingsstaat geeft die niet zozeer het inkomensverlies, maar zoeksproject Arm Nederland van enkele
veel mensen meer welvaart dan ooit mensen weer de kans verantwoordelijk zijn ze allereerst een prikkel tot arbeid. jaren geleden – blijft ze een probleem
6 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 7
verzorgingsstaat een halt toe, maar is daarvoor. te zijn en deel te nemen aan de samenle- De soort arbeid, het niveau van het
vooral een nieuw argument om de ver- Toch eist de politieke correctheid dat ving. Een selectievere, kleinere verzor- werk, de kwaliteit en de beloning spelen
zorgingsstaat fundamenteel te verande- men de verzorgingsstaat genadeloos gingsstaat is uiteindelijk voor iedereen een ondergeschikte rol. Cruciaal daarin
ren. afvalt. Bijvoorbeeld omdat de sociale beter, ook al doen de noodzakelijke ver- is de erosie van het begrip ‘passende
politiek teveel kost. De collectieve lasten anderingen even pijn. arbeid’. Het is verdrongen door de idee
2
zijn niet meer op te brengen. Het systeem De argumenten tegen de verzorgings- van ‘beschikbare’ of ‘gangbare’ arbeid.
De verzorgingsstaat is één van de grote is te ruimhartig, te weinig selectief, en staat zijn bekend, tegenargumenten Daarmee is het fundamentele recht van
verhalen van de politieke en sociale het is weerloos tegen alle overdreven worden veel minder gehoord. En toch de uitkeringsgerechtigde om mede te
geschiedenis van de 20ste eeuw. De aanspraken die burgers er op doen. blijven velen geloven in de waarde van bepalen of bepaalde arbeid bij hem past,
sociale politiek grijpt in op terreinen die Mensen verleren het voor zichzelf zor- de verzorgingsstaat. Eigenlijk is dat een in diskrediet geraakt en op dit ogenblik
voor het leven van burgers en hun gen. Ze nemen geen verantwoordelijk- klein wonder, als je bedenkt hoe inten- ook al feitelijk prijsgegeven.
samenleven van vitaal belang zijn. Ze heid voor anderen, ze laten zieken en sief de pogingen zijn geweest om hen op De sociale zekerheid vormde voorheen
garandeert bestaanszekerheid, reguleert hulpbehoevenden maar al te graag in andere gedachten te brengen. een noodzakelijke correctie op de harde
de arbeids(markt)verhoudingen en handen van geprofessionaliseerde zor- werking van de arbeidsmarkt. Een uit-
3
structureert het leven van burgers. ginstellingen. De verzorgingsstaat kering beschermt inmiddels niet meer
Sociale-zekerheidsvoorzieningen, maakt mensen passief en afhankelijk. Onrecht en het sociale lijden dat daar- tegen de grillen van de markt maar is
ge zond heidszorg, huisvesting, onder- Hij houdt mensen ook in armoede en in mee verbonden is, zijn steeds minder een stap in het proces dat moet leiden
wijs en welzijn, vaak met veel strijd tot de uitkering. Er gaan te weinig prikkels een collectief politiek en sociaal pro- tot herintrede op de arbeidsmarkt.
stand gebracht, staan momenteel ter uit van het systeem, het wordt de men- bleem. De uitwassen van het econo- Onder het motto work first is ‘verplicht
discussie. De verdedigers van de ver- sen te gemakkelijk gemaakt. Het vang- misch systeem hoeven niet meer zo vrijwilligerswerk’ normaal geworden.
zorgingsstaat zijn daarbij ver in het net van de bijstand zou moeten werken nodig te worden verzacht. De burgers Over de gehele linie gelden strengere
defensief gedrongen, en zijn nagenoeg als trampoline maar is een hangmat zijn op zichzelf teruggeworpen. Ze kun- regels, hogere barrières, lagere niveaus
onzichtbaar in de debatten. Het systeem geworden. nen steeds minder een beroep doen op van uitkering en een korter verblijfs-
wordt maar zelden met passie verde- De verzorgingsstaat was een goed idee, de overheid. Deze samenleving heeft recht. Alles staat in het teken van de
digd. zo willen die critici in een milde bui nog aan sociaal lijden weinig boodschap. terugkeer naar de arbeidsmarkt. De
De verzorgingsstaat is een monument wel toegeven, maar de samenleving is Slachtoffers van werkloosheid, arbeids- zekerheid die de oude verzorgingsstaat
van beschaving. Zijn grootste zegening is veranderd. Compensaties en collectieve ongeschiktheid en ziekte wordt aange- bood, is verleden tijd. Mensen moeten
de reductie van bestaansrisico’s. Voor verzekeringen zijn niet meer van deze raden lessen te trekken uit hun situatie. zelf oplossingen vinden voor sociale
iedereen zijn basisvoorzieningen tijd. Prikkeling, strijd en onderlinge con- De belangrijkste les is: ga aan het werk problemen die ze als individu onmoge-
be schik baar. Hij verdeelt de welvaart en currentie zijn beter dan ‘pamperen’, ver- en zorg voor jezelf. lijk kunnen voorkomen.
verkleint verschillen in inkomen en zachten en behoeden. De verzorgings- Het nieuwe sociale beleid staat daarom Iedereen draagt een onredelijke per-
bezit. Zo wordt de samenleving leef- staat houdt de noodzakelijke verande- in het teken van arbeidsmarkt, reïnte- soonlijke verantwoordelijkheid. On rede-
baarder en beschaafder. Mensen kunnen ringen in economie en samenleving gratie en sociale activering. De bijstand, lijk, omdat in een onverantwoordelijk
zich beter ontplooien. De veiligheid van tegen. Hij verstoort de heilzame wer- een van de grote symbolen van de oude georganiseerde samenleving mensen
de verzorgingsstaat bindt mensen. Niet king van concurrentie op de arbeids- verzorgingsstaat, was het laatste red- zo’n verantwoordelijkheid niet kunnen
alleen is het politieke profijt van de ver- markt, die iedereen scherp houdt en die middel voor wie zonder inkomsten was. dragen. Sommige mensen slagen er
zorgingsstaat dus enorm, maar ook de uiteindelijk voor vooruitgang zorgt. De In dat vangnet hebben mensen zich te inderdaad in hun leven als een succes-
economie profiteert volop. De koop- overvloed aan regels werkt verlam- graag laten vallen. Het is hen daar zo volle onderneming te leiden, anderen
krachtgarantie houdt immers de vraag mend. Complexe systemen bevorderen goed bevallen dat ze er niet meer uit niet. De armoede, die zelfs in de oude
op peil. Elke burger profiteert op zijn misbruik. willen komen. Ook andere voorzienin- verzorgingsstaat nooit was verdwenen,
manier van de verschillende voorzie- Mensen die afhankelijk zijn van voor- gen zijn te gul en te gemakkelijk ver- neemt toe. Als ‘subjectieve, relatieve en
ningen, en iedereen krijgt waar zij recht zieningen zijn eigenlijk door de samen- strekt. In de huidige activerende verzor- immateriële armoede’ – de omschrijving
op heeft. De verzorgingsstaat is een leving in de steek gelaten. Het afschaf- gingsstaat compenseren uitkeringen in het toonaangevende armoede-onder-
symbool van vooruitgang en brengt fen van de verzorgingsstaat geeft die niet zozeer het inkomensverlies, maar zoeksproject Arm Nederland van enkele
veel mensen meer welvaart dan ooit mensen weer de kans verantwoordelijk zijn ze allereerst een prikkel tot arbeid. jaren geleden – blijft ze een probleem
6 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 7
voor de samenleving maar niet van de pen, die aan steeds zwaardere eisen ze behandeling van de arbeidsonge- de sociale advocatuur wijst op de toege-
samenleving. Structurele en maatschap- moeten voldoen. Sinds 1 januari 2004 schikten. De afgelopen jaren zijn vele nomen rechtsongelijkheid tussen men-
pelijke oorzaken van armoede blijven heeft de Wet Werk en Bijstand (WWB) tienduizenden arbeidsongeschikten hun sen die wel en mensen die niet over de
buiten beeld. Wat telt is de mate waarin de oude bijstandswet ABW vervangen. uitkering gewoon kwijtgeraakt: ze zijn middelen beschikken juridisch advies in
de rijke samenleving er in slaagt de hin- In de WWB krijgen gemeenten een goedgekeurd om arbeid te verrichten, te winnen. Op het welzijnswerk is de
der te verminderen die ze ondervindt financieel belang bij een snelle terugkeer maar dat werk is er niet. Het aantal afgelopen jaren fors bezuinigd, maar de
van het bestaan van armen in haar mid- van de cliënt naar werk. Het verblijf in arbeidsongeschikten is daarmee dras- zichtbare negatieve effecten op buurtni-
den. de bijstand wordt zo onaangenaam tisch verminderd, het beleid is een suc- veau hebben beleidsmakers tot nu toe
mogelijk gemaakt. Activering is het ces. Dat de bijstand het perspectief is niet op andere gedachten gebracht. De
4
sleutelwoord in de nieuwe wet. Vele van veel huidige en toekomstige arbeids- huurtoeslag is onvoldoende om de hoge
De krachtige aanvallen op de verzor- gemeenten ontwikkelen, in navolging ongeschikten interesseert de beleidsma- woonlasten van mensen met minimum-
gingsstaat hebben er nog niet toe geleid van de pioniergemeenten Den Bosch, kers niet. inkomens te compenseren, de verzelf-
dat we al het ministelsel hebben dat de Helmond en Deventer, hun eigen vari- En zelfs de AOW is niet veilig. Het idee standigde woningcorporaties zien als
neoliberalen in bijna alle politieke par- ant van work first. De mogelijkheden dat iedereen die een bepaalde leeftijd marktpartij met een maatschappelijke
tijen zouden willen realiseren. Maat- verder te korten op inkomensniveaus heeft bereikt, verzekerd zou kunnen zijn verantwoordelijkheid weinig mogelijk-
schappelijke organisaties, ouderenorga- van ontvangers van bijstand worden van een inkomen zonder daar iets heden de huurstijging te matigen en dus
nisaties, belangenverenigingen van zie- uitgebreid, de dreiging van armoede anders tegenover te moeten stellen, kan nemen de problemen van mensen met
ken en gehandicapten en uitkeringsge- verder vergroot. De problemen die de op den duur natuurlijk niet standhou- een huurwoning toe.
rechtigdenorganisaties verzetten zich, nationale verzorgingsstaat niet heeft den, zo vindt menigeen. De samenle- Bovendien zijn er enkele opmerkelijke
met steun van andere maatschappelijke kunnen oplossen, worden afgeschoven ving en de economie kunnen zich dat wijzigingen in het denken over manie-
groepen, tegen de teneur van de sociale naar het niveau van de lokale overheid niet veroorloven. De veronderstelde ren waarop voorzieningen uitgevoerd
politiek. Maar onder het gezamenlijke – waar ze uiteraard evenmin zullen ver- onbetaalbaarheid van de AOW is en beheerd kunnen worden. Het gaat
gewicht van alle kleine en grotere ver- dwijnen. Arbeid moet uitkomst bieden, natuurlijk geen absoluut gegeven. Maar dan vooral over vraagsturing, persoons-
anderingen, en gesteund door de sym- maar normale arbeid is in veel gevallen het via belastingen en premies opbren- gebonden budgetten en ketenmanage-
pathie die het neoliberalisme heeft eenvoudig niet beschikbaar. De kwali- gen van dergelijke collectieve uitgaven ment. Dergelijke nieuwe technieken
onder opiniemakers, kalft de oude ver- teit van de bijstand neemt af. Voor de druist wel in tegen dominante opvat- worden gepresenteerd als een verster-
zorgingsstaat steeds verder af. Wat er is, gebruiker is de boodschap glashelder: tingen over individualiteit en private king van de positie van de cliënt.
líjkt nog wel op de oude verzorgings- hij moet elders zijn heil zoeken. verantwoordelijkheid. Nieuwe, serieuze Vooralsnog krimpen budgetten: er is
staat, maar ís het niet meer. De WAO bood een sociale, collectieve aanvallen op de AOW lijken daarom dus misschien een grotere invloed van
Het mini stelsel belooft de houdbare verzekering aan mensen die niet meer slechts een kwestie van tijd. gebruikers, maar die strekt zich in elk
vorm van de afgeslankte verzorgings- in staat zijn tot het verrichten van arbeid. geval uit over minder verstrekkingen en
5
staat te zijn. Het wordt aangeprezen met Vroegere voorstellen tot verandering voorzieningen. Bovendien blijken men-
het argument dat het de kern van de wilden een onderscheid gaan maken Het stelsel van sociale zekerheid bepaalt sen het vervelend te vinden werkgever
filosofie van de verzorgingsstaat in tussen beroepsrisico’s en sociale risico’s. voor een belangrijk deel de ideeën over te worden van de mensen van wiens
stand houdt, terwijl het de uitwassen, De risico’s verbonden aan het uitoefe- de verzorgingsstaat. De veranderingen hulp je afhankelijk bent, zoals bij het
de vergissingen en de wildgroei doet nen van bepaalde beroepen zouden op dit terrein trekken altijd veel aan- persoonsgebonden budget het geval is.
verdwijnen. Invoering van het ministel- voorlopig nog moeten worden gecom- dacht. Maar niet alleen van voorzienin- Ketenmanagement is primair een strate-
sel voert een renovatie uit die recht doet penseerd, voor de andere bestaansrisi- gen op het gebied van arbeid en inko- gie om de complexe processen in de
aan de bedoelingen van het oorspronke- co’s zou de WAO geen oplossing meer men worden groepen uitgesloten. Het uitvoering te stroomlijnen, te beheersen
lijke bouwwerk van de verzorgings- bieden. Een nieuwe wet zou het aantal invoeren van marktwerking in de en te verfijnen.
staat, zo wordt beweerd. arbeidsongeschikten drastisch moeten gezondheidszorg is een van de grote Hoe waardevol het ook kan zijn dat cli-
De nieuwe sociale wetgeving nivelle- verminderen. Die afname is er inder- successen van de politiek, zo vinden enten als consumenten worden
reert de uitkeringen naar het niveau van daad gekomen. De herkeuringen heb- althans de liberaal-christelijke politici beschouwd, een oplossing voor het ont-
de bijstand. Hogere uitkeringen zijn er ben hun werk gedaan, met hun stren- en hun vrienden in de media. In de mantelen van de verzorgingsstaat is dit
alleen nog tijdelijk en voor kleine groe- gere keuringseisen en een meedogenlo- rechtsbijstand is zo flink gesneden dat natuurlijk niet. Het creëren van cliën-
8 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 9
voor de samenleving maar niet van de pen, die aan steeds zwaardere eisen ze behandeling van de arbeidsonge- de sociale advocatuur wijst op de toege-
samenleving. Structurele en maatschap- moeten voldoen. Sinds 1 januari 2004 schikten. De afgelopen jaren zijn vele nomen rechtsongelijkheid tussen men-
pelijke oorzaken van armoede blijven heeft de Wet Werk en Bijstand (WWB) tienduizenden arbeidsongeschikten hun sen die wel en mensen die niet over de
buiten beeld. Wat telt is de mate waarin de oude bijstandswet ABW vervangen. uitkering gewoon kwijtgeraakt: ze zijn middelen beschikken juridisch advies in
de rijke samenleving er in slaagt de hin- In de WWB krijgen gemeenten een goedgekeurd om arbeid te verrichten, te winnen. Op het welzijnswerk is de
der te verminderen die ze ondervindt financieel belang bij een snelle terugkeer maar dat werk is er niet. Het aantal afgelopen jaren fors bezuinigd, maar de
van het bestaan van armen in haar mid- van de cliënt naar werk. Het verblijf in arbeidsongeschikten is daarmee dras- zichtbare negatieve effecten op buurtni-
den. de bijstand wordt zo onaangenaam tisch verminderd, het beleid is een suc- veau hebben beleidsmakers tot nu toe
mogelijk gemaakt. Activering is het ces. Dat de bijstand het perspectief is niet op andere gedachten gebracht. De
4
sleutelwoord in de nieuwe wet. Vele van veel huidige en toekomstige arbeids- huurtoeslag is onvoldoende om de hoge
De krachtige aanvallen op de verzor- gemeenten ontwikkelen, in navolging ongeschikten interesseert de beleidsma- woonlasten van mensen met minimum-
gingsstaat hebben er nog niet toe geleid van de pioniergemeenten Den Bosch, kers niet. inkomens te compenseren, de verzelf-
dat we al het ministelsel hebben dat de Helmond en Deventer, hun eigen vari- En zelfs de AOW is niet veilig. Het idee standigde woningcorporaties zien als
neoliberalen in bijna alle politieke par- ant van work first. De mogelijkheden dat iedereen die een bepaalde leeftijd marktpartij met een maatschappelijke
tijen zouden willen realiseren. Maat- verder te korten op inkomensniveaus heeft bereikt, verzekerd zou kunnen zijn verantwoordelijkheid weinig mogelijk-
schappelijke organisaties, ouderenorga- van ontvangers van bijstand worden van een inkomen zonder daar iets heden de huurstijging te matigen en dus
nisaties, belangenverenigingen van zie- uitgebreid, de dreiging van armoede anders tegenover te moeten stellen, kan nemen de problemen van mensen met
ken en gehandicapten en uitkeringsge- verder vergroot. De problemen die de op den duur natuurlijk niet standhou- een huurwoning toe.
rechtigdenorganisaties verzetten zich, nationale verzorgingsstaat niet heeft den, zo vindt menigeen. De samenle- Bovendien zijn er enkele opmerkelijke
met steun van andere maatschappelijke kunnen oplossen, worden afgeschoven ving en de economie kunnen zich dat wijzigingen in het denken over manie-
groepen, tegen de teneur van de sociale naar het niveau van de lokale overheid niet veroorloven. De veronderstelde ren waarop voorzieningen uitgevoerd
politiek. Maar onder het gezamenlijke – waar ze uiteraard evenmin zullen ver- onbetaalbaarheid van de AOW is en beheerd kunnen worden. Het gaat
gewicht van alle kleine en grotere ver- dwijnen. Arbeid moet uitkomst bieden, natuurlijk geen absoluut gegeven. Maar dan vooral over vraagsturing, persoons-
anderingen, en gesteund door de sym- maar normale arbeid is in veel gevallen het via belastingen en premies opbren- gebonden budgetten en ketenmanage-
pathie die het neoliberalisme heeft eenvoudig niet beschikbaar. De kwali- gen van dergelijke collectieve uitgaven ment. Dergelijke nieuwe technieken
onder opiniemakers, kalft de oude ver- teit van de bijstand neemt af. Voor de druist wel in tegen dominante opvat- worden gepresenteerd als een verster-
zorgingsstaat steeds verder af. Wat er is, gebruiker is de boodschap glashelder: tingen over individualiteit en private king van de positie van de cliënt.
líjkt nog wel op de oude verzorgings- hij moet elders zijn heil zoeken. verantwoordelijkheid. Nieuwe, serieuze Vooralsnog krimpen budgetten: er is
staat, maar ís het niet meer. De WAO bood een sociale, collectieve aanvallen op de AOW lijken daarom dus misschien een grotere invloed van
Het mini stelsel belooft de houdbare verzekering aan mensen die niet meer slechts een kwestie van tijd. gebruikers, maar die strekt zich in elk
vorm van de afgeslankte verzorgings- in staat zijn tot het verrichten van arbeid. geval uit over minder verstrekkingen en
5
staat te zijn. Het wordt aangeprezen met Vroegere voorstellen tot verandering voorzieningen. Bovendien blijken men-
het argument dat het de kern van de wilden een onderscheid gaan maken Het stelsel van sociale zekerheid bepaalt sen het vervelend te vinden werkgever
filosofie van de verzorgingsstaat in tussen beroepsrisico’s en sociale risico’s. voor een belangrijk deel de ideeën over te worden van de mensen van wiens
stand houdt, terwijl het de uitwassen, De risico’s verbonden aan het uitoefe- de verzorgingsstaat. De veranderingen hulp je afhankelijk bent, zoals bij het
de vergissingen en de wildgroei doet nen van bepaalde beroepen zouden op dit terrein trekken altijd veel aan- persoonsgebonden budget het geval is.
verdwijnen. Invoering van het ministel- voorlopig nog moeten worden gecom- dacht. Maar niet alleen van voorzienin- Ketenmanagement is primair een strate-
sel voert een renovatie uit die recht doet penseerd, voor de andere bestaansrisi- gen op het gebied van arbeid en inko- gie om de complexe processen in de
aan de bedoelingen van het oorspronke- co’s zou de WAO geen oplossing meer men worden groepen uitgesloten. Het uitvoering te stroomlijnen, te beheersen
lijke bouwwerk van de verzorgings- bieden. Een nieuwe wet zou het aantal invoeren van marktwerking in de en te verfijnen.
staat, zo wordt beweerd. arbeidsongeschikten drastisch moeten gezondheidszorg is een van de grote Hoe waardevol het ook kan zijn dat cli-
De nieuwe sociale wetgeving nivelle- verminderen. Die afname is er inder- successen van de politiek, zo vinden enten als consumenten worden
reert de uitkeringen naar het niveau van daad gekomen. De herkeuringen heb- althans de liberaal-christelijke politici beschouwd, een oplossing voor het ont-
de bijstand. Hogere uitkeringen zijn er ben hun werk gedaan, met hun stren- en hun vrienden in de media. In de mantelen van de verzorgingsstaat is dit
alleen nog tijdelijk en voor kleine groe- gere keuringseisen en een meedogenlo- rechtsbijstand is zo flink gesneden dat natuurlijk niet. Het creëren van cliën-
8 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 Dertiende Jaarboek Anarchisme/De AS 156 9